Forni fjandinn fjarri góðu gamni

Nú á dögum er lítið um að varað sé við hafís við Íslandsstrendur miðað við það sem áður var. Í norðankasti eins og því sem hrellir okkur nú hefði þessi forni fjandi einhverntíma gerst nærgöngull, en nú er öldin önnur og engar spurnir af hafís. Samanburðarmyndirnar hér að neðan ættu að segja sína sögu. Sú til vinstri er frá 10. apríl 1985, eða nokkrum árum áður en kuldaskeið síðari hluta 20. aldar rann sitt skeið á enda. Talsvert hafísmagn teygir sig langt á haf út austan Grænlands og norðan Íslands, sem aldeilis er ekki reyndin sama mánaðardag árið 2015. Mun meiri hafís er svo einnig við Svalbarða og Barentshaf þarna fyrir 30 árum. Það var þó ekki alveg svona snjólétt árið 1985 enda eingöngu jöklar merktir inn á það kort. Kortin eru fengin af síðunni Cryosphere Today.

Það er svo sem aldrei að vita hvað gerist á þessum síðustu og verstu tímum og engin ástæða til að gera lítið úr þessu kalda vorhreti. Það þarf engu að síður miklu meira að ganga á nú til dags til að fá almennilegan hafís hingað því það er hreinlega ekki svo mikið af honum fyrir norðan land eins og myndirnar bera með sér. Þar munar líka miklu að undanfarin 10 ár eða svo hefur þessi hafís austur af Grænlandi nánast horfið að sumarlagi og þarf því að safnast upp að nýju hvern vetur.

Hvað verður á næstu árum vitum við ekki. Þessi kólnun í Atlantshafinu sem talað hefur verið um undanfarið kemur úr suðvestri og gæti vel verið tímabundið ástand. Kaldsjávarskeiðið sem hófst seint á 7. áratugnum var hinsvegar að öðrum toga. Það kom úr norðri og tengist væntanlega mikilli útrás heimskautasjávar út í Norður-Atlantshaf, með tilheyrandi sjávarkólnun og auknum hafís. Slíku er ekki að heilsa nú ... tja, nema svo vilji til að nú sé akkúrat blábyrjunin á einhverju svoleiðis.

Hafís hér við land þarf svo sem ekki að heyra sögunni þótt hlýindi haldi áfram. Sambland af réttum vindáttum, t.d. sunnan og vestanáttum ættuðum af háþrýstisvæðum sunnan við land geta hindrað hafísflæði suður með Grænlandi og beint ísnum hingað. Ætli eitthvað slíkt hafi ekki einmitt gerst fyrir 10 árum? Samanber myndina hér að neðan sem sýnir ástandið á norðurmiðum þann 3. mars 2005 (já, það leynist nú ýmislegt í pokahorninu hjá manni).

 

Hnattrænn mánaðarhiti á súluriti

Fyrir þá sem áhuga hafa á hitafari jarðar þá hef ég sett upp súlurit þar sem borinn er saman meðalhiti mánaða og hvert gæti stefnt með árshitann 2015. Þetta er sett upp á svipaðan hátt og ég gerði með Reykjavíkurhitann í fyrra, muni einhver eftir því. Tölurnar sem unnið er eftir eru frá Nasa-Giss sem er ein þeirra stofnana sem halda bókhald um hitafar jarðar. Svo maður útskýri aðeins þá standa Bláu súlurnar á myndinni fyrir meðalhita hvers mánaðar síðustu 10 ár. Rauðu súlurnar sýna meðalhita mánaðanna ársins í fyrra, 2014, sem endaði sem hlýjasta árið frá upphafi mælinga. Að vísu með minnsta mögulega mun. Fjólubláu súlurnar sýna síðan þá mánuði sem liðnir eru af árinu 2015. Á súlunum fjórum lengst til hægri er árshitinn tekinn saman. Tónuðu súlurnar þar segja svo til um hvert gæti stefnt með árshitann eftir því hvort restin af árinu verður í samræmi við meðalhita sl. 10 ára eða í samræmi við metárið í fyrra. Tekið skal fram að tölurnar eru ekki eiginlegur meðalhiti, heldur frávik frá meðaltali eins og venjan er þegar rýnt er í hnattrænan hita. Nánari bollaleggingar eru undir mynd.

Eins og sjá má þá byrjar árið mjög hlýtt á heimsvísu, hvort sem borið er saman við sl. 10 ár eða 2014. Reyndar er þetta heitasta byrjun á ári frá upphafi mælinga eins og komið hefur fram í fréttum. Enginn þessara þriggja mánaða eru þó út af fyrir sig þeir hlýjustu frá upphafi samkvæmt NASA-GISS. Janúar og febrúar eru hvor fyrir sig í öðru sæti og mars í því þriðja en það breytir því þó ekki að samanlagt eru þessir þrír mánuðir þeir hlýjustu frá upphafi.

Framhaldið verður forvitnilegt. Það þykir nefnilega nokkuð líklegt að árið 2015 verði það hlýjasta á jörðinni frá upphafi mælinga hvort sem mönnum líkar betur eða verr. El-Nino ástand er í burðarliðnum í Kyrrahafinu og má því frekar búast við að bæti í hlýindin frekar en að þau gangi til baka á árinu. Ég er þó hógvær í spádómum í súlunum lengst til hægri. Með því að reikna framhald ársins út frá meðaltali síðustu 10 ára fæst árshitinn +0,65°C sem mér sýnist gefa 3-4. sæti fyrir hlýjasta árið. Verði meðalhiti það sem eftir er jafnhár árinu í fyrra fer meðalhitinn hinsvegar upp í 0,72°C sem væri afgerandi hlýjasta árið á heimsvísu.

Sjáum þó til. Ég stefni auðvitað á uppfærslu síðar og svo mun ég einnig líta mér nær og taka fyrir Reykjavíkurhitann með sama hætti við tækifæri þótt ekki stefni í metár hér hjá okkur eins og er.

Gagnaröð NASA-Giss má sjá hér: http://data.giss.nasa.gov/gistemp/tabledata_v3/GLB.Ts+dSST.txt

 

Tíðindi eða tíðindaleysi af hafísnum á Norðurslóðum?

Við fengum af því fréttir fyrir nokkru að árlegt vetrarhámark hafíssins í norðurhöfum, sem venjulega á sér stað í mars, hafi verið í sögulegu lágmarki. Kannski dálítið ruglingslegt en svona var það nú samt. Ísinn á Norðurhveli er venjulega í sínu árlega hámarki hvað útbreiðslu varðar í mars en að þessu sinni var raunar tvennt óvenjulegt við vetrarhámarkið. Annarsvegar var hámarkið þann 25. febrúar og hefur aldrei verið svo snemma vetrar og hinsvegar hefur heildarútbreiðslan ekki áður mælst jafn lítil í hámarkinu frá því nákvæmar mælingar hófust árið 1979. Þá má spyrja: Eru þetta tíðindi sem skipta máli eða er þetta bara hver annar metametingur? Hvað segja línurit?

Á línuritinu eru borin saman ársþróun hafíssins nokkurra síðustu ára. Bláa línan fyrir 2015 er þarna uppi og eins og sjá má þá hætti útbreiðslan að aukast seint í febrúar og tók þá að minnka, jókst svo eitthvað á ný án þess að ná að toppa fyrri topp. Tvítoppa hámark eða jafnvel topplaust hámark eftir því hvernig á það er litið. Nú er það reyndar svo, að vetrarhámarkið gefur eitt og sér litlar vísbendingar um komandi sumarbráðnun og þar með sjálft sumarlágmarkið sem aðal-metingurinn snýst um. Það má t.d. sjá á tveimur viðmiðunarárum sem ég hef merkt við. Árið 2006 var vetrarútbreiðslan mjög lítil og átti raunar hið fyrra met. Aftur á móti var sumarlágmarkið 2006 ekkert sérstakt, allavega ekki miðað við síðari ár. Veturinn 2012 var útbreiðslan hinsvegar nokkuð mikil yfir veturinn en sumarbráðnunin setti nýtt og "glæsilegt" lágmarksmet og héldu þá margir að dagar íssinns væru senn taldir.

En hvers vegna þetta litla samhengi milli vetrar- og sumarútbreiðslu? Kort af útbreiðslu hafíssins nú í mars gæti leitt það í ljós. Bleika línan sýnir meðalútbreiðslu að viðbættum plúsum og deilingarmerkjum sem ég hef bætt við til áherslu. Mesta neikvæða frávikið er undan austurströnd Síberíu í Okhotsk-hafi sunnan Kamtsjatka-skaga. Einnig er ísinn undir meðallagi í Beringshafi milli Alaska og Síberíu og í Barentshafi. Mesta aukningin er síðan undan Nýfundnalandi og vestur af Grænlandi. Allt eru þetta svæði utan aðalleikvangsins í Norður-Íshafinu þar sem sumarleikarnir fara fram en það er útbreiðslan 100% eins og hún alltaf er að vetrarlagi. Það skiptir því í raun engu máli þetta mikla frávik þarna í Okhotsk-hafi enda er það ekki í neinum tengslum við Norður-íshafið og varla hægt að segja að ísinn lengst suður við Nýfundnaland sé það heldur. Þessi frávik segja raunar meira um tíðarfarið í vetur. Vetrarkuldar í Norður-Ameríku austanverðri í vetur hafa sín áhrif með því kæla hafið og auka við hafíss. Aftur á móti hefur verið hlýtt í Síberíu sem hefur sín áhrif á ísinn við Kyrrahafsstrendur sem og væntanlega við norðurströnd Síberíu.

Hið sanna ástand ísreiðunnar á Norður-Íshafinu sést þannig ekki þegar útbreiðslukort eru skoðuð. Óvenjulegt hafíshámark segir heldur ekki mikið. Annað mál er með kort sem sýna þykkt íssins en slík kort eru reyndar misnákvæm og háð talsverðri óvissu. Kort á vegum Bandaríska sjóhersins, byggð á tölvulíkönum, eru mjög upplýsandi sé eitthvað að marka þau. Hér að neðan set ég hlið við hlið kort frá 4. apríl 2012 og 2015.

Hér sést að ísinn er nokkuð þunnur undan Síberíuströndum á 2015 kortinu sem ætti að vera vísbending bráðnun snemma sumars á þeim slóðum. Þykkastur er ísinn að venju Ameríkumegin þar sem hann safnast fyrir enda er íssins ekkert að hverfa þar á næstu árum. Við vitum annars lítið hvernig sumarbráðnunin verður, en af þessum kortum að dæma er ekkert sem útilokar álíka mikla bráðnun og var metárið 2012. Hvað með sjálfan Norðurpólinn? Sjáum við kannski loksins opið haf þar í september? Það væru allavega tíðindi.

- - -

Að lokum smá tilkynning. Pistillinn sem birtist hér þann 1. apríl og fjallaði um tilfærslu Íslands til norðurs um 32 cm vegna sunnanvinda, var að sjálfsögðu tileinkaður þeim merkisdegi 1. apríl. Sjá: http://emilhannes.blog.is/blog/emilhannes/entry/1681640/

 

Hvernig kemur Esjan undan vetri?

Samkvæmt venju er nú komið að hinum árlega samanburði á snjóalögum í Esju sem felst í því að birta mynd af Esjunni sem tekin er fyrstu vikuna í apríl þegar skyggni leyfir og bera saman við sambærilegar myndir fyrri ára. Fyrsta myndin var tekin í aprílbyrjun 2006 og eru myndirnar því nú orðnar 10 talsins. Að þessu sinni var bjart í lofti strax á fyrsta degi mánaðarins en ekki mikill vorbragur. Kalt var þarna í veðri en nokkrum dögum fyrr hafði snjóað nokkuð til fjalla sem og í byggð. Sökum kulda náði sólin lítið að vinna á þeirri snjóþekju nema helst í neðstu hlíðum fjallsins. Sjá má líka glitta í snjó í forgrunni myndarinnar sem tekin er við Sæbrautina og er það nýjung miðað við fyrri myndir. Aðrar nýjungar óháðar tíðarfari er setubekkur, rusladallur og þrjú skilti sem komið hefur verið þarna upp við göngustíginn.

En allavega. Esjan kemur hvít undan vetri að þessu sinni og virðist nokkuð snjóþungt í efri hlíðum sem er í samræmi við úrkomusaman vetur og frekar kaldan miðað við fyrri ár. Það getur varla talist líklegt að snjórinn hverfi á komandi sumri nema tíðarfarið verði þeim mun hagstæðara. Þetta hefur dálítið verið að breytast hin allra síðustu ár. Lengsta þekkta tímabil snjólausrar Esju að loknu sumri er árabilið 2001-2010. Síðan komu tvö tæp ár en óumdeilt er að snjórinn hvarf ekki árin 2013 og 2014. Setjum nokkur spurningamerki við 2015 meðan við vitum ekki betur. Hér eru þá myndirnar:

Ísland hefur færst í norður um 32 cm

Ég rakst á sérstaka frétt nú á dögunum þar sem talað er um að sterkir sunnanstormar síðastliðinn vetur hafi haft þau áhrif að landið okkar hafi færst til á grundvelli sínum og sé nú eilítið norðar en það var áður. Þetta mun hafa uppgötvast með nákvæmum gervitunglamælingum á vegum NASA og þykir mjög sérstakt því aldrei áður hefur orðið vart við að svo stór eyja hafi færst til sem þessu nemur vegna sterkra eindreginna vinda. Áður er vitað að smærri eyjar hafi færst lítillega til vegna vinda en sú færsla hefur þó verið tímabundin og yfirleitt gengið til baka þegar um hægist eða vindáttir snúist til hefðbundnari átta.

Ísland er auðvitað engin smáeyja og það þarf náttúrulega mikið að ganga á til að færa landið um þessa 32 cm sem talað er um. Síðasti vetur var óvenju stormasamur en ofan á það bætist að mestu veðrin voru oftast af suðri á meðan norðanáttirnar heldu sig að mestu til hlés. Það sem gerir Ísland viðkvæmari fyrir þessum vindfærslum er sú staðreynd að jarðskorpan hér er þunn og má segja að landið fljóti ofaná deigu undirlagi. Þetta á ekki við um flest önnur lönd og eyjar sem hvíla ofan á mun þykkari skorpu. Bretlandseyjar sitja til dæmis á þykkri meginlandsskorpu og eru því fastari fyrir gagnvart sterkum vestanvindum sem þar ríkja, oft mánuðum saman.
Þessi tala 32 sentímetrar er ekki alveg jöfn fyrir allt landið. Færslan mun vera mest á suður- og vesturhluta landsins eða um 39 cm á meðan Austfirðir hafa „einungis“ færst til um 22 cm. Þetta er að mestu óháð eðlilegri gliðnun landsins af jarðfræðilegum ástæðum en vissulega geta atburðirnir í Bárðarbungu haft eitthvað að segja, en sú færsla er allt annars eðlis.

Nú er spurning hvert framhaldið verður. Ef norðanáttirnar ná sér á strik á ný er vel líklegt að landið færist til baka í sínar réttu skorður en fari svo að sunnanstormarnir herji áfram á okkur næsta vetur er talið líklegt að þessi tilfærsla sé varanleg og geti jafnvel aukist, eftir því sem vísindamenn segja. Við getum þó verið nokkuð róleg, Ísland er ekkert á leiðinni norður á norðurpól – allavega ekki á meðan lifum.

Viðbót 2 apríl: Þessi bloggfærsla var birt 1. apríl og eins og margt annað á þeim degi er þetta ekkert nema endemis uppspuni frá mér sjálfum.