Grafísk Eurovision

Á hverju ári stendur ein þjóð uppi sem sigurvegari í Evrópsku söngvakeppninni. Þjóðirnar sem taka þátt hafa verið mis sigursælar í 60 ára sögu keppninnar en af einhverjum orsökum erum við meðal þeirra þjóða sem enn hafa ekki fagnað sigri. Það mun ekki breytast í ár en eins og með margar Austur-Evrópuþjóðir þá höfum við þá afsökum að hafa ekki verið með frá byrjun.

Kortið hér að ofan er úr teiknismiðju bloggarans og sýnir hvaða þjóðir hafa unnið söngvakeppnin allt frá því fyrsta kepnnin fór fram í Sviss árið 1956 sem lauk með sigri heimamanna. Fyrstu árin var það ekki föst regla að keppnin færi fram í landi sigurvegara síðasta árs en allt frá árinu 1981 hefur það verið raunin. Árið 1969 var keppnin haldin á Spáni en þá voru fjögur lönd sem unnu kepnnina. Á teikningunni læt ég ferilinn fara til Hollands þar sem næsta keppni fór fram.

Ekki voru þátttökuþjóðirnar margar í fyrstu keppninni í Sviss árið 1956 þegar einungis 7 þjóðir kepptu, en hver þeirra fékk þó að flytja tvö lög. Á upphafsárunum komu þátttakendur  aðallega frá Vestur-Evrópu en Luxemburg, Frakkland og Holland voru lang sigursælust framan af. Norðurlandaþjóðirnar týndust svo fljótlega inn og fyrsti Norðulandasigurinn vannst árið árið 1963 þegar Danir fluttu sína "Dansevise". Sigursælastir hafa verir Írar en þeir unnu fyrst með henni Dönu "All Kinds of Everything" en á tímabili virtist alveg sama hvaða þeir komu með - alltaf unnu Írarnir, þ.e. þrjú ár í röð 1992-94 og svo enn einu sinni 1996. Austur-Evrópuþjóðirnar hrúguðust svo inn á tíunda áratugnum og fjölgaði enn meir eftir því sem gömlu alþýðuveldin klofnuðu. Austurhlutinn tók keppninni af mikilli alvöru og stal senunni hvað eftir annað á fyrstu árum aldarinnar. Norðurlandaþjóðirnar hafa þó gert það gott á síðustu árum á meðan gömlu virðulegu nýlenduveldin og herraþjóðirnar í vestrinu hafa hvað eftir annað setið í súpunni.

Hvað gerist í ár og hvar verður keppnin næst? Allavega ekki í Egilshöll - okkar tími er enn ekki kominn. Nú lágu Danir loks í því og ekki átti finnskt sambýlispönk upp á pallborðið meðal fjöldans. Það var þó mun skemmtilegra atriði en t.d það Sænska sem þó gæti verið sigurstranglegt. Nema að Norðmenn taki þetta, þeir eru sterkir í ár. Svo er verið að tala um Ítalina sem bjóða upp á mikla tenóra-orgíu. Mitt uppáhald er reyndar Eistland að þessu sinni. Einnig er ég mjög sáttur við Ungverjaland og Slóveníu. Ég veit ekki með Ástralíu sem fá að vera með sem gestir að þessu sinni. Ég fíla það lag allavega ekki auk þess sem Ástralskur sigur væri svolítið mikið út úr kortinu.

 

 

Moska eða listaverk?

Það hefur verið fróðlegt að fylgjast með viðbrögðum manna við framlagi Íslands til Feneyjartvíæringsins að þessu sinni. Ég vil þó ekki bendla neinn við fíflaskap þótt aðrir hafa gert það, en hér á moggablogginu voru óneytanlega ýmsir stórorðir, einkum þá ýmsir eldri íhaldssamir karlar sem vissu varla hvert þeir ætluðu í vandlætingu sinni yfir þeirri ósvinnu, að þeirra mati, að setja upp mosku í kaþólskri kirkju í nafni Íslands. Gott ef ekki var kallað eftir afsögn menntamálaráðherra vegna þessarar "vitleysu".

Jú. Vissulega getur þetta verk talist ögrandi á vissan hátt í ljósi allrar þeirrar togstreytu sem ríkt hefur milli hins múslímska og vestræna heims undanfarin ár. Það er ekkert nýtt að listin ögri á einhvern hátt en það þarf þó ekkert að vera aðalatriðið í þessu. Í stað ögrunar má miklu frekar líta á þetta verk sem einskonar samkomulag í nafni friðar. Séu menn á annað borð tilbúnir til þess, sem kannski er ekkert víst. Í stað þess að hæðast, skopast eða að gera lítið úr þeim sem eru okkur framandi er þeim boðið í "okkar" tilbeiðsluhús en í leiðinni gefst þeim gestum sem ekki eru múslímar og hafa aldrei í mosku komið, tækifæri til að kynnast framandi tilbeiðslusiðum - sem ég get ekki séð að sé hættulegt, nema ég sé alveg staurblindur. Heimboðið er þó kannski ekki alveg í nafni Feneyjarborgar sem vilja helst setja einhverjar furðulegar reglur um að gestir í sýningarskála Íslands séu ekki of múslimalegir.

Hvað sem hægt er að segja um trúarbrögð nú til dags þá held ég að tilbeiðsla til æðri máttarvalda sé eitt af þeim atriðum sem einkennir mennska tilveru og jafnvel eitt af stóru atriðunum sem aðgreindi manninn frá dýrum á sínum tíma. Í þann flokk má líka bæta listinni sjálfri enda hafa þessi tvö atriði lengi verið samofin í menningunni. Hver menningarheimur hefur svo komið sér saman um sína heimsmynd, sinn skilning eða misskilning og sínar tilbeiðsluaðferðir og serimóníur í sambandi við þær. Hinsvegar hefur oft kárnað gamanið þegar ólíkir menningarheimar mætast því þá vaknar upp óttinn við að framandi hópar séu að þröngva sinni menningu yfir okkar og hefur það vissulega verið upptök margra átaka og sér jafnvel ekki fyrir endann á. Í slíku ástandi er oft stutt í öfgahyggju af trúarlegum eða þjóðernislegum toga.

Það er staðreynd að fjöldi þjóða játar múslímska trú rétt eins og margir játa kristni og því verður ekki breytt. Það er líka staðreynd að fjöldi múslima býr í Evrópu hvort sem mönnum líkar það betur eða verr. Megnið af því fólki vill þó iðka sína trú í friði án þess að vera bendlað við það að vilja ganga milli bols og höfuðs á þeim sem ekki játa íslam. Moskur eru notaðar í tilbeiðsluskini rétt eins og okkar kirkjur. Uppsetningin er þó önnur og siðirnir, og verða það áfram. Hvað varðar framlag okkar til Feneyjartvíæringsins þá sver það sig í ætt við góða nútímamyndlist sem snýst ekki síst um að stilla upp hlutum á óvæntan hátt og skapa nýtt samhengi. Þar hefur okkur tekist vel upp að þessu sinni, með aðstoð listamannsins og nýbúans Christoph Büchel. Útkoman er sterkt listaverk - og þar sem það er listaverk er það í raun hvorki moska né kirkja, ef það huggar einhvern.

Hitað upp fyrir bræðsluvertíð

Sumarið er framundan á norðurslóðum með tilheyrandi ísbráðnun á Norður-Íshafinu. Við vitum ekki fyrirfram hvernig hlutirnir munu ganga fyrir sig. Spurning er hvort við fáum þriðja sumarið í röð með tiltölulega lítilli bráðnun eða hvort aðstæður verða ísnum í óhag en það veltur mikið á ríkjandi veðurfari þarna norðurfrá í sumar. Ástand íssins nú í lok vetrar hefur auðvitað líka sitt að segja. Útbreiðsla íssins er með lægra móti þessa dagana en heilbrigði ísbreiðunnar ræðst ekki síður af þykktinni og þar er ástandið mjög misjafn eftir svæðum. Fyrsta kortið hér sýnir áætlaða þykkt þann 8. maí en á kortið hef ég krotað pílur sem eiga að sýna helstu strauma og stefnur sem ég ætla að byrja á að ræða.

Á ísþykktarkortinu má sjá hvernig hreyfingum íssins hefur verið háttað í vetur en þær hafa reyndar verið með nokkuð dæmigerðu móti. Ríkjandi stefna meginísbreiðunnar er frá Síberíuströndum í áttina að Fram-sundi milli Grænlands og Svalbarða sem er aðalundankomuleið íssins út úr Norður-Íshafinu. Þessi færsla sýnist mér hafa verið nokkuð ákveðin í vetur enda ber þunnur ísinn norður af vesturhluta Síberíu þess merki (blár litur á korti). Hluti íssins nær þó ekki að Fram-sundi en tekur í stað þess hægri beygju og safnast saman á svæðum norður af Kanada sem er einskonar forðabúr ísbreiðunnar þar sem elsta og þykkasta ísinn er að finna. Þar klessist ísinn upp að heimskautaeyjunum og þykknar mjög en stór hluti hans berst þó áfram inn í hringiðu Beauforthafs og sleppi hann undan sumarbráðnuninni þar á hann góða möguleika á að fara annan umgang um íshafið. Mikil eða lítil sumarbráðnun í Beauforthafi er því einn af stóru þáttunum um afkomu íssins en síðustu tvö sumur hefur bráðnun þar verið frekar lítil sem hefur einmitt aukið heilbrigði íssins í heildina.

Þá er að velta fyrir sér hvernig mismunandi veðuraðstæður að sumarlagi hafa áhrif á sumarafkomuna. Fyrir þær pælingar hef ég útbúið tvö veðurkort af einfaldara taginu.

Til að bræðsluvertíðin skili af sér sem mestri sumarbráðnun er aðstæður líkar þessum, afar ákjósanlegar. Fyrri part sumars þegar sólin er hæst á lofti og skín allan sólarhringinn er mikilvægt að skýin sé ekki mikið að flækjast fyrir. Því er best að öflug sólrík HÆÐ komi sér fyrir þar sem ísinn er þykkastur. Þetta þarf helst að gerast upp úr miðjum maí og áfram í júní til að fá gott start. Þegar líður á sumarið er síðan alveg kjörið að lægð eða lægðir í útjaðri ísbreiðunnar Síberíumegin hjálpi til við að dæla hlýju meginlandslofti norður yfir ísinn með aðstoð hæðar Kanadamegin. Miklu skiptir aðallega þó að vindar blási inn að ísnum eins og sýnt er á kortinu og reki það sem ekki bráðnar sem mest áfram að trektinni við Framsund. Þessar aðstæður voru áberandi á metárunum 2007 og 2012 en öllu síður undanfarin tvö sumur.

- - -

Þá er það hinn möguleikinn sem mun hagstæðari ísnum að sumarlagi og getur algerlega eyðilagt bræðsluvertíðina, samanber sumarið 2013. Hér er það einfaldlega LÆGÐ sem dóminerar Norður-Íshafið. Ef þetta ástand er ríkjandi fyrri part sumars í júní veldur það mjög hægu starti vegna skýjahulu á viðkvæmasta tíma hins stutta heimskautasumars. Vissulega nær hitinn eitthvað upp fyrir frostmark en vindar sjá til þess að það dreifist úr ísnum í stað þess að hann þjappist saman. Haldi þetta áfram yfir sumarið verður ísbreiðan því gisin og götótt, jafnvel efst á sjálfum Norðurpólnum. Öflugar lægðir á viðkvæmasta tíma geta þó gert usla eins og einmitt gerðist upp úr Verslunarmannahelgi sumarið 2012 en þá kom sannkölluð lægðarbomba eftir talsverð hlýindi og átti sinn þátt í metbráðnun það ár. En það var bara stök lægð en ekki viðvarandi og það skiptir máli.

- - - -

Hvernig sumarið þarna norðufrá verður kemur bara í ljós. Við réttar aðstæður er alveg möguleiki á miklu afhroði ísbreiðunnar og jafnvel íslausum Norðupól í sumarlok. Þetta gæti líkað orðið alveg glatað bræðslusumar en sennilega er best að spá því að þetta verði einhver einhver kokteill af ýmsu. Látum þetta duga af tómstundavangaveltum. 

 

Vetrarhitamósaík

Það er nokkuð síðan ég birti samskonar mynd og þessa sem sýnir með hitafar yfir vetrarmánuðina nóvember-mars í Reykjavík aftur til 1989. Myndin skýrir sig vonandi sjálf en hver láréttur borði táknar einn vetur og litirnir tákna hitafar. Þannig stendur dökkblár litur fyrir kuldakast með 5-10 stiga frosti að meðaltali, en appelsínugulur táknar hlýindi uppá 5-10 stiga hita. Myndin er einfölduð þannig að í stað stakra daga er meðalhitinn tekinn saman nokkra daga í senn en þannig sjást vel einstök hita- og kuldatímabil hvers vetrar. Þetta er byggt á eigin veðurskráningum en til hægri sést meðalhiti sömu mánaða skv. tölum Veðurstofunnar.

Fyrir utan skrautlegt útlit má sjá ýmislegt út úr þessu. Meðalhiti síðasta vetrar var 1,0 stig í Reykjavík sem einmitt er í meðallagi alls tímabilsins frá 1989. Mestu munar þó um hvað nóvember var sérlega hlýr en eftir það höfum við alveg farið á mis við hlýindi hér í borg. Í myndinni í heild má einnig sjá að bláu fletirnir eru algengari á fyrstu árunum og kaflar með hörkufrosti eru orðnir fátíðir.

Gulu fletirnir segja líka sína sögu. Þeir eru nokkuð tíðir seinni hluta tímabilsins en hefur þó farið fækkandi um háveturinn síðustu fjögur ár. Það hefur örugglega sitt að segja. Hiti á bilinu 5-10 stig um hávetur nokkra daga í senn, kemur ekki að sjálfu sér. Til þess þarf eindregna sunnanátt sem flytur með sér vænan skammt af hlýindum nokkra eða marga daga í senn og mætti kalla það sunnanáttarviðburði. Slíkir margendurteknir sunnanáttarviðburðir að vetrarlagi gætu verið grundvöllurinn að þeim hlýindum sem ríkt hafa hér eftir aldamót – og þá ekki bara hér í Reykjavík heldur víðsvegar á okkar slóðum við Norður-Atlantshaf. Hlýindagusurnar draga ekki bara úr vetrakuldum heldur hljóta þær einnig að stuðla að hærri sjávarhita hér um kring. Skorturinn á þessum sunnanáttarviðburðum síðustu mánuði gæti því haft sitt að segja um framhaldið enda sitjum við nú súpunni með kaldari sjó við Norður-Atlantshaf en verið hefur lengi.