20 stiga hitar í Reykjavík

Það eru alltaf viss tíðindi þegar hitinn í Reykjavík nær 20 stigum eins gerðist síðastliðinn þriðjudag þann 25. ágúst og ekki síður merkilegt að það gerist svona seint á sumrinu. Til að svo megi verða þarf helst af öllu hlýr loftmassi frá Evrópu að villast hingað með austanvindum sem knúnir eru af lægðarkerfum suður af landinu sem einmitt var reyndin að þessu sinni. Á þessari öld er það mun algengara en áður að hitinn nái 20 stiga markinu einhverntíma yfir sumarið. Kalda tímabilið á seinni hluta síðustu aldar státaði ekki af mörgum slíkum atburðum en aftur á móti gekk betur á hlýju áratugunum milli 1930-1960 þegar nálega annaðhvert sumar státaði af 20 stigum. Þetta má sjá á eftirfarandi mynd sem unnin er upp úr gögnum Veðurstofunnar.

Hæsti hiti sem mældist á hlýja tímabilinu um miðja síðustu öld var 23,2 stig, þann 17. júlí árið 1950. Hitinn náði 20 stigum fjórum sinnum næstu 10 árin en síðan liðu heil 15 ár án þess að það gerðist. Þann 9. júlí 1976 náði hitinn loks 20 stigum og það svo um munaði því nýtt glæsilegt hitamet var þá sett er hitinn komst í 24,3 stig. Aftur komst hitinn í hæstu hæðir í lok júlí 1980 þegar hann mældist í 23,7 stig. Merkilegt er reyndar að þetta er einu dæmin um 20 stiga hita á næstum 30 ára tímabili frá 1961-1989. Hitinn mjakaðist upp í 20 stig sumarið 1990 en í frægri júlíhitabylgju árið 1991 komst hitinn hæst í 23,2 stig. Upp úr aldamótum fór 20 stiga tilfellum fjölgandi og í ekki síður frægri hitabylgju í ágúst 2004 var nýtt hitamet sett í Reykjavík þann 11. ágúst er hitinn komst í 24,8 stig. Það met var ekki langlíft því það var slegið út af borðinu síðdegis þann 30. júlí árið 2008 er hitinn komst í 25,7 stig sem er núverandi met á hinum opinbera kvikasilfurmæli Veðurstofunnar. Ekki tókst hitanum að ná 20 stiga markinu sumarið 2014 en þó munaði mjög litlu en þar með lauk 7 ára 20 stiga syrpu sem hófst árið 2006. Við þekkjum auðvitað ekki framtíðina en höfum ekkert móti því að boðið verði reglulega upp á 20 stiga sumur á næstu árum en best er þó eins og ávallt að stilla væntingum í hóf.

Staðan á hnattræna mánaðarhitasúluritinu

Fyrr á árinu setti ég upp súlurit sem sýndi hnattrænan meðalhita mánaðanna og í hvað gæti stefnt með meðalhita ársins. Eins og  lofað var þé kemur hér uppfærsla sem sýnir stöðuna eftir 7 fyrstu mánuði ársins. Tölurnar sem unnið er eftir eru frá Nasa-Giss sem er ein þeirra stofnana sem halda bókhald um hitafar jarðar. Svo maður útskýri aðeins þá standa Bláu súlurnar á myndinni fyrir meðalhita hvers mánaðar síðustu 10 ár. Rauðu súlurnar sýna meðalhita mánaðanna ársins í fyrra, 2014, sem endaði sem hlýjasta árið frá upphafi mælinga. Að vísu með minnsta mögulega mun. Fjólubláu súlurnar sýna síðan þá mánuði sem liðnir eru af árinu 2015. Á súlunum fjórum lengst til hægri er árshitinn tekinn saman. Tónuðu súlurnar þar segja til um hvert gæti stefnt með árshitann eftir því hvort restin af árinu verður í samræmi við meðalhita sl. 10 ára eða í samræmi við metárið í fyrra. Tekið skal fram að tölurnar eru ekki eiginlegur meðalhiti, heldur frávik frá meðaltali eins og venjan er þegar rýnt er í hnattrænan hita. Nánari bollaleggingar eru undir mynd.

Eins og sjá má þá byrjaði árið mjög hlýtt á heimsvísu hvort sem borið er saman við sl. 10 ár eða 2014. Næstu tvo mánuði var meðalhitinn lægri en árið 2014 en síðustu tveir mánuðir eru hlýrri og reyndar eru báðir þeir hlýjustu miðað við sömu mánuði fyrri ára í gagnaröð Nasa-Giss. Samanlagt er þetta heitasta byrjun á ári frá upphafi mælinga eins og komið hefur fram í fréttum. Það er spurning hvort nokkur spenna sé í þessu lengur enda þykir mjög líklegt að árið 2015 verði það hlýjasta á jörðinni frá upphafi mælinga hvort sem mönnum líkar betur eða verr. Öflugt El-Nino ástand er enn að færa sig upp á skaftið í Kyrrahafinu og má því búast við áframhaldandi hlýindum frekar en að þau gangi til baka.

En þá að spádómssúlunum lengst til hægri. Með því að reikna framhald ársins af hógværð út frá meðaltali síðustu 10 ára fæst árshitinn +0,76°C sem með herkjum slær út methitaárið 2014. Verði meðalhitinn það sem eftir er jafnhár árinu í fyrra fer meðalhitinn hinsvegar upp í 0,81°C sem væri afgerandi hlýjasta árið á heimsvísu. Það má hafa í huga að september og október 2014 voru báðir metmánuðir hvað hlýindi varðar þannig að það er ekki við neina aukvisa að eiga við.

Það má auðvitað alltaf velta fyrir sér áreiðanleika svona hnattrænna hitagagna enda sýnist sitt hverjum. Nasa-Giss notast við gögn sem gjarnan hafa verið leiðrétt og þeir fylla upp í eyður með sínum aðferðum. Þetta tekst auðvitað misvel og stundum illa, eins og í tilfelli Reykjavíkurhitans sem skeptískir útlendingar nota stundum sem dæmi. Aðrar stofnanir sem taka saman heimshitann nota aðrar aðferðir eins og t.d. Breska Veðurstofan í samvinnu við Austur-Anglíuháskóla (HadCRUD-gagnaröðin) Þar notast menn við óleiðrétt frumgögn og reyna ekki að fylla upp í mælingaeyður strjálbýlla svæða. Bretarnir eru dálítið lengur en Kanarnir að taka þetta saman en fyrstu 6 mánuðirnir liggja þó fyrir og skemmst frá því að segja að árið 2015 stefnir einnig í að verða hlýjasta árið samkvæmt gögnum HadCrud, allavega eru samkvæmt þeim, 6 fyrstu mánuðir ársins 2015 afgerandi þeir hlýjustu frá upphafi mælinga.

Þetta á allt við mælingar á yfirborðshita jarðar. Svo má auðvitað minnast á gervitunglagögn sem mæla hitann í lofthjúpi jarðar með mjög óbeinum hætti þar sem lögð er áhersla á neðri hluta lofthjúps fremur en yfirborð. Þar uppi er reyndar ekkert metár á ferðinni, hvurnig sem stendur á því. Gervitunglamælingar munu þó ekki vera lausar við vandamál og krefjast ýmissa flókinna leiðréttinga. Skýringin á mismunandi niðurstöðum gervitunglagagna og athugana á jörðu niðri þurfa þó ekki að liggja í gölluðum aðferðum annars hvors enda ekki verið að mæla það sama.

Gagnaröð NASA-Giss má sjá hér: http://data.giss.nasa.gov/gistemp/tabledata_v3/GLB.Ts+dSST.txt

HadCRUD gagnaröðin er hér: http://www.cru.uea.ac.uk/cru/data/temperature/HadCRUT4-gl.dat

Þá er það hafísinn

Nú ætla ég að taka létta stöðu á hafísmálum á Norðurslóðum svona rétt fyrir lokasprett bræðsluvertíðar sem stendur fram í september. Sumarbráðnunin gengur annars sinn vanagang en þó með sínum árlegum sérkennum. Það stefnir svo sem ekki í neitt sérlega sögulegt sumar á Norður-Íshafinu. Lágmarksmetið frá sumrinu 2012 verður væntanlega ekki slegið, opið haf mun væntanlega ekki myndast yfir Norðurpólnum en þó bendir flest til að útbreiðslan í sumarlok verði lægri en árin tvö á undan og sama gildir um heildarrúmmál íssins. Nokkrar vikur eru þó í viðsnúning og enn pláss fyrir óvæntar uppákomur. Línurit yfir útbreiðslu hafíssins, í boði Bandarísku snjó- og hafísmiðstöðvarinnar, kemur hér fyrst.

Blái ferillin stendur fyrir þróunina 2015 en til viðmiðunar eru fjögur síðustu ár, ásamt meðaltalinu 1981-2010 sem er talsvert fyrir ofan. Um þessar mundir er útbreiðslan að fara niður fyrir 6 milljón ferkílómetra-markið og komin niður fyrir tvö síðustu ár. 2011 er rétt handan seilingar en lengra er í 2012 ferilinn sem átti eftir að taka mikla dýfu fram í september. Spurning er hvernig framhaldið verður með útbreiðsluna í ár.

En þá er að skoða kort sem sýna útbreiðslu og þéttleika hafíssins, í boði Brimarhafnarháskóla.

Núverandi staða er þarna á kortinu niðri til hægri en metárið 2012 er uppi til vinstri. Það má sjá á 2015-kortinu að útbreiðslan gæti enn dregist töluvert saman norður af Alaska enda ísinn þar gisinn af gulgrænu litunum að dæma. Þar er líka talsverð ísspöng sem slitið hefur sig frá meginísbreiðunni en þar mun vera á ferðinni ört bráðnandi fjölær ís sem var orðinn talsverður á þessum slóðum eftir tiltölulega slök bræðslusumur síðustu tvö ár. Síberíustrendur eru nánast íslausar og vel skipafærar þótt ekki muni miklu þarna á einum stað. Hvalkjötsflutningar okkar ættu allavega ekki að stöðvast hafíssins vegna þetta árið.

Útbreiðsla íssins er eitt og þéttleiki annað. En svo er stundum talað um flatarmál íssins (Area) en þá er einmitt þéttleiki íssins tekinn inn í dæmið. Í línuritaspagettíinu hér að neðan sem fengið er af síðunni Freðhvolfið í dag, eru sýnd hafísslágmörk allra árana eftir 1979.

Þegar kemur að flatarmáli, sést að ísinn í ár (gul lína) er mun minni en á síðasta ári (rauð lína). Núverandi flatarmál er örlítið ofan við 2011 um þessar mundir og nánast jafnt gamla metárinu 2007. Árið 2012 er hinsvegar í forystu eins og fyrr. Af þessu að dæma er ekkert bakslag um að ræða þetta árið og alveg mögulegt að flatarmálið íssins verði það næst lægsta í sumarlok - allavega frá upphafi nákvæmra gervitunglamælinga árið 1979.

Á sama tíma á Suðurhveli er veturinn að ná hámarki og styttist í hámarks-vetrarútbreiðslu hafíssins. Ég fer ekki náið út í það en hinsvegar er það að frétta þaðan að umrætt vetrarhámark stefnir í að verða með lægsta móti miðað við stöðuna í dag (sjá gula ferilinn). Þetta eru mikil umskipti frá síðustu tveimur árum sem einkenndust af óvenjumiklum hafís.

Samanlagður hafís á báðum jarðarhvelum hefur í samræmi við þetta allt saman dregist mjög mikið saman upp á síðkastið og komið á ný langt undir meðallag, samanber línuritið hér:

Látum þetta nægja af hafísmálum að sinni. Ég verð á vaktinni áfram og tek stöðuna eftir mánuð þegar árlegt hafíslágmark á Norðurhveli liggur fyrir. Minna má það ekki vera enda er maður sérlegur hafísbræðslumeistari íslenskra glópahlýnunarsinna, eins og ég var kallaður á ónefndri fésbókarsíðu á dögunum.

Að blanda sér í Úkraínudeilu

Úkraína er stórt land og íbúar þess eru ýmist af úkraínskum eða rússneskum uppruna. Úkraínufólkið er í meirihluta og byggir vestur- og miðhluta landsins á meðan rússneska fólkið býr í suðausturhlutanum. Þessir tveir hópar hafa gjörólíka sýn á það hvert landið á að stefna og í hvaða átt það á að halla sér í heimspólitíkinni. Úkraínufólkið horfir til Vestur-Evrópu og á þann draum ganga í Evrópusambandið og Nató til að verjast Rússum á meðan Rússneskumælandi hlutinn vill halda góðum tengslum við Rússa eins og verið hefur um aldir, enda er það fólk í raun Rússar.

Þegar svo er komið að stjórnvöld sem studd eru af úkraínsku-mælandi meirihlutanum ákveður að auka samstarf við vesturlönd á kostnað Rússlands, er augljóst að togstreita myndast og ekki hjálpaði til að úkraínskan skyldi vera eina opinbera tungumál landsins. Rússnesku-mælandi fólkið upplifði sig þar með sem illa séðan minnihlutahóp meðal þjóðernissinnaðra Úkraínumanna.

Það er í sjálfu sér ekki hægt að áfellast úkraínska meirihlutann í landinu fyrir að vilja halla sér til vesturs eins og flest önnur Evrópulönd austan járntjaldsins gamla gerðu eftir hrun Sovétríkjanna. Engir vilja lengur vera vinir Rússlands - nema þeir séu Rússar. Hins vegar er skiljanlegt að Rússum finnst vera talsverður missir af Úkraínu af sínu áhrifasvæði. Úkraína hefur frá fornu fari verið samofin sögu Rússlands og rússneskrar menningar, allt frá dögum Garðaríkis og Kænugarðs sem síðar var Kiev, höfuðborg Úkraínu. Þannig er Úkraína fyrir Rússlands svo miklu meira en bara einhver spónn úr aski. Tilfærsla Úkraínu í einu lagi yfir á áhrifasvæði Vestur-Evrópu er meiriháttar áfall fyrir Rússland og ekki síst vegna þess að stór hluti Úkraínu er raunar byggður fólki af rússneskum uppruna sem talar rússnesku, elskar Pútín og yfirleitt allt sem rússneskt er.

Hér er því komin tilvalin uppskrift að klassískum ófriði sem leiðir auðveldlega til borgarastríðs eins og þegar hefur orðið og almennt mjög hættulegt ástand með afskiptum stórvelda í vestri og austri. Ísland hefur ákveðið að blanda sér í þessa deilu með að vera á bandi vesturlanda í stuðningi sínum við úkraínska meirihlutann og gegn Rússlandi í stað þess að vera hlutlaus aðili sem reynir að setja sig inn í hvað er í raun að gerast og jafnvel að miðla málum eins og góðum friðsömum þjóðum sæmir.

Í raun eru aðeins tvær leiðir að friði í Úkraínu. Að landið verði algerlega hlutlaust svæði án þátttöku í efnahags- og hernaðarbandalögum eða að landinu verði skipt í tvennt með einhverjum hætti. Heil og óskipt Úkraína getur hinsvegar ekki verið annaðhvort innan áhrifasvæðis Vestur-Evrópu eða Rússlands. Slíkt leiðir aðeins til áframhaldandi ófriðar.