50 ára sjónvarpsgláp

Ég ætla byrja þennan pistil á minnast á það þegar ég átti erindi í banka nú á dögunum en þá hafði gjaldkerinn séð kennitöluna mína og spurði hvort ég væri Sjónvarpsbarn. "Nei ég er ári eldri" sagði ég. "Já það var 1966" sagði hún og nefndi síðan að hún ætti líka þennan sama afmælisdag, 30. september, nema hún væri sjálf 15 árum eldri en Sjónvarpið. Já það er sem sagt þannig að ég er akkúrat ári eldri en Sjónvarpið og deili með því þessum ágæta afmælisdegi. Ég veit þó ekki hvort það sé endilega ástæðan fyrir því að ég hef alltaf haldið mikla tryggð við Sjónvarpið - og þá meina ég ekki sjónvarpstækið sem slíkt, heldur fyrirbærið sem stundum er nefnt: Ríkissjónvarp allra landsmanna og hefur fylgt manni svo lengi sem maður man eftir sér.

Tilkoma Ríkissjónvarpsins fyrir 50 árum hefur sjálfsagt breitt heilmiklu fyrir landsmenn á sínum tíma en fyrir mér hefur það alltaf verið sjálfsagður hlutur enda þekki ég ekki annað, en man þó vel sjónvarpslausu fimmtudagana og mánaðarlangt sumarfrí. Ekki minnist ég þess að fólk hafi mikið verið að kvarta yfir því á fyrstu 20 árunum að ekki væri sjónvarp alla daga vikunnar eða alla mánuði ársins. Fólk fór heldur ekkert fram á að það kæmi alltaf eitthvað í sjónvarpið, t.d. á miðjum degi þegar kveikt væri á því, annað en svarthvíta stillimyndin.

Á virkum dögum byrjaði dagskráin með Fréttum klukkan átta, en sýningin hófst reyndar á sjónvarpsklukkunni sem taldi niður tímann fram að fréttum, ótrufluð af auglýsingum og öðrum innslögum. Að fréttum, veðri og auglýsingum loknum kom sjónvarpsþulan sem þuldi upp dagskrá kvöldsins sem stóð gjarnan þar til langt gengin í ellefu. Reyndar var barnatími klukkan sex á miðvikudögum og lauk þá útileikjum barna sem þustu inn til að horfa á teiknimyndir. Ekki mátti missa af þeim. Á sunnudögum var það svo auðvitað Stundin okkar sem hófst eftir að presturinn var loksins búinn með sína hugvekju. Ekki má svo gleyma Ensku knattspyrnunni þar sem Bjarni Fel lýsti kappleik sem farið hafði fram fyrir ekki svo mjög löngu síðan og þuldi upp úrslit dagsins, eins og honum var einum lagið.

Þetta var einföld svarthvítt sjónvarpstilvera í föstum skorðum. Allir horfðu á sömu dagskrána, sömu framhaldsmyndirnar eins og Gæfu eða gjörvileika eða Kólómbó. Flestar bíómyndirnar voru um 20 ára gamlar og enginn kvartaði yfir því. Eftirminnilegust var hin svakalega mynd, Maðurinn sem minnkaði, sem kostaði mig ótaldar andvökunætur. Framþróun átti sér þó stað og varla hægt að horfa fram hjá því að Prúðuleikararnir voru flottari í lit. Það var heldur ekki amalegt að geta séð kappleiki í beinni útsendingu. Ég man t.d. enn þegar Michael Platini skoraði sigurmarkið fyrir Frakka í framlengdum úrslitaleik gegn Portúgal árið 1984.

En svo fór allt að breytast, en það sem gerði útslagið var verkfall ríkisstarfsamanna um miðjan 9. áratuginn og ekkert sjónvarp! Risu þá upp frjálsræðispostular og einkaframtakssinnar sem boðuðu nýja og betri tíma er einokun ríkisins á sjónvarps- og útvarpsrétti yrði aflétt. Og þannig fór. Stöð 2 fór í loftið árið 1986 og flestir bara léttir á því. En ekki ég. Ég vildi bara mitt gamla góða Ríkissjónvarp. Stöð 2 fannst mér hinsvegar, svo ég orða það pent, uppfullt af allra handa sjálfumgleði. Það að eiga þess kost að velja á hvað var horft, fannst mér líka stórlega ofmetið. Best var að hafa bara, eina stöð og eina dagskrá, eins og Martein Mosdal sagði á sínum tíma og er hverju orði sannara, en kannski eru ekki alveg allir sammála okkur Marteini þar. Ég hef ekki einu sinni lagt í vana minn að horfa á fréttir á Stöð 2, en þar kemur vel á vondann því sjálfur hef ég tvisvar komist í fréttirnar hjá þeim og þá ekki vegna afglapa heldur vegna áhugamála minna tengd ljósmyndum. Fréttastofa Ríkisins hefur hinsvegar ekki hringt ennþá en kannski gerist það einn daginn.

Í gegnum sjónvarpstíðina hefur maður horft á eftir ýmsum dagskrárliðum hverfa á braut, yfir á lukta heima samkeppnisaðilana. Enska knattspyrnan hvarf t.d. einn daginn og hef ég ekki haft spurnir af henni síðan en treysti á að Liverpool sé enn að standa sig. Svo hvarf Formúlan, sem í sjálfu sér var bara ágætt enda fór fullmikill tími í það hringsól. Landslag ljósvakamiðlana breytist stöðugt. Sífellt fleiri eru farnir að velja sér dagskrá á netveitum eins og Netflix og glápa heilu dagana á heilu sjónvarpsseríurnar í striklotum. Sjálfur hef ég að vísu aðgang að einhverjum ótölulegum fjölda erlendra sjónvarpsstöðva sem maður kíkir á öðru hvoru, einkum ef von er á stórbrotnum náttúruhamförum úti í heimi. Einnig rekst maður stundum á æsilega þætti um mögulega aðvífandi loftsteina eða ofureldstöðvar sem kannski eru við það tortíma mannkyninu. Ég myndi samt alveg lifa góðu lífi án þeirra.

Ég hef í raunar ekki breytt mínum sjónvarpsvenjum og held ennþá tryggð við Ríkissjónvarpið. Er sami takmörkunarsinninn í þessum efnum hvað mig varðar. Auðvitað mega aðrir hafa það eins og þeir vilja. Ekki má þó halda að ég geri ekkert annað á kvöldin en að glápa á Ríkissjónvarpið. Því er nefnilega öðru nær. Sjónvarpsagskráin er æði misspennandi. Sumt er áhugavert og annað óbærilegt og það er einmitt bara fínt. Maður getur nefnilega fundið sér ýmislegt til dundurs annað en að horfa á sjónvarpið. Margar bækur eru til dæmis ólesnar og mörg tónlistin óáhlustuð en svo er líka alltaf hægt að setjast niður og skrifa bloggpistil eins og þennan.

Já, góðir landsmenn. Svona er það að eiga sama afmælisdag og Sjónvarpið, en við ljúkum þessu með Smart spæjara.

 

Skaflaferð upp í Gunnlaugsskarð

Sunnudaginn 18. september reimaði ég á mig gönguskóna og lagði leið mína upp að hinum vel kunna skafli í Esjunni sem oftast er kenndur við Gunnlaugsskarð og er gjarnan síðastur skafla til að bráðna á sumrin, ef hann bráðnar á annað borð. Þetta er hin sæmilegasta ganga þarna upp eftir og nokkuð brött á kafla. Skaflinn er í um 800 metra hæð á brattri austurbrún skálarinnar við Gunnlaugsskarð og liggur nokkurnvegin í norður-suður. Hann myndast sem hengja vetrum þegar snjóar eða skefur í austan- og suðaustanáttum sem er ekki óalgengt. Skaflinn hefur oftar en ekki náð að bráðna á þessari öld en að þessu sinni lifar hann góðu lífi, heill og óskiptur, og á ekki nokkra möguleika á að hverfa áður en vetrarsnjórinn leggst yfir.

Tilgangur ferðarinnar var ekki síst sá að mæla lengd skaflsins mér til gamans, en til þess nýtti ég mér GPS-hátækni með því að taka hnit á sitthvorum enda skaflsins. Samkvæmt þeirri mælingu er lengd skaflsins um 510 metrar, sem er talsvert og þýðir að lengdin er yfir helmingur af hæð Esjunnar.

Það að skaflinn skuli vera svona stór núna er svolítið sérstakt í ljósi þess að það hefur verið ágætlega hlýtt í veðri í sumar og árshitinn, sem af er, nálægt meðalhita síðustu 10 ára. Það snjóaði hins vegar heil ósköp í desember síðasta vetur og hafði ekki mælst annað eins í desember í Reykjavík. Enga almennilega hlýinda- og hlákukafla gerði svo það sem eftir var vetrar. Í ofanálag má gera ráð fyrir að stór uppistaða í þessum skafli núna sé snjór sem ekki náði að bráðna í fyrra en þá var skaflinn stærri í lok sumars en verið hafði frá því fyrir aldamót, sem passar líka við það að árið 2015 var afgerandi kaldasta árið í Reykjavík á þessari öld. Reyndar má deila um hvort 2015 hafi í raun verið kalt í ljósi þess hve öll hin voru hlý en í takt við það þá hurfu Esjuskaflar öll 10 fyrstu ár þessarar aldar sem er lengsta slíkt tímabil sem þekkt er.

Ég hef ekki verið nógu duglegur að ljósmynda Esjufannir síðsumars en ætla þó að birta mynd sem einn mikill Valsari tók á úrslitastund þann 15. ágúst í fyrra, árið 2015. Eins og sést var staðan þá í skaflamálum Esjunnar verulega snjónum í vil.

Snjóskaflarnir áttu auðvitað eftir að bráðna eitthvað áður en yfir lauk þarna í fyrra en á Veðurstofuvefnum kemur fram að samkvæmt mælingu á þeirra vegum, þann 8. október 2015, hafi skaflinn verið um 500 metrar sem er einmitt svipað og ég fékk út úr minni mælingu nú um helgina - næstum ári seinna.

Svo má geta þess að þetta er ekki alveg í fyrsta sinn sem ég fer í skaflamælingaleiðangur upp í Gunnlaugsskarð því sunnudaginn 19. ágúst 2012 fór ég við þriðja mann þangað uppeftir en þá dugði að hafa upprúllað málband með í för til mælinga. Skaflinn góði mældist þá ekki vera nema 32 metrar á lengd enda náði hann að hverfa að fullu fyrstu vikuna í september. Að sjálfsögðu var einnig bloggað um þá ferð: Skaflaleiðangur á Esjuna

Til að meta framhaldið þá gæti orðið einhverra ára bið á því að Esjan nái að hreinsa af sér alla skafla á ný í ljósi þess að undir yngsta snjónum leynist það sem eftir lifði frá síðustu árum. Þetta er svo sem ekkert til að hafa áhyggjur af, en það má samt alveg fylgjast með þessu enda ætti afkoma Esjuskafla að vera sæmileg vísbending um tíðarfar almennt og jafnvel jöklabúskap að einhverju leyti.

Botninum náð á Norðurslóðum

Nú bendir allt til þess að hinu árlega hafíslágmarki hafi verið náð á Norður-Íshafinu. Þetta er allt eftir bókinni því september er mánuðurinn þegar viðsnúningurinn á sér stað en þá taka kuldarnir völdin með lækkandi sól og kólnandi sjó. Þar með lýkur bráðnun sumarsins og nýr ís fer að myndast. Hafíslágmarkið í september er þannig ágætis viðmiðunarpunktur til að bera saman ástand íssins á milli ára. Það er einmitt það sem hér verður gert en ég hef einmitt fylgst með hafísnum í allnokkur ár af sérviskulegum áhuga.

Sumarlágmarkið 2016 má sjá hér á línuritinu sem að grunni til er frá Bandarísku snjó- og hafísmiðstöðinni NSIDC. Borin er saman hafísútbreiðsla síðustu 10 ára ásamt meðaltali áranna 1981-2010. Samkvæmt þessu er lágmarksútbreiðslan 2016 sú næst lægsta frá upphafi, örlítið undir tímamótalágmarkinu 2007. Önnur ár, fyrir árið 2007, eru ekki sýnd enda eru þau víðs fjarri botnbaráttunni. Hvað útbreiðslu varðar þá hefur þetta ár verið nokkuð sérstakt. 2016-ferillinn kemur inn í myndina mun neðar en önnur ár enda var hafísútbreiðslan að loknum síðasta vetri óvenju lítil sem auðvitað vakti ýmsar væntingar - eða áhyggjur. Hafísinn tórir þó enn að loknu þessu sumri og er nokkuð yfir metlágmarkinu mikla frá 2012 hvað útbreiðslu varðar. Stór ástæða þess er hversu skýjað var á Norður-Íshafinu þegar sólin var hæst á lofti nú í sumar, ólíkt því sem var sumarið 2012 og það skiptir máli.

Útbreiðsla hafíssins segir þó ekki nema hluta sögunnar. Hafísbreiðan var nefnilega óvenju gisin á mjög stórum svæðum undir lok sumars og náði þetta gisna svæði alveg norður að sjálfum Norðurpól og hefur varla sést annað eins. Á hinn bóginn voru lífseigir útnárar í hafísbreiðunni sem meðal annars ollu því að siglingaleiðin norður fyrir Síberíu var lengi að hreinsast almennilega. Einnig var þrálátur armur sem teygði sig langleiðina að Beringssundi og slitnaði að lokum í einhverja parta. Ástæðan fyrir þessari skellóttu ísbreiðu er væntanlega hinn mikli lægðagangur þarna í sumar sem rótaði mikið í ísnum. Hinsvegar var minna um vinda frá suðri sem venjulega þjappa ísnum meira saman. Allt þetta gerir það að verkum að sjálf útbreiðslan verður frekar mikil miðað við það litla ísmagn sem er til staðar. Allt önnur staða var til dæmis metárið 2012 þegar það sem eftir lifði var samanþjappað í einum pakka eins og sést á samanburðarmyndunum hér að neðan.

Í framhaldi af þessu vert að skoða framhaldið. Næstu vikur og mánuði þegar vetur leggst yfir, mun allt Norður-Íshafið og nærliggjandi hafssvæði frjósa saman samkvæmt venju. Ísinn mun þá einnig streyma suður með allri austurströnd Grænlands. Hámarki útbreiðslunnar verður svo væntanlega náð í mars og viðsnúningur hefst með bráðnun á jaðarsvæðum íssins. Næsta bræðslusumri fylgist maður svo auðvitað með og aldrei að vita hvað þá gerist. Ástand íssins er reyndar þannig að við réttar veðuraðstæður gætu orðið meiri aföll á ísnum en áður hefur sést. Tíðarfar sumarsins 2016 var ekki þannig, en það má velta fyrir sér hvað hefði gerst ef veðuraðstæður sumarsins 2012 hefðu endurtekið nú í ár. Þ.e. hið fullkomna bræðslusumar. Ísinn er nefnilega nánast á barmi algers hruns. Hinsvegar sýndi það sig eftir árið 2012 að ísinn getur líka verið fljótur að jafna sig. Útbreiðsla íssins árið 2013 var til dæmis furðu mikil eftir afhroðið 2012. En hvað um það. Æstustu hafísnördar eru strax farnir að horfa til sumarsins 2017 og geta varla beðið.

- - -

Heimildir mínar eru héðan og þaðan. Myndirnar sem fylgja eru að grunni til fengnar frá:

National Snow and Ice Data Center: http://nsidc.org/arcticseaicenews/

University of Bremen: http://www.iup.uni-bremen.de:8084/amsr2/

Af meintum hundi á forsíðu DV eftir árásina 11. september

Í dag 11. september minnumst við einnar mestu hryðjuverkaárásar sögunnar sem sumir segja að hafi breytt heiminum. Hvort sem það er rétt eða ekki þá áttu atburðirnir sína eftirmála sem ég fer ekki nánar út í. Hins vegar ætla ég ég að rifja upp fimm ára gamla bloggfærslu frá því þegar tíu ár voru liðin frá árásunum á tvíburaturnana en þar birti ég mynd af forsíðu DV þann 12. september 2001, sem var undirlögð af stórri mynd af því þegar annar turninn hrynur.

Það sem vakti sérstaka athygli mína var að ofaná h-inu í fyrirsögninni Ógnarheimur mátti sjá eitthvað sem líktist íslenskum fjárhundi. Hvað átti þetta að fyrirstilla? Var þetta sprell af hálfu myndvinnsludeildar DV, tæknileg mistök eða einhver dulin skilaboð. Samsæri?

Eftir fimm ára rannsóknarvinnu (þó með löngum hléum) hef ég nú komist að sannleikanum, sem er sá að þetta var ekki hundur. Þessu komst ég að þegar ég fann sjálfa myndina ótruflaða af fyrirsögn og annarri forsíðugrafík. Þetta sem lítur út sem íslenskur fjárhundur virðist þá bara vera hver annar hluti af hrynjandi byggingunni, væntanlega þá af ystu grind hússins. Þannig er nú veruleikinn. Einföldustu skýringarnar er gjarnan þær réttu, ekkert sprell eða dularfullt samsæri hér á ferð. Sama gildir um atburðina í stærra samhengi. Þetta var mikil hryðjuverkaárás sem kom öllum Bandaríkjamönnum í algerlega opna skjöldu þótt sumir í samsærisspennufíkn vilji halda öðru fram.

Umrædda mynd ásamt fleirum má finna á þessari slóð:

http://www.businessinsider.my/911-2013-9/9/#aDdc8lYVqqFJFHce.97

 

Samanburður á sumarveðurgæðum í Reykjavík

Samkvæmt fréttum og því sem maður heyrir þá fær sumarveðrið almennt góða dóma, ekki síst hér í Reykjavík. Ég get sjálfur tekið undir slíkt enda í samræmi við niðurstöður sem unnar eru út frá mínum eigin veðurskráningum, en meðal afurða þeirra er einkunnakerfi þar sem hver dagur fær sína einkunn á skalanum 0-8 út frá veðurþáttunum fjórum: sól, úrkomu, vindi og hita. Mánaðareinkunnir reiknast svo útfrá meðaltali allra daga og heildareinkunn sumarmánaðanna sem hér teljast vera júní, júlí og ágúst. Þannig get ég borið saman veðurgæðin eins og þau koma út úr mínum skráningum sem ná allt aftur til ársins 1986. Að þessu sinni fær sumarveðrið í Reykjavík 2016 einkunnina 5,17 og sómir það sér vel meðal margra góða sumra á þessari öld, þótt það hafi ekki náð sömu hæðum og sumrin 2009 og 2012. Með þessu sumri hafa veðurgæðin þar með jafnað sig að fullu eftir hrunið 2013 en síðan þá hefur leiðin bara verið upp á við.

Af einstökum mánuðum sumarsins þá var júní reyndar bara í sæmilegu meðallagi með einkunnina 4,8 en í þeim mánuði kom kafli upp úr miðjum mánuði sem var í daprara lagi. Að vísu missti ég af þeim kafla enda staddur suður í Róm þar sem veðrið var með þeim hætti að það hefði sprengt alla heimatilbúna gæðastaðla. En hvað um það. Veðurgæðin sótti síðan í sig veðrið hér heima og fékk júlí 5,4 í einkunn sem er mjög gott og ágúst náði 5,3 sem er jafn mikið og hitabylgjumánuðirinn ágúst 2004 fékk á sínum tíma. Sumarið að þessu sinni var reyndar öfgalaust að mestu og kemst svo sem ekki mikið í metabækur. Þetta var þó í heildina sólríkt, þurrt og hægviðrasamt sumar og ekki síst hlýtt. Það má taka fram hversu kvöldgott það var langt fram eftir ágústmánuði og næturhlýtt lengst af um hásumarið en annars miðar veðurskráningarkerfið mitt aðallega við veðrið yfir hádaginn.

Nákvæmum tölulegum niðurstöðum verður auðvitað að taka með fyrirvara enda miðast einkunnir bara við mitt skráningarkerfi en svona á heildina litið ætti þetta að gefa ágætis vísbendingar. Að hætti hússins kemur að sjálfsögðu súlurit sem sýnir samanburð aftur til ársins 1986 og eins og sjá má var ekki mikil sumargleði í Reykjavík árið 1989 en kannski skára annars staðar.

Það má hér í lokin vísa í sambærilega útlistun frá síðasta ári en þá spanderaði ég heilmiklu plássi í stuttaralega lýsingu á öllum sumrum frá árinu 1986:

Sjá hér: http://emilhannes.blog.is/blog/emilhannes/entry/1975011/

 

Mikil ánægja með sumarfrí og veður