Heimsmynd flatjarðarsinna

Samtök sem kalla sig the International Flat Earth Society hafa vakið nokkra athygli að undanförnu enda vekur það sjálfsagt furðu hjá flestum að slík samtök skuli yfirleitt vera til nú á dögum. Samtökin hafna viðurkenndri heimsmynd nútímans og boða þann forna sannleik að jörðin sé flöt og um leið miðja alheimsins. Sólin og tunglið fylgja jörðinni á vegferð sinni sem og allar stjörnurnar í einskonar hvelfingu fyrir ofan. Ef svo ólíklega fari að heimsynd flatjarðarsinna verði ofaná þá er auðvitað ágætt að kunna nokkur skil á þessum fræðum.

Sagan í stuttu máli. Eins og gefur að skilja hafa flatjarðarsinnar átt fremur erfitt uppdráttar enda mæta þeir litlum skilningi vísindasamfélagins þrátt fyrir að þeir telji sig hafa ýmis rök fyrir máli sínu. Flatjarðarsamtökin voru upphaflega stofnuð árið 1956 í Englandi og byggðu að grunni til á hugmyndum Samuels nokkurs Rowbotham sem á 19. öld hafði gefið út bókina Earth Not a Globe. Á næstu áratugum jókst fjöldi félagsmanna upp í örfá þúsund og færðist þungi félagsstarfsins til Kaliforníu í Bandaríkjunum þar sem m.a. var gefið út félagsritið Flat Earth News. Mikil ógæfa dundi yfir árið 1997 þegar heimili, Charles K. Johnsons, aldraðs forseta félagsins og aðaltalsmanns, brann til kaldra kola og þar með félagaskrár og fleira mikilvægt. Sjálfur lést karlinn svo nokkrum árum síðar og stefndi ekki í annað en að dagar félagsskaparins væru taldir. En svo var þó ekki því nú tímum veraldarvefsins hefur félagið gengið í endurnýjun lífdaga sinna, en með hjálp nútíma samskipta hefur aldrei verið auðveldara að útbreiða allskonar sannleika sem stangast getur á við viðteknar skoðanir. Samtökin eru með vandaða heimasíðu, fjöldi YouTube mynda hafa verið framleidd og hlotið útbreiðslu og nýjustu tölu herma að 37 þúsund manns séu meðlimir Fésbókarhópsins Flat Earth- No Trolls.

Hin flata Jörð. Heimskort sem miðast við flata jörð í einhverri mynd hafa verið til löngu fyrir daga landafundanna miklu. Miðjarðarhafið var til forna talið vera við miðju jarðarinnar eins og nafnið bendir til. Núverandi heimskort flatjarðarsinna er hinsvegar með sjálfan Norðurpólinn í miðjunni og allt annað liggur umhverfis hann. Miðbaugurinn liggur í hring sem svarar til hálfri vegalengdinni frá miðju og að endimörkunum eða brúnunum á jarðdisknum. Við endimörkin eru ísbreiður Antarktíkur og yfir þær hefur enginn komist nema falla fram af brúninni. Hvort það hafi gerst veit maður ekki en þarna endar jörðin allan hringinn. Þetta vita flatjarðarsinnar og einnig helstu ráðamenn og fræðimenn heimsins, en kjósa að halda að okkur röngum sannleika.

Ekki þarf annað en að skoða fána Sameinuðu þjóðanna til að sjá hvernig málum er háttað en í merki samtakana er einmitt kort með Norðurpólinn í miðjunni. Eitt vandamál kemur upp við þessa jarðskipan því vegalengdir til austurs og vestur aukast mjög eftir því sem sunnar dregur. Kannski vegur upp á móti að öll ferðalög í þær áttir eða tíminn sjálfur ferðist mishratt eftir því sem fjær dregur miðjunni.

Sólargangur. Það sem kom mönnum á sporið í eldgamla daga um að jörðin gæti verið hnöttótt var sú staðreynd að skuggi sólarinnar um hádaginn væri almennt lengri eftir því sem norðar var farið á jörðinni (jörðin sunnan miðbaugs var þá ekki þekkt). Á flatri jörð væru skuggar hinsvegar jafn langir allstaðar. Flatjarðarsinnar segja hins vegar að þetta eigi ekki við því sólin er nefnilega mjög nálægt jörðinni, eða ekki nema um 4,800 km yfir höfðum okkar. Það sama gildir um tunglið.

Sólin lýsir eins og lampi niður á jörðina og ferðast hringinn eftir miðbaug. Þegar hún er nálægt okkur yfir daginn þá sýnist hún hærra á lofti en eftir því sem hún fjarlægist þá lækkar hún á lofti uns hún hverfur okkur sjónum í fjarska og sest. Reyndar er álitamál hvers vegna sólin er alltaf jafn stór frá okkur séð ef fjarlægðin til hennar er svona breytileg. Ef hún hverfur í fjarskann við sólsetur ætti hún að vera agnarsmá við sólarlag hefði maður haldið. Árstíðarsveiflan eru hinsvegar minna vandamál fyrir flatjarðarsinna því hún er sögð orsakast af því að á sumrin hjá okkur gengur sólin sinn hring innan við miðbaug, nær miðjunni, og lýsir upp þá norðlægar slóðir. Um veturinn hjá okkur fer sólin utanvið miðbaug og er því almennt fjær miðjunni og lýsir meira suðlægar slóðir.

Sjóndeildarhringurinn. Ein af helstu röksemdum fyrir hnöttóttri jörð er sú að fyrirbæri í fjarska virðast sökkva í sjóndeildarhringinn. Þannig hefur verið bent á að þegar seglskip nálgast úr fjarska þá sjást seglin fyrst en skrokkurinn ekki fyrir en skipið er komið nær. Einnig sjáum við ekki neðsta hluta fjalla eins og Snæfellsjökuls þegar við horfum á hann frá Reykjavík. Eftir því sem við förum ofar kemur meira í ljós af undirhlíðunum og uppi á Esju sést jökullinn alveg niður að undirlendi. Flatjarðarsinnar eru meðvitaðir um þetta en afgreiða málið með áhrifum sjónhverfinga sem skýrast af fjarlægðinni og nálægðar við sjóndeildarhringinn. Flókið mál sem þarf sérstakar skýringar.

Tunglið og stjörnurnar. Samkvæmt flatjarðarkenningunni þá er tunglið jafn stutt frá yfirborði jarðar og sólin eða 4.800 km frá yfirborði og ferðast einnig sína hringi umhverfis miðju jarðar. Reikistjörnurnar eru mjög smáar og ferðast umhverfis sólina en allar fastastjörnurnar eru síðan lítið eitt ofar í 5.000 km hæð og snúast um miðjuna á næturhimninum þar sem pólstjörnuna er að finna.

Geim- og tunglferðir. Nú eru tiltækar fjöldi mynda af jörðinni eins og hún sést frá geimnum og ekki annað að sjá á þeim að jörðin sé hnöttur. Skemmst er frá því að segja að allar slíkar myndir eru taldar vera tilbúningur og byggðar á fölsunum. Samkvæmt flatjarðarsinnum hafa aldrei verið farnar neinar geimferðir, hvað þá tunglferðir. Gervitungl á sporbraut um jörðu eru einnig bara plat og bent hefur verið á að því til stuðnings að gervihnattamóttökudiskar vísi yfirleitt lárétt, en ekki til himins. Geimferðastofnun Bandaríkjanna NASA gerir lítið annað en að halda að okkur brenglaðri heimsmynd í því skyni að afla sér meiri fjárstuðnings. Flestöll vísindi eru einnig samsek í þessu stóra blekkingarmáli og vinna stöðugt að því að halda frá okkur hinni einu og sönnu heimsmynd, sem samræmist sköpunarsögunni og allri heilbrigðri skynsemi – þ.e.a.s. að mati þeirra sem vilja byggja tilveru sína á flatri heimsmiðjujörð.

En nú gæti orðið breyting á. Ofurhugi einn í Bandaríkjunum ætlar skjóta sér á loft í gufuknúinni eldflaug til að sýna fram á flatneskju jarðar. Sá maður hefur reyndar ekki mikla trú á viðurkenndum vísindum en fari hann ekki flatt á sínu flugi gæti þetta verið tímamótaviðburður í þekkingaröflun á eðli alheimsins – eða ekki. Eitthvað babb hefur að vísu komið á bátinn vegna afskipta stjórnvalda, nema hvað? Maðurinn mun þó ekki láta deigan síga og stefnir en á ferðalag upp í kosmosið.

Hyggst sanna að jörðin sé flöt

Skjálftar í Öræfajökli

Ekki getur maður neitað því að það örli á smá spennutilfinningu hjá manni þegar eitt mesta og hæsta eldfjall landsins fer að sýna af sér hegðun sem gæti verið vísbending um að þar séu kannski einhverjir stærri atburðir í vændum. Ég legg nú ekki í að fara að spá einhverju en allavega þá er það staðreynd jarðaskjálftar hafa mælst nær daglega í Öræfajökli núna í haust og farið á bera á því í fréttum. Óróleikann má þó rekja lengra aftur, jafnvel nokkur ár en jarðskjálftavirkni hefur ótvírætt farið vaxandi á þessu ári hvað sem það boðar. Einhver þensla og tilfærsla mælist þarna sem þýðir að fjallið er eitthvað að bólgna út en þó virðast jarðvísindamenn ekki alveg vissir um hvað þarna sé á ferðinni. Farglétting vegna bráðnandi jökuls gæti verið hluti af skýringunni en eins og kunnugt er þá rís landið upp þegar fargið ofan á því minnkar. Hvort að það gæti aftur verið skýringin á því að kvika sé mögulega á hreyfingu undir fjallinu veit maður ekki og ekkert víst að nokkur tengsl gætu verið þar á milli varðandi þessa skjálfta.

En ef við segjum að þarna sé kvika að safnast fyrir þá vitum við ekkert hvort slíkt eigi eftir að leiða til eldgoss í náinni framtíð og ef þetta er fyrirboði eldgoss þá vitum við heldur ekkert hversu langt sé að bíða þar til atburðir gerast. Vikur, mánuðir eða nokkur ár? Ekki spyrja mig, enda veit ég ekkert um það frekar en aðrir.

Við vitum þó hvernig eldstöðin er í sveit sett og þekkjum söguna. Árið 1362 var þarna mesta þeytigos Íslandssögunnar sem gjöreyddi blómlegri byggð sem þá hét því krúttlega nafni Litla-Hérað enda undu menn þar glaðir við sitt og smjör draup af hverju strái áður en ósköpin dundu yfir. Heldur verra var þó flest fólkið stráfell einnig, enda krafturinn í gosinu þvílíkur að strókurinn náði því stigi að hrynja í svokölluðum gusthlaupum í stíl við það sem gerðist í Vesúvíusi forðum. Þar við bættust jökulhlaupin sem æddu niður af jökli næstum strax eftir upphaf hamfaranna öllum að óvörum enda löngu fyrir tíma Almannavarna ríkisins. Seinna gosið í Öræfajökli eftir landnám varð árið 1727 það var minna í sniðum og olli mun minna tjóni en sveitin var þá reyndar ekki nema svipur hjá sjón frá dögum Litla-Héraðs sem reyndar fékk heitið Öræfasveit eftir eyðinguna 1362.

Helstu eldstöðvar landsins virðast annars vera til alls líklegar um þessar mundir en þó alls óvíst hvar næsta gos ber uppi. Ef Öræfajökull lætur til sín taka þá má hafa í huga að hann stendur utan við gliðnunarbelti landsins sem þýðir að það eru ekki neinar virkar sprungureinar út frá honum. Kvikan mun því ekki ferðast langa vegalengd áður en hún kemur upp eins og tilfellið var með Bárðarbungu sem að lokum skilaði kviku af sér vel utan jökuls. Öræfajökull mun bara gjósa með látum þar sem hann er, en mögulega gæti eitthvert hraunrennsli átt sér stað ef gossprungur opnast í hlíðunum utan sjálfs jökulsins, svona svipað og gerðist á Fimmvörðuhálsi. Jökulhlaupin eru svo sér kapítuli en stuttur tími líður frá upphafi goss þar til þau taka að ógna samgöngum og raunar telja viðbragðsaðilar að forða þurfi fólki af svæðinu áður en gos hefst, takist mönnum að tímasetja það á annað borð.

Þótt örli á smá hamfarspennufíkn í manni þá vonast maður auðvitað að það gerist sem minnst þarna. Full ástæða er hinsvegar til að fylgjast með gangi mála og það gera auðvitað líka opinberir ábyrgðaraðilar sem munu vinsamlegast láta okkur vita ef eitthvað þarf að óttast. Áhugamenn hafa líka eitthvað um málið að segja og standa vaktina og má þar sérstaklega benda á Jarðfræðibloggið hans Jóns Frímanns, þar sem fylgst er með málum og ýmsar vangaveltur koma fram um stöðu mála í eldstöðvum landsins.

Af vef Veðurstofunnar má svo benda á þetta hér: Nýir jarðskjálftamælar við Öræfajökul

 

Nýjustu hitatölur úr Reykjavík

Hlýtt var í veðri í október og eins og á sama tíma í fyrra stefnir nú allt í að árið flokkist sem mjög hlýtt ár og enn er smá möguleiki á að þetta verði hlýjasta árið frá upphafi mælinga. Þetta gefur auðvitað tilefni til að birta mánaðarhitasúluritið góða sem sýnir hvernig meðalhitinn í Reykjavík hefur staðið sig á árinu. Að venju standa fjólubláu súlurnar fyrir meðalhita þeirra mánaða sem liðnir eru, en til samanburðar eru annars vegar síðustu 10 ár (rauðar súlur) og hinsvegar 30 ára viðmiðunartímabilið (bláar súlur) sem enn er í gildi og uppnefnist hér kalda meðaltalið vegna þess hversu kalt það var í raun. Lengst til hægri eru auk þess nokkrar árshitasúlur. Allt eins og áður hefur verið boðið upp á.

Eins og sjá má þá skarar nýliðinn októbermánuður vel fram úr bæði kalda meðaltalinu og 10 ára meðaltalinu, þótt hann hafi ekki verið alveg eins óvenjuhlýr og í fyrra. Aðrir hlýir mánuðir það sem af er ári eru febrúar, maí og september. Aðrir mánuðir eru á hefðbundnari slóðum og enginn hefur verið kaldur enn sem komið er. Apríl er þó næstur því að teljast kaldur enda bara örlítið hlýrri en febrúar.

Spennan liggur hins vegar í framhaldinu og þar koma tónuðu súlurnar til hægri við sögu en þá er væntanlegur árshiti reiknaður út frá því hvort síðustu tveir mánuðir ársins verði í kalda meðaltalinu eða í meðallagi síðustu 10 ára. Kaldara framhaldið gefur árshitann 5,7°C og það hlýrra 5,9°C sem hvort tveggja er mjög gott í sögulegu samhengi. Árið í fyrra endaði í 6,0°C (græn súla) og telst vera næst hlýjasta árið í Reykjavík. Metið er 6,1°C frá 2003 og til að slá því við þyrftu góð hlýindi að haldast meira og minna út árið, eins og reyndin var reyndar í fyrra.

Best er að að sýna þetta á allsherjar línuriti yfir hitafar í Reykjavík frá 1901 til vorra daga. Árið 2017 er komið þarna inn til bráðabirgða en fölblá sporaskja sýnir á hvaða slóðum árshitinn mun líklega enda, þegar síðustu tölur hafa borist.

Hvernig sem fer þá er allavega ljóst að hlýindi eru enn í fullum gangi hér hjá okkur og ekkert farið að bera á kólnun eins og einhverjir voru farnir að auglýsa, eftir hið tiltölulega kalda ár 2015. En þótt árið í ár verði ekki það hlýjasta í mælingasögunni þá er samt góður möguleiki á öðru meti sem er hlýjustu tvö árin í röð - eða hlýjasta tveggja ára syrpan. En það er svo sem ekki víst að keppt sé í því. Núverandi hlýjustu tvö ár í röð eru 2003-2004 (5,85°C), samkvæmt því sem ég reikna. Til að ná því þá þurfa síðustu tveir mánuðirnir ekki að gera betur en að hanga í hinu svokallaða kalda meðaltali áranna 1961-1990. Allt getur þó gerst og brugðist - ekki síst á lokasprettinum eins þekkt er og rysjótt tíð framundan.