Veðurannáll 1999-2002

Við færumst nær nútímanum í þessari annálaröð þar sem stiklað er á mjög stóru í veðurfari landsins og öðru sem vert er að minnast á. Að venju tek ég fyrir fjögur ár í senn og er nú komið að aldamótatímabilinu 1999-2002. Mesta áherslan er á veðrið í Reykjavík og er mín eigin veðurdagbók helsta heimildin en að sjálfsögðu er einnig stuðst við gögn frá Veðurstofunni sem liggja fyrir á vefnum. Af þessu aldamótatímabili er það annars að segja að seinni árin tvö voru öllu hlýrri en þau tvö fyrri. Kuldaskeið áranna 1965-1995 var að baki en á því tímabili var meðalhitinn í Reykjavík um 4,2 stig. Samkvæmt reynslu landsmanna var engu að treysta en þó greinilegt að hlýjum árum fór fjölgandi. Veðurfarið sjálft var hinsvegar ennþá upp og ofan og misgott eftir mánuðum og landshlutum á alla kanta eins og hefur alltaf verið.

Árið 1999 var meðalhitinn 4,5 stig í Reykjavík sem enn taldist í góðu í meðallagi. Aðeins hlýrra var þó þrjú árin á undan. Janúar var nokkuð eðlilegur en síðan kólnaði nokkuð í febrúar eins og gjarnan á þessum árum en svo vill til að árin 1995-2002, eða í átta ár í röð, voru allir febrúarmánuðir kaldari en janúar. Eftir erfiðan febrúar kom kaldur mars sem var reyndar óvenju sólríkur og þurr sunnan heiða sökum tíðra norðanátta. Svipuð tíð hélst áfram fram yfir miðjan apríl en eftir það voraði vel. Sumarmánuðirnir voru síðri fyrir sunnan heldur en fyrir norðan en annars var ágúst vel hlýr annað árið í röð. Áfram var hlýtt á landinu þar til veturinn helltist yfir undir lok nóvember með tilheyrandi snjókomum.

Árið 2000 var jafn hlýtt og árið á undan eða 4,5 stig. Þótt flest hafi verið í meðallagi á ársvísu voru þó ýmsar öfgar í veðurfar. Eftir meinlítinn janúarmánuð kom snjóþungur febrúar sem innihélt óvenjusnarpa stórhríð í Reykjavík um miðjan dag þann 11. febrúar. Áfram voru umhleypingar í mars og veturinn endaði með þeim snjóþyngstu í borginni. Viðsnúningur var upp úr miðjum apríl en þá hallaði hann sér í norðanátt með miklum sólskinskafla suðvestanlands sem sló út fyrri met. Seinni hlutann í maí var síðan dæmigert kuldakast að vori til. Sumarið var ágætt með köflum en var reyndar mun betra í óvenju miklu sólskini fyrir norðan og austan, vel fram eftir sumri. Haustið var fremur hlýtt en vetrarmánuðirnir nóvember og desember voru mjög þurrir og snjóléttir í borginni. Síðustu vikuna ríkti hinsvegar kuldakast.

Árið 2001 hlýnaði á ný og var meðalhitinn í Reykjavík 5,2 stig. Fyrstu mánuðina skiptust á þurrir frostakaflar og hlýir vætudagar og því fremur snjólétt í borginni og víðar SV-lands. Kaldast og umhleypingasamast var í febrúar en þá var meðalhitinn -0,2°C. Fyrri helmingur júní var nokkuð kaldur en sumarið var ágætt í heildina þó lítið væru um hlýja daga. Hinsvegar haustaði seint og var október með allra hlýjasta móti. Nóvember og desember voru báðir frekar hlýir en enduðu og byrjuðu báðir með alvöru vetrarveðrum. Desember var þó hlýrri í heildina með ríkjandi sunnanáttum um miðjan mánuðinn og fram að jólum. Í þeirri hlýindagusu var sett landsmet í desemberhita þegar hitinn náði 18 stigum á Siglufirði.

Á árinu 2002 héldu hlýindi áfram og var meðalhitinn 5,4 stig í Reykjavík sem er jafnhlýtt og á hinu hlýja ári 1987. Ekki var þó hlýtt allt árið. Hlýindi og snjóleysa voru fyrstu vikurnar en frá 20. janúar til 20. mars voru vetrarkuldar ríkjandi og að þessu sinni var febrúar ekki bara kaldur, heldur fimbulkaldur og sá kaldasti í 100 ár (-3,3°C). Það voraði hinsvegar vel og náði hitinn sér vel á strik í júní sem var með þeim allra hlýjustu sem mælst höfðu og var hlýjasti mánuður ársins í Reykjavík, sem er frekar sjaldgæft. Hæst komst hitinn í 22 stig sem er hitamet í borginni fyrir júní. Þeim hlýindakafla lauk reyndar með snörpu norðanskoti eftir miðjan júní. Framhald sumarsins var ekkert sérstakt þótt fremur milt hafi verið meira og minna langt fram í október en þá kólnaði með sólríkum kafla í norðanátt. Aftur hlýnaði um miðjan nóvember og nú með einmuna hlýindum og vetrarleysu á landinu sem hélst út árið. Var desember sumstaðar sá hlýjasti sem mælst hafði, þar á meðal í Reykjavík (4,5°). Í samræmi við hversu snjólétt var víða þá var engan snjó að sjá í borginni frá hausti og út árið. Kannski má taka það fram að þessir síðustu mánuðir ársins 2002 voru byrjunin á einhverjum hlýjasta 12 mánaða kafla sem hér hefur mælst, en nánar um það síðar.

Af jarðrænum þáttum er það að segja að þann 28. september 1999 var skjálfti upp á 4,3 stig við Hestfjall á Suðurlandi. Staðsetningin leiddi athygli að því að tími gæti verið kominn á mun stærri Suðurlandsskjálfta. En áður en að því kom tók Hekla að gjósa þann 26. febrúar árið 2000 eins og auglýst hafði verið í útvarpi hálftíma áður eða svo. Þetta var í þriðja sinn í röð sem Hekla gýs eftir u.þ.b. 10 ára hvíld. Við upphaf gossins lagði fjöldi gostúrista leið sína austur til að sjá gosið en sáu lítið og sátu síðan fastir í Þrengslum á bakaleiðinni vegna vonskuveðurs. Í júní sama ár var komið að Suðurlandsskjálftum sem komu í tveimur lotum. Sá fyrri hristi vel upp í hátíðarhöldum þann 17. júní í góðu veðri. Hinn síðari varð stuttu eftir miðnætti 21. júní. Báðir reyndust þeir 6,5 að stærð og öllu ýmsu tjóni á mannvirkjum í Árnes- og Rangárvallasýslum. Katla fór að ókyrrast á þessum árum og allt eins búist við gosi þá og þegar.

Stórtíðindi urðu annars ekki í landsmálum en út í heimi bar hæst hryðjuverkaárásin á Bandaríkin 11. september árið 2001. Árásin dró dilk á eftir sér og fór svo að fjölþjóðaher réðst inn í Afganistan til að koma talibönum frá og að hafa hendur í hári og skeggi Bin Ladens, sem reyndar fannst hvergi. Vonbrigði var fyrir Bandaríkin að Írakar hefðu ekki staðið að árásinni 11. september en strangt alþjóðlegt viðskiptabann var enn við lýði gagnvart Írak vegna meintra gjöreyðingarvopna sem þeir földu svo vel fyrir umheiminum.

Töflurnar hér að neðan sýna meðalhita hvers mánaðar í Reykjavík á tímabilinu og veðureinkunnir sem reiknast út frá mínu daglega einkunnarkerfi og liggur sá skali frá 0-8. Veðurfarslega slæmir mánuðir teljast þeir sem ná ekki fjórum, en hinir betri fá yfir 5 í einkunn. Einkunnirnar eru enginn stórisannleikur en þær byggjast á sólfari, hita, úrkomu og vindi. Ef kerfið virkar þá ættu umhleypingasamir mánuðir að fá lága einkunn og allar árstíðir ættu að eiga sömu möguleika á góðri útkomu.

- - -

Veðurannáll 1987-1990: https://emilhannes.blog.is/blog/emilhannes/entry/2224449/

Veðurannáll 1991-1994: https://emilhannes.blog.is/blog/emilhannes/entry/2224957/

Veðurannáll 1995-1998: https://emilhannes.blog.is/blog/emilhannes/entry/2225258

 

Veðurannáll 1995-1998 - Umskipti

Fjögurra ára tímabilið sem nú verður tekið fyrir er merkilegt fyrir þær sakir að þá urðu umskipti til hins betra í veðurfari á landinu. En þessi umskipti voru ekki áfallalaus eins og Vestfirðingar fengu svo illilega að kynnast. Þegar þarna var komið við sögu hafði hér á landi ríkt frekar kalt tímabil sem má segja að hafi hafist um haustið, 1965. Á þessu kalda tímabili var algengt að ársmeðalhitinn í Reykjavík væri á bilinu 4,0 til 4,5 stig. Alloft var þó kaldara, en kaldast var árið 1979 þegar meðalhitinn var aðeins 2,9 stig. Einungis fjögur ár náðu 5 stiga meðalhita í Reykjavík á tímabilinu. Undangengnir vetur höfðu margir verið snjóþungir, ekki síst fyrir norðan og vestan. Mikið snjóflóð hafði gert skaða á sumarhúsabyggð Ísfirðinga vorið áður auk þess sem manntjón varð. Vetrarlægðum með tilheyrandi fannfergi var því ekki tekið neitt sérlega fagnandi fyrir vestan í byrjun ársins 1995, sem hér fær heldur meiri umfjöllun en önnur ár í þessum annálaflokki og ekki eins Reykjavíkurmiðað og önnur ár.

Árið 1995 var kalt ár á landinu. Meðalhitinn í Reykjavík var 3,8 stig. Strax þarna fyrstu dagana í janúar bætti í snjóinn fyrir norðan og vestan og þann 15. gerði mikla norðan stórhríð á Vestfjörðum og féll þá snjóflóðið mikla yfir byggðina á Súðavík sem var 14 manns að bana. Fleiri snjóflóð féllu um svipað leyti, meðal annars í Reykhólasveit þar sem einn lést en auk þess varð eignatjón víðar á landinu vegna ofsaveðurs. Kalt var út veturinn í ríkjandi norðan- og norðaustanáttum sem þýddi reyndar að veðrið var yfirleitt með sæmilegasta móti sunnan heiða að kuldanum slepptum. Snjóþyngslin voru hinsvegar mikil fyrir norðan en mesta snjódýptin mældist í Fljótum á norðanverðum Tröllaskaga, 279 cm þann 19. mars og hefur ekki mælst meiri hér á landi á veðurathugunarstöð. Það voraði þó að lokum þrátt fyrir kaldan apríl, en skaflar vetrarins voru ansi þaulsetnir á norðurhelmingi landsins. Fyrir sunnan var allt með eðlilegra móti og maí var afar veðragóður í Reykjavík. Sumarið 1995 var ekkert betra en vænta mátti. Suðvestanlands var þó ágætis veður í júní og júlí en ágúst var hinsvegar sólarlítill og blautur. Haustið fór ágætlega af stað en dagana fyrir fyrsta vetrardag gerði slæmt norðaustan- og norðanáhlaup með snjókomu og víðtækri snjóflóðahættu á Vestfjörðum. Óhugur fór um Vestfirðinga í ljósi atburðanna í Súðavík í upphafi árs og talað um að enn einn snjóaveturinn gæti jafnvel gert út af við byggð á Vestfjörðum. Og svo féll flóðið á Flateyri þann 26. október þar sem 20 manns fórust, fjöldi íbúðarhúsa eyðilagðist og veturinn ekki formlega genginn í garð. Hörmulegra gat það varla orðið. En menn létu ekki deigan síga og svo fór reyndar að veður var skaplegt að mestu það sem eftir lifði árs, og það sem meira er, eftir snjóflóðið á Flateyri má segja að grundvallarbreyting hafi átt sér stað í veðurfari á landinu, nákvæmlega 30 árum eftir að kuldaskeiðið hófst með köldum nóvembermánuði haustið 1965.

Árið 1996 var meðalhitinn í Reykjavík 5,0 stig og veðurfar á landinu í heild almennt gott. Ekki veitti af eftir erfitt ár á undan en væntanlega hafa flestir litið á hið góða tíðarfar sem kærkominn stundarfrið frekar en einhver stór umskipti. Árið byrjaði með hlýjum janúar en febrúar var hinsvegar heldur kaldari og vetrarlegri. Aftur hlýnaði vel í mars og má segja að góð tíð hafi haldist út árið með þeirri undantekningu að nóvember var mjög kaldur á landinu og reyndar sá kaldasti á öldinni í Reykjavík, -1,7 stig. Desember var hinsvegar með öllu eðlilegra móti og meðalhitinn í borginni hálfri gráðu yfir frostmarki.

Árið 1997 gerði örlítið betur í Reykjavík en árið á undan hitafarslega og var ársmeðalhitinn 5,1 stig og hafði það ekki gerst síðan á 6. áratugnum að tvö ár kæmu í röð þar sem meðalhitinn næði 5 stigum. Fyrstu þrjá mánuðina var veðurfar reyndar frekar umhleypingasamt. Enn var febrúar kaldur og að þessu sinni mjög snjóþungur í Reykjavík. Vorið var þurrt og nokkuð gott en mikið norðanskot gerði snemma í júní sem dró niður meðalhita mánaðarins. Það hret var eitt sinn kallað Smáþjóðaleikahretið á þessari bloggsíðu. Ágætlega hlýtt var í júlí og ágúst en þó úrkomusamt suðvestanlands. Veturinn lét lengi bíða eftir sér og náði sér varla á strik fram að áramótum. Þann 14. desember mældist 12 stiga í Reykjavík sem er hitamet í þeim mánuði.

Á árinu 1998 slaknaði aðeins á hlýindum en árshitinn í Reykjavík var þá 4,7 stig sem þó var vel yfir þeim 4,3 stiga meðalhita áranna 1961-1990 sem þarna er miðað við. Fyrstu daga ársins var mjög hlýtt síðan tók við kaldari vetrartíð fram í mars með talsverðum frostum inni á milli, þá sér í lagi um mánaðarmótin febrúar og mars. Frekar snjólétt var þó á landinu og eins og veturna tvo á undan var lítið um vandræði vegna snjóflóðahættu. Apríl var þurr, sólríkur og frekar hlýr í Reykjavík en maí heldur þungbúnari. Júní var sólríkur og góður. Frekar kaldur að vísu fyrir norðan en í Reykjavík var þetta í fyrsta sinn í 32 ár sem meðalhitinn náði 10 stigum í júní. Ekki þarf mörg orð um seinni hluta ársins sem var tíðindalaust að mestu veðurfarslega séð. Þó má nefna til marks um breytt veðurfar að allur snjór hvarf úr Esjuhlíðum undir lok sumars sem var nýlunda á þessum árum og hafði ekki gerst í 30 ár eða svo.

Á heimsvísu var árið 1998 afgerandi hlýjasta árið sem mælst hafði á jörðinni og aukinn þungi í umræðum um hnattræna hlýnun af mannavöldum. Að vísu fengu hlýindin hjálp af öflugu El Nino ástandi í Kyrrahafinu en greinileg mælanleg hlýnun hafði þó átt sér stað á jörðinni frá því sem áður var. Efasemdaraddir voru þó farnar að heyrast. Danskir vísindamenn bentu til dæmis á breytileika í virkni sólarinnar en slíkar kenningar fengu ekki hljómgrunn hjá loftslagsnefndum.

Af jarðhræringum er það að segja að í lok september 1996 hófst talsvert eldgos í Vatnajökli er síðar var nefnt Gjálpargosið. Það olli síðan stóru og margboðuðu jökulhlaupi á Skeiðarársandi sem tók með sér brýr og vegi á hringveginum. Í desember 1998 kom upp gos í Grímsvötnum sem stóð í nokkra daga en olli engum skaða. Nokkuð var um að jarðskjálftar hristu hús höfuðborgarinnar og víðar SV-lands. Þeir stærstu voru á árinu 1998, á Hellisheiði og við Ölfus, um og yfir 5 stigum í júní og nóvember. Ýmislegt var því að gerast á þessum árum. Aukin hlýindi, fleiri jarðskjálftar, fleiri eldgos. Meira af slíku var í boði á því aldamótatímabili sem næst verður tekið fyrir.

- - -

Veðurannáll 1987-1990: https://emilhannes.blog.is/blog/emilhannes/entry/2224449/

Veðurannáll 1991-1994: https://emilhannes.blog.is/blog/emilhannes/entry/2224957/

Veðurannáll 1991-1994

Þá er komið að næsta fjögurra ára tímabili í samantekt minni um veður og sitthvað fleira í þessari annálaröð minni. Tímabilið hófst með látum strax í ársbyrjun 1991, ekki bara í heimsmálum heldur einnig í náttúrunni, en hinn 17. janúar 1991 upphófst óvænt gos í Heklu. Síðast hafði Hekla gosið árið 1980, þar áður 1970 og ljóst að eitthvað nýtt var að gerast varðandi gostíðni í fjallinu. Þetta bar upp á nákvæmlega sama dag og brast á með margboðuðu Persaflóastríði, eða Flóabardaga eins það var stundum kallað hér. Stóru heimsmálin voru farin að færast til miðausturlanda, en kalda stríðinu lauk endanlega þegar Sovétríkin voru leyst upp í árslok 1991. Á þessu sama ári var hér á landi almennt fyrst farið að tala um nýja ógn í umhverfismálum sem kallaðist gróðurhúsaáhrif, eða hnattræn hlýnun af mannavöldum, sem átti að auka hlýnun jarðar ískyggilega mikið ef ekki yrði dregið úr kolefnisbruna. Einhver óvissa var þó með okkar slóðir því fyrstu tölvulíkön gerðu ráð fyrir kólnun hér á landi, jafnvel hálfgerðu ísaldarástandi. Nema hvað? En snúum okkur þá að veðrinu.

Fjögurra ára tímabilið 1991-1994 hófst eins og það fyrra, með hlýju ári þar sem meðalhitinn 1991 var 5,0 stig í Reykjavík og var það aðeins í annað sinn á 17 árum sem meðalhitinn náði þeirri tölu. Árið byrjaði þó ekki vel. Mikið ísingarveður norðanlands olli miklu tjóni á rafmagnslínum í upphafi janúarmánaðar og þann 3. febrúar gerði mikið skaðaveður suðvestanlands með víðtæku rafmagnsleysi og tjóni á höfuðborgarsvæðinu. Um hægðist í kjölfarið og varð veður nokkuð þægilegt eftir það. Sumarið var eftirminnilegt. Júní var alveg einstaklega sólríkur og þurr í Reykjavík sem og víðast hvar á landinu. Fyrri partinn í júlí gerði síðan mikla hitabylgju á landinu sem kom hitanum upp í 29 stig suðaustanlands og yfir 23 stig í Reykjavík sem er afar fátítt. Aftur náði hitinn 20 stigum í Reykjavík í lok mánaðar og fór svo að meðalhitinn í júlí náði 13 stigum í borginni og hafði ekki mælst hærri í nokkrum mánuði. Nokkuð hlýtt var áfram næstu misseri fyrir utan frostakafla í nóvember sem var kaldasti mánuður ársins og eini mánuðurinn á árinu með meðalhita nálægt núllinu.

Árið 1992 tók kaldur veruleikinn við á ný. Meðalhiti ársins endaði í 4,2 stigum sem þó var í meðallagi miðað við áratugina tvo á undan. Nokkuð hlýtt var reyndar í janúar en annars var mjög umhleypingasamt framan af árinu og í lokin. Vorið var ágætt en sumarið leið án almennilegra hlýinda. Eftirminnilegast er kuldakastið um Jónsmessuna en þá snjóaði niður á láglendi fyrir norðan með miklum skaða fyrir fuglalíf. Fyrir sunnan snjóaði til fjalla. Meðalhitinn í júní var aðeins 7,8 stig og hefur sjaldan verið kaldara í þeim mánuði. Desember reyndist kaldasti mánuður ársins en þó sá eini undir frostmarki. Auk þess var leiðindatíð í mánuðinum, úrkomusamt og hvasst úr ýmsum áttum.

Árið 1993 var meðalhitinn áfram nálægt meðallagi eða 4,4 stig. Janúar var ansi kaldur (-2,3 stig) og snjóþungur í borginni en almennt var umhleypingasamt fyrstu mánuðina. Síðan tók við betri tíð með ágætu tíðarfari frá apríl til október. Bjart og þurrt var sunnanlands í júlí og framan af í ágúst en að sama skapi afleitt veður norðanlands. Eftir gott haustveður kom mjög votviðra- og illviðrasamur nóvember með metúrkomu í Reykjavík. Árið endaði svo með köldum og snjóþungum desembermánuði.

Árið 1994 var meðalhitinn í Reykjavík 4,1 stig og greinilegt að hin umtalaða hnattræna hlýnun lét áfram bíða eftir sér hér á landi, ef hún var þá yfirleitt væntanleg. Árið var hins vegar sólríkt og frekar þurrt í borginni enda norðanáttir ríkjandi með tilheyrandi snjóþyngslum á Norðurlandi og Vestfjörðum. Aftur var janúar kaldasti mánuðurinn (-1,7 stig) en meðalhitinn var einnig neðan frostmarks í mars og svo í desember. Sumarið var sæmilegt en var lengi að hrökkva í gang og var mánuðurinn með þeim svölustu í borginni (8,0 stig) en það var einmitt þarna sem Íslendingar komu saman á Þingvöllum til að fagna 50 ára lýðveldisafmæli. Það er að segja þeir sem komust á leiðarenda.

Í inngangi var minnst á Heklugosið sem hófst í janúar 1991 og var það eina gos tímabilsins. Síðar í mánuðinum varð jarðskjálfti upp á 4,7 stig við Skjaldbreið og fannst hann í Reykjavík. Jörð skalf einnig við Kleifarvatn í nóvembermánuðum 1992 og ’93, og í ágúst 1994 gerði skjálftahrinu við Hveragerði og náði þeir stærstu 4 stigum. Ekkert af þessu öllu tjóni að heitið geti. En náttúran lætur ekki að sér hæða eins og svo illilega kom í ljós á upphafsári fjögurra ára tímabilsins sem tekið verður fyrir í næsta pistli. Farið ekki langt.

- - -

Veðurannáll 1987-1990: https://emilhannes.blog.is/blog/emilhannes/entry/2224449/

Spáð í væntanlegan árshita í Reykjavík

Síðustu fimm mánuðir hafa verið af kaldara taginu í Reykjavík sem gefur tilefni til að velta vöngum um hvert stefnir með meðalhita ársins. Síðustu þrír mánuðirnir eru eftir og það veltur á frammistöðu þeirra hvort árið flokkist á endanum sem kalt ár, meðalhlýtt, eða jafnvel hlýtt ár.

Súluritið hér að neðan sýnir hvernig meðalhiti einstaka mánaða í Reykjavík hefur verið á árinu í samanburði við tvö tímabil. Fjólubláu súlurnar standa fyrir þá mánuði sem liðnir eru af þessu ári, en til samanburðar eru síðustu 10 ár (rauðar súlur) og 30 ára viðmiðunartímabilið (bláar súlur) sem enn er í gildi og uppnefnist hér sem fyrr kalda meðaltalið. Lengst til hægri eru auk þess nokkrar árshitasúlur. Allt eins og áður hefur verið boðið upp á.

Eins og sjá má þá var meðalhiti fyrstu mánaðanna á nokkuð eðlilegu róli. Janúar var reyndar undir 10 ára meðaltalinu en apríl vel yfir því. Frá því í maí og fram til september hefur hinsvegar sigið á ógæfuhliðina og meðalhiti mánaðanna verið um eða undir hinu svokallaða kalda meðaltali áranna 1961-1990, en ársmeðalhiti þess tímabils var 4,3 stig í Reykjavík. Til samanburðar hefur meðalhiti síðustu tíu ára verið 5,45 stig samkvæmt því sem mér reiknast til.

Ef við reiknum með því að síðustu þrír mánuðirnir verði áfram í þessu kalda meðaltali þá stefnir í að meðalhiti ársins verði um 4,7 stig (tæplega þó), eins og sýnt er með dökkbláu súlunni til hægri á myndinni. Ef hinsvegar hitinn nær sér á strik og verði í hlýja 10 ára meðaltalinu þá ætti meðalhitinn að verða um 4,9 stig. Hvort tveggja myndi ég flokka sem meðalár í hita þótt niðurstaðan sé ekkert sérstök miðað við það sem við höfum átt að venjast á þessari öld. Meðalhitinn getur þó alveg orðið lægri og ógnað 2015 sem svalasta ári þessarar aldar sem endaði í 4,5 stigum, en til þess þarf meðalhitinn síðustu mánaðanna að vera undir kalda meðaltalinu. Svo má gæla við möguleikann á að árshitinn fari niður í 4,3 stig ef allt fer á versta veg, en sá árshiti hefði reyndar ekki þótt frásögum færandi í mínu ungdæmi. Enn er samt líka möguleiki á einn einu hlýja árinu með meðalhita yfir 5 stigum ef hlýindi ná sér almennilega á strik á ný. Manni finnst það reyndar frekar ólíklegt eftir það sem á undan er gengið enda virðumst við dálítið fara á mis við hina hlýrri loftstrauma þessi misserin. Hvað sem síðar verður.

 

Hafíslágmarkið á norðurslóðum og jákvæður NAO

Eins og vera ber í september þá er hið árlega lágmark hafíssins á norðurslóðum að baki sem þýðir að nýmyndun hafíss hafin á ný eftir sumarbráðnunina. Hafíslágmarkið er stór viðmiðunarpunktur á ástandi hafíssins og tilvalinn tímapunktur til að bera saman heilbrigði ísbreiðunnar milli ára. En hver er þá staðan nú? Sé miðað við gögn frá NSIDC (Bandarísku snjó- og ísmiðstöðinni) þá var lágmarksútbreiðslan að þessu sinni sú sjötta til sjöunda lægsta síðan nákvæmar gervihnattamælingar hófust árið 1979. Lágmarksútbreiðslan í ár var nánast sú sama og árið 2008 og var lítillega lægri en árin 2010 og 2017. Lágmarkið samkvæmt NSIDC var 4,596 milljón ferkílómetrar og fór lægst kringum 18. september en þá er miðað við fimm daga meðaltal. Árið 2012 heldur enn stöðu sinni með langlægsta sumarlágmarkið 3,387 milljón km2, en árin 2007 og 2016 eru í 2. og 3. sæti. Þetta má meðal annars sjá á spagettílínuritinu hér að neðan. Árið 2018 er merkt með þykkri dökkri línu.


Ef miðað er við tímabilið frá og með tímamótaárinu 2007 er útbreiðslan núna ekki fjarri meðallagi, en þó mun minni en mældist í lok sumars á gervihnattaárum fyrir árið 2007 og að öllum líkindum minni en hún var nokkru sinni á síðustu öld. Þótt útbreiðslan sveiflist nokkuð á milli ára þá hefur í raun lítið gerst í útbreiðslumálum að haustlagi eftir 2007 ef undan er skilið metárið 2012. Ísinn virðist því ekki vera að hverfa alveg strax og hann er heldur ekki að jafna sig, hvað sem síðar verður. Aftur á móti hafa vetrarhámörkin verið með minnsta móti síðustu fjögur ár sem er í takt við vetrarhlýindi sem ríkt hafa á Norðurslóðum undanfarna vetur.


Kortið hér að ofan frá Bremen-háskóla sýnir hvernig ísbreiðan leit út þann 18. september en til viðmiðunar bætti ég sjálfur við appelsínugulri línu sem sýnir metlágmarkið 2012. Í heildina er ísinn núna nokkuð samanþjappaður þar sem hann er, allavega miðað við stundum áður þegar ísinn hefur verið dreifður um stærra svæði og gisinn eftir því, jafnvel á sjálfum pólnum. Á kortinu má einnig sjá hversu lítill ís er austur af Grænland, eða varla nokkur. Ísinn hefur einnig hörfað vel norður af Svalbarða og áfram hringinn alveg að Alaska, ef frá er talin þaulsetin ístunga sem teygir sig í átt að Austur-Síberíu. Þessi ístunga hefur þó mikið verið að rýrna undanfarið sem á sinn þátt í því að hafíslágmarkið hefur dregist dálítið á langinn. Ísinn er aftur á móti nokkuð mikill norður af Kanada en kuldar þar og ríkjandi vindar hafa verið nokkuð duglegir að beina ísnum þangað og milli heimskautaeyjanna, í stað þess að beina ísnum út um Fram-sundið milli Grænlands og Svalbarða.

Að mínu mati og kannski einhverra annarra er þessi tilhneiging í færslu íssins hluti af stærri óvenjulegheitum sem staðið hafa yfir frá síðasta vetri sem lýsa sér í veikri Grænlandshæð og sterkum lægðargangi suður með Grænlandi. Það ætti að leiða til aukinna hlýinda austan Grænlands og hlýnandi sjávar allra nyrst í Atlantshafinu sem heldur aftur af hafísnum þar. Aftur á móti þá safnast kuldinn fyrir nyrst í Kanada og vestur af Grænlandi og streymir þaðan suður og veldur kælingunni á Atlantshafinu, suður af Grænlandi. Einhverjir vilja reyndar kenna þá kælingu við hægingu á Golfstraumi eða bræðsluvatni frá Grænlandi. Ég vil hins vegar leyfa mér að kalla þetta hvert annað frávik enda hefur hinn svokallaði NAO vísir (North Atlantic Oscillation) verið í sterkum jákvæðum fasa mánuðum saman og reyndar síðustu vetur einnig, sem lýsir sér einmitt í öflugri Íslandslægð með öllu því sem henni fylgir fyrir okkur.

Kortin hér að ofan frá ClimateReanalyzer eru nokkuð dæmigerð fyrir þá stöðu en þau eru frá 30. ágúst sl. og sýna annarsvegar loftþrýsting og hinsvegar frávik í sjávarhita. Pílurnar eru viðbætur frá mér. Hér fyrir neðan má síðan sjá hvernig NAO-vísirinn hefur þróast frá 1995 til 2018. Sveiflurnar hafa aukist frá því sem var og jákvæður NAO-vísir orðið mun algengari en á árunum 1995-2011, sem hefur sín neikvæðu áhrif á sjávarhita suðvestur af landinu, en velgir vel nyrstu norðurhöf við Atlantshafið. Ýmislegt má annars lesa úr myndinni eins og að rauð tímabil eru ekki vænleg hér suðvestanlands en öllu skárri norðaustanlands.

Hversu slæmt var sumarið í Reykjavík?

Já það er víst engum blöðum um það að fletta að sumarið, sem hér telst til mánaðanna júní til ágúst, var ekkert gæðasumar hér í Reykjavík sem og almennt á sunnan- og vestanverðu landinu. Veðurgæðunum var reyndar mjög misskipt eftir landshlutum fram eftir sumri en það jafnaðist heldur út eftir því sem á leið með nokkrum ágætis sólardögum suðvestanlands síðasta mánuðinn. Til að fá samanburð við fyrri sumur þá kemur hér á eftir hin árlega sumareinkunn sem er unnin upp úr mínum eigin veðurskráningum sem staðið hafa frá árinu 1986. Sumareinkunnin er tekin saman af mínum eigin daglegu skráningum á veðurþáttunum fjórum, sól, úrkomu, hita og vindi þar sem hver veðurþáttur leggur til 0-2 stig til veðureinkunnar sem getur þar með verið á bilinu 0-8 stig. Þegar meðaleinkunn allra sumardagana er reiknuð fæst út sumareinkunn sem að þessu sinni er 4,27 stig sem er ekki bara með lökustu sumareinkunnum frá upphafi skráninga heldur næst lægsta einkunnin sem ég hef gefið því aðeins sumarið 1989 státar af lægri einkunn. Litlu munar þó á nýliðnu sumri og nokkrum öðrum misheppnuðum sumrum svo sem árin 1988, 1992, 1995 og 2013. Samanburðinn má sjá á súluritinu hér að neðan.


Til viðmiðunar má nefna að meðaleinkunn allra skráðra sumarmánaða er um 4,75 stig. Allt þar fyrir ofan er því nokkuð gott og mjög gott ef sumareinkunn nær 5 stigum eins og gerðist flest sumur á gæðatímabilinu 2007 til 2012. Sumarið 2012 státar af bestu einkunninni en svo kom bakslagið mikla 2013. Aftur náðu sumrin sér smám saman strik þar til nú í sumar að allt fór í baklás á ný.

Af einstökum mánuðum þessa sumars þá fékk júní einkunnina 4,0 sem er lægsta júníeinkunn síðan 1992. Mánuðurinn var sá svalasti síðan 1997, úrkomusamur og sólarstundir ekki færri síðan 1914! Júlí var litlu skárri með einkunnina 4,1 en aðeins 1989 státar af lakari júlíeinkunn. Heldur rættist úr í ágúst sem fékk einkunnina 4,7 sem þýðir að hann var miðlungsgóður mánuður í heildina. En þótt ræst hafi eitthvað úr sumrinu er á leið þá var heldur verra að hinn slaki júnímánuður tók við að mjög umhleypingasömum og gegnblautum maímánuði sem fékk ekki nema 3,5 í einkunn hjá mér sem er það lægsta sem maímánuður hefur fengið í mínu einkunnakerfi.

Í samræmi við annað þá var sumarið það svalasta í Reykjavík á öldinni og svipað sumrinu 1995 að hitafari. Með þessu sumri má alveg tala um að um að bakslag sé komið í sumarveðurgæðin hér í Reykjavík, allavega miðað við hin mjög svo hlýju og góðu sumur sem Reykvíkingar upplifðu mörg ár í röð fyrir nokkrum árum. Kannski má þó segja að meiri breytileiki sé nú ríkjandi í sumarveðurgæðum sem allt eins má líta á sem afturhvarf til eðlilegs ástands. Svo má ekki gleyma því að veðrið í Reykjavík segir ekki til um veðrið á landinu öllu. Veðurgæðum getur verið afar misskipt á landinu enda yfirleitt ekki gott að vera áveðurs í hafáttunum að sumarlagi.

Skýstrókar við Suðuströndina

Í gönguferð minni um Grindarskörð og Hvirfil ofan Lönguhlíðar varð ég vitni af skýstróknum við Þorlákshöfn sem fjallað er um í viðtengdri frétt og náði hinum sæmilegustu myndum af fyrirbærinu. Ekki nóg með það því skömmu eftir að strókurinn leystist upp fór annar að myndast nálægt Selvogi að mér sýndist. Yfir þetta hafði ég ágætis útsýni en gjarnan hefði ég viljað hafa almennilegu myndavélina meðferðis í stað símamyndavélarinnar. Myndirnar segja þó sýna sögu og eru teknar þann 1. ágúst 2018 milli kl. 15 og 16.

Kl. 15:19. Þessi fyrsta mynd er tekin í átt að Þorlákshöfn og sjá má litla mjóa totu teygja sig niður úr bólstraskýinu.

Kl. 15:25. Totan hefur lengst og var hér orðin að löngum mjóum spotta sem virtist ná langleiðina til jarðar. Myndin er tekin á svipuðum stað og sú fyrri en sjónarhornið er þrengra. Skömmu síðar leystist hvirfillinn upp og sást ei meir.

Kl. 15:36. Hér er horft lengra í vestur í átt að Selvogi en þarna virðist nýr skýstrókur vera byrja að skrúfast ofan úr skýjunum.

Kl. 15:40. Sama sjónahorn og á myndinni á undan en þarna er nýi skýstrókurinn fullmyndaður. Hann er heldur breiðari um sig en sá fyrri, nær beint niður og svífur ekki um eins og hinn gerði. Væntanlega hefur hann ekki gert mikinn usla á jörðu niðri en kannski náð að róta einhverju upp mjög staðbundið. Þessi skýstrókur varði í nokkrir mínútur í þessu formi.

Kl. 16:02. Um 20 mínútum eftir að skýstrókurinn fór um Selvoginn, helltist úrkoman úr skýinu.

Horft frá sama stað í hina áttina þar sem sést til Höfuðborgarsvæðisins. Helgafell er þarna vinstra megin og Húsfellið er hægra megin. Miklir hvítir skýjabólstrar eru yfir Esju en veðrið er annars mjög meinlaust. Mikill óstöðugleiki er greinilega þennan dag, kalt í efri lögum og talsverður raki í lofti sem þéttist í uppstreyminu. Um morguninn hafði þokuslæðingur legið yfir sundunum.

Hvað veldur því að svona greinilegir skýstrókar hafi myndast þennan dag vil ég segja sem minnst. Þessir strókar eru auðvitað ekkert sambærilegir þeim sem myndast í USA, bara smá sýnishorn. Öflugt uppstreymi hér á landi er þó ekki óalgengt sérstaklega ekki yfir sólbökuðum söndunum við Suðurströndina. En oftast er uppstreymið nánast ósýnilegt. Þennan fyrsta dag ágústmánaðar hefur rakinn hinsvegar verið nægur til að þétta rakann í uppstreyminu og gera það sýnilegt þegar loftið skrúfast upp í loftið eins og öfugt niðurfall í vatnstanki.

- - -

Viðbót 2. ágúst: Ranaský (funel cloud) er eiginlega réttara heiti yfir þetta fyrirbæri sem myndaðist þarna, samkvæmt því sem Trausti Jónsson segir á Fésbókarsíðu Hungurdiska. Alvöru skýstrókar eru stærri og öflugri fyrirbæri. En hvað sem þetta kallast þá var þetta óvenjuleg sjón og ég held útskýring mín á fyrirbærinu sé ekki fjarri lagi.

 

Skýið teygði sig til jarðar

Hitainnrás á sunnudegi

Á þessu sérstaka sumri þar sem hitinn hefur varla farið yfir 15 stigin í Reykjavík telst það til mikilla tíðinda að von sé á skammvinnri innrás af því mjög svo hlýja meginlandslofti sem legið hefur yfir Norður-Evrópu meira og minna í allt sumar. Reyndar eru svona hlýindagusur úr austri alltaf áhugaverðar enda gefa þær mestu líkurnar á því að hitinn fari yfir 20 stig hér í höfuðborginni. En þetta verða skammvinn hlýindi því kaldara og kunnuglegra sjávarloft fylgir strax í kjölfarið. Myndina hér að neðan hef ég sett saman út frá veðurkortum bresku veðurstofunnar MetOffice, sem sýna þróunina á einum sólarhring með aðstoð hefðbundinna rauðra hitaskila og blárra kuldaskila.

Á fyrsta kortinu kl. 01.00 á sunnudag má sjá hvernig lægð við Skotland beinir hlýjum massanum hingað til okkar. Rauðu hitaskilin eru þarna komin yfir landið en þó rignir sennilega enn úr þeim allra suðvestast. 

Á miðjukortinu sem gildir upp úr hádegi, sunnudaginn 29. júlí, eru hlýindin í algleymingi. Mest þó í landáttinni vestanlands þar sem hægt er að gera sér vonir um meira en 20 stiga hita. Sjálfvirkar spá nefna allt að 25 stiga hita í Reykjavík sem væri talsverður viðburður. Minna má á að hið opinbera hitamet í Reykjavík er 25,7 stig frá 30. júlí 2008 sem er nánast alveg fyrir 10 árum. Munar bara einum degi. Maður gerir auðvitað ekki ráð fyrir að 25 stiga spáin rætist en möguleikinn virðist vera til staðar.

Á þriðja kortinu kl. 01.00 á mánudag er gamanið búið og loft af hefðbundnari uppruna fyrir okkur hefur náð yfirhöndinni að nýju á öllu landinu. Hlýi geirinn hefur verið hrakinn til vesturs,  væntanlega með góðum dembum þegar kuldaskilin fara yfir, kannski með skammvinnu hagléli og ef til vill eldingum á einhverjum stöðum. Og svo mun auðvitað líka blása sumstaðar, án þess að ég fari út í það.

Allt ákaflega forvitnilegt. Ekki síst fyrir sjálfmenntaða heimilisveðurfræðinga eins og mig.

Veðurkort Bresku Veðurstofunnar má finna hér: https://www.metoffice.gov.uk/public/weather/surface-pressure/#?tab=surfacePressureColour&fcTime=1530666000

- - - -

Viðbót að loknum degi: Sunnudagurinn 29. júlí, var hlýr eins og gert hafði verið ráð fyrir. Hámarkshitinn í Reykjavík mældist 23,5 stig þrátt fyrir að sólin hafi lítið látið sjá sig. Á hitalínuriti sést hvernig hitinn þróaðist í Reykjavík (rauð lína) á sjálfvirkum mæli Veðurstofunnar. Hitinn tók stökk upp á við snemma morguns og kominn yfir 20 stig fyrir kl. 9.00. Eftir klukkan 16.00 féll hitinn hratt þegar kuldaskilin fóru yfir. Það gerðist þó ekki með miklum úrkomuákafa og því síður með hagli eða eldingum í borginni.

Vetrarhiti í súlnaformi

Þótt vetrarkuldar séu kannski ekki alveg að baki þá ætla ég bjóða hér upp á vetrarhitasúlurit sem sýnir hitafar allra daga í Reykjavík nýliðinn vetur, frá nóvember til mars. Tölurnar sem liggja að baki eru úr mínum prívatskráningum sem staðið hafa lengi. Hver súla á að sýna dæmigerðan hita dagsins sem liggur einhversstaðar á milli meðalhita sólarhringsins og hámarkshita dagsins. Dagar yfir frostmarki eru litaðir rauðir og rísa upp úr núllstrikinu en frostdagarnir eru bláir. Eins og venjulega var hitafar vetrarins upp og ofan en almennilegir hlýindakaflar létu á sér standa þar til undir það síðasta. Nánar um það undir myndinni.

Vetur byrjaði nokkuð skart eftir góð hausthlýindi á undan. Nóvember er yfirleitt ekki  skilgreindur sem vetrarmánuður en að þessu sinni náðu vetrarkuldar fljótlega yfirhöndinni í mánuðinum og færðust í aukana eftir því sem á leið. Meðalhitinn endaði rétt yfir frostmarki og varð þetta kaldasti nóvember í Reykjavík síðan 1996, en þá var reyndar mun kaldara. Í desember og janúar var hitinn áfram að dóla sér sitt hvoru megin við frostmarkið. Lægðir færðu okkur hlýindi úr suðri af töluverðu afli en það jafnaðist iðulega út með kuldum úr norðri. Ekki er hægt að tala um öfgar í hitafari og eiginlega mesta furða að köldustu dagarnir hafi ekki verið kaldari en þetta. Almennileg hlýindi létu líka bíða eftir sér en í febrúar skrái ég fyrst 7 stiga hita yfir daginn snemma í mánuðinum. Þess var auðvitað hefnt með meira en vikuskammti af kulda. Svo fór þetta að koma. Eftir miðjan febrúar náðu hlýir loftmassar loks yfirhöndinni og mars hefur stórlega bjargað málunum fyrir hitafar vetrarins. Mér reiknast svo til, út frá opinberum tölum, að meðalhiti þessara fimm vetrarmánaða sé +0,5 stig sem er sambærilegt vetrinum 2001-2002 og að þessir tveir vetur séu þar með þeir köldustu á öldinni. Þetta var sem sagt heldur kaldari vetur en við höfum átt að venjast á þessari öld. Á kalda tímabilinu 1965-1995 hefði hann þó sennilega fengið ágætis eftirmæli.

En til samanburðar og upprifjunar þá á ég sambærilega mynd fyrir veturinn á undan þessum, þ.e. veturinn 2016-2017. Sá vetur var með þeim allra hlýjustu og mældist meðalhitinn hér í Reykjavík 2,6 stig frá nóv-mars. Þar erum við greinilega að tala um allt annarskonar vetur, en þó vetur engu að síður.

 

Hlýi geirinn í öllu sínu veldi

Fyrir veðuráhugamann eins og mig þá eru stórviðri af öllu tagi hin mesta skemmtun svo lengi sem húsið heldur vatni og vindum. En þá er að hella sér út í veðrið. Lægðin sem olli óveðrinu núna á föstudaginn var óvenjuleg miðað við aðrar lægðir í vetur af því leyti að nú fengum við stóran skammt af hlýju lofti og vorum í þessu hlýja lofti í 9 klukkustundir, eða frá kl. 15 og alveg til miðnættis, allavega hér í Reykjavík. Þetta hlýja loft sem fylgir öllum lægðum og knýr þær áfram er oft kallað "hlýi geirinn" og það er að finna á milli hitaskila lægðarinnar og kuldaskilanna sem fylgja á eftir. Hlýi geirinn sem heimsótti okkur að þessu sinni var vel opinn á okkar slóðum en ekki  þröngur eins og oft áður sem hafði sitt að segja. Almennt þá hreyfast kuldaskilin að baki hlýja geirans hraðar heldur en hitaskilin og því þrengist um hlýja loftið við yfirborð eftir því sem lægðin þróast. Þar sem kuldaskilin hafa náð að elta hitaskilin uppi missir hlýja loftið jarðsamband og myndast þá samskil sem oftast eru lituð fjólublá á skilakortum eins og því hér að neðan frá Bresku veðurstofunni. Skilasameiningin gerist fyrst næst lægðarmiðjunni og þróast síðan áfram. Kortið gildir á miðnætti að loknum föstudeginum þegar kuldaskilin voru komin upp að landinu.

Loftið í hlýja geiranum er oftast talið vera stöðugt enda er þar á ferðinni hlýtt loft sem berst yfir kaldari svæði, öfugt við til dæmis éljaloftið sem á uppruna sinn af kaldari svæðum. Veðrið sjálft í hlýja geiranum er líka gjarnan stöðugt og eindregið. Það er í fyrsta lagi hlýtt og rakt og fer yfir með jöfnum vindi sem getur verið sterkur eins og núna á föstudaginn. Einkenni hlýja geirans komu mjög vel fram á línuritum hér að neðan, sem ég fékk á vef Veðurstofunnar. Þar sést vel hvernig veðrið breytist fyrst þegar hitaskilin ganga yfir um kl. 15 (rautt strik) og síðan þegar kuldaskilin komu um miðnætti (blátt strik) en strikin eru viðbót frá mér. Tímabilið milli skilanna litaði ég bleikt en það er einmitt þá sem við erum í hlýja geiranum. Eins og sést þá er hitinn allan tímann á bilinu 7-8 stig í hlýja loftinu, úrkoman er talsverð allan tímann og raunar óvenju mikil, vindhraðinn heldur sér í um 16 m/sek og er meiri í hviðum. Vindáttin er stöðug af suðaustri allan tímann.

Það sem sennilega var óvenjulegt við þennan hlýja skammt af lofti var úrkomumagnið en oftast er úrkoman í hlýja geiranum meira í formi súldar sem myndast þegar hlýtt og rakt loftið þéttist þegar það kemst í kynni við kaldara yfirborð sjávar. En þetta var líka mjög djúp lægð enda vindurinn samkvæmt því.

Best er annars að fara varlega í skýringar á þessu enda er ég bara sjálfmenntaður heimilisveðurfræðingur. Ég þykist þó vita að þetta hlýja loft muni halda áfram lengra í norður og leggja sitt af mörkum til að viðhalda þeim miklu hlýindum sem ríkja núna við Norður-Íshafið alveg upp að Norðurpól. Í viðleitni til að viðhalda einhverju jafnvægi í veröldinni mun hæðin í austri senda kalt loft undir sig til að hrella Evrópubúa á meginlandinu. Hér hjá okkur er von á endurkomu á hlýju lofti og verður það enginn hlýr geiri heldur stór hæðarknúin hlýindaframsókn sem gæti síðar snúist í andhverfu sína. Já, það er nóg að gera í þessu. Sýni hér að lokum hitafar á norðurslóðum þar sem sýnd eru hlýindi og kuldar sem frávik frá meðalhita. Ansi miklir öfgar og óvenjulegheit í þessu.

- - - -

Veðurkort MetOffice: https://www.metoffice.gov.uk/public/weather/surface-pressure

Línuritin frá Veðurstofunni: http://www.vedur.is/vedur/athuganir/kort/faxafloi/#group=11&station=1

Neðsta myndin: http://cci-reanalyzer.org/wx/DailySummary