Skaflaleiðangur á Esjuna

Sunnudaginn 19. ágúst var Esjan klifin upp í hæstu skaflahæðir í Gunnlaugsskarð í þeim aðaltilgangi að meta og mæla stærsta skaflinn sem þar er enn að finna. Leiðangursmenn ásamt mér voru bloggfélagarnir og loftslagsbræðurnir góðkunnu, Höskuldur Búi og Sveinn Atli. Ferðin þangað uppeftir er frekar löng og brött á kafla þegar brölta þarf upp meðfram gilinu neðan við skálina sem hefur verið kennt við Gunnlaugsskarð. Eins og kunnugt er, er afkoma Esjuskafla ágætis loftslagsmælikvarði enda eiga þeir til að hverfa alveg, frá Reykjavík séð þegar hlýindi eru ríkjandi, en á kuldaskeiðum geta allnokkrir skaflar lifað af yfir sumarið. Hér í síðustu færslu birti ég einmitt mynd úr ferð sem ég fór á sömu slóðir 27. ágúst árið 1995, en þar mátti sjá talsvert mikla skafla í áðurnefndum giljum neðan við Gunnlaugsskarð. Segja má reyndar að árið 1995 hafi verið síðasta kalda árið sem komið hefur í Reykjavík og að það marki lok kuldaskeiðsins á seinni hluta síðust aldar.

Mynd: Höskuldur Búi ásamt undirrituðum komnir upp í Gunnlaugsskarð.

EIns og í góðum könnunarleiðangrum var málband með för og mældist skaflinn um 32 metrar á lengd. Breiddin var ekki mæld en gæti hafa verið allt að 10 metrar - meiri óvissa er um þykktina. Fleiri skaflar voru sjáanlegir en við fórum ekki að þeim. Sá næststærti var heldur minni en sá sem við mældum og svo var einn örsmár sem ekki átti mikið eftir. Okkur félögunum þótti nokkuð ljóst að allir skaflarnir myndu hverfa fyrir haustið og vel það. Þeir loftslagsfélagar voru síðan auðvitað á því að þarna væri komin enn ein skotheld sönnun fyrir hlýnun jarðar af mannavöldum. Eða svona „more or less“.

 Mynd: Höskuldur Búi og Sveinn Atli með málbandið.

Skaflasaga Esjunnar er annars í stuttu máli sú að ekki er vitað til þess að þeir hafi horfið alveg séð frá Reykjavík fyrir árið 1930. Á hlýja tímabilinu 1930-1964 hvarf snjórinn alloft en lengsta snjólausa tímabilið var á árunum 1932-1936. Þega kólna tók á ný hvarf snjórinn ekki frá árinu 1965 til ársins 1997. Það gerðist hinsvegar á ný árið 1998. Lengsta snjólausa tímabilið sem vitað er um eru svo árin 2001 til 2010, en í fyrra vantaði herslumuninn eins og áður sagði og að öllum líkindum verður Esjan snjólaus í ár. Þetta passar ágætlega við það að öll ár þessar aldar hafa verið hlý og síðustu 10 ár hlýrri að meðaltali en nokkurt annað 10 ára skeið í Reykjavík og ekkert lát á því miðað við það sem af er þessu ári. Svo ég nefni tölur þá hefur meðalhitinn síðustu 10 ár verið 5,52 stig hér í Reykjavík en á hlýjasta tímabil síðustu aldar (1932-1941) var meðalhitinn 5,14 stig. Á köldu árunum á seinni hluta 20. aldar fór 10 ára meðalhitinn niður í 4,0 stig, árin 1979-1988.

Á Esjumyndinni sem ég tók fyrir nokkrum dögum sést glitta í skafla. Gunnlaugsskarðið er þarna austast en einnig má vekja athygli á Kerhólakambs-skaflinum sem enn er til staðar. Venjulega hverfur hann á undan hinum en að þessu sinni er hann nokkuð seigur og gæti allt eins orðið sá síðast til að hverfa í ár.

- - - -

Miklu nánar er hægt að lesa um Esjuskafla í fróðleikspistli eftir Pál Bergþórsson á vef Veðurstofunnar: http://www.vedur.is/vedur/frodleikur/greinar/nr/2068

 

Gömul mynd úr Esjugöngu - hvenær var hún tekin?

Þegar hallar fer sumri líta Reykvíkingar til Esjunnar og spá í hvort síðustu skaflarnir nái að bráðna fyrir haustið. Mjög misjafnt er eftir sumrum hvenær síðustu skaflarnir hverfa en á þessari öld hafa þeir alltaf horfið, nema reyndar í fyrra þegar smáskafl upp í Gunnlaugsskarði rétt tórði, eftir því sem best er vitað.

Þá að gömlu myndinni sem ég tók í Esjugöngu með Ferðafélaginu fyrir allnokkrum árum. Þarna eru menn að nálgast gilin fyrir neðan Gunnlaugsskarð og er ferðinni heitið upp á Hábungu Esjunnar. Eins og sést þá eru allmiklir skaflar þarna í giljunum og eiga greinilega nóg eftir. Undanfarin ár hafa þessir gil-skaflar horfið um mitt sumar og jafnvel fyrr, en það ræðst ekki síst af því hversu mikið hefur snjóað um veturinn.


Þegar kemur að ljósmyndum af Esjunni er alltaf gott að vita nákvæmlega hvenær þær eru teknar. Í tilfelli þessarar myndar kemur sér vel að muna að ég hafði með mér vasaútvarp í göngunni og hlustaði á lýsingu á því þegar KR-ingar þurftu endilega að vinna Framara í úrslitaleik bikarkeppninnar. Með smá eftirgrennslan komst ég að því að leikurinn fór fram þann 27. ágúst 1995 sem þýðir að myndin var einmitt tekin þá. En nú er öldin önnur og í dag þætti það frásögum færandi að hafa svona miklar fannir á þessum stað svona seint að sumri. Ekki voru menn þó mikið að spá í það seint síðustu öld þegar alvanalegt var að fjölmargir skaflar í Esjunni lifðu af sumarið hverju sinni. Reyndar má taka fram að árið 1995 var kalt ár og veturinn á undan hafði víða verið snjóþungur. Eiginlega var þetta síðasta árið sem hægt er að segja að hafi verið kalt í Reykjavík sem og annarstaðar á landinu.

Ástand Esjuskafla núna árið 2012 ber hlýindunum vitni, ekki síst hinir allra síðustu dagar. Þrátt fyrir snjóþyngsli í desember og janúar ásamt mjög þurru sumri lengst af er lítið eftir að Esjusköflum eins og sést á myndinni hér að neðan sem var tekin þann 14. ágúst og skaflarnir í giljunum neðan við Gunnlaugsskarð auðvitað löngu horfnir (svæði merkt með ramma). Nokkrir smáskaflar tóra þarna efst en eru ekki efnilegir til að endast fram á haustið. Smáskaflinn til vinstri á myndinni vestan við Kerhólakamb hefur þó verið nokkuð seigur þetta sumar og jafnvel möguleiki á að leifar hans lifi skaflana í Gunnlaugsskarði sem venjulega hverfa síðastir.

Tíðindi af Norðurvígstöðvunum

Nú skal hugað að einhverri mestu umhverfisbreytingu sem á sér stað þessi misserin á jörðinni, nefnilega hinum ört minnkandi hafís á norðurhveli. Þetta auðvitað hið stærsta mál enda bíða sumir í ofvæni eftir því að hægt sé að sigla þvers og kruss um Norður-Íshafið að sumarlagi á meðan aðrir keppast við að græja sig upp til að dæla þarna upp allskonar olíum og gösum svo hægt sé að brenna enn meira eldsneyti og viðhalda hlýnun jarðar. Ómögulegt er samt að segja hvernig þróunin verður með ísinn því alltaf er hugsanlegt að hin hraða bráðnun undanfarin ár sé að einhverju leyti náttúrleg niðursveifla sem gangi eitthvað til baka á komandi árum.

En allavega, þá bráðnar ísinn hratt eins og venjulega yfir sumarmánuðina uns hinu árlega útbreiðslulágmarki verður náð í september. Lágmark ársins 2007 var það langlægsta sem sést hafði fram að þeim tíma og markaði ákveðin þáttaskil. Þótt útbreiðslulágmörkin hafi síðan þá ekki alveg náð sömu dýfu, hefur heildarísmagnið samt haldið áfram að minnka enda er ísbreiðan sífellt að þynnast sem aftur skilar sér í gisnari ís yfir sumartímann. En vegna þess hve stór hluti ísbreiðunnar er gisinn seinni part sumars er varla lengur hægt að nota útbreiðsluna eina og sér sem mælikvarða. Það er þó alltaf ágætt að bera saman kort eins og þessi hér að neðan. Myndin til vinstri sýnir útbreiðslu hafíssins þann 9. ágúst, örlagaárið 2007 en sú til hægri sama dag núna árið 2012.

Á þessum samanburði sést að þótt ísbreiðan sé svipuð að flatarmáli þá er talsverður munur á sjálfri útbreiðslunni. Sumarið 2007 hjálpuðu óvenjulegar aðstæður til við að pakka ísnum vel saman en stóra opna hafssvæðið norður af austur-Síberíu og Beringssundi átti eftir að stækka enn meir fram í september. Núna er hinsvegar stór hluti íssins frekar gisinn og litlu má muna að opið haf sé allan hringinn. Þróunin næstu vikurnar gæti orðið athyglisverð því stóru íssvæðin sem farin eru að blána verulega á 2012-kortinu eiga sennilega ekki mikinn séns það sem eftir er bræðsluvertíðar.

Óvenju skörp dýfa á Danska línuritinu
Ýmsar viðmiðanir eru notaðar til að meta og bera saman umfang ísbreiðunnar. Athyglisverðast er að sjá hvað er að gerast þegar línurit frá hafísdeild Dönsku Veðurstofunnar er skoðað en þeir miða við að hafssvæði teljist íslaust þegar þéttleikinn er kominn undir 30%. Þegar þróun síðustu daga er skoðuð kemur athyglisverð þróun í ljós. Það er þykka svarta línan sem sýnir útbreiðsluna árið 2012 eins og greinilegt er - árið 2007 er blátt að lit, en árið í fyrra er mjög ógreinilegt í gulum lit (þeir mættu gera aðeins betur í grafíkinni). 

Það sem veldur þessari skörpu dýfu í útbreiðslu íssins er ekki síst hin óvenjudjúpa lægð sem myndaðist nú á dögunum yfir Norður-Íshafinu og veldur miklum vindum og sjávargangi sem rótar í öllu þarna norðurfrá, sérstaklega þar sem ísinn er gisinn og viðkvæmastur fyrir. Dýfan hefur þó eitthvað að gengið til baka sem bendir til þess að gervitunglið hafi ekki náð að skynja allan ísinn þegar mest gekk á. Annað atriði sem hef ég séð skrifað um vegna lægðarinnar er að lagskipting sjávarins hafi stokkast upp nógu mikið til að saltríkari sjór nái upp á yfirborð sem flýtir enn meir fyrir bráðnun auk þess að tefja fyrir nýmyndun íssins í haust. Hvað sem því líður þá má búast við miklum skakkaföllum á ísbreiðunni næstu daga og vikur og því ekki ólíklegt að útbreiðslan muni ná nýjum botni í ár. Væntanlega verða fluttar einhverjar fréttir af því þegar þar að kemur.

Ólympíuhetjur og fulltrúi alþýðunnar

Nú þegar frjálsu íþróttirnar eru hafnar á Ólympíuleikunum er hægt að segja að keppnin sé hafin fyrir alvöru. Fram að þessu hefur sjónvarpsáhorfendum nánast verið drekkt með endalausum sundkeppnum þar sem íslensku þátttakendurnir eru jafn langt frá sínu skásta og endranær á svona stórmótum. Annars hefur árangur Íslendinga á Ólympíuleikum í gegnum tíðina verið mjög glæsilegur ef sú skoðun er höfð í huga að þeir síðustu verða ávallt fyrstir og þeir fyrstu síðastir. Stöku sinnum hafa góðmálmar reyndar lent í höndum Íslendinga, ekki síst þarna í Peking þegar handboltamenn komu heim með heilan silfursjóð.

Framfarir í sambandi við Ólympíuleika hafa sennilega verið mestar á fjölmiðlasviðinu og af sem áður var þegar treysta þurfti á æsilegar útvarpslýsingar af framgangi okkar helstu íþróttakappa. Ein slík lýsing er mér minnisstæð frá Ólympíuleikunum í Moskvu árið 1980 þar sem meðal annars keppti einn okkar besti 1500 metra hlaupari, Jón Diðriksson. Lítt kunnur fréttamaður, Stefán Jón Hafstein, hafði verið sendur á vettvang og lýsti hann 1500 metra hlaupinu. Allan tímann jós Stefán miklu lofi á Jón Diðriksson sem snemma tók forystu í hlaupinu en inn á milli í öllum hamaganginum mátti heyra eitthvað á leið: „hann er fyrstur … hann er annar … hann er orðinn þriðji … hann dregst aðeins afturúr … hann kemur í mark og er sjöundi – í riðlinum … frábært hlaup hjá Jóni“.

Þótt menn komi síðastir í mark er ekki þar með sagt að þeir séu einhverjir aukvisar eða meðalmenni enda hafa íþróttamenn á Ólympíuleikum lagt á sig ómælt erfiði árum saman. Það má til dæmis minna á að Jón Diðriksson er ennþá handhafi Íslandsmetsins í 1500 metra hlaupi samkvæmt metaskrá FRÍ.

Til að sýna fram á raunverulega getu keppenda á Ólympíuleikunum, ekki síst hinna lakari, langar mig að varpa fram þeirri tillögu að í hverri einstaklingsgrein keppi alltaf einn óbreyttur borgari sem gæti kallast Fulltrúi alþýðunnar. Hann væri valin af handahófi en eina skilyrði fyrir þátttöku hans er að hann hafi burði til að ljúka keppni. Smá sýnishorn af 110 metra hindrunarhlaupi á einhverju móti í Kína fer hér á eftir en miðað við framgöngu eins keppandans verður ekki betur séð en þarna sé einmitt kominn fulltrúi alþýðunnar sem lætur ekki takmarkaða getu hindra sig.

 

Græn Sahara

Það er sæmilega vel þekkt staðreynd að Sahara eyðimörkin hefur ekki alltaf verið eyðimörk heldur hefur hún líka átt sínar stundir sem gróðri vaxið landssvæði með ám og stöðuvötnum. Miklar vatnbirgðir er enn að finna djúpt undir yfirborðinu en þar er um að ræða vatn frá því tímabili þegar enn rigndi í Sahara, en síðustu 5.000 ár hefur ekkert bæst við þann forða. Þetta mál á sér sínar merkilegustu hliðar sem ég hef aðeins verið að grúska í undanfarið og sett saman í smá texta.

Umrætt græna tímabil í Norður-Afríku hófst skömmu eftir að síðasta jökulskeiði lauk fyrir 10-11 þúsund árum og stóð í nokkur þúsund ár en smám saman tók landið að þorna og breytast aftur í þá sandeyðimörk sem við þekkjum í dag. Það merkilega við þetta er síðan að eyðimerkurmyndunin hélst í hendur við smám saman kólnandi veðurfar á núverandi hlýskeiði og því ekki óeðlilegt að spyrja hvort núverandi hlýnun og framtíðarhlýnun geti leitt til aukinnar úrkomu í Sahara og þar með aukins gróðurfars.

Fyrri grænu tímabil
Eyðimerkursaga Norður-Afríku hefur verið rannsökuð með því að skoða setlög í Atlantshafinu vestur af Marokkó. Samkvæmt því hefur eyðimerkurástandið verið rofið þrisvar á síðustu 150 þúsund ár. Fyrst fyrir um 110-120 þúsund árum, svo fyrir 45-50 þúsund árum og núna síðast fyrir 10-5 þúsund árum. Athyglisvert er að á miðtímabilinu fyrir 45-50 árum var ekki hlýskeið á jörðinni eins og á hinum tímabilunum enda hófst síðasta jökulskeið smám saman fyrir um 110 þúsund árum og lauk fyrir um 10 þúsund árum. Þó þetta jökulskeið hafi reyndar einkennst af miklum óstöðugleika þar sem jöklarnir ýmist komu og fóru, hefur loftslag varla verið svo hlýtt fyrir 45-50 árum að það jafnist á við það sem gerðist eftir lok síðasta jökulskeiðs – sem þýðir að eitthvað annað hlýtur að koma rigningunni af stað í Sahara en bara hlýtt loftslag.

Ástæður
Það sem helst liggur undir grun til að koma rigningu af stað í Sahara eru eiginlega hin sömu öfl og talin eru valda jökul- og hlýskeiðum á norðurhveli, nefnilega Milankovitch-sveiflurnar svokölluðu: pólvelta, breytilegur möndulhalli og sveiflur í sporbaugslögun jarðar. Þessar sveiflur vinna ýmist með eða á móti hverri annarri en í tilfelli Sahara er það 41 þúsund ára sveiflan á möndulhalla sem sennilega skiptir mestu. Fyrir um 10 þúsund árum, þegar síðasta jökulskeiði lauk og Sahara tók að grænka, var möndulhalli jarðar í hámarki 24,5° en síðan hefur jörðin verið að rétta úr sér og er nú komin hálfa leið í minnsta halla sem er 22,1°. Við hámarks-möndulhalla eykst sólgeislun að sumri til á hærri breiddargráðum sem hefur áhrif á það ógnarjafnvægi sem ríkir í Norður-Atlantshafi hvað varðar sjávarstrauma og seltujafnvægi. Þannig þykir líklegt að hámarks sólgeislun auki kraft Norður-Atlantshafshringrásarinnar sem leiðir til þess að monsúnrigningarnar í Afríku ná lengra í norður og eyðimerkursandar gróa upp. Hugsanlega þá með þeim aukaverkunum að þurrara verður við Miðjarðarhaf.
Til að koma á alvöru hlýskeiði sambærilegu því sem ríkt hefur síðustu 10 þúsund ár og fyrir 110-120 árum þarf þó meira til en hámarks möndulhalla ef dæmið á að ganga upp. Þar er hentugt að bæta við 100 þúsund ára sveiflunni í sporbaugslögun jarðar um sólu sem einmitt hefur verið okkur hagstæð frá ísaldarlokun.

Út úr Afríku
Nú er það svo að Afríka sunnan Sahara, nánar tiltekið sigdalurinn mikli, hefur í gegnum tíðina verið þróunarmiðstöð mannkynsins og þaðan hafa komið helstu nýjungar og uppfærslur í þróunarsögu mannsins, t.d. Homo Erectus og Neantherdalsmaðurinn. Gróðri vaxin Sahara hefur að öllum líkindum haft þar mikil áhrif enda eyðimörkin löngum verið mikill farartálmi. Lokaútgáfa mannsins Homo Sapiens leitaði einmitt fyrst út úr Afríku á hlýskeiðinu fyrir 110-120 þúsund árum. Sú útrás fór þó reyndar fyrir lítið þegar kólnaði á ný. Hugsanlega leituðu menn aftur til baka og kannski náðu einhverjir lengra í austur til Asíu. Það var svo á græna skeiðinu fyrir 45-50 þúsund árum sem lokaútrás nútímamanna átti sér loksins stað frá Afríku til Evrópu og víðar og leysti af hólmi hina eldri týpu, Neanderdalsmanninn. Síðasta græna skeiðið hafði síðan úrslitaáhrif í sögu okkar. Græn Sahara hefur verið gósenland fyrir safnara og veiðimenn fyrir 10-8 þúsund árum og eru þá fiskveiðar alls ekki útilokaðar. Þegar svo rakinn minnkaði má gera ráð fyrir að menn hafi safnast saman þar sem enn var vatn að finna sem að lokum leiddi til fyrstu menningarsamfélaganna á bökkum og árósum Nílarfljóts en sama þróun gæti einnig hafa átt sér á öðrum vaxandi eyðimerkursvæðum utan álfunnar svo sem í núverandi Írak.

Hlýnandi heimur
Þótt loftslag á núverandi hlýskeiði (Holocene) hafi verið nokkuð stöðugt, hefur smám saman farið kólnandi frá því fyrir um 8 þúsund árum. Það er að reyndar erfitt að bera saman hitafar nákvæmlega milli árþúsunda en með þeirri miklu hlýnun sem hefur verið í gangi undanfarið er sennilegt að hitafar sé komið upp undir það sem hæst gerðist á meðan Sahara var gróðri vaxin eða stefnir að minnsta kosti í það. En hvað gerist varðandi úrkomu í Sahara í hlýnandi heimi er stóra spurningin og þar eru menn ekki sammála. Hinir bjartsýnu benda á þá staðreynd að hlýtt loft getur innihaldið meiri raka sem þýðir meiri úrkomu og minnkandi eyðimerkur. Hinir svartsýnu telja hinsvegar að meira þurfi til í tilfelli Sahara-eyðimerkurinnar því ef hún á að gróa upp þurfi veðurkerfin og monsúnregnið að færast í norður. Slíkt er ekki að gerast enda möndulhalli jarðar minni nú en fyrir 8-10 þúsund árum og sólgeislun að sumarlagi að sama skapi minni. Ekki bólar heldur mikið á regni í Sahara og enn berast fréttir af þurrkum og hungursneiðum í löndum eins og Súdan. Framtíðin er óskrifað blað og ekki víst að allir skilji náttúruöflin eins vel og þeir telja.

Nokkrar heimildir:
ScienceDaily: The green Sahara, A Desert In Bloom
ScienceDaily: Greening of Sahara Desert Triggered Early Human Migrations out of Africa
The Daily Galaxy: Shift in Earth's Orbit Transformed 'Green Sahara' into Planet's Largest Desert 

Birkið á Skeiðarársandi

Á ferð minni austur um land fyrr í sumar lét ég verða að því að taka mynd af gróskumiklum birkihríslum sem nú vaxa á Skeiðarársandi. Þessi trjágróður er hinn merkilegasti fyrir ýmsar sakir enda vitnar hann um heilmiklar breytingar sem eru í gangi á sandinum.

Trjágróðurinn er mestur rétt norðan þjóðvegar vel inn á miðju Skeiðarársands en auk birkisins má einnig sjá talsverðan lággróður, aðallega lyng. Greinilega er töluvert liðið síðan vötn runnu þarna suður um sanda og svæðið hefur sloppið við hlaupið mikla eftir Gjálpargosið. Líklegast hafa þessi tré hafi vaxið af fræjum sem hafa borist með vindum frá Skaftafelli en kannski ekki síður frá Bæjarstaðaskógi enda virðast trén vera af úrvalskyni og allt annað en kræklótt. Hæstu trén gætu verið um tveir metrar og samkvæmt rannsóknum eru þau nú sjálf farin að dreifa fræjum og því fátt sem virðist ógna því að þarna verði kominn hinn myndarlegasti birkiskógur áður en langt um líður.

Skeiðarárjökull hefur hörfað mikið eins og flestir jöklar landsins. Að sama skapi hefur rennsli jökulánna suður undan jökulsporði einnig tekið miklum breytingum. Í stað margra kvíslna falla öll vötn nú niður um Gígjukvísl vestarlega á sandinum en sjálf Skeiðaráin er þornuð upp. Þessu valda ekki síst jökulgarðarnir sem hlóðust upp við framrás jökulsins á liðnum öldum en svo skipta lónin líka máli sem myndast þar sem hörfandi jökullinn hefur grafist niður í sandinn.

Jafnvel er talið að breytingin á rennslinu sé það afgerandi að stærstu hlaup úr jöklinum muni ekki ná í farveg Skeiðarár. Brúin mikla mun því standa nánast á þurru um langa framtíð og svæðið allt gróa upp með tímanum og leita til þess horfs sem var á landnámstíð. Svæðið verður þó aldrei alveg eins. Í Öræfasveitinni er til dæmis gríðarlega mikið af lúpínu allt í kringum jökulinn og sennilega bara tímaspursmál hvenær hún berst yfir á sandana. Ég athugaði ekki að taka mynd af fjólubláum undirhlíðum Öræfajökuls en það má athuga það næst.

Myndina hér að ofan vann ég út frá loftmynd frá Google Maps en hún er sennilega tekin áður en rennsli Skeiðarár breyttist árið 2009. Það ár skrifaði ég einnig myndskreytta bloggfærslu sem ég nefndi: Hopandi skriðjöklar, stækkandi lón og horfnar jökulár

Á toppi Botnsúlna

Undanfarin sumur hef ég komið mér upp þeirri venju að ganga einsamall á eitthvert gott fjall sem ég hef ekki gengið á áður. Bestar eru þessar göngur þegar maður á fjallið alveg útaf fyrir sig og nægur tími til ráðstöfunnar. Það eru alltaf takmörk fyrir því hversu miklar fjallgöngur skynsamlegt er að leggja út í einsamall en nauðsynlegt er þó að einhver viti af ferðum manns og svo er farsíminn auðvitað gagnleg uppfinning sem öryggistæki. Ekki fer ég þó í fjallgöngur til að hanga í símanum og ekki hef ég heldur með mér músíkgræjur nema kannski vasaútvarp til vonar og vara. Hinsvegar er fuglasöngurinn alltaf kærkominn þótt flytjendur hans séu ekkert alltof hressir með að ró þeirra sé raskað, svipað og með blessaðar rollurnar sem horfa á mann úr fjarska með tortryggnum augum.

En þá að fjalli sumarsins sem að þessu sinni var Syðsta-Súla í Botnsúlum sem blasir við ofan Þingvalla. Þangað fór ég þriðjudaginn 10. júlí í björtu og hlýju veðri en dálitlum vindi af norðri sem greinilega spólaði upp fínlegum söndum við Langjökul og olli mistri sem skerti heldur útsýnið í austur. Ég lagði í gönguna frá gamla túninu við Svartárkot ofan Þingvalla en til að komast að fjallinu þarf að krækja fyrir hið hyldjúpa Súlnagil. Bæði er hægt að fara upp fyrir gilið eða niður fyrir eins og ég gerði. Í heildina hef ég gengið nálægt 13 kílómetra í göngunni sem tók um 8 klukkutíma með góðum stoppum. Leiðin að fjallinu er mjög þægileg en sama er ekki hægt að segja uppgönguleiðina austast á hryggnum sem er stórgrýtt og laus í sér áður en komið er að miklu móbergsklungri.

Sjálfur hryggurinn er misgreiðfær og með ýmsum truflunum sem þarf að krækja fyrir, en þá er vissara að hafa í huga að norðurhluti hryggjarins er eiginlega bara hengiflug. Þótt ég sé ekki mjög lofthræddur þá hvarflaði samt að mér á tímabili að þetta ferðalag væri kannski ekki svo mjög sniðugt. En þá var bara að fara varlega og ana ekki að neinu. Útsýnið var líka stórbrotið, ekki síst þegar horft var í norður þar sem fleiri og öllu óárennilegri Botnsúlur blöstu við í þessum fjallaklasa. Fjær mátti sjá Langjökul, Þórisjökul, Okið og fleira flott.

Sjálfum toppnum var að lokum náð. Syðsta-Súla er 1093 metrar á hæð og um leið hæsti tindur Botnsúlna. Á hæsta punkti er steyptur landmælingastöpull þar sem tilvalið er að stilla upp myndavélinni og láta sjálftakarann mynda kappann með Hvalfjörðinn og hálfan Faxaflóan í baksýn.

Á bakaleiðinni lagði ég smá lykkju á leið mína til að skoða Súlnagilið. Það kom mér á óvart hversu hrikalegt það er en það hefur grafist lóðrétt og djúpt niður í þykkan mósbergsgrunn og svo þröngt að ekki sést allstaðar til botns.

Talsvert af hafís á Grænlandssundi

Að gefnu tilefni kem ég hérna með dálitlar hafíspælingar en svo virðist sem hafísinn sé ekki ekki mjög fjarri landi norðvestur af Vestfjörðum miðað við árstíma. Myndina útbjó ég frá MODIS gervitunglamyndum frá 4. júlí og hef strikað með blárri línu þar sem mér sýnist hafísjaðarinn vera. Vestfjarðakjálkinn er þarna vel sjáanlegur og strönd Grænlands alveg efst. Mikið hægviðri hefur verið ríkjandi kringum Ísland vikum saman og því fátt sem heldur aftur af hafísnum og því sem honum fylgir. Í takt við það hefur lítið verið um almennilegar norðaustanáttir á Grænlandssundi sem annars eru þar ríkjandi, en sú vindátt heldur einmitt aftur af hafísreki hingað.

Þessi útbreiðsla hafíssins á Grænlandssundi er þó ekki merki um batnandi ástand hafíss á Norðurslóðum í heild sinni - eiginlega síður en svo. Á myndinni hér að neðan sést hafísútbreiðslan á norðurhveli og er appelsínugul lína látin tákna meðalútbreiðslu hafíssins (m.v. árin 1979-2000). Samkvæmt því er útbreiðslan víða langt undir meðaltali en þá sérstaklega norð-austast í Atlantshafinu þar sem útbreiðslan er minni en vitað er um á sama árstíma. Heildarútbreiðslan á norðurhveli er annars við það minnsta sem áður hefur mælst, en núna um hásumarið bráðnar hafísinn hratt á alla kanta og í september mun koma í ljós hvort nýtt lágmarksmet í útbreiðslu verður sett. Sjálfum finnst mér það ekki ólíklegt enda er ísinn sífellt að þynnast. Athuga það sjálfsagt síðar.

Eina undantekningin á lítilli útbreiðslu hafíssins er einmitt austur af Grænlandi eins og þarna sést. Þar gæti komið við sögu meira ísrek frá Norður-Íshafi en venjulega og líka ríkjandi vindáttir sem beint hafa ísnum í austur frá Grænlandi, í stað þess að hann reki lengra suður með austurströnd Grænlands.

 

 

Bæjarins besti júní?

Nú eru liðin 26 frá því ég hóf mínar eigin veðurskráningar fyrir veðrið í Reykjavík. Þetta hef ég gert sjálfum mér til gagns og gamans en upphaflega stóð aldrei til að halda út þessum skráningum lengur en bara sumarið 1986. Reyndin varð þó önnur. EInhversstaðar hef ég sagt að ég sé heimilisveðurfræðingur en starfsemin fer aðallega fram í stofunni heima, sem er því nokkurskonar einkaveðurstofa.

Eitt af því sem hefur viðhaldið skráningaráhuganum er einkunnakerfið sem byggist á því að ég gef hverjum degi einkunn á skalanum 0-8 eftir ákveðnu kerfi sem byggist á veðurþáttunum fjórum: sólskini, úrkomu, hita og vindi. Eftir hvern mánuð reikna ég svo út meðaleinkunn mánaðarins og þannig get ég borið saman veðurgæði einstakra mánaða og jafnvel ára. Auðvitað er samt alltaf álitamál hvernig skilgreina á gott eða slæmt veður og svo getur verið allur gangur á því hvernig einkunnir einstaka mánaða endurspegla raunveruleg veðurgæði. Um þetta hef ég skrifað nokkrum sinnum áður eins og sumir ættu kannski að kannast við.

Það telst mjög gott ef mánuðir ná 5,0 í meðaleinkunn en afleitt ef mánuður nær ekki 4,0 þannig að einkunnabilið er ekki mjög mikið. Fram að þessu er versti skráði mánuðurinn, janúar 1989, með 3,3 í einkunn. Sá besti hefur hinsvegar verið júlí 2009, með afgerandi bestu einkunnina 5,8. En nú hafa stórtíðindi orðið.

Júní 2012: Einkunn 5,9.
Já nú hefur það gerst að liðinn mánuður er ekki bara bæjarins besti júní-mánuður frá 1986, heldur er hann besti mánuður allra skráðra mánaða og hefur slegið út þann fyrrum besta: júlí 2009. Rétt er þó að taka fram að tekið er tillit til árstíðasveiflu í hita þannig að allir mánuðir árins geti átt sama möguleika á bestu einkunn.

Hér til hliðar sýni ég skráninguna fyrir nýliðinn júní. Þar má meðal annars sjá veðureinkunn dagsins í aftasta dálki. Hér á eftir kemur dálítil greinargerð um einstaka veðurþætti:

Sólardaga skrái ég sem heila eða hálfa daga og eru þarna 12 sannkallaðir sólardagar en 13 hálfskýjaðir. Þá eru ekki eftir nema 5 dagar þar sem sólin hefur varla látið sjá sig. Samtals eru þetta því 18,5 sólardagar sem er í flokki hins allra besta en þó ekki met samkvæmt mínum skráningum því árið 2008 var júní með 19,5 daga. Samkvæmt opinberum mælingur var þetta reyndar sólríkasti júní í Reykjavík síðan 1928 en þá skiptir máli að ég skrái veðrið eins og það er yfir daginn en ekki seint á kvöldin eða á nóttinni. Sólríkar vornætur skipta því ekki máli hjá mér.

Úrkoma var mjög lítil og skráði ég aðeins 5 daga með úrkomu en í öll skiptin var hún minniháttar eða skúrir í bland við sólskin, stundum að vísu nokkuð öflugar dembur. Gegnblautur rigningardagur var enginn. Ég vek athygli á dropa sem er teiknaður 7. júní í annars alauðum dálki fyrir framan einkunnina. Hann stendur fyrir blauta jörð (eða snjó) á miðnætti og er oftast miklu skrautlegri þetta. Mánuðurinn er því einn af þessum þurrkamánuðum sem einkennt hefur sumrin frá árinu 2007.

Hiti er skráður sem dæmigerður hiti yfir daginn. Táknin fyrir aftan hitatöluna segja til hvort dagurinn sé kaldur hlýr eða meðal. 19. júní flokkaðist sem kaldur (ferningur) en 8 dagar voru hlýir (hringur). Mánuðurinn byrjaði með hlýindum og var 4. júní hlýjasti dagur mánaðarins: 17 stig. Eftir smá slaka voru góð hlýindi aftur ríkjandi, sérstaklega síðustu 10 dagana. Í heildina var þetta hlýr mánuður sem var yfir meðallagi síðustu 10 ára og auðvitað langt yfir opinberu viðmiðunartímabili áranna 1960-1990.

Vindur er auðvitað mikilvægur þáttur þegar kemur að veðurgæðum. Í samræmi við önnur veðurgæði var þessi mánuður mjög hægviðrasamur og kannski það sem gerir útslagið með góða einkunn en til að ná meteinkunn þurfa allir veðurþættir gjöra svo vel að standa sig. Hlykkjóttar pílur eru áberandi í skráningunni og standa fyrir hægan vind. Tvöföldu strekkingsvinds-pílurnar eru hinsvegar hvergi sjánlegar. Í kassanum neðst til vinstri er samantekt á vindáttum. Norðvestan hafgoluáttin er tíðust á meðan sunnan- og suðvestanáttirnar eru í núlli. Þetta eru alveg rakin einkenni góðviðrismánaðar að sumarlagi hér í bæ og segir í raun það sem segja þarf. Samtals er vindstyrkur mánaðarins 43 en sú tala er fengin úr skráningarkerfinu og er með því lægsta sem ég hef skráð.

- - - -

Það er ágætis útrás fyrir veðurskrif að taka fyrir metmánuð eins og þennan. Ég ætla þó ekki að taka fleiri mánuði fyrir svona ýtarlega nema einhver mánuðurinn tekur upp á því að dúxa - nú eða kolfalla með fordæmalausum hætti.

Rigning og rok, þurrkar og fleira.

Það væri tilbreyting hér í veðurleysunni að fá svo sem eins og eitt almennilegt landsynningsslagviðri með mörgum millimetrum og metrum á sekúntu. Veðurkortið sýnir veðrið á morgun kl. 18 en eins og glöggir lesendur átta sig á er hér um gamalt veðurkort að ræða og viðkomandi morgundagur löngu liðinn. Ég man ekki hvar á netinu ég fékk kortið á sínum tíma, en þessi gömlu handteiknuðu veðurkort taka auðvitað öllu fram sem boðið er upp á í dag. Og þótt litinn skorti, þá liggur við að maður finni fyrir rigningunni og vindinum.

Úrkomuleysið að undanförnu hefur verið í umræðunni og virðist sem við séum orðin föst í þessum snemmsumarþurrkum ár eftir ár. Þetta er talsverð breyting frá því er ég var alast upp en þá var aðalkappsmálið að eiga góð Nokia stígvél svo hægt væri að vaða í dýpstu drullupollana – ekki síst að sumarlagi. Það var líka talsvert kaldara á mínum uppvaxtarárum á 8. áratugnum og því freistandi að segja að blaut sumur fari saman við kaldari tíð. Kannski á þetta frekar við um sunnan- og vestanvert landið sem fær að finna fyrir því þegar lægðirnar stefna beint á landið.

Nú á tímum meiri hlýinda fara lægðirnar hinsvegar beint til Bretlandseyja með þeim aukaverkunum að hæg norðaustlæg eða austlæg átt verður ríkjandi hér á landi með almennum sumarþurrkum víðast hvar en svalara sjávarlofti við strendur austan- og norðanlands.

Nú er auðvitað sígilt að velta fyrir sér hvort þetta sé veðurbreyting sem komin er til að vera. Ég held að því sé varla treystandi því veðrið leitar gjarnan í gömul för og tímar stígvélaðra sumra því ekki endilega liðnir. Samhengi hlutana er þó ekki alltaf einfalt því auðvitað getur líka rignt duglega í hlýindum – og öfugt. Hitasveiflurnar eru samt nokkuð ljósar og þar gæti hitastigi sjávar spilað inní. Undanfarin ár hefur hlýr sjór verið ríkjandi hér við land, svipað og á síldarárunum um miðja síðustu öld. Gott er í því sambandi að kíkja á AMO myndina (Atlantic Multidecadal Oscillation) sem endurspeglar ágætlega þróun sjávarhita hér nyrst í Atlantshafinu þegar tilraun hefur verið gerð til að jafna út leitnina upp á við vegna almennrar hlýnunnar. Samkvæmt þessu höfum við greinilega verið í hlýju pósitívu ástandi frá því fyrir 2000 en þó ekki alveg eins öflugu og á árunum 1930-1945. Ómögulegt er að segja hversu lengi þetta varir en miðað við lengd síðustu tímabila gæti þetta hlýja tímabil allt eins verið hálfnað. 

Vefmyndir 17. júní

Í tilefni dagsins brá ég mér í smá ferð um landið og tók nokkrar myndir. Ekki þurfti ég þó að hafa mikið fyrir ferðalaginu en allar myndirnar eru skjáskot af vef Mílu. (http://live.mila.is). 

Austurvöllur á miðjum Þjóðhátíðardegi. Bjart veður en skýjað með köflum. Dálítill vindur sér til þess að fánaborgin breiðir hæfilega úr sér en hrífur einnig með sér eina og eina blöðru og feykir út á Faxaflóa. 

Sólin reynir að brjótast fram úr skýjunum á Þingvöllum kl. 10.45. Fátt minnir reyndar á að það sé þjóðhátíðardagur á þessum helga stað og íslenski fáninn ekki enn kominn upp. Hvítur toppur Ármannsfells ber vitni um loftkulda og snjókomu til fjalla nóttina áður.

Sólbjört Hekla ber höfuðið hátt yfir Suðurlandsundirlendinu en sauðfé er á beit í forgrunni á iðagrænum völlunum. Hekla gaus síðast árið 2000 þannig að nú erum við komin tveimur árum framyfir 10 ára goshléin sem verið hafa við lýði frá 1970. Hvað skyldi Hekla vera með á prjónunum að þessu sinni?

Jökulsárlón á Breiðamerkursandi í fallegu og björtu veðri. Þetta er nú ekki amalegt útsýni og kemur ekki á óvart að vefmyndavélin þarna hefur verið útnefnd sem ein þeirra 25 bestu í heiminum. Jakarnir á lóninu eru síbreytilegir frá degi til dags og ýmist flæðir inn og út úr lóninu vegna sjávarfalla. Það er ágætis bíó að fylgjast með því.

Akureyri er ólík Reykjavík að því leyti að það er fallegra að horfa til staðarins en frá honum. Allavega þá er útsýnið yfir Eyjafjörðinn til Akureyrar með því allra fínasta sem gerist á hringveginum, ekki síst á góðviðrisdögum eins og þarna snemma dags á sjálfum Þjóðhátíðardeginum áður en hafgolan nær að gára fjörðinn.

- - -  

Bjart yfir þjóðhátíðardegi

Óli Grís

Ég vil byrja á að biðjast margfaldlega afsökunar á þessari fyrirsögn. Það er ekki gott að uppnefna fólk og allra síst forsetann. Þetta uppnefni var samt talsvert notað hér áður í forsetatíð Ólafs, en þeir sem það gerðu er nú margir meðal æstustu aðdáenda hans og jafnvel teknir til við að uppnefna aðra. Engin uppnefnir hinsvegar forsetann í dag, sem er ágætt. Núverandi andstæðingar kunna sig því kannski eitthvað betur. Allavega svona yfirleitt.

Eins og mörgum öðrum þá finnst mér eitt það versta í kosningabaráttunni þegar menn tala á þeim nótum að það sé spurning um fullveldi Íslands að Ólafur nái endurkjöri. Þannig er reynt að snúa umræðunni að ef Þóra nái kjöri þá muni hún með hjálp Samfylkingar véla okkur inni í hið ógurlega Evrópusamband án þess að þjóðin fái rönd við reist. Þóra hefur jafnvel verið kölluð anti-þjóðfrelsisinni eins og ekkert sé sjálfsagðara, öfugt við hinn göfuga og þjóðholla forseta vorn Herra Ólaf Ragnar Grímsson eins og ég hef séð orðað.

Sjálfur er ég ekki fylgjandi inngöngu Íslands í Evrópusambandið svo lengi sem við höfum möguleika á að standa utan þess. Ég hef hinsvegar engar áhyggjur að því að Ísland muni gerast aðili gegn vilja þjóðarinnar og get því meðal annars þess vegna sleppt því að kjósa Ólaf til forseta eina ferðina enn. En þjóðin mun auðvitað kjósa sinn forseta eins og hún hefur alltaf gert og þjóðin mun ákveða hvort Ísland standi utan eða innan Evrópusambandsins. Hvað sem því líður þá finnst mér alveg kominn tími á að á Bessastöðum sitji manneskja sem getur talað með rödd skynseminnar en ekki í kjánalegum þjóðrembustíl eins og tíðkast hefur hér síðustu árin og auðvelt er að finna dæmi um. Það er vafasamur hugsunarháttur að líta svo á að Íslendingar séu eitthvað klárari en aðrir vegna arfleifðar okkar eða að erlend stórveldi sitji um okkur og vilji okkur allt hið versta. Þegar slík hugsun er ofaná er stutt í að fólk kalli eftir hinum eina sanna sterka leiðtoga sem það er reiðubúið leggja allt sitt traust á í gagnrýnislausri persónudýrkun.
- - - -

En nú borgar sig ekki að segja mikið meira. Að sjálfsögðu mega allir tjá sig hér í athugasemdum hafi þeir eitthvað við þennan málflutning að athuga og eins og með fyrirsögnina þá biðst ég margfaldrar afsökunar á þessum myndabrandara hér að neðan sem ég útbjó á sínum tíma, enda á hann ekkert erindi í umræðuna.

 

Siglandi eyðimerkursteinar

Þótt vísindin eigi að hafa svör við öllu þá eru alltaf einhver fyrirbæri sem virðast stríða gegn þekktum náttúrulögmálum. Eitt af því allra undarlegasta er að finna í Dauðadalnum í Kaliforníu þar sem stærðarinnar grjóthnullungar virðast geta færst til langar leiðir í rennisléttum dalbotni án nokkurrar hjálpar manna eða dýra. Enginn hefur orðið vitni að þessum flutningum en ummerkin leyna sér ekki því steinarnir skilja eftir greinilega slóða sem ýmist eru þráðbeinir eða sveigðir en einnig virðast steinarnir geta tekið krappar beygjur og jafnvel snúið til baka. Steinarnir eiga uppruna sinn í grýttum hlíðum í næsta nágrenni, en leirkennt yfirborð dalsins er uppþornað stöðuvatn.

Nú eru auðvitað ýmsar kenningar í gangi og þar er auðvitað vinsælt hjá sumum að benda á geimverur t.d. að einhverntíma hafi fljúgandi furðuhlutur hrapað þarna og að steinarnir beri leifar hans í sér sem þá tengist öðrum hugmyndum um að segulefni og segulsvið eigi þarna einhvern þátt. Svo gætu líka bara einhverjir prakkarar verið á ferð, en hvernig sem menn hugsa það þá hefur ekki tekist að finna út því hvernig menn geti fært steinana án þess að skilja eftir sig ummerki sjálfir. Þess má geta að stærstu steinarnir eru yfir 300 kg að þyngd.

Jarðbundnustu hugmyndir um færslu steinanna og líklega þær líklegustu segja að þarna komi til samspil bleytu og vinda. Einstaka sinnum rignir á svæðinu og þegar leirinn blotnar að vissu marki verður hann passlega sleipur til að koma steinunum á siglingu – en bara ef svo heppilega vill til að mikill og stöðugur vindur blási á sama tíma. Einnig hefur verið skoðað hvort ísing eigi hlut að máli sem er ekki útilokað en þarna getur myndast ísing á köldum vetrarnóttum og steinarnir þá rokið af stað eins og steinninn í krulluíþróttinni. Allt mun þetta þó væntanlega skýrast betur með tíð og tíma enda fátt sem mannvitið finnur ekki út úr að lokum.

Myndir eru héðan og þaðan en stóra myndin er af flyckr: http://www.flickr.com/photos/joits/6711931315

Ýmsar upplýsingar um fyrirbærið er að finna á netinu undir leitarorðinu: Sailing stones

Heiðmerkureldar II

Í síðustu bloggfærslu gerði ég tilraun til að sýna á korti hvað gæti gerst ef 10 kílómetra löng gossprunga opnaðist suðaustur af Höfuðborgarsvæðinu. Sprungan náði frá Helgafell í norðaustur til svæðisins ofan við Elliðavatn. Úr þessu lét ég renna mikið hamfarahraun sem náði til sjávar í Elliðaárvogi, Garðabæ, Hafnarfirði og Straumsvík.

En nú afsannast það sem stundum er sagt að þar sem hraun hafa runnið áður, þar geta hraun runnið aftur. Allavega á það við í þessu tilfelli því hér í nágrenni höfuðborgarinnar hafa landbreytingar orðið þannig að hraun þurfa sumstaðar að renna upp á móti til að fylgja eftir fyrra rennsli. Kortið sem ég teiknaði hér í síðustu færslu var því ekki rétt í þeim grundvallaratriðum, að nú á dögum er varla möguleiki á því að rennandi hraun rétt austan Heiðmerkur komist inn í Garðabæ og miðbæ Hafnarfjarðar. Málið snýst um misgengi og landsig sem myndar hina svokölluðu Hjalla sem ná frá Kaldársseli til Elliðavatns og hindra rennsli til þéttbýlissvæðanna í vestri. Landssigið er allt að 65 metrum þar sem það er mest og hefur aukist mjög eftir að Búrfellshraunið rann til núverandi byggða í Hafnarfirði og Garðabæ fyrir um 7.200 árum. Á þetta mikilvæga atriði var bent í athugasemd Marínós G. Njálssonar og svo sá ég að Ómar Ragnarsson nefndi það sama á annarri bloggsíðu. Eftir vettvangsferð að Kaldárseli og Búrfellsgjá sannfærðist ég svo betur um málið. Til að bæta fyrir þetta, hef ég endurgert kortið þannig að nú falla hraunstraumar til sjávar aðeins á tveimur stöðum: við Elliðaárvog og norður af Straumsvík. 

 

Sem fyrr vil ég hafa alla fyrirvara á og tek fram að varla er líklegt að svona löng gossprunga opnist á þessu svæði. Gossprunga þessi myndi tilheyra Trölladyngjukerfinu og hafa sömu stefnu og aðrar gossprungur suðvestanlands. Svæðið við Krísuvík tengist einnig þessu kerfi en þar er hugsanlega einhver kvika á ferð sem gæti mögulega hlaupist út í sprungureinar á sama hátt og í öðrum sprungugosum. Þótt líklegra sé að mesta eldvirknin væri nær miðju eldstöðvarkerfisins í suðvestri geta talsverð hraun komið upp nálægt Helgafelli. Vegna fjarlægðar er hinsvegar ólíklegra að það gerðist í stórum stíl nær Elliðavatni og því má setja stórt spurningamerki við það hvort hraun úr þessu kerfi geti yfirfyllt Elliðavatn nægilega til að fá hraunrennsli yfir Árbæjarstíflu og niður í Elliðaárvog. Líklegra er svo að slíkt hraunrennsli komi úr næsta eldstöðvakerfi austanvið, nefnilega Brennisteins- og Bláfjallakerfinu eins og tilfellið var með Leitarhraunið sem rann niður í Elliðavog fyrir um 4.800 árum.

Sem fyrr Vallarhverfið, syðst í Hafnarfirði í vondum málum og samgöngur rofnar við Reykjanesbraut. Þarna er helsta áhættusvæðið varðandi hraunrennsli í byggð á höfuðborgarsvæðinu og spurning hvort ekki mætti huga þar að einhverjum varnargörðum ef grunnsemdir vakna um yfirvofandi eldvirkni. Í nágrenni Elliðavatns gæti nýja hverfið við Norðlingaholt staðið tæpt og Suðurlandsvegur einnig. Umferð yfir stóru brýrnar við Elliðaár er einnig ógnað en þó ekki endilega. Kannski verður bara ásókn í að koma sér fyrir á Höfðabakkabrú og fylgjast með hinni glæsilegu sjón þegar glóandi hraunelfan streymir þar undir í kvöldhúminu.

Heiðmerkureldar

Vegna umræðu um hugsanlegt sprungugos nálægt Höfuðborgarsvæðinu tók ég mig til og teiknaði kort sem sýnir hvað gæti hugsanlega gerst ef 10 km löng gossprunga opnaðist í næsta nágrenni við byggðina. Gossprunga þessi er í beinu framhaldi af gossprungum í Krísuvíkurkerfinu, með sömu stefnu og nær frá Helgafelli ofan Hafnarfjarðar og þaðan yfir Heiðmörk og endar rétt ofan við Elliðavatn. Líkurnar á akkúrat svona stóratburði eru ekki miklar enda er 10 km gossprunga ansi löng. Ef gos verður á annað borð í Krísuvíkurkerfinu er líklegra að það verði nær miðju eldstöðvakerfisins og næði ekki svona langt í norðaustur. Gos og hraunrennsli tengt Krísuvíkurkerfinu gæti því allt eins runnið að megninu til suður með sjó. Gossprungan gæti líka opnast í nokkrum aðskildum umbrotum svipað og gerðist í Kröflueldum og einnig gæti eldvirknin fljótlega safnast á einn stað á sprungunni eins og reyndar gerist gjarnan. En það sem ég hef teiknað hér upp er aðeins möguleiki. Kannski hinn versti og fjarlægasti.

Kortið er unnið af kortavefnum á ja.is. Hraunið teiknaði ég inn með því að fara eftir hæðarlínum eins og ég best gat séð út úr kortinu. Ég vil hafa alla fyrirvara á þessu og vona að ég sé ekki að skapa óþarfa hræðslu eða koma einhverjum í uppnám. Það má stækka kortið talsvert með nokkrum ásmellingum.

Heiðmerkureldar gæti þetta gos kallast. Með þessari staðsetningu á gossprungu og eins og ég teikna hana eru ýmis borgarhverfi í hættu svo sem Vallarhverfið í Hafnarfirði og sjálft Álverið. Ein hrauntungan rennur inn í miðbæ Hafnarfjarðar og út í höfnina. Breiðari straumur liggur milli Hafnarfjarðar og Garðabæjar og í sjó fram við Gálgahraun eftir viðkomu í IKEA. Nyrsti hraunstraumurinn (og kannski sá ólíklegasti) rennur í Elliðavatn og fyllir það, en síðan liggur leiðin niður Elliðaárdal og út í Elliðavoginn. Með þessum hamförum eru allar leiðir út úr borginni vestan Elliðaáa í hættu og nokkur hverfi einangrast. Það myndi þó varla gerast strax í upphafi þannig að fólk ætti að hafa ágætan tíma til að forða sér. Fjöldarýming Höfuðborgarsvæðiains ætti að vera óþörf en verra er þó auðvitað með ýmsar veitustofnanir svo sem vatn og rafmagn. Fólk þarf þó ekki að óttast öskufall í svona gosi því þetta er fyrst og fremst hraungos - og allnokkuð ólíklegt.