Herðubreiðareldar?

Öðru hvoru erum við áminnt um möguleg eldgos í hinum og þessum eldstöðvum en allur gangur er þó á því hvort eitthvað gerist. Aðdragandi eldgosa er afar mislangur og fer það eftir eldstöðvum. Hekla gýs nánast fyrirvaralaust á meðan aðrar eldstöðvar þurfa vinna í sínum málum árum eða áratugum saman áður en það brestur á með gosi. Biðin eftir gosi í Kötlu virðist engan enda ætla að taka og þótt hún hafi lengi verið talin einn líklegasti kandídatinn fyrir næsta gos þá skjótast sífellt aðrar eldstöðvar fram fyrir með sprækum gosum. Í takt við það þá hefur talsverður óstöðugleiki verið á litlu svæði rétt við Herðubreið undanfarna daga og náði hrinan vissu hámarki nú í morgun 18. mars með skjálfta upp á nálægt þremur á Righter.

Við vitum auðvitað ekkert hvort þessir skjálftar þarna við Herðubreið þýði að gos sé yfirvofandi á næstunni eða ekki. Raunar hafa verið skjálftar á þessum slóðum árum saman með mislöngum hléum. Sennilega má tengja þetta við mikla smáskjálftavirkni sem hófst við Upptyppingar lítið eitt austar fyrir nálægt 20 árum. Sú virkni átti eftir að færast að Álftanesdyngju og aftur til baka en virðist nú hafa fundið sér góðan afmarkaðan stað rétt suðaustan við Herðubreið. Svona virkni þykir vera til merkis um að einhver kvika sé á ferðinni þarna í undirheimunum en hafi ekki fundið sér leið til yfirborðs. Fyrirstaða virðist vera til staðar í jarðskorpunni á um 3-4 kílómetra dýpi en flestallir skjálftarnir eiga stað þar fyrir neðan og niður á allt að 10 km dýpi.

Eins og jarðfræðingar benda stundum á, þá nær bara takmarkaður hluti kviku til yfirborðs yfirleitt, en megnið af kvikunni storknar undir yfirborði án nokkurra frekari atburða. Það gæti vissulega átt við þarna við Herðubreið. En ef við erum áhugasöm fyrir sakleysislegu hálendisgosi, jafnvel túristagosi, þá gæti þetta alveg verið staðurinn. Líklegast er að um dyngjugos yrði að ræða og þá myndi myndast svokölluð dyngja eins og algengt er á þessum slóðum. Slík gos einkennast af hægu þunnu hraunrennsli á afmörkuðum stað (kannski þó sprungugos í upphafi) og getur staðið langtímum saman samanber gosið endalausa á Hawaii. Þetta væri því ekki kröftugt sprungugos eins og það sem kom upp í Holuhrauni en kvikan þar var ættuð úr kvikuþró hinnar miklu megineldstöðvar Bárðarbungu. Tengsl gætu þó verið þarna á milli, t.d vegna gliðnunar sem átti sér stað vegna Bárðarbungu. Undir Herðubreið er hinsvegar engin kvikuþró. Kvikan sem þar er undir kemur fersk beint úr iðrum jarðar án þess að hafa þróast í kvikuhólfi. Lengd gossins fer þá eftir því hversu gott jafnvægi er til staðar í því sem berst djúpt að neðan og upp til yfirborðs.

Annars borgar sig að segja sem minnst um óorðna atburði sem ekki er einu sinni víst að séu yfirvofandi. Hitt er þó víst að þarna mun gjósa að lokum. Kvika mun halda áfram að leita upp þarna vegna nálægðar við heita reitinn og landið mun halda áfram að gliðna vegna flekahreyfinga. Þar sem þetta tvennt fer saman verða óhjákvæmilega eldgos öðru hvoru því kvikan mun alltaf finna sér leið að lokum um þær sprungur og veikleika sem gliðnunin skapar. Meðfylgjandi myndir eru skjáskot af vef Veðurstofunnar.