Hin langa leit að norðvesturleiðinni

Í fyrrahaust gerðist sá atburður að norðvesturleiðin svokallaða varð íslaus en það er siglingaleiðin um Perry-sund gegnum norðurhjaran milli Atlantshafs og Kyrrahafs. Nú þykjast ýmsir sjá fram á að með sömu þróun geti siglingaleiðir þarna orðið greiðari og fjölfarnari, a.m.k. þann hluta ársins þegar hafísinn er minnstur. Það var sjálfur norski landkönnuðurinn Roald Amundsen sem fyrstur manna tókst að sigla á skipi sínu Gjøa norður fyrir meginland Ameríku á árunum 1903-1906 og þótti það mikið afrek á sínum tíma.

Leiðin sem Amundsen fór lá þó ekki í gegnum hið breiða Perry-sund sem opnaðist í fyrra, því hann fór krókaleið sem er sunnar um þröng sund sem varla eru fær stórum skipum. Leitin að siglingafærri norðvesturleið til Asíu hafði þá staðið í langan tíma en reyndist mörgum sannkallað helvíti á jörð og varð ótal manns að aldurtila enda þetta ískalda svæði hálfgert völundarhús fjölda eyja og síbreytilegra ísalaga og eitt síðasta svæðið sem tókst að kortleggja hér á jörð. Það verður þó að hafa í huga að þegar norðurhjarinn var kannaður var „litla ísöldin“ einmitt í fullum gangi og loftslag talsvert kaldara enn í dag.

Stiklur úr könnunarsögunni

Fljótlega eftir að Cólumbus fann Ameríku fóru menn að forvitnast eftir mögulegri norðvesturleið til Asíu. Einn sá fyrsti af þeim var Sebastian Cabot sem komst inn Hudsonsund árið 1509 en hann gafst upp fljótlega þegar hann sá ekkert nema gífurlegan ís. Ekki vissu menn betur framan af en að Hudsonflóinn væri lykillinn að norðvesturleiðinni, en hann heitir eftir Henry Hudson sem þangað fór í nokkrar ferðir um 1600. Hann endaði sína daga í fjórðu ferð sinni þegar vonsviknir og hraktir skipsverjar gerðu uppreisn og settu Hudson út á opinn bát og skildu hann eftir ásamt nokkrum sjúkum skipverjum og spurðist ekkert til hans eftir það. Hróbjartur Bylot hét hét einn þeirra níu skipverja sem sneru heim til Englands eftir þessa ferð en hann átti eftir að halda landkönnun áfram og komst að ísilögðu Lankastersundi en taldi að um fjörð væri að ræða og sneri við.

Ýmsir misárangursríkir leiðangrar voru gerðir áfram, meðal annars Danskur 64 manna leiðangur sem fór um þessar slóðir snemma á 17. öld en það var mikil hörmungarferð þar sem aðeins þrír lifðu af. Leiðangurinn átti að standa í þrjú ár en flestir fórust úr skyrbjúg og hungri, ekki síst vegna þess að þeir kunnu ekki að veiða í gegnum ís!

Einn stærsti áfanginn í könnun norvesturleiðarinnar voru ferðir John Franklín á árunum 1819-1846. Í síðustu ferð sinni náði hann að Kóngs Vilhjálmseyju en skip hans sat fast vestur af eynni og losnaði ekki aftur. John Franklín hafði heyrt af eldri landkönnuðum að Kóngs Vilhjálmseyja væri í raun skagi út frá meginlandinu og því hafi hann valið þann ranga kost að fara vestur fyrir þar sem ísinn er meiri. Þegar farið var að að leita hans tveimur árum síðar urðu örlög hans ljós en innfæddir sögðust hafa séð hvítu mennina hníga niður einn af öðrum en annars eru örlög leiðangursmanna óljós.

Leitin að John Franklín virðist hafa skilað miklum árangri í könnun svæðisins sem síðar leiddi til leiðangurs Roald Amundsens en hann hafði lært að lykillin að leiðinni væri sá að fara réttu megin við Kóng Vilhjálmseyju, það er austur og suður fyrir. Eftir að þar var komið í gegn var hægt að þræða sig áfram suður fyrir Viktoríueyju með því að nýta sér glufur í ísnum sem myndast meðfram ströndum þegar vindur stóð af landi. Þannig tókst að lokum í fyrsta skipti árið 1906 að koma skipi norður fyrir meginland Ameríku og þótti það auðvitað mikill merkisviðburður eftir allar þær þrautir og mannfórnir sem leitin að norðvesturleiðinni hafði kostað.

- - - - - - 

Það má taka fram að grunnurinn að kortinu sem ég nota til að sýna leiðina er fenginn af síðunni The Cryosphere Today og sýnir það hafísinn eins og hann var þann 10. ágúst. Þarna má sjá að Perry-sund er ekki orðið íslaust ennþá en gæti þó orðið það áður en haustar eins og gerðist í fyrra. Leiðin sem Amundsen fór er hins vegar opin núna samkvæmt síðustu fréttum en undanfarna daga hefur bráðnun norðurheimskautaíssins verið hraðari en á sama tíma í fyrra, sem er breyting frá því ég tók stöðuna á ísnum síðast þann 5. ágúst.

Og varðandi heimildir þá skal nefnd ágætis grein sem birtist í tímaritinu Samvinnunni árið 1966 en í þeim gömlu blöðum er margan fínan fróðleik að finna.

Myndin hér að ofan heitir Das Eismeer (Sea of Ice) eftir Caspar David Friedrich, máluð árið 1823. 

Athugasemdir

[Ágúst H Bjarnason, 15.8.2008 kl. 17:54]

Kærar þakkir fyrir mjög fróðlega grein Emil.

Það er ekki annað að sjá en öllu meiri ís sé á norðurslóðum í ár en í fyrra. Þú ert reyndar að fjalla um Perry sund sem erfitt er að greina á þessum litlu myndum, en heildar ísmagnið í ár er töluvert meira (30%?) en í fyrra.

Sjá umfjöllun hér. 

[Sæmundur Bjarnason, 15.8.2008 kl. 21:25]

Fróðleg samantekt. Takk fyrir. Verst að ég veit ekki nema þetta komment verði alltof stórt. Verður það oft úr þessari tölvu. Veit ekki af hverju.

[Emil Hannes Valgeirsson, 15.8.2008 kl. 23:12]

Mig grunar reyndar að þessi 30% munur á milli áranna 2007 og 2008 felist allavega að hluta í því að árið 2007 hafi hafísinn verið samanþjappaðri en hann er núna og því stór hafssvæði auð. Ekki ósvipað og athugasemdin hér að ofan lítur út, hvernig sem það hefur gerst.