Svakalega hlýtt yfir jörðinni í febrúar

Ég minntist eitthvað á það í lok janúar að fróðlegt yrði að sjá hvernig gervitunglamælingar á hita jarðar myndu bregðast við El-Nino ástandinu í Kyrrahafinu. Nú eru tölur fyrir febrúarmánuð komnar í hús og niðurstaðan er skýr: Stórt stökk upp á við og svo mikið reyndar að enginn mánuður, frá upphafi gervitunglamælinga árið 1979, mælist með meira frávik frá meðalhita. Þetta má sjá á línuritinu sem sýnir þróun hitans í neðri hluta lofthjúps en samkvæmt gervitunglamælingum UAH (University of Alabama in Huntsville) mældist febrúar 0,83°C yfir meðallagi. UAH er annar tveggja aðila sem framkvæmir svona gervitunglamælingar. Hinir aðilarnir koma frá Kaliforníu og skammstafast í daglegu tali RSS (Remote Sensing System). Þeir hafa einnig birt sínar febrúartölur og er þær reyndar enn hærri eða +0,97°C.

Fram að þessu höfðu hlýindi fyrri hluta árs 1998 borið höfuð og herðar yfir aðrar uppsveiflur og gnæft yfir allt annað eins og illsigranlegur hraundrangi sem minnir útlitslega á þann sem finna má í Öxnadal. Nú er hins vegar kominn annar toppur, enn hærri. Spurning er síðan hvort toppnum sé náð í ljósi þess að það var aprílmánuður sem toppaði árið 1998. Það er þó vel mögulegt að toppnum sé náð núna en óvenjumikil hlýindi á norðurslóðum eiga sinn þátt að hlýindum að þessu sinni og hefur hafísinn einmitt fengið að kenna á því. Sumir binda þó vonir við komandi La Nina ástand sem óhjákvæmilega tekur við næsta vetur og ljóst að hitaferillinn skilar sér þá aftur niður – jafnvel niður fyrir núllið.

Nú er það svo að vantrúarmönnum um hlýnun jarðar af mannavöldum, hefur verið tíðrætt um að ekkert hafi hlýnað á jörðinni í einhver 18 ár. Sú fullyrðing hefur einmitt verið rökstudd útfrá niðurstöðum gervitunglaathugana á vegum UAH og RSS sem ber nokkuð vel saman nú um stundir. Það eru einmitt 18 ár síðan síðasta stóra uppsveifla var í hitagögnum þessara aðila og eins og nú kom sú mikla uppsveifla í kjölfar mjög öflugs El Nino ástands í Kyrrahafinu. Hitatoppurinn núna kemur því ekki á óvart. Það má segja að fastlega hafi verið búist honum enda búið að vera öflugt El Nino ástand undanfarið og vitað að hiti í neðri hluta lofthjúps er mjög næmur fyrir þessum El Nino/LaNina sveiflum í Kyrrahafinu. 18 ára pásunni í þessum gagnaröðum er allavega lokið, hvað sem síðar verður.

Um áreiðanlega gervitunglagagna umfram hefðbundnar mælingar á jörðu niðri má alltaf deila enda er eitthvað gert af því. Þær gagnaraðir sem byggja á mælingum á jörðu niðri sýna heldur meiri hlýnun eftir 1998 og samkvæmt þeim var árið 2015 afgerandi hlýjasta árið. Gervitungl mæla ekki hitann við yfirborð jarðar en leggja í stað þess áherslu hitann í 1 til 8 km hæð. Þetta er því alls ekki sama loftið sem er verið að mæla. Báðar aðferðirnar segja þó sína sögu en eiga vissulega báðar við sín vandamál að stríða, þurfa leiðréttinga við og eru sífellt í endurskoðun. UAH gagnaröðin sem nú er í notkun heitir t.d. Version 6,0 beta5. Það má koma fram að umsjónarmenn hennar eru þekktir sem vel volgir efasemdamenn um hlýnun jarðar af mannavöldum og eru því í mismiklum metum eftir því hver dæmir. Síðasta stóra endurskoðunin kom fram í fyrra og er ennþá í prufukeyrslu. Í þeirri endurskoðun var hiti síðustu ára lækkaður dálítið þannig að hlýnunin eftir 1998 varð nánast engin. UAH gagnaröðin varð þar með líkari RSS gagnaröðinni sem einmitt sýndi litla eða enga hlýnun eftir 1998. Teikn eru þó á lofti um að RSS-menn séu að uppfæra sína gagnaröð í átt til meiri hlýnunar eftir 1998 og þá meira í áttina að athugunum á jörðu niðri. Þeir sem taka saman gögn um þróun hita yfirborðs jarðar hafa einnig gengið í gegnum sínar endurskoðanir og þá gjarnan í átt til meiri hlýnunar, eins og tilfellið var á síðasta ári (t.d. NASA-Giss, NOAA og HadCrud). Sjálfsagt hafa menn sínar ástæður fyrir þessum endurskoðunum. Í tilfelli gervitunglamælinga eru menn til dæmis að glíma við misgömul og misáreiðanleg gervitungl í þessum nákvæmisvísindum (sbr. greinargerð frá Roy Spencer hjá UAH: Version 6.0 of the UAH Temperature Dataset Released og þessi tilkynning frá RSS: Release of RSS V4.0 TMT and TTT Air Temperature Data)

En flækjum þetta ekki meira. Hlýjasti mánuður í sögu gervitunglamælinga er nýliðinn febrúar – og úr því að þeir hjá UAH segja það þá hlýtur það að vera rétt. Niðurstöður athugana á jörðu niðri liggja fyrir síðar í mánuðinum.

Best að enda þetta á myndinni hér að neðan frá honum Bob Tisdale þar sem borin er saman hitaþróun jarðar frá 1979 til janúar 2016 samkvæmt athugunum gervitungla og yfirborðsmælinga. (Ath. hér er febrúar 2016 ekki kominn inn)

Þyngdarbylgjur og stórir framtíðaratburðir

Fréttir af hinum dularfullu þyngdarbylgjum hafa verið nokkuð áberandi í kjölfar þess að vísindamönnum tókst í fyrsta skipti að greina slík fyrirbæri með þar til gerðum hátæknibúnaði og staðfesta þar með kenningar Einsteins um tilvist þeirra. Best er að segja sem minnst sjálfur hvers konar fyrirbæri þessar þyngdarbylgjur eru. Það er þó ljóst að þær myndast þegar tvö massamikil fyrirbæri að snúast um hvort annað eða sameinast þannig að gárur myndast á þyngdarsviðinu og þar með einnig á tímarúmið. Áhrif þyngdarbylgja sem skella á okkur eru samt varla nokkur, nema hvað tíminn ætti ýmist að hraða eða hægja á sér rétt á meðan bylgjurnar ganga yfir, en þó alveg án þess þó að við tökum eftir því.

Upphaflegi atburðurinn sem olli umræddum þyngdarbylgjum eru ekkert nýskeður. Þar var líklegast um að ræða tvö svarthol sem snúist hafa um hvort annað þar til þau sameinuðust en sá lokasamruni framkallaði einmitt mesta útsláttinn á þyngdarsviðinu. Þetta mun hafa gerst víðsfjarri í okkar eigin Vetrarbraut fyrir um 1.300 milljörðum ára, sem er nálægt einum tíunda af aldri alheimsins. Til samanburðar má líka hafa í huga að aldur sólkerfisins og jarðarinnar er um 4.600 milljarðar ára. Samruni svartholana er örugglega hin merkilegasti atburður en þó sennilega nokkuð hversdagslegur á alheimsvísu. Svartholin hafa væntanlega bæði orðið til þegar mjög massamiklar sólstjörnur féllu saman í fyrndinni. Okkar sól mun á sama hátt einnig falla saman í fjarlægri framtíð en hún er þó ekki nógu stór til að mynda svarthol. Hún dugar þó í þéttan hvítan dverg sem getur orðið afar langlífur, svo fremi að hann verði ekki einhverju svartholinu að bráð á ævi sinni.

Öllu stærri atburðir í framtíðinni
Næstum allt sem við sjáum með góðu móti á stjörnuhimninum tilheyrir okkar stjörnuþoku – Vetrarbrautinni, eða því sem upp á ensku er kallað "the Milky Way". Vetrarbrautin er í raun okkar heimur og inniheldur nokkur hundruð milljarða sólstjarna sem snúast allar um eina miðju og það tekur sinn tíma. Umferðartími sólar er til dæmis um 240 milljón ár. Það sem heldur öllu saman í Vetrarbrautinni og allt snýst um, er gríðarstórt svarthol sem staðsett er í miðjunni og heldur öllu kerfinu saman, svipað og sólin gerir í okkar sólkerfi í smærri skala. Sama gildir líka um þær ótal stjörnuþokur sem til eru af ýmsum gerðum í hinum ofurstóra alheimi - þær innihalda líka risasvarthol, eftir því sem best er vitað.

Okkar stjörnuþoka á nágranna sem er Andromeda. Hún er heldur stærri en Vetrarbrautin en þó í sama stærðarflokki og í miðju hennar er einnig svarthol. Mjög stórt svarthol, auðvitað. Þvermál Vetrarbrautarinnar er um 180 þúsund ljósár en þvermál Andromedu er um 220 þúsund ljósár. Fjarlægðin á milli þeirra er um 2.500 þúsund ljósár (2,5 milljón) sem þýðir að fjarlægðin til Andromedu er rúmlega fjórtánfalt þvermál Vetrarbrautarinnar. Málið er hinsvegar að bilið milli þessara tveggja stjörnuþoka er stöðugt að minnka. Andromeda er sem sagt á leið til okkar á hraða sem nemur 110 kílómetrum á sekúndu og það stefnir í árekstur!

Við getum þó verið róleg. Árekstur Vetrarbrautarinnar og Andromedu mun ekki eiga sér stað á meðan við lifum því það verður ekki fyrr en eftir 3.750 milljón ár sem talið er að Andromeda verði komin upp að Vetrarbrautinni. Hér má aftur rifja upp að sólkerfið okkar um 4.600 milljón ára. Áreksturinn verður þó ekkert sérlega snöggur og það fyrsta sem gerist er að stjörnuþokurnar tvær fara eiginlega í gegnum hvor aðra á milljónum ára og fjarlægast svo á ný. Við þetta riðlast algerlega öll uppbygging í báðum stjörnuþokunum þannig að sólstjörnurnar fara allar meira og minna á tvist og bast. En þetta er bara byrjunin, því þegar stjörnuþokurnar hafa náð áttum eftir fyrsta stefnumótið fara þær aftur að dragast hvor að annarri uns þær ná endanlega að rugla saman reitum og gjörvallur stjörnuskarinn fer að snúast um miðju sem samanstendur að tveimur risasvartholum sem snarsnúast hvort um annað, nokkur þúsund milljónum ára eftir fyrsta stefnumótið.

Ekki er talin hætta á að sólin og sólkerfið verði fyrir nokkru hnjaski af þessum völdum enda óralangt á milli sólstjarna. Hitt er þó verra fyrir Jörðina að eftir 5000 milljón ár, meðan á sameiningarferli Andromedu og Vetrarbrautarinnar stendur, verður Sólin stödd á því þroskaskeiði að hún fer að þenjast út. 

Jörðin er þá fyrir allnokkru orðin algerlega líflaus pláneta og svipuð og Venus er nú, en lífvænlegur hluti sólkerfisins hefur flust til ytri pláneta sólkerfisins eða fylgitungla þeirra. Það er alveg öruggt að Merkúr og Venus verða gleyptir og bræddir upp af Sólinni þegar hún hefur þanist út.Mjög líklegt þykir að Jörðin hljóti sömu örlög og mögulega einnig Mars þegar Sólin hefur náð sinni hámarksstærð sem rauður risi eftir svona 8000 milljón ár. Eftir það snarfellur hún saman aftur og endar sem hvítur dvergur, helmingi massaminni en hún er í dag og jafnvel minni en Jörðin okkar. Smám saman kólnar svo þessi hvíti dvergur og breytist í svartan kaldan dverg á óralöngum tíma.

En aftur að sameiningu Vetrarbrautarinnar og Andromedu. Svartholin gríðarstóru sem tilheyrðu hvorri stjörnuþoku verða æ nærgöngulli hvort við annað í sínum óða hringdansi og svo fer að lokum að þau fallast í faðma og sameinast í eitt ennþá stærra risasvarthol. Sameiningin er þá fullkomnuð. Ómögulegt að vita hvort eitthvað meiriháttar sjónarspil verður þessu samfara, enda eru svarthol ekki mikið fyrir að láta bera á sér, enda eru þau líka svarthol. Þyngdarbylgjurnar sem verða til við þennan lokasamruma er hins vegar annað mál. Maður getur rétt ímyndað sér að þær verði á allt öðrum skala en þyngdarbylgjur þær sem menn voru að mæla nú á dögunum, með hárfínustu nákvæmni. Þær þyngdarbylgjur urðu til vegna sameiningar tveggja vesælla svarthola fyrrum sólstjarna sem varla er orðum á gerandi miðað við þau ógnarstóru svarthol sem munu sameinast þegar Vetrarbrautin og Andromeda rugla saman reitum. Kannski munu einhverjar viti bornar verur í fjarlægri framtíð ná að mæla eitthvað af þeim og taka saman um það lærðar skýrslur.

Fyrirhugaðan árekstur og sameiningu Vetrarbrautarinnar og Andromedu má sjá hér í lifandi mynd:

 

Meðal heimilda má nefna athyglisverðu síðu af Wikipediunni þar sem farið er yfir það helsta sem mun gerast í heiminum í langri framtíð:

https://en.wikipedia.org/wiki/Timeline_of_the_far_future

 

Heimsins hæstu byggingar

Á bloggsíðu þessari er aðallega fjallað um himinn jörð og stundum sitthvað þar á milli. Hvað sem það annars þýðir þá er alveg við hæfi að taka fyrir það sem nær frá jörðu til himins eins og tilfellið er með hæstu og glæsilegustu húsin hér á jörðu. Á þessari öld hafa margir himinháir skýjakljúfar risið í Asíu og ekkert lát á því. Það er því liðin tíð að allra hæstu byggingar heims sé að finna í Bandaríkjunum, þótt þeir þarna fyrir vestan komist vissulega enn á blað. Á meðfylgjandi samanburðarmynd, sem ég hef útbúið, má sjá nokkra af mestu skýjakljúfum heims um þessar mundir og auðvitað fær Kópavogur að fylgja með. Aðeins er tekið mið af þeim byggingum sem eru fullkláraðar þegar er skrifað.

Svo við byrjum á því allra hæsta þá ber Burj Khalifa-turnin í Dubai enn höfuð og herðar yfir aðrar byggingar hér á jörðu. Byggingin var vígð í byrjun árs 2010 og var þá 300 metrum hærri en sú sem næst henni kom. Heildarhæð Burj Khalifa er 830 metrar en til viðmiðunar þá er Kerhólakambur Esjunnar litlu hærri, eða um 850 metrar og ber einmitt hæst á toppmynd bloggsíðunnar.
Næst hæsta hús heimsins í dag er að finna í Shanghai í Kína og er hann hæstur þriggja risahúsa sem standa þar saman í einskonar grúppu. Þessi spírallaga turn kallast upp á ensku Shanghai Tower og er eiginlega splunkunýr, vígður í nóvember 2015. Hæðin er 632 metrar sem næði þá svona upp undir klettabeltið á Þverfellshorni Esjunnar.
Í þriðja sæti er mikil risabygging í Mekka í Saudi-Arabíu sem kallast Abraj Al-Bait Towers og stendur rétt við heilögu moskuna sem allir pílagrímar múslimaheimsins heimsækja. Þetta er í raun húsaþyrping sambyggðra bygginga sem saman mynda stærsta hús í heimi. Hæsti hlutinn er klukkuturnin mikli, eða hótelturninn: Makkah Royal Clock Tower Hotel, 601 metri á hæð. Þetta er um margt sérstök bygging. Stíllinn er nýklassískur eins og tíðkaðist á Manhattan framan af síðustu öld og klukkan í turninun er sú stærsta í heimi. Reyndar á ég sérstaka bloggfærslu um þetta hús, sjá Risabyggingin í Mekka.
Hæsta hús í Vesturheimi er One World Trade Center (One WTC) eða Freedom Tower eins og hann var kallaður framan af. Þetta er hæsti turninn af þeim sem hafa verið að rísa á svæðinu sem tvíburaturnarnir stóðu áður. Heildarhæð með spíru er 541 metri, eða 1776 fet sem kallast einmitt á við árið sem sjálfstæðisyfirlýsing Bandaríkjanna var undirrituð. Þakhæð byggingarinnar er lítið eitt hærri en þakhæð tvíburaturnanna en þó lægri en á Willis-turninum í Chicago sem áður var hæsta byggingin í Ameríku. One WTC byggingin nýja nýtur þó þess að spíran er talin hluti af arkitektúrnum og því miðast hæð byggingarinnar við spíruna. Af fullkláruðum byggingum er One WTC sú fjórða hæsta í heiminum í dag.
Í fimmta sæti er Taipei 101 sem er 101 hæða skýjaklúfur í Taíwan. Þegar hann var fullkláraður árið 2004 tók hann við af Petronas tvíburaturnunum í Kulala Lumbur sem hæsta bygging heims og hélt þeim titli þar til Burj Khalifa turninn reis í Dubai. Væntanlega hafa Kínverjar tvíeflst í sinni turnasmíð með tilkomu Tabei skýjaklúfsins í Taíwan sem var sá fyrsti í heiminum sem rauf 500 metra hæðarmúrinn.
Hin sögufræga Empire State byggingin í New York verður að fá að vera með enda var þetta hæsti skýjakljúfur heims frá árinu 1931 og allt þar til World Trade Center turnarnir risu árið 1972. Viðurkennd hæð er 381 metri sem í dag dugar aðeins í 24. sæti í dag. Heildarhæð með loftnetum og öllu er hinsvegar 443 metrar sem bætir stöðuna á heimslistanum nokkuð.

Framkvæmdagleði okkar Íslendinga á síðustu góðæristímum skilaði af sér allnokkrum háhýsum á okkar mælikvarða. Af þeim er 20 hæða háhýsið við Smáratorg hæst eða 78 metrar sem er um tveimur metrum hærra en Hallgrímskirkjuturn. Á myndinni má sjá hvernig turninn við Smáratorg kemur út í samanburðinum. Þótt hann blasi víða við í Kópavoginum er óvíst að auðvelt væri að finna hann í lóðréttustu borgum heims.

Sambærilegt stórhýsayfirlit birti ég fyrir 6 árum en síðan þá hefur ýmislegt bæst við og mun gera áfram enda hefur enginn skortur verið á stórhug í ríkjum eins og Kína og í arabísku olíuríkidæmunum á Arabíuskaga. Ég nefndi það þá að stærstu skýjakljúfarnir hafa gjarnan komist í gagnið um það leyti sem fjármálakreppur skella á, sem á vissulega við í ýmsum tilfellum hér heima og erlendis. Í Kína eru nokkrir skýjakljúfar í byggingu sem eru í kringum 600 metrana en þeir virðast eitthvað vera farnir að guggna á þeim allra hæstu. Saudi-Arabar eru hins vegar byrjaðir á 1000 metra háum turni sem þeir áætla að klára um 2020. Hver veit nema að næsta háhýsayfirlit birtist einmitt hér á síðunni að þeim tíma liðnum.

- - -

Meðal heimilda er vefsíðan www.skyscraperpage.com sem óhætt er að mæla með.

Heimshiti og Reykjavíkurhiti 2015

Það var fljótlega nokkuð ljóst á síðasta ári að meðalhitinn á jörðinni 2015 yrði sá hæsti sem áður hafði mælst. Á hinn bóginn voru ekki liðnir mjög margir mánuðir af síðasta ári er ljóst varð að meðalhitinn hér í Reykjavík myndi ekki blanda sér í toppbaráttuna yfir hlýjustu árin. Nú þegar útreikningar eru komnir í hús, heima og heiman, er niðurstaðan sú að meðalhitinn í Reykjavík varð sá lægsti síðan árið 2000 á meðan heimshitinn setti nýtt met með afgerandi hætti.

Þetta má sjá á línuritinu sem ég hef sjálfur sett saman og sýnir hitaþróunina í Reykjavík og á jörðinni frá aldamótunum 1900. Til að fá réttan samanburð er hitaskalinn samræmdur og ferlarnir því í réttum hlutföllum gagnvart hvor öðrum. Út úr þessu kemur alveg fyrirtaks samanburðarmynd en taka má fram að Reykjavíkurhitinn er teiknaður út frá árshita en heimshitinn er samkvæmt venju sýndur sem frávik frá meðaltali og eru ferlarnir stilltir af þannig að núllið í heimshitanum er við 4,5 stig í Reykjavíkurhita.

Eins og gefur að skilja eru hitasveiflur á milli ára mun meiri hér hjá okkur en á jörðinni í heild, enda er Reykjavík bara einn staður á meðan heimshitinn er meðaltal heildarinnar. Það sést líka hvernig köldu og hlýju tímabilin hér, skiptast á að vera ýmist fyrir ofan eða neðan heimsmeðaltalið sem mjakast upp með tímanum. Niðursveiflan 2015 hér í Reykjavík er ansi skörp eða 1,5 stig og reyndar hefur ársmeðalhitinn aðeins einu sinni fallið jafn mikið á milli ára, en það var þegar ársmeðalhitinn féll úr 4,4 stigum árið 1978 niður í 2,9 stig árið 1979. Munurinn er hinsvegar sá að í fyrra skiptið féll hitinn úr nokkurs konar meðalári niður í ofurkulda en nú féll hitinn úr mjög hlýju ári niður meðalár miðað við tímabilið í heild.

Það er nú þannig með framtíðina að við vitum ekki alveg hvernig hún verður. Skildi Reykjavíkurhitinn braggast á ný og nálgast aftur heimsmeðaltalið eða er kólnunin komin til að vera? Það verður bara að koma í ljós en það er svo sem ekkert nýtt að hitinn sveiflist mikið á milli ára. Hlýja tímabil þessarar aldar var reyndar óvenju stöðugt þar til kom að árinu 2015. Mun auðveldara er að spá fyrir um heimshitann. Árið 2016 er seinna árið af þeim tveimur sem áhrifa El Nino gætir og því ljóst að 2016 verður einnig mjög hlýtt á heimsvísu – jafnvel enn hlýrra en 2015. Síðast þegar heimshitinn setti svona afgerandi met var árið 1998 en það var reyndar seinna árið undir áhrifum hins öfluga El Nino sem þá ríkti, sem er athyglisvert því nú vorum við bara að klára fyrra El Nino-árið.

Svo má í lokin alveg minnast á að hnattrænn meðalhiti ársins 2015 var ekki nema í 3. sæti samkvæmt mælingum gervitungla en þá er að vísu ekki mældur yfirborðshiti jarðar heldur hitinn í neðri hluta veðrahvolfs. Árið 1998 er því ennþá heitasta árið samkvæmt þeim gervitunglagögnum og út frá því geta menn sagt að ekki hafi hlýnað á jörðinni í einhver 18 ár eins og stundum er gert. Þær stofnanir sem taka saman meðalhita yfirborðs jarðar eru þó allar á því að 2015 hafi verið heitast. Engin aðferð við mælingu á meðalhita jarðar er reyndar alveg óskeikul og gildir það bæði um gervitunglamælingar og hefðbundnar mælingar á jörðu niðri. Önnur hvor aðferðin gæti þó verið meira í ruglinu en hin. Sennilega skiptir þó mestu máli þarna að það er ekki verið að mæla það sama. Fróðlegt verður hinsvegar að sjá hvernig gervitunglamælingar bregðast við núverandi El-Nino ástandi en hiti lofthjúpsins bregst seinna við en hér á yfirborðinu, eins og gerðist í kjölfar síðasta stóra El Nino-ástands árið 1998.

Þrjár áhrifaríkar götulífsmyndir

Ljósmyndir segja alltaf sannleikann. Stundum á mjög eftirminnilegan hátt og geta þannig ef vel tekst til, breitt viðhorfum okkar til atburða sem eiga sér stað í þægilegri fjarlægð frá okkur. Allur gangur er þó á því hvort sannleikurinn sem þær birta endurspegla allan sannleikann eða bara hluta hans. Ljósmyndir geta þannig jafnvel valdið ýmsum misskilningi, hvort sem það er ætlun ljósmyndarans eða ekki. Að þessari almennu speki lokinni er best að koma sér að efninu sem er í formi þriggja mis vel þekktra ljósmynda sem segja þrjár ólíkar mannlífssögur og eru eftirminnilegar hver á sinn hátt.

Fyrst er það þessi ljósmynd sem tekin var á Nýársnótt í Manchester og sló eftirminnilega í gegn í öllum miðlum nú í upphafi árs. Það var lausamennskuljósmyndarinn Jole Goodman sem á heiðurinn að myndinni sem er ein fjölda mynda sem hann tók þessa nótt og birti í myndagalleríi á vefsíðu Manchester Evening News. Sennilega hefði myndin ekki farið mikið víðar ef blaðamaður nokkur hjá BBC News hefði ekki "Tvítað" henni áfram með þeim orðum að ljósmyndin væri á við fallegt málverk. Sem hún vissulega er enda hafa menn dásamað litasamsetninguna og ekki síður myndbygginguna sem virðist þaulhugsuð samkvæmt ströngustu reglum gullinsniðs. Þarna er líka allt að gerast. Næturgleðin hefur eitthvað farið úr böndunum á þessu götuhorni og ekki allir á eitt sáttir við afskipti lögreglu. Væntanlega hefur aumingjans maðurinn á götunni þó náð að bjarga bjórnum sínum þótt hann sjálfur hafi oltið um koll. Annars er þetta bara svona hversdagsleg mynd frá Bretlandi eða hversnæturmynd, þótt vissulega sé þetta ekki hvaða nótt sem er. Þetta er nefnilega nóttin sem fólk á að skemmta sér og það helst með tilþrifum. Það getur svo sem tekist misjafnlega eins og ljósmyndarinn hefur náð að fanga - með miklum tilþrifum. (Nánar hér)


Hér kemur mögnuð ljósmynd sem tekin er í Yarmuk flóttamannabúðunum í Damaskus, höfuðborgar hins stríðshrjáða Sýrlands. Fólkið sem fyllir sundursprengt borgarstræti svo langt sem séð verður er þarna í örvæntingu sinni að sækjast eftir matargjöfum sem verið er að úthluta af Flóttamannahjálp Sameinuðu þjóðanna fyrir Palestínumenn (UNRWA), í janúarlok 2014. Það er því smá von í miðjum harmleiknum. Ljósmyndin er á vegum samtakanna og birtist víða í fréttamiðlum á sínum tíma. Hún er næstum því Biblíuleg í mikilfengleika sínum og minnir á það þegar Rauðahafið galopnaðist fyrir Ísraelsþjóðinni á flóttanum frá Egyptalandi forðum daga. Það er þó allt annað á ferðinni að þessu sinni. Það sem hjálpar til við áhrifamátt myndarinnar er dýptin, allt frá fólkinu fremst og aftur til mannfjöldans lengst að baki sem hverfur í grámóðu fjarskans samkvæmt fjarvíddaráhrifum andrúmloftsins, eða svokölluðu "atmosphere perspective" upp á ensku. (Nánar hér)


Svo er það þriðja og síðasta myndin og hún er sérstök. Ungt fólk slakar á og nýtur lífsins í veðurblíðu í Brooklyn og ekkert athugavert við það nema hvað, eins og sjá má, þá er myndin tekin daginn örlagaríka þann 11. september 2001. Ljósmyndarinn Thomas Hoepker sem fangaði þetta augnablik gerði sér grein fyrir því að myndin væri ekki alveg í réttum anda miðað við alvarleika atburðanna og því birtist myndin ekki fyrr en að hún kom út í ljósmyndabók tengdum 11. september, að 5 árum liðnum. Hún olli þá strax umræðum og deilum enda talin vera birtingarmynd hins sjálfhverfa borgara sem lætur sér fátt um finnast þótt ýmislegt bjáti á annars staðar. Fólkinu á myndinni var skiljanlega ekki skemmt þegar myndin var gerð opinber því auðvitað voru þau þarna komin til að fylgjast með og voru jafn sjokkeruð yfir atburðunum og aðrir. Þegar þarna var komið við sögu var nokkuð liðið á þennan örlagadag, báðir turnarnir hrundir og ekkert við því að gera. Saklaus stundarglettni eftir allt sem á undan var gengið skaðaði engan, nema hvað, þegar glettnin birtist á ljósmynd með þessum hætti verður hún ankanaleg og úr samhengi. En hvað sem því líður sanngirni gagnvart fólkinu þá er þetta frábær ljósmynd sem segir allt öðruvísi sögu en þær dramatísku hamfaramyndir sem venjulega birtast frá þessum degi í New York sem kenndur er við 11. september. (Nánar hér)

 

Punkturinn yfir Hafnartorgi

Já það fór um marga þegar kynnt voru þau stórfelldu byggingaráform sem fyrirhuguð eru á reitnum milli Geirsgötu og Tryggvagötu. Það var svo sem vitað að það ætti að byggja eitthvað þarna enda búið að grafa upp "fornan" hafnargarð á svæðinu. Fólk hafði hinsvegar ekki gert sér grein fyrir því að þarna ætti að stafla upp gler- og kubbahýsum af áður óþekktum þéttleika hér á landi.

Auðvitað voru borgaryfirvöld ekkert of mikið að flagga þessum byggingaráformum fyrirfram eða bera þau á torg, hvað þá undir almenning. Best var auðvitað að sýna þetta þegar allt væri klappað og klárt. Sigmundur og Andri Snær verða þá bara sætta sig við að þarna rísa engin hátimbruð skrauthýsi eða rómantísk hafnarstemming með seglskútum og mávagargi, því allt slíkt kallar á himinháar skaðabætur til byggingaraðila. Hvað sjálfan mig varðar þá finnst mér þessi byggingaráform svo sem ekki endilega alslæm. Það er full þörf á að byggja á reitnum til að fá tengingu við Hörpusvæðið auk þess sem þetta stækkar miðbæinn. Þetta er autt svæði sem má alveg byggjast upp í anda nútímans. En samt þarf að fara varlega enda má öllu ofgera. Á innfelldu myndinni sést hvernig nýja byggðin blasir við ofan af Arnahóli og sést þá hvernig stórt sex hæða glerhýsi rís upp í öllu sínu veldi en þetta er það sem sjálfur Ingólfur Arnarson mun hafa fyrir augunum framvegis. Þarf þetta að vera svona hátt og svona mikið? Vantar ekki eitthvað til að lífga upp á þessa glerhöll? Punktinn yfir i-ið?

Í framhaldi af fyrrnefndum pælingum tók ég smá sjónlistaræfingu og prófaði að lækka húsið um tvær hæðir og setti punkt yfir i-ið og er útkoman sú sem sjá má hér að neðan.

Með þessari lækkun á húsinu verður það mun manneskjulegra á að líta og engan veginn jafn yfirgnæfandi á þessum stað. Þetta er heldur ekki hvaða staður sem er. Hús sem blasir svona við af Arnahóli þarf að hafa einhvern vegsauka til að státa sig af og því hef ég sett dálítinn turn og kúlu á toppinn sem kallast á við aðra smáturna í miðbænum. Það má kalla þetta montprik eða montkúlu en staðsetningin væri auðvitað í beinu framhaldi af göngustígnum sem liggur niður af Arnahól. Slíkt væri meira að segja í anda Guðjóns Samúelsson sem skildi það að turnar og stoltar byggingar ættu að upphefjast við endann á strætum eða göngustígum. Þarna hefur Ingólfur Arnarson líka eitthvað að horfa á og miða sig við og hver veit nema akkúrat þarna hafi öndvegissúlur hans einmitt rekið á land. Þessi kúla gæti reyndar staðið fyrir sólina - hina norrænu sól sem sest þarna á vorin, jafnvel akkúrat bakvið kúluna vissa daga að vori og hausti.

En hvað sem verður, þá er auðvelt að fabúlera á meðan ekki er byrjað að byggja. Raunveruleikinn er þó væntanlega sá að engu skal breytt frá því sem ákveðið hefur verið. Það er að segja það sem borgaryfirvöld og byggingaraðilar hafa þegar ákveðið í sameiningu. Eða var það kannski ekki svoleiðis?

 

Reykjavíkurhiti í kubbamynd

Árið 2015 hefur nú fengið sinn sess í kubbamyndinni sem ég gerði á sínum tíma og hef uppfært síðan. Nú liggur fyrir að meðalhiti liðins árs í Reykjavík var 4,5 stig en þó munaði eiginlega hárbreidd að 4,6 stig næðust. Það er vissulega nokkuð undir meðalhita síðustu 10 ára og kaldasta ár aldarinnar það litla sem liðið er af henni. Hinsvegar er þetta 0,2 stigum yfir 30 ára viðmiðunartímabilinu frá 1961-1990 sem var jú reyndar kalt tímabil.

Á kubbamyndinni sést að talan 4,5 hefur tekið forystuna sem algengasti meðalhitinn í Reykjavík frá upphafi 20. aldar og er þar í félagsskap með árum sem ýmist tilheyra köldum og hlýjum tímabilum. Árið 2015 er því bara hvert annað miðlungsár hvað hita varðar. 52 ár eru hlýrri og 53 ár eru kaldari samkvæmt eins aukastafs nákvæmni. Væntanlega hefði það gert aðeins betur með tvegga aukastafa nákvæmni - sem sennilega væri þó meiri nákvæmni en óvissa milli tímabila býður upp á. Kannski má þó segja að árið hafi verið í slöku meðallagi í ljósi vaxandi hlýinda svona almennt.

Það er nú orðið klassískt að velta fyrir sér hvort farið sé að kólna hér hjá okkur. Það má vel vera og í raun ekki ólíkleg í ljósi þess hversu hlýtt hefur verið frá aldamótum. Árabilið 2001-2014 var einstaklega hlýtt hér, jafnvel þótt hlýnun jarðar sé tekin með í myndina. Það að við fáum ár sem er næstum heilli gráðu kaldara en meðalhiti síðustu 14 ára en þó ekki kaldara en 4,5°C, sýnir í raun hversu hlýtt hefur verið frá aldamótum. Og eins og ég sagði síðast þegar ég birti svona kubbamynd, fyrir þremur árum, þá er alls ekki hægt að stóla á að þessi áratugur verði hlýrri en sá síðasti enda stefnir ekkert sérstaklega í það nú þegar hann er hálfnaður.

En svo er bara spurning með 2016. Kemur loksins almennilega kalt ár? Ef "loksins" skyldi kalla.

Tilraun til útskýringar á El Nino

Veðurfyrirbærið El Nino er nú í algleymingi á Kyrrahafinu og farið að setja sitt mark á veðurfar víðsvegar um jörðu beint og óbeint. Þetta er El Nino að stærstu gerð en þó á eftir að koma í ljós hvort um sé að ræða stærri slíkan atburð en áður hefur þekkst. Meðalhiti jarðar er þó kominn upp í hæstu hæðir. 2015 var það heitasta á jörðu sem mælst hefur hingað til og ekki útlit fyrir annað en að árið 2016 verði álíka hlýtt eða jafnvel heitara.

El Nino fyrirbærið einkennist af hlýnandi yfirborðssjó við miðbaugsvæði Kyrrahafsins, einkum þó á því mið- og austanverðu eins og sést á myndinni sem sýnir áætluð hitafrávik frá því sem eðlilegt telst vera. Hitaaukning yfirborðssjávar getur þannig verið yfir þremur stigum í öflugu El Nino ástandi eins og nú er. 

En hvaðan kemur þessi hiti? Ýmsar skýringarmyndir er hægt að finna í netheimum um eðli El Nino og köldu systurinnar La Nina. Sjálfum finnst mér margar þeirra flækja hlutina frekar en að skýra út eðli þeirra og þá sérstaklega hvernig stendur á allri þessari hlýnun yfirborðsjávar á svæðinu - eða kólnun ef svo ber undir. Til að reyna að bæta úr því hef ég föndrað mínar eigin skýringarmyndir sem ég held að séu ekki svo vitlausar þó þær segja kannski ekki alveg alla söguna. Best er þá að byrja á myndinni sem sýnir hvernig hið venjulega ástand er og einnig það kalda í leiðinni.

Hið venjulega ástand á miðbaugssvæði Kyrrahafsins einkennist af uppstreymi kalds djúpsjávar undan ströndum Ameríku og því er sjórinn þar yfirleitt kaldari en hann væri annars. Uppstreymið er drifið áfram af ríkjandi austanvindum (staðvindum) sem blása yfir gjörvallt Kyrrahafið vegna lágs loftþrýstins Asíumegin og hæðarsvæðis Ameríkumegin. Hlýi sjórinn safnast því fyrir Asíumegin og hækkar þá yfirborð sjávar lítillega. Mikil úrkoma fylgir lægðarsvæðunum í Asíu en mun þurrara er í háþrýstisvæðinu við Ameríku. Þannig er ástandið þarna yfirleitt en þegar þrýstingsmunurinn eykst enn frekar færist meiri kraftur í kerfið, austanáttin færist þá enn í aukana og kalda uppstreymið að sama skapi sem kælir yfirborðssjóinn enn meir. Sé kuldafrávikið þannig nógu mikið er hægt að tala um kalt La Nina ástand sem hefur hnattræn áhrif til kælingar. En þá er það El Nino:

 

Hið hlýja El Nino ástand sem kemur upp á nokkurra ára fresti er hinsvegar mun rólyndislegra á miðbaugssvæði Kyrrahafsins en ætla mætti af öllum afbrigðilegheitum sem það er talið eiga sök á víðsvegar um jarðarkringluna. Þarna hefur þrýstingsmunur í austri og vestri lækkað mjög og staðfasta austanáttin varla nema svipur hjá sjón eða alveg horfin og vindar jafnvel farnir að blása frá Asíu til Ameríku. Þar með er ekki neitt lengur sem togar upp kalda djúpsjóinn undan ströndum Ameríku þannig að sá kólnunarþáttur er ekki lengur til staðar. Hitinn jafnast einnig vegna þess að hlýsjávarbungan við Asíu leitar til baka í rólegheitum. Stigsmunur er svo á því hversu afgerandi þetta er en talað er um El Nino ástand ef hitahækkunin á ákveðnu svæði þarna nær tilteknu lágmarki. Eins og gengur þá stuðlar El Nino að þurrkum í Asíu og Ástralíu og gjarnan einnig skógareldum en hins vegar tekur að rigna meir en góðu hófi gegnir Ameríkumegin. Hér hjá okkur eru áhrifin þó óljós en ef eitthvað er þá getur El Nino frekar stuðlað að einhverri kólnun á meðan hann varir.

Af þessu má sjá að hið hlýja El Nino eins og nú er uppi er stöðugra og hæglátara ástand en venjulegt ástand svo ekki sé talað um La Nina sem rótar upp kalda sjónum í enn meira mæli. El Nino stuðlar hinsvegar að minni blöndun kalds djúpsjávar og hlýrri yfirborðssjávar sem stuðlar að aukinni hlýnun á svæðinu og hækkar meðalhita jarðar, enda ekki tilviljun að meðalhiti jarðar setur iðulega nýtt met nú á dögum þegar El Nino ástandið kemur upp.

Þar með held ég að komið sé nóg af útskýringum þótt auðvitað mætti segja ýmislegt fleira. Það má líka koma fram að þetta eru áhugamannapælingar enda er ég bara sjálfmenntaður heimilisveðurfræðingur eins og ég hef kallað mig. Þetta er þó ekki skrifað í algeru heimildarleysi og má þar til dæmis vísa í grein frá NOAA sem er einskonar veðurstofa þeirra í Bandaríkjunum: El Niño/Southern Oscillation (ENSO) Technical Discussion

 

Ekkert lát á El niño

Jólaveðrið í Reykjavík síðustu 30 ár

Jólin eru komin enn eina ferðina og að því tilefni hef ég tekið saman hátíðlegt yfirlit yfir veðrið á jóladag í Reykjavík allt frá árinu 1986. Þetta er sett fram á svipaðan hátt og það birtist í minni handskrifuðu veðurdagbók sem ætluð er að lýsa veðri dagsins á sem einfaldasta hátt án orðalenginga. Veðurtáknin skýra sig sjálf en lituðu kúlurnar fyrir aftan hitastigið tákna kalda, miðlungs og heita daga. Snjókorn og dropar segja til um hvort hvít jörð, blaut eða auð sé á miðnætti. Einkunnin kemur svo aftast en hún er reiknuð útfrá veðurtáknunum samkvæmt ákveðnu kerfi og er einkunnaskalinn 0-8. Skráning fyrir jóladagsveður þessara jóla hefur ekki verið gerð í þessum skrifuðum orðum en úr því verður væntanlega bætt nálægt miðnætti (sjá neðar).

Það er auðvitað heilmikil fjölbreytni í jólaveðri síðustu 30 ára en þó kannski engir meiriháttar veðurviðburðir. Versta jólaveðrið þarna er snjóbylur á árinu 1988 sem fær hina sjaldgæfu einkunn 0. Hæstu einkunnir þarna eru upp á 6 og koma þær fyrir þrjú ár í röð í tvígang, samtals 6 sinnum. Mesta furða er annars hversu oft bjart er í lofti þessa jóladaga þótt sólin ná kannski ekki að skína að fullu. Oftar en ekki er snjór á jörðu, og er einnig í ár. Síðustu árin hefur hitinn gjarnan verið í kringum núllið en hæsti hitinn var í slagviðri árið 2005.

Uppfært kl. 23:50. Jóladagsveður ársins 2015 er nú komið á sinn stað og reyndist dagurinn vera kaldasti jóladagurinn á umræddu tímabili eða -8 stig og væntanlega um leið kaldasti dagur ársins. Þessi kuldi var að vísu margauglýstur en miklu meiri frosthörkur voru hinsvegar boðaðar nokkrum dögum áður í frekar óáreiðanlegum sjálfvirkum veðurspám. Að öðru leyti var veðrið gott þennan dag, hægur vindur og nokkuð bjart yfir.

Að lokum óska ég öllum lesendum gleðilegs jólaveðurs yfir hátíðirnar.

Sjónvarpsveðurkort frá 1991

Fyrir nokkru eignaðist ég gamalt veðurkort af þeirri gerð sem notuð voru í veðurfréttum sjónvarps á meðan gamli snúningskassinn var enn við lýði. Hvernig á því stóð að ég komst yfir þetta kort látum við liggja á milli hluta en það gæti allt eins tengst einhverjum samböndum við undirheimana. Eins og sést á myndinni er þetta yfirlitskort sem sýnir stöðu hæða og lægða hér við Norður-Atlantshaf og gildir um hádegi þann 11. desember 1991. Ekki kemur þó fram hvort um sé að ræða spákort eða hvort þetta hafi verið staðan þennan dag.

Eins og tíðkaðist í þá daga eru öll veðurkerfin handteiknuð og greinilegt að vanur maður – eða kona, hefur haldið á pennum. Þrýstilínur eru dregnar upp með svörtum línum, hitaskil með þykkum rauðum strikum, kuldaskil með bláum og regnsvæði skástrikuð með grænum lit. Önnur veðurtákn ásamt hitatölum eru límd á kortið og eins og gengur á þessum árstíma er mikið um að vera í veðrinu. Kalt er í Vesturheimi og lægð á Grænlandshafi sendir á undan sér hefðbundið skilakerfi með rigningu og nær hlýi geiri lægðarinnar hingað upp til okkar. Mjög stutt er þó á milli hita- og kuldaskilanna þannig að hlákan hefur ekki varað lengi. Allt stefnir svo í klassískan vetrarútsynning með éljagangi þegar skilin hafa komið sér yfir landið, væntanlega síðar um daginn. Suður af Nýfundnalandi er síðan ný lægðarbylgja, 998 millíbör, að myndast. Í Evrópu er hinsvegar mikið hæðarsvæði ríkjandi og fylgir henni greinilega kuldi í hægviðrinu. Í París og London er hitinn ekki nema við frostmark og fjögurra stiga frost er í Skotlandi, sem er allsendis ólíkt því sem verið hefur nú undanfarið. Hlýrra er hinsvegar í Norður-Noregi, sem nýtur hlýja suðlæga loftsins sem hæðin dælir í norður.

Þannig voru þau nú þessi gömlu góðu veðurkort sem maður ólst upp með. Þau voru skýr og greinileg, sérstaklega eftir að liturinn kom til sögunnar. Að vísu gögnuðust þau betur þeim sem höfðu lágmarksþekkingu á veðurfræðunum en annars mátti ganga út frá því sem vísu að veðrið væri verra eftir því sem strikin voru fleiri. Krassandi lægðir voru því stundum á vissan hátt réttnefni.

Á þessum tíma var ég byrjaður að skrá veðrið og þennan dag, miðvikudaginn 11. desember 1991, skrái ég einmitt sem eindreginn rigningardag með sterkum vindi af suðri og þriggja stiga hita. Líklegt er að hitinn hafi þó farið hærra á meðan hlýjasta loftið fór yfir. Dagurinn fékk ekki nema 1 stig í einkunnakerfinu sem einmitt gefur lítið fyrir svona slagveðursrigningar. Annars var það helst að frétta fyrir utan veðrið að Dagsbrúnarmenn fóru í verkfall þennan dag og þýddi þá ekkert fyrir menn að fá sér bensín á bílana sína enda tíðkaðist ekki þá að menn dældu sjálfir. Þarna voru líka síðustu dagar Sovétríkjanna sem enn voru til að nafninu til. Gorbatschov var auðvitað ekki sérlega kátur með þá þróun mála á meðan Jeltsín styrkti stöðu sína sem forseti Rússlands. Þannig er það nú. Það er alltaf einhverjar hæðir og lægðir í pólitíkinni rétt eins og í veðrinu.

Kalt eða meðalhlýtt ár í Reykjavík?

Það hefur legið nokkuð ljóst fyrir að árið í ár mun verða það kaldasta það sem af er öldinni hér í Reykjavík sem og víðar um landið. Sjálfsagt mun þetta verða eitthvað rætt þegar lokatölur liggja fyrir enda skýtur það nokkuð skökku við að hér á landi skulum við fá tiltölulega kalt ár á meðan hiti á jörðinni í heild hefur ekki mælst hærri en á þessu ári. En þá vaknar upp sú spurning hvað sé kalt ár svona yfirleitt og einnig hvort viðmiðunum breytist ef allnokkur hlý ár koma í röð? Hlýtt og kalt byggist alltaf á einhverjum viðmiðunum og sama má segja um ýmislegt stórt og smátt. Er til dæmis lágvaxnasti maðurinn í körfuboltaliði örugglega lágvaxinn?

Svo við nefnum tölur þá er líklegt  að meðalhitinn í Reykjavík verði nálægt 4,6 stigum (kannski 4,5 eða 4,7). Árið mun þó vera ofan við meðalhita viðmiðunartímabilsins 1961-1990 sem er 4,3 stig og mun því talið vera ofan meðallags í hita. En eins og við vitum þá er verið að miða við kalt tímabil sem var næstum 0,7 stigum kaldara en 30 ára tímabilið þar á undan sem hefur verið talið mjög hlýtt. Aftur á móti gæti þetta ár orðið næstum heilli gráðu kaldara en meðalhiti þessarar aldar sem inniheldur eiginlega ekkert nema hlý ár fram að þessu. Af þessu er ljóst að hitafar ársins 2015 í Reykjavík má skilgreina á ýmsan hátt eftir því hvað er miðað við eins og sést hér:

4,6°C Núverandi ár (?) 2015
4,3°C Núverandi 30 ára viðmiðunartímabil, 1961-1990
4,9°C Eldra 30 ára viðmiðunatímabil, 1931-1960
4,6°C Eldra+núverandi viðmiðunartímabil, 1931-1990 (60 ár)
4,9°C Síðustu 30 ár, 1985-2014
5,5°C Frá aldamótum, 2001-2014
2,9°C Kaldasta árið, 1979
6,1°C Hlýjasta árið, 2003

Það má sjá á þessari upptalningu að meðalhitinn 2015 stefnir í að vera nálægt meðalhita síðustu tveggja viðmiðunartímabila sem uppfærast á 30 ára fresti samkvæmt alþjóðastöðlum. Eða með öðrum orðum, meðalhitinn 2015 verður svipaður meðalhita áranna 1931-1990 sem inniheldur bæði kalt og hlýtt tímabil. Kannski væri því sniðugast í ljósi reynslunnar að miða við 60 ár en ekki 30 en samt þannig að viðmiðunartímabilið endurskoðist á 30 ára fresti. Þannig gæti næsta viðmiðunartímabil verið árabilið 1961-2020 og innihéldi þannig einnig hlýtt og kalt tímabil. Kem þessu hér með á framfæri þótt það sjálfsagt breyti engu.

Einnig má í ljósi reynslunnar gera tilraun til að skilgreina hvað sé kalt ár eða hlýtt, miðað við tölur úr Reykjavík. Það gæti litið út svona:

Mjög kalt ár: <–3,7°C
Kalt ár: 3,8–4,3°C
Meðalár: 4,4–4,9°C
Hlýtt ár: 5,0–5,5°C
Mjög hlýtt ár: 5,6°C–>

Samkvæmt þessu steinliggur árið 2015 í Reykjavík sem meðalhlýtt ár. En svo er það hinsvegar með hina margumtöluðu hlýnun jarðar. Ef hún er tekin með í reikninginn þá gæti skilgreiningin á því hvað sé hlýtt og hvað sé kalt tekið breytingum. Það er þó önnur saga en að mínu viti eiga hitameðaltöl ekki að taka tillit til framtíðarinnar enda ekki vitað hvað hún ber í skauti sér hvað sem öllum vísbendingum líður.

Loftslagseitthvað

Já það er þetta með loftslagsmálin og hlýnun jarðar sem sjálfsagt er hið alvarlegasta mál sem bregðast þarf við hið skjótasta ef ekki á illa að fara. Samt er spurning hvort maður eigi persónulega að hafa einhverjar sérstakar áhyggjur af þessu enda lítið sem maður getur í raun sjálfur gert í málunum. Ég gæti svo sem hætt að aka um á bíl og gengið allra minna ferða eða hjólað. En það breytir raunar engu varðandi loftslagsvandann. Bruni jarðefnaeldsneytis á heimsvísu er reyndar svo gríðarlegur að þótt allir Íslendingar tæku upp hjólreiðar þá hefði það sama og ekkert að segja á hnattvísu. Jafnvel ekki heldur þótt allt hér á landi legðist í dvala, álverin myndu loka, flugvélar hætti að fljúga og öll okkar skip hætti að sigla. Vandinn yrði áfram sá sami hnattrænt séð enda munar lítið um litla þjóð eins og okkur. Einstaklingarnir geta þó vissulega lagt sitt af mörkum ef þeir eru samtaka eins og verið er að hvetja til. Aðalmálið hljóta þó að vera stóru ákvarðanirnar sem teknar eru af stórmennum á stórum þingum út í heimi og að þeim sé fylgt eftir.

En varðandi samtakamáttinn þá er einn hluti loftslagsvandans líka sá að það eru ekki allir alveg sammála að um vanda sé að ræða. Sjálfur er ég meira að segja ekki alltaf jafn viss um að vandinn sé eins mikill og af er látið en best er auðvitað að treysta vísindaheiminum sem sagður er nokkuð sammála um að aðgerðir mannsins muni valda ýmissri loftslagsbrenglun í framtíðinni, aðallega vegna hlýnunnar. En til að efla samtakamátt ráðamanna og almennings og til að stuðla að mótvægisaðgerðum, þá þarf auðvitað að flytja fréttir af vandanum og tíunda hann rækilega. Það hinsvegar vekur upp hættuna á að meira sé gert úr vandanum en efni standa til eða þá að ýmsir gerist tortryggnir og fari að trúa því að meira sé gert úr vandanum en efni standa til. Þá verður til togstreyta milli efasemdamann og áhyggjumanna sem endar gjarnan í þrætum sem blandast almennum og pólitískum lífsskoðunum að ógleymdum allskonar hagsmunum.

Hvað mig varðar þá fylgist ég með málum sem fyrr og nýjustu tölum utan úr heimi eftir því sem þær berast. Þar kemur upplýsingabyltingin sterkt inn. Margt er síðan rætt og ritað á netinu. Sjálfsagt er helmingurinn af því sem skrifað er um loftslagsmál á netinu hin mesta vitleysa en gallinn er að ekki er alltaf gott að greina hvað fellur í þann vafasama flokk. Spurning til dæmis með þennan pistill. Hitt er þó víst að það hefur snjóað mikið í Reykjavík og þarf elstu menn til að muna annað eins, ef þeir þá muna það. Þetta er þó staðbundið ástand enda væri mikil vitleysa að halda því fram að fannfergið væri eitthvað merki um að tekið sé að kólna í heiminum.

Fannfergi 1. desember 2015.

 

Árið 2005 - þegar hafísinn kom hingað síðast

Síðustu vetur hefur hafísinn lítið látið sjá sig hér við land. Ástæðan ætti að vera almenn hlýindi til sjávar og sveita sem og minna framboð af hafís á Grænlandssundi. Við réttar aðstæður getur ísinn þó gerst nærgöngull hér við land eins og gerðist í febrúar og mars árið 2005 en síðan þá er varla hægt að tala um almennilega hafískomu. Kortið hér að neðan sýnir ástandið þann 16. mars en þá lá ísinn úti fyrir öllu Norðurlandi og siglingaleiðin fyrir Horn lokuð en hún hafði annars verið varasöm. Á þessum tímapunkti hefði ísinn getað orðið öllu ágengari ef gert hefði hreinar norðanáttir í framhaldinu en í stað þess tók að blása meira úr austri og lét þá ísinn smám saman undan.

Það sem olli því að ísinn varð svona ágengur veturinn 2005 er ekki það veturinn var svo óskaplega kaldur og norðanáttir miklar. Því var eiginlega öfugt farið. Seinni partinn í janúar þetta ár var mikið hæðarsvæði ríkjandi fyrir sunnan land sem beindi hingað suðlægum hlýjum vindum. Á Grænlandssundi var vindáttin vestlægari sem gerði það að verkum að ísinn við Grænland breiddi úr sér í austur fyrir norðan land. Þannig var norðurströndin komin í dauðafæri fyrir hafísinn enda færðist hann nær landi á næstu vikum og ógnaði öllu norðurlandi.

Ísinn þarf sem sagt að hrekjast hingað af sinni hefðbundnu leið suður eftir Grænlandsströndum og þá helst með aðstoð suðvestanáttar í hægribeygju eins og hæðarsvæði sunnan við land eru dugleg við að framkalla, samanber veðurkortið hér að neðan frá 26. janúar 2005. Fyrir norðan land blæs vindur af völdum sama veðurkerfis í vestur með aukahjálp frá lægð í norðri, þannig hjálpast allt til þrátt fyrir ríkjandi hlýindi á landinu þessa daga.

Um það sem gerðist þarna á fyrstu mánuðum ársins 2005 má lesa nánar í greinarkorni á vef Veðurstofunnar, Hafís í mars 2005. Þar segir meðal annars:

„Kyrrstöðuhæðin sem hafði verið við lýði meira eða minna í 5-6 vikur lét sig upp úr miðjum marsmánuði og vindátt varð austlæg. Greiddist þá úr ísnum og lát varð að mestu á ís úr Grænlandssundi austur í Íslandshaf. Þess ber þó að geta að sinn tíma tekur fyrir hafísinn, sem á annað borð er kominn norður fyrir land, að molna, grotna og bráðna en á meðan berst hann gjarnan með strandstraumum með landi austur með Norðurlandi.“

Út frá þessu má eiginlega segja að hlýindakaflar að vetrarlagi geta haft sínar afleiðingar hvað varðar hinn forna fjanda okkar Íslendinga. Á kaldari veðurskeiðum þegar miklu meiri hafís er að öllu jöfnu norðvestur af landinu þarf vissulega mun minna til. Hvort slík tímabil séu alveg að baki er alls ekkert víst. En á meðan hafís er ekki að finna norður af landinu þurfum við lítið að óttast norðanáttina hvað hafísinn varðar og alls ekki norðaustanáttina því hún gerir ekki annað en að halda hafísnum í skefjum við Grænlandsstrendur.

 

Tíðindi eða tíðindaleysi af hafísnum

Það er svo sem engin sérstök ástæða til að skrifa um hafísinn núna nema þá helst vegna þess að eitthvað af ís er farið að nálgast Vestfirði. Það er þó varla neitt til að tala um enda um að ræða ísdreifar af gisnum nýmynduðum ís sem hafa hrakist hingað. Þann 19. nóvember var ísinn um 44 sjómílur NV af Straumnesi (skv. Veðurstofu) og hefur færst eitthvað nær í vestanáttinni nú um helgina. Næsta lægð gæti hinsvegar hrakið ísinn eitthvað til baka og svo er bara að sjá til. Þetta er allavega ekkert efni í hafísvetur enn sem komið er, til þess þarf ýmislegt að gerast og þá helst suðlægar og þar með frekar hlýjar vindáttir sem trufla flæði íssins á hans hefðbundinni suðurleið meðfram Grænlandsströndum. Það er einmitt að hluta til skýringin á nærveru hans út af Vestfjörðum þessa dagana en framboðið úr norðri hefur þó auðvitað einnig sitt að segja.

Kortið hér að ofan er að grunni til frá Bandarísku snjó- og hafísmiðstöðinni NSIDC og sýnir útbreiðslu íssins á gjörvöllum Norðurhjara þann 20. nóvember. Meginísbreiðan á samkvæmt þessu dálítið í land að Vestfjörðum þótt einhver reytingur hafi gert sig heimakomin á Vestfjarðamiðum. Það má þarna sjá meðalútbreiðslu íssins þennan almanaksdag merkta inn með rauðgulri línu. Samkvæmt því er ísinn alveg í meðallagi austur af Grænlandi og þar með ekki frásögum færandi. Útbreiðslan er þó heldur yfir meðallagi vestur af Grænlandi og er þar nokkuð snemma á ferð. Hinsvegar er frávikið mest í Barentshafinu þar sem útbreiðslan er langt undir meðallaginu sem miðast við 1981-2010, reyndar er þetta ekkert mjög óvenjulegt frávik miðað við síðustu ár en þarna hefur reyndar verið mjög hlýtt upp á síðkastið. Ísinn á líka enn eftir að ná að Beringssundi þarna uppi á myndinni og er einnig undir meðallaginu þar. Eftir því sem líður á veturinn mun útbreiðslan auðvitað aukast talsvert fram í febrúar/mars en þó ekkert endilega hér við land nema vindar í Grænlandssundi taki upp á einhverju sérstöku.

Myndin hér að ofan er úr fórum Bandaríska sjóhersins og segir svipaða sögu nema hér er þykktin sýnd. Helsti fengur af því er að þarna sést vel ísinn sem lifði af bráðnun síðasta sumars en allt þetta fjólubláa er ís sem myndast hefur nú í haust enda er það þynnsti ísinn. Sá ís mun auðvitað aukast og þykkna næstu mánuði og eitthvað af þykkari fjölæra ísnum mun berast lengra suður með Grænlandi - vonandi án viðkomu hér á landi.

Svo er bara eitt eftir en það er að skoða útbreiðslulínurit frá Bandarísku snjó- og hafísmiðstöðinni. Þarna er svo sem ekkert að frétta. Útbreiðslan þann 20. nóvember er mjög áþekk síðustu 10 árum - eða álíka lítil. Útbreiðsla öll árin sem sýnd eru þarna er vel undir meðallaginu. Þetta er reyndar ekki árstíminn sem mikill munur er á útbreiðslu íssins milli ára enda er þetta eiginlega ekki árstíminn til að vera með miklar bollaleggingar með hafísinn.

 

 

Stóra markmiðið var Stade du France

Í sambandi við hryðjuverkin í París þá hafa menn velt fyrir sér hvers vegna þessi staður og þessi stund var valin, föstudagskvöld í París. Hryðjuverkamönnunum tókst vissulega að framkvæma hræðilega verknaði og þar ber hæst fjöldamorðin á tónleikastaðnum Bataclan. Ekki ætla ég að gera lítið úr því né öðru sem gerðist í París þetta kvöld. Miðpunktur og útgangspunktur þessara árása hlýtur samt hafa átt að vera landsleikur Frakka og Þjóðverja á þjóðarleikvanginum sjálfum þar sem forsetinn var mættur, ásamt tugum þúsunda áhorfenda að ógleymdum þeim milljónum sem fylgdust með leiknum í beinni útsendingu. Þetta var stóra skotmarkið og ljóst að ef sprengjumenn hefðu komist inn á leikvanginn meðal áhorfenda þá hefði athygli heimsins aldeilis beinst þangað og það í beinni. Það má ímynda sér þá sem raunverulega stóðu bak við árásirnar þar sem þeir sitja við skjáinn heima í stofu bíðandi eftir sprengingunum. Jú það heyrðust vissulega sprengingar en svo ekkert meir, leikurinn hélt áfram og lauk með sigri Frakka við fögnuð grunlausra áhorfenda þótt ýmsir hafi verið farnir að átta sig á að ekki væru allt með felldu. Utan við sjálfan leikvanginn höfðu þrír sprengjumenn sprengt sig, með þeim afleiðingum að fjórir létust, þar af þrír sprengjumenn. Að minnsta kosti einn þeirra átti miða á völlinn en var stoppaður við vopnaeftirlit við innganginn.

Hert öryggisgæsla við leikvanginn hefur þarna greinilega komið í veg fyrir enn meira manntjón og enn stærri atburð. Það má hins vegar spyrja sig hvernig staðið hefði verið að málum ef forseti Frakklands hefði frekar kosið að verja föstudagskvöldinu á rokktónleikum hljómsveitarinn Eagles of Death Metal í Bataclan-tónleikahöllinni. Væntanlega hefði öryggisgæsla á þeim stað verið öllu meiri þetta kvöld og kannski þeim mun minni á landsleiknum. En hvernig sem það er þá heppnuðust hryðjuverkin ekki nema að hluta, því stóra markmiðið gekk ekki eftir. Nógu slæmt var þetta þó samt og veruleikinn er annar á eftir.