Snjórúllur á þaki

Út um gluggann í vinnunni í dag í Brautarholtinu mátti sjá þessar myndarlegu snjórúllur á þaki Þjóðskjalasafnsins, en fyrirbærið hefur líka verið kallað vindsnúnir snjóboltar. Þetta mun vera frekar sjaldgæft fyrirbæri sem myndast einungis við mjög ákveðnar aðstæður. Vindurinn er náttúrulega drifkrafturinn í þessu en svo þarf snjórinn og hitinn að vera við einhverjar kjöraðstæður. Dálítill halli í landslagi hjálpar einnig til við myndunina og sama gildir þá um létt hallandi húsþök. Hver snjórúlla myndast líklega mjög hratt í snöggri vindhviðu. Allavega miðað við það sem ég var eitt sinn vitni að.

Á Veðurstofuvefnum er annars ágætur fróðleiksmoli um þetta fyrirbæri. Þar kemur meðal annars fram að fyrirbærið hafi verið kallað Skotta og þótt ills viti veðurfarslega og hafi boðað frekari stórviðri. Sjá hér: Vindur býr til snjóbolta

Allur gangur hlýtur að vera á því hvort eitthvað sé að marka þjóðtrúr en kannski er veturinn rétt að byrja. Köldu norðanáttinni fylgir þó gjarnan bjartviðri hér syðra eins og á þessum degi. Á nýreistum glerhýsum borgarinnar speglast svo vetrarsólin úr óvæntum áttum. Og enn er verið að byggja og enn rísa ný hótel.

 

Spáð í því

Ég tel mig ekki vera neinn sérstakan íslenskuspeking en tel mig þó vita að fyrirsögnin á þessari bloggfærslu er ekki upp á marga fiska, er reyndar beinlínis vitlaus og hin argasta þágufallssýki. Réttara er að spá í það en ekki því. Þessi vitleysa er þó mjög útbreidd í dag og liggur við að maður hitti varla manneskju öðruvísi en hún sé sífellt að spá í því eða þessu. Kannski er þó svo komið að þetta telst bara vera rétt úr því að allir segja það, fyrir utan helstu íslenskuséní, gamalmenni, afdalafólk og mig sjálfan – enn sem komið er.
En hvaðan kemur þetta? Ég held að vitleysuna megi rekja til þess að fyrir nokkrum áratugum komst í tísku að pæla (pæl-íði / pæld-íði / pæl-íessu). Sögnin að pæla tekur með sér þágufall og eftir að fattaðist að þetta er gamalt gott íslenskt orð hafa hinir mestu hugsuðir pælt mikið og þótt það smart. Á þessari öld gerðist það svo að pælingarþágufallið yfirfærðist á sögnina að spá. Þess vegna eru nú allir að spá í því en ekki að spá í það eins og sagt var áður. Fyrst voru það aðallega unglingar sem tóku upp á þessu en nú hefur fólk á besta aldri bæst í hópinn. Ástandið er þó ekki orðið það slæmt að fólk sé farið að spá í mér og þér, þökk sé Megasi er hann raulaði spáðu í mig.

En svo má líka spá í tískuna (ekki tískunni). Nú eru helstu fyrirtæki farin að vera stoltir styrktaraðilar allskonar góðra málefna. Stoltur styrktaraðili hljómar vel, enda vel stuðlað og jákvætt. Allt þetta stolt getur þó verið full mikið af hinu góða. Það mætti því gjarnan draga aðeins úr stoltinu eða finna eitthvað nýtt viðskeyti við styrktargleðina. Auglýsingamál getur annars verið uppspretta af ýmsu góðu. Hver man ekki eftir útvarpsauglýsingum á Gufunni þegar Ný dönsk blöð voru auglýst? Væntanlega hefur það verið uppspretta að nafni hljómsveitarinnar sem kallaði sig Nýdönsk. Aðeins minna þekkt hljómsveit á níunda áratugnum en ekki síðri, kallaði sig Oxsmá. Mín prívatkenning er sú nafngiftin hafi komið úr sjónvarpsþáttum sem voru vinsælir á sama tíma: Dýrin mín stór og smá, en ég sel það þó ekki dýrara en ég keypti það.

Annað dæmi um áhrif Sjónvarps. Um jól og áramót þegar allir óska öllum gleði og gæfu er gjarnan sagt: „Óskum þér og þínum gleðilegra jóla“ og svo framvegis. Þetta þér og þínum hefur verið í tísku um árabil en var miklu minna notað áður. Hér kem ég með þá kenningu að uppruninn sé frá hinum merka manni Ragnari Reykás sem átti það til að segja setningar eins og „Það er alltaf sama sagan með þig og þína fjölskyldu … “ eða „Ég og mín fjölskylda á mínum fjallabíl … það er ekki spurningin“. Það er heldur ekki spurning að tilvalið er að enda þetta á Ragnari sjálfum. Það YouTube-myndband sem fannst og rökstyður mál mitt best, fannst mér ekki hið allra fyndnasta (Sjá: Ragnar Reykás og Rússarnir https://www.youtube.com/watch?v=DvOLTMSsCgU) þannig að í staðinn set ég í loftið stílhreinan og alveg týpískan Ragnar Reykás þar sem Erlendur hefur gómað kappann á sínum fjallabíl.

Athugið að ekkert hljóð er á myndinni fyrstu 12 sekúndurnar en það mun vera hluti af gríninu.

Heimshiti og Reykjavíkurhiti

Það getur verið forvitnilegt að bera saman hitaþróun á einstökum stað eins og Reykjavík við hitaþróun jarðarinnar í heild. Slíkan samanburð setti ég upp á línurit á sínum tíma en hér birtist ný útgáfa þar sem árið 2014 er komið inn. Til að fá réttan samanburð er hitaskalinn samræmdur og ferlarnir því í réttum hlutföllum gagnvart hvor öðrum en taka má fram að Reykjavíkurhitinn er teiknaður út frá árshita á meðan heimshitinn er samkvæmt venju sýndur sem frávik frá meðaltali. Sjálfur hef ég stillt ferlana þannig af að núllið í heimshitanum er við 4,5 stig í Reykjavíkurhita. Út úr þessu kemur alveg fyrirtaks samanburðarmynd, svo ég segi sjálfur frá. Bollaleggingar eru fyrir neðan mynd.

Bollaleggingar: Fyrir það fyrsta þá sést vel á þessari mynd hversu miklu meiri sveiflur eru í árshita milli ára í Reykjavík en á jörðinni í heild. Það er eðlilegt því Reykjavík er auðvitað bara einn staður á jörðinni og ræðst árshitinn því að verulegu leyti af tíðarfari hvers árs. Allt slíkt jafnast að mestu út þegar jörðin í heild á í hlut.

Það vill svo til að Reykjavíkurhitinn og heimshitinn var með hæsta móti árið 2014. Í Reykjavík var þetta næst hlýjasta árið en á heimsvísu náði árið að vera það hlýjasta frá upphafi beinna veðurathugana. Auðvitað er þó alltaf einhver óvissa í svona niðurstöðum t.d. þegar borin eru saman hlýjustu árin. Á heimsvísu gætu einhver af síðustu árum mögulega hafa verið hlýrri en flestar ef ekki allar stofnanir sem taka saman heimshita byggðan á athugunum á jörðu niðri setja nýliðið ár í fyrsta sæti.

Í heildina hafa báðir ferlarnir legið upp á við. Reykjavíkurhitinn sveiflast mjög í kringum heimsmeðaltalið en í heildina virðist þróuninin hér vera mjög nálægt hlýnun jarðar og tímabilið eftir 2000 er það hlýjasta bæði hér og á jörðinni í heild. Hitinn hefur þó sveiflast mjög hér hjá okkur, bæði milli ára og einnig á áratugaskala. Hlýju tímabilin á okkar slóðum eru þó staðbundin hlýindi að mestu og má líta á þau sem tímabundin yfirskot að sama skapi og líta má á þau köldu sem tímabundin undirskot miðað við heimshitann.

Hvað tekur við nákvæmlega er lítið hægt að segja um. Þróun hitafars jarðar næstu áratugi er þekkt hitamál. Sumir treysta sér til að segja að það sé að kólna og hafa sagt það lengi á meðan aðrir segja að það haldi áfram að hlýna, eins og reyndar hefur verið að gerast í heildina þegar litið er til baka. Ef við spáum þó bara í þetta nýbyrjaða ár, þá er frekar ólíklegt að árið 2015 verði hlýrra hér í Reykjavík í ljósi þeirra miklu sveiflna sem eru á milli ára. Hinsvegar trúi ég heimshitanum til alls um þessar mundir og tel að 2015 gæti hæglega gert enn betur en 2014, ef enn betur skildi kalla.

Jörðin hlýnar áfram

Rýnt í gömul og ný mánaðarmeðaltöl

Nú mun ég halda áfram þeirri súlna- og talnaleikfimi sem ég stundaði á síðasta ári en að þessu sinni ætla ég að skoða mánaðarmeðalhita í Reykjavík síðustu 10 ára og bera saman við tvö fyrri 30 ára viðmiðunartímabil. Hið fyrra eru gömlu hlýindin 1931-1960 og hið síðara er kalda meðaltalið 1961-1990 sem um leið er núverandi opinbert viðmiðunartímabil. Rauðu súlurnar standa fyrir síðustu 10 ár.
Til hægri eru fjórar súlur sem standa fyrir ársmeðalhita tímabilanna. Það er farið að styttast í að næsta 30 ára viðmiðunartímabil taki gildi en það mun taka mið af árunum 1991-2020. Græna súlan allra lengst til hægri sem segir til um hvernig staðan á því er nú, þegar 24 ár eru liðin af því tímabili.

En þá er að skoða myndina. Þar má sjá að meðalhiti síðustu 10 ára er um 0,5 stigum hærri en meðalhiti hlýja 30 ára tímabilsins og 1,2 stigum hærri en meðalhiti kalda tímabilsins. En það leggst þó mismunandi á mánuðina. Mestu munar um hlýnunina fyrstu tvo mánuði ársins en auk þess er þá lítill munur er á hlýju og köldu 30 ára meðaltölunum. Síðustu 10 ár hafa svo áfram vinningin allt fram í ágúst en mjög litlu munar reyndar í maí. Kalda meðaltalið 1961-1990 er auðvitað oftast kaldast en hefur þó betur í febrúar gagnvart gömlu hlýindunum. Síðustu fjóra mánuði ársins er lítill munur á gömlu og núverandi hlýindunum, en munurinn sem þó er, er nútímanum í óhag. Greinilega hefur ekki verið mikið um hlýindi í október síðustu ár. Mætti kannski tala um sóknarfæri þar?

Nú mætti spyrja hvers vegna síðasti þriðjungur ársins (berjamánuðirnir) hafi ekki hlýnað umfram gömlu hlýindin. Ég kann ekki svarið við því, né heldur á því hvers vegna fyrstu tveir mánuðir ársins eru svona hlýir nú, miðað við gömlu hlýindin. Miðvetrarhlákur hafa oft gert vart við sig á síðustu árum en að sama skapi hefur oft haustað snemma með köldum norðanáttum undanfarin ár. Annars verður að hafa í huga að 10 ár er ekki mjög langt tímabil til viðmiðunar. Næstu 10 ár verða örugglega líka öðruvísi á einhvern hátt.

Það er heldur ekki alveg öruggt að næsta 30 ára viðmiðunartímabil (1991-2020) verði hlýrra en gamla hlýindatímabilið (1931-1960) þótt það sé á góðri leið. Næsta 30 ára tímabil verður allavega ekki eins hreint hlýindatímabil og það fyrra enda munar talsvert um árin 1992-1995 þegar árshitinn var að burðast við 4 gráðurnar. Árið 1995 var reyndar síðasta kalda árið í Reykjavík en þá var meðalhitinn ekki nema 3,8 stig.
- - - -

Þetta er auðvitað birt með fyrirvara um að rétt sé reiknað (sem ég reikna með að sé) en tölurnar til grundvallar eru af vef Veðurstofunnar.

Fín mynd af Holuhrauni á Nasa-vefnum

Mynd dagsins á vefnum NASA Earth Observatory er loftmynd af Holuhrauni tekin 3. janúar 2015 ásamt umfjöllun. Myndin er ekki alveg í raunlitum, en þó samt nokkuð eðlileg að sjá. Glóandi hraunelfur sjást vel næst gígnum en einnig er greinilegt að hraun streymir enn að jöðrum hraunbreiðunnar lengst í austri og norðri. Að hluta má gera ráð fyrir að hraunið flæði þangað undir storknuðu yfirborði. Kannski aldrei að vita nema við fáum þarna nýja og almennilega hraunhella eins og Surtshelli í Hallmundarhrauni. Til þess þarf þó hraunhrásin að tæmast að gosi loknu sem er ekki víst að gerist.

Í texta sem fylgir myndinni á NASA-vefnum eru upplýsingar fengnar frá Jarðvísindastofnun Háskólans, en margt af því hefur þegar komið fram hér í fjölmiðlum. Talað er um að flatarmálið sé 84 ferkílómetrar. Þykkt hraunsins er áætluð að meðaltali 14 metrar á vesturhluta hraunsins en um 10 metrar á austurhlutanum en alls er rúmmálið 1,1 ferkílómetrar sem nægir til að skilgreiningar á hrauninu sem flæðibasalt og ekki á hverjum degi sem menn geta fylgst með slíkum atburði.

Einnig er talað um minnkandi virkni í gosinu eða hægfara rénun. Rénunin fari þó minnkandi eftir því sem virknin minnkar þannig að gosið gæti haldið áfram í nokkurn tíma þótt virknin minnki. Dregið hefur einnig úr sigi öskjunnar undir Bárðarbungu eins og við þekkjum. Sigið var 80 cm á dag á upphafsstigum en er nú komið niður í 25 cm á dag. Skjálftavikni hefur að sama skapi minnkað.

Lesa má um þetta nánar hér: http://earthobservatory.nasa.gov/IOTD/view.php?id=85031&eocn=home&eoci=iotd_readmore

Sé myndin skoðuð nánar og smellt á hana á vefnum framkallast mun stærri mynd í góðri upplausn og spannar snævi þakið hálendið allt um kring svo sem Öskjusvæðið, norðurhluta Vatnajökuls og allt að Hálslóni í austri. Myndin sem hér fylgir er heldur léttari en orginalinn sem finna má á slóðinni hér að neðan: (Ath. að vegna hárrar upplausnar gæti tekið smá tíma að kalla fram myndina) http://eoimages.gsfc.nasa.gov/images/imagerecords/85000/85031/holuhraun_oli_2015003_swir_lrg.jpg

 

 

 

Veðrið í Reykjavík 2014

Það er við hæfi að hefja nýtt bloggár með veðuruppgjöri. Til að koma því til skila á sem einfaldasta hátt hef ég útbúið mynd sem sýnir hitafar, sólskin og úrkomu liðins árs í Reykjavík. Rauða línan sýnir hvernig meðalhiti hverrar viku þróaðist yfir árið og er unnin upp úr mínum eigin skráningum. Þar er um að ræða hitann yfir daginn en ekki meðalhita sólarhringsins. Granna svarta línan sýnir svo hvernig hitinn ætti að vera miðað við nokkurskonar meðalárferði.

Gulu sólskinssúlurnar eru teiknaðar útfrá gögnum Veðurstofunnar og sýna sólskin í mánuðinum hlutfallslega (%) miðað við meðalár. Þannig táknar súla nálægt gildinu 100 á kvarðanum hægra megin að sólskin hefur verið í meðallagi.

Úrkomusúlurnar eru einnig teiknaðar eftir gögnum Veðurstofunnar og sýna úrkomu hvers mánaðar í millimetrum miðað við skalann til hægri (eða í cm miðað við skalann til vinstri).

Svo maður fari aðeins yfir þetta þá var þetta í fyrsta lagi mjög hlýtt ár eða annað hlýjasta árið í Reykjavík með meðalhitann 6,0 stig. Mín tilfinning er að hlýindin hafi verið nokkuð lúmsk á árinu en allavega voru þau án mikilla stæla. Mestu munar þar um að hlýindi voru ekkert sérstök á heitasta tíma ársins og desember frekar kaldur. Hitinn var hinsvegar nokkuð jafnt og þétt ofan frostmarks fyrstu mánuðina og vorið reyndist mjög hlýtt. Meðalhitinn í júní var t.d. ekki nema 0,2 stigum frá metmánuðinum júní 2010. September var nokkuð hlýr en nóvember var langt yfir meðaltali og sá hlýjasti síðan 1945 og þar með ljóst að árið yrði með þeim allra hlýjustu í borginni, og um allt land, hvernig sem desember þróaðist.

Sólskinstundir í Reykjavík reyndust nokkuð undir meðallagi og munar þá mest um hvað sumarið reyndist þungbúið lengst af, enda mikið kvartað yfir því. Sólin skein hinsvegar óvenju mikið í febrúar sem um leið var sérlega þurr mánuður. Slíkir vetrarmánuðir eru venjulega kaldir hér suðvestanlands en ekki að þessu sinni því vindur blés aðallega úr austri á meðan köldu norðanáttirnar héldu sig til hlés. Reyndar var talað um að veðurfar síðasta vetur hafi oft verið fast í ákveðnum tilbreytingalausum fasa allt frá Norður-Ameríku til Evrópu eins og stundum vill verða. Það hélt því bara áfram að snjóa þar sem snjóaði og sólin hélt áfram að skína þar sem hún skein. Í tilbreytingaleysinu gátu borgarbúar þó kvartað yfir svellalögum sem aldrei ætluðu að bráðna.

Í samræmi við annað var úrkoman mjög ágeng í júnímánuði, gjarnan með talsverðum dembum sem hálffylltu úrkomumæla en þess á milli dropaði alltaf af og til. Niðurstaðan var blautasti júní sem mælst hefur í Reykjavík. Júlí var eitthvað skárri en dugði þó hvergi til að lægja óánægjuraddir. Þetta var sem sagt eitt af þeim sumrum sem borgarbúar horfa öfundaraugum til norður- og austurlands og vildu helst hverfa á brott „med det samme“. Þetta reddaðist þó fyrir horn í ágúst eftir Verslunarmannahelgi en þá segja reyndar margir að sumarið sé búið og er alveg sama um veðrið. Haustrigningar hófust svo í september sem reyndist vera úrkomusamasti mánuður ársins en úrkoman var þá tvöfalt meiri en í meðalári og gott betur. Það var því oft yfir ýmsu að kvarta á árinu og ekki minnkaði kvartið í desember þegar hver óveðurslægðin af annarri gekk yfir með snjókomum og spilliblotum en þó að lokum með mjög svo jólalegum jólasnjó um jólin.

Þrátt fyrir ýmis konar veðurkvein í fólki var þetta þrátt fyrir allt hið sæmilegasta veðurár. Veðureinkunnakerfið mitt segir það allavega og metur árið jafnvel í góðu meðallagi miðað við fjölmörg góð ár þessarar aldar. Svipað og með hitann þá voru veðurgæðin bara ekki upp á sitt besta akkúrat á þeim tíma þegar mesta eftirspurnin er. Margt meira má skrifa um veðrið á árinu en ýmsar merkilegar veðuruppákomur áttu sér svo stað á landsvísu og á einstökum stöðum. Þetta yfirlit nær hinsvegar aðeins til veðursins í Reykjavík, enda er það mitt heimapláss. Veðurstofan gera þessu auðvitað ágætis skil á sinni heimasíðu sem og aðrir veðurgeggjarar.