Reykjavíkurhiti 2022 í súluriti

Hitafar í Reykjavík var nokkuð upp og ofan á árinu 2022 sem er í sjálfu sér ekkert óvenjulegt en helst eru það síðustu tveir mánuðirnir sem skera sig meira úr en aðrir, eins og sjá má á meðfylgjandi súluriti sem ég hef föndrað saman og sýnir sýnir hitafar mánaðanna. Bláu súlurnar standa fyrir meðalhita áranna 1991-2020, sem nú telst vera opinbert viðmiðunartímabil, en rauðleitu súlurnar standa fyrir hið nýliðna ár.

Þarna má sjá að árið hófst á sæmilega hlýjum janúar en síðan tók við kaldur og illviðrasamur febrúar sem auk þess einkenndist af erfiðum snjóþyngslum í borginni. Svo kom mars með ágætis hlýindum en þeim fylgdi reyndar metúrkoma fyrir marsmánuð í borginni. Áfram var fremur hlýtt út vorið en um miðjan júní kárnaði gamanið því sumarhitar náðu sér varla á strik fyrr en komið var fram í september, sem endaði frekar hlýr. Októberhitinn var alveg í meðallagi, en þá tók við afskaplega hlýr og þægilegur nóvember sem meira að segja var ögn hlýrri en október. Góðviðri hélt áfram í desember en um þann 10. hófst þessi óvenjulegi kuldakafli sem hélst út árið samhliða háum loftþrýstingi og sólbjartri tíð sem sló út fyrri desembersólarmet í þessum annars dimma mánuði. Það er kannski ekki búið að gefa það út opinberlega en svo virðist sem þetta hafi verið kaldasti desember í Reykjavík síðan 1916, sem var jafn kaldur með meðalhita upp á -3,9 stig. Snjórinn lét hins vegar ekki sjá sig í borginni þetta haustið fyrr en föstudagskvöldið 17. desember og hélst með viðbótum út árið.

Þessi kaldi desember er merkilegur því hann sýnir að enn getur orðið mjög kalt hér á landi þrátt fyrir hlýrra veðurfar á þessari öld. Miðað við aðra almanaksmánuði þá má finna sambærilega eða ögn kaldari mánuði þegar kaldast var á seinni hluta síðustu aldar, eins og janúar og febrúar 1979 og svo janúar 1984. Desember 1973 var fram að þessu kaldasti desember á seinni áratugum en meðalhitinn var þá (-3,7 °C).

Svo er það árshitinn. Hann var, þrátt fyrir þennan kalda desember, í meðallagi miðað við viðmiðunartímabilið 1991-2020 eða 5,1 stig, eftir því sem ég fæ út. Þetta er vissulega eitthvað kaldara miðað við hitann það sem af er öldinni, en sögulega séð bara nokkuð gott og á sömu slóðum og þegar hlýjast var á síðustu öld - sem elstu borgarar ættu að muna ágætlega.

- - -

Höfundur þessarar bloggfærslu er áhugamaður um veðurfar og er sjálfmenntaður heimilisveðurfræðingur (hvað sem það þýðir).

Hafíslágmark ársins sætir litlum tíðindum

September er sá mánuður ársins sem hafís á Norðurslóðum er minnstur yfir árið. Þá lýkur sumarbráðnun og nýr ís fer að myndast. Lágmarkið að þessu sinni ber ekki þess merki að ísinn sé í það krítísku ástandi að íslaust Norður-Íshaf í sumarlok sé í sjónmáli á næstu árum. Vissulega voru uppi vangaveltur á sínum tíma um að slíkt gæti verið yfirvofandi eða ætti jafnvel þegar að hafa gerst. Þær spár, eða hvað sem mætti kalla þær, lituðust af þeirri miklu bráðnum og hnignun ísbreiðunnar sem átti sér sér stað einstök sumur. Fyrst sumarið 2007 og svo 2012 en það sumar á enn metið í lágmarksútbreiðslu í sumarlok. Þess á milli hefur ástandið vera upp og ofan en þó þannig að öll árin eftir 2007 hefur ísinn verið minni í lok sumars en öll árin þar á undan svo langt sem menn þekkja. Að minnsta kosti frá árinu 1979 þegar nákvæmar gervihnattamælingar hófust og líklegast mun lengur.

Hafíslágmark ársins var að þessu sinni 4,68 milljón ferkílómetrar sem er í 12. sæti yfir lægstu lágmörk sem mæld hafa verið. Þetta er lítið eitt minna en í fyrra, 2021, og á svipuðum nótum og lágmörkin 2008, 2010, 2017 og 2018. Sem fyrr segir á árið 2012 lágmarksmetið (3,39 millj.km2) í öðru sæti er árið 2020 (3,82 millj.km2). Á línuritinu sést hversu ísinn hefur minnkað heilt yfir frá því um aldamótin. Aðallega þó fram til ársins metársins 2012 en eftir það er ekki um mikla þróun að ræða. Til að fá samanburð við tímann fyrir aldamót set ég inn rauða línu sem sýnir meðallágmark áranna 1979-2010 skv. NSIDC.



Á mynd af ísbreiðunni, sem unnir er af Háskólanum í Bremen, lítur hafíslágmarkið 2022 nokkuð hefðbundið út. Ísinn hefur hörfað vel frá ströndum Síberíu og Alaska og eru stór opin svæði þar. Á Svalbarða var sumarið hlýtt og þar hefur ísinn hörfað vel frá norðurströndum. Siglingaleiðin norður fyrir Síberíu, norðausturleiðin, virðist greiðfær en meiri tíðindum sætir að norðvesturleiðin í gegnum Kanadísku heimskautaeyjarnar er einnig galopin um hin breiðustu sund en ekki bara gegnum þröngu krókaleiðina sunnar sem Amundsen sigldi um fyrstu manna árin 1903-1906.

Hvernig kemur Esjan undan vetri?

Samkvæmt rótgróinni venju er komið að hinum árlega samanburði á snjóalögum í Esju sem felst í því að taka mynd af Esjunni þegar skyggni leyfir fyrstu dagana í apríl og bera saman við sambærilegar myndir fyrri ára. Frá því árið 2013 hafa Esjuskaflar séðir frá borginni verið nokkuð lífseigir og haldið velli öll árin nema árið 2019. Hinsvegar hurfu allir skaflar fyrsta áratug þessarar aldar og er það lengsta slíka tímabil sem vitað er um. Ekki er þó mikill munur á hitastigi tveggja fyrstu áratuganna en auk hitans þá hafa úrkomusamir vetur og sólarlítil sumur sín áhrif.

Að þessu sinni var veturinn óvenju úrkomusamur í Reykjavík og reyndar sá úrkomumesti sem mælst hefur. Þótt sú úrkoma hafi fallið á ýmsu formi þá upplifðu borgarbúar óvenju mikinn snjó og erfiða færð seinni hluta vetrar. Esjan fer ekki varhluta af þessu því skaflar eru þar nokkuð öflugir í bland við fínlegri leifar snjókomu sem féll nú fyrir nokkrum dögum samhliða því er kólna tók í veðri eftir ágætis hlýindi og rigningar undir lok marsmánaðar. Hvort snjórinn hverfi að þessu sinni kallar á nokkur spurningarmerki að venju. Ekki hvarf snjórinn alveg í fyrra þrátt fyrir tiltölulega lítinn snjó á sama tíma og því ekki við miklu að búast í ár. Sumarið var líka ansi lengi að ná sér á strik í fyrra en það gengur ekki ef allir skaflar eiga að bráðna alveg.

Að þessu sinni birti ég myndir síðustu 10 ára. Serían nær hinsvegar aftur til 2006 og eru allar myndirnar geymdar í Esju-myndalbúmi hér https://emilhannes.blog.is/album/esja_i_april/

 

 

 

Skurðpunktabókin

Hvernig er umhorfs nákvæmlega á 65,0000°N og 18,0000°W, eða á öllum þeim 23 stöðum hér á landi, þar sem lengdar- og breiddarbaugar skerast? Allt um það í þessari óvenjulegu bók Skurðpunktar, sem sjálfur bloggarinn á þessari síðu tók saman og gaf út fyrr á þessu ári.

Um Ísland liggja ellefu lengdarbaugar og þrír breiddarbaugar innan strandlengjunnar. Við gerð bókarinnar var lagst í mikil og miserfið ferðalög til að heimsækja alla þessa skurðpunkta en umhverfi þeirra gefur vissan þverskurð af landinu og náttúrufari þess. Sá fyrsti var heimsóttur sumarið 2013 en verkefnið tók nokkur ár og var sá síðasti heimsóttur sumarið 2020. Staðirnir eru auðvitað misaðgengilegir en kannski ekki allir tilkomumiklir út frá hefðbundnum skilgreiningum. Þeir fá þó hér sinn sess sem fulltrúar hinnar almennu náttúru sem ávallt er merkileg á sinn hátt. Sjón er sögu ríkari! Bókin er fáanleg í flestum betri bókabúðum.

Hafíslágmarkið nokkuð fjarri meti að þessu sinni

Eins og venjulega í september þá hefur hafísinn á norðurslóðum nú náð sínu árlega lágmarki í útbreiðslu eftir bráðnun sumarsins. Ekki verður sagt að lágmarkið í ár sæti einhverjum tíðindum nema þá helst hversu miklu munar frá árinu í fyrra þegar lágmarkið var það næst lægsta frá upphafi mælinga. Þannig mældist minnsta útbeiðslan í fyrra 3.824 þús km2 en nú í ár þann 16. september mældist hún 4.724 þús km2 sem er munur upp á akkúrat 900 þús km2, samkvæmt tölum Bandarísku hafísmiðstöðvarinnar NSIDC. Eitthvað lengra er síðan í metið frá 2012 þegar útbreiðslan þá um haustið fór niður í 3.387 þús km2.

Sé miðað við öll ár frá upphafi nákvæmra mælinga árið 1979 endaði lágmarkið í ár einungis í 12. sæti. Hafa má þó í huga að öll árin fyrir 2007 mældist útbreiðslan meiri, og stundum töluvert meiri, sérstaklega eftir því sem við förum lengra aftur í tímann. Fyrir aldamótin 2000 fór lágmarksútbreiðslan yfirleitt ekki undir 6000 þús km2 og á níunda áratug síðustu aldar var lágmarkið að dóla sér í kringum 7000 þús km2, þannig að töluvert er í hafísmagn fyrri og kaldari tíma.

Þessi hafísútbreiðsla þarf þó ekkert að vera merki um að eitthvað bakslag sé í vændum enda spila veðuraðstæður mikið inn í þegar einstök ár eru skoðuð. Þeir miklu hitar sem víða gerðu vart við sig á meginlöndum Ameríku og Evrópu í sumar, að ógleymdu Norður- og Austurlandi, náðu hreinlega ekki alla leið norður. Eða eins og kannski má segja, þá héldu kuldapollarnir á Norður-Íshafinu sig heimafyrir að mestu með tilheyrandi sólarleysi. 

En svo má líka hafa í huga að útbreiðslan segir ekki allt. Heildarrúmál ísbreiðunnar er álíka lítil og verið hefur undanfarin ár og gamli þykki ísinn sem áður þakti stóran hluta ísbreiðunnar er að mestu horfinn. Ísinn er því að yngjast og þynnast og í samræmi við það hefur verið gefið út að hlutfall þunns 1. árs íss sé meira en áður hefur mælst. Hafísinn mun því áfram verða viðkvæmur fyrir skakkaföllum sumarlagi – en þá við annarskonar veðuraðstæður og voru nú í sumar.

 

Sjá einnig:

NSIDC: http://nsidc.org/arcticseaicenews/

MONGABAY: https://news.mongabay.com/2021/09/researchers-express-alarm-as-arctic-multiyear-sea-ice-hits-record-low/

Hvernig kemur Esjan undan vetri?

Samkvæmt rótgróinni venju er komið að hinum árlega samanburði á snjóalögum í Esju sem felst í því að taka mynd af Esjunni þegar skyggni leyfir fyrstu dagana í apríl og bera saman við sambærilegar myndir fyrri ára. Fyrsta myndin var tekin árið 2006 og eru myndirnar því orðnar allnokkrar og koma hér í öfugri tímaröð.

Frá því árið 2013 hafa Esjuskaflar séð frá borginni vera nokkuð lífseigir og haldið velli öll árin nema árið 2019. Hinsvegar hurfu allir skaflar fyrsta áratug þessarar aldar og er það lengsta slíka tímabil sem vitað er um. Ekki er þó mikill munur á hitastigi tveggja fyrstu áratuganna en auk hitans þá hafa úrkomusamir vetur og sólarlítil sumur sín áhrif.

Að þessu sinni var veturinn óvenju snjóléttur í borginni og ber Esjan þess greinileg merki. Vorið lætur hins vegar bíða eftir sér. Talsverðir kuldar hafa verið síðustu daga með tilheyrandi snjókomu sem aprílsólin hefur átt fullt í fangi með að bræða. Henni hafði þó orðið nokkuð vel ágengt daginn sem aprílmynd ársins var tekin og ekki annað að sjá en að í grunninn séu Esjuskaflar með minna móti miðað við flest önnur ár. Það skal þó tekið fram að snjóað hefur í Esju eftir að myndin var tekin og á sjálfsagt eftir að gera það nokkrum sinnum aftur, áður en sumarið gengur endanlega í garð. Það breytir þó ekki því að Esjan er snjólétt og ætti í venjulegu sumri að eiga ágætis möguleika á að hreinsa af sér allan snjó fyrir haustið.

Skurðpunktar - þar sem lengdar- og breiddarbaugar skerast á Íslandi

Eitt er að fá skrítnar hugmyndir og annað er að framkvæma þær. Og þegar búið er að framkvæma þær, er síðasta áskorunin eftir sem að gera eitthvað úr öllu saman til að festa verkið í sessi svo aðrir geti furðað sig á tiltækinu. Kannski á þetta við um uppátæki mitt sem var að eltast við þá staði á landinu þar sem lengdar- og breiddarbaugar skerast í heilum og óskiptum tölum - eða Skurðpunkta eins og ég kalla þessa staði sem eru alls 23 hér á landi innan strandlengjunnar.

 

Eins og gefur að skilja kölluðu þessir skurðpunktaleiðangrar á mikil ferðalög og göngur enda liggja staðirnir afar misvel að vegakerfi landsins. Ég var reyndar ekkert að flýta mér um of í þessu verkefni. Heimsótti fyrstu punktana sumarið 2013 og kláraði þann síðasta á Sprengisandi sumarið 2019, en þaðan er einmitt myndin hér að ofan.

Áður en hafist var handa hafði ég undirbúið mig vel, kynnt mér staðina sem best ég mátti og látið útbúa gulan ferning 40x40cm að stærð sem hægt væri að taka í sundur með einföldum hætti og fella ofan í bakpoka. Guli ferningurinn var þannig notaður til að afmarka skurðpunktinn á hverjum stað en var um leið einskonar rammi utan um sjálfa skurðpunktamyndina sem tekin er niður á jörðina, samanber þessar tvær myndir sem teknar eru nákvæmlega 65,0000°N/19,0000°W og 66,0000°N/17,0000°W.

Með þessu fæst ágætis kerfisbundinn þverskurður af landinu, jafnt grónu landi sem og hinum tilkomumiklu auðnum landsins, en svo vill reyndar til að engin skurðpunktanna lendir á jökli.

Margt er auðvitað hægt að segja um staðina og öll ferðalögin og það hefur vissulega verið gert. Mér hlotnaðist til dæmis sá heiður að fá heilsíðuviðtal í sjálfu Morgunblaði allra landsmanna þann 31. mars síðastliðinn. Tilefnið var ekki bara verkefnið sem slíkt, heldur líka útkoma bókarinnar Skurðpunktar sem ég setti saman en þar eru punktarnir teknir fyrir einn af öðrum í máli og myndum - og auðvitað kortum. Allt heilmikið verk sem skýrir að hluta hversu lítið hefur verið um bloggfærslur hjá mér undanfarin misseri. Jafnvel í miðjum eldsumbrotum!

Ekki nóg með það því núna stendur einmitt yfir sýning í Gallery Grásteini á Skólavörðustíg 4, þar sem öllum myndunum er raðað saman í þeirri röð sem þeir koma fyrir í landinu. Fyrst um sinna er bókin einungis fáanleg á sýningunni en dettur væntanlega inn í bókabúðir fljótlega. Þar með ætti ég að vera búinn að gera sæmilega úr öllu saman og festa verkið í sessi svo aðrir geti furðað sig á tiltækinu, en kannski ekki síður fengið splunkunýja og raunsæja sýn á landið okkar. Sjón er sögu ríkari, svo maður bregði fyrir sig auglýsingamáli.

 

Lang-næstminnsti hafís í norðri að loknu sumri

Þetta er kannski ekki vel orðuð fyrirsögn en hún segir þó það sem segja þarf. Sumarbráðnun hafíssins á Norður-Íshafinu var óvenju mikil að þessu sinni sem skilaði sér í næst minnstu útbreiðslu hafíssins, nú þegar hinu árlega hafíslágmarki er náð. Það var einungis á árinu 2012 sem minni hafís mældist að loknu sumri en það ár var alveg einstakt þegar kemur að hafísbráðnun. Ekkert hafíslágmark hefur komist nálægt því að jafnast á við það ár nema þá helst árið í ár sem tekur sér rækilega stöðu sem næst lægsta lágmarkið. Kortið hér að neðan sýnir lágmarksútbreiðslu íssins þann 13. september en til viðmiðunar hef ég dregið línu um lágmarkið 2012.

Hafísinn nú er óvenju lítill á þeirri hlið sem snýr að Atlantshafinu og ekki hefur áður verið lengra í hafísinn frá ströndum Síberíu. Þarna hafa ríkjandi vindar haft sín áhrif í sumar og spila hitabylgjur í Síberíu snemma sumars þar inn í auk þess sem óvenju sólríkt var yfir Norður-Íshafinu lengst af í júlí. Aftur á móti var minna um sól og hlýindi norður af Alaska enda blésu vindar þar gjarnan frá ísbreiðunni en ekki frá sumarheitum meginlöndunum. Til vitnis um það er allmikill hafís-angi eða einskonar hafíslokkur í Beauforthafi norður af Alaska sem heldur velli og munar helst því að þegar kemur að samanburði við metárið 2012.

Línuritið hér að ofan sýnir útbreiðsluþróun nokkurra ára. Árið 20017 var mikið tímamótár á sínum tíma en síðan hafa nokkur ár jafnast á við það eða verið með lægri lágmarksútbreiðslu í september. Einungis árið 2020 hefur náð að ógna seinna tímamótaárinu 2012. Gráa línan er meðalútbreiðsla áranna 1981-2010. Hvenær lágmarksmetið frá 2012 verði slegið vita menn ekki og því síður hvenær Norður-Íshafið nær að verða íslaust að mestu í sumarlok. Einhverjar yfirlýsingar um að mjög stutt gæti verið í það voru gerðar á árunum eftir 2007 en það voru svo sem ekki neinar spár. Ljóst er þó sífellt minni veðurfarsleg óvenjuleg þarf til þess að fá út mjög lága útbreiðslu í sumarlok.

Nánar um þetta allt saman má fá á heimasíðu Natioanal Snow and Ica Data Center: http://nsidc.org/arcticseaicenews/

 

Af hafísbráðnun sumarsins

Sumarbráðnun hafíssins í norðri er nú í fullum gangi og samkvæmt venju mun hið árlega lágmark í hafísútbreiðslu eiga sér stað í september. Áhugasamir, eins og ég, eru auðvitað farnir að spekúlera í hvernig það lágmark verði í samanburði við fyrri ár. Þrátt fyrir að heill mánuður sé eftir af bræðsluvertíðinni þá er útbreiðslan nú þegar komin undir september-meðallágmark áranna 1981-2010, sem þykir þó varla sæta tíðindum - slík er breytingin frá því sem áður var.

Möguleiki á metlágmarki að þessu sinni er þó frekar tæpur því samkeppni við metlágmarkið frá árinu 2012 er mjög erfið enda má segja að allt hafi gengið upp það ár í átt til bráðnunar. Kortið hér að neðan sýnir hvernig hafísútbreiðslan leit út núna þann 7. ágúst en til samanburðar hef ég krotað inn línu sem sýnir met-septemberlágmark ársins 2012. Möguleikinn er þó kannski til staðar enda ísinn orðinn gisinn utan 2012-línunnar eins og sjá má.

Að þessu sinni var hafísinn óvenju fljótur að hverfa undan ströndum Síberíu þar sem miklir hitar réðu ríkjum fyrri part sumars. Öflugt og lífseigt hæðarsvæði var einnig yfir íshafinu í júlí með tilheyrandi sólskini sem gerði sitt til að vinna á ísnum og átti sinn þátt í hversu mikið útbreiðsla íssins dróst saman í júlí enda fór svo að útbreiðslan hafði ekki mælst minni áður í þeim mánuði. Í Beaufort-hafi norður af Alaska hélt ísinn hins vegar betur velli vegna ríkjandi vindátta þar. Öflugt lægðarsvæði tók sér síðan bólfestu á þeim slóðum undir lok júlí með tilheyrandi vindum sem rótuðu upp ísnum, gerðu hann gisinn án þess þó að útbreiðsla íssins hafi dregist saman að ráði. Þetta má meðal annars sjá á línuritinu hér að neðan sem sýnir útbreiðsluþróunina miðað við tvö valinkunn tímamótaár (2007 og 2012), auk tveggja síðustu.

Hvernig staðan verður í september mun svo bara koma í ljós en úr þessu fer töluvert að draga úr bráðnuninni eftir því sem sólin lækkar á lofti. Stór svæði sem snúa að Alaska og Beringssundi og einkennast af gisnum ís geta þó auðveldlega orðið íslaus áður en yfir líkur. Lokaniðurstaðan í útbreiðslu ræðst því aðallega af því hvernig veður og vindar leika um það svæði.

Endum þetta á öðru línuriti frá NSIDC sem sýnir hvernig meðalútbreiðslan í júlí hefur þróast frá upphafi nákvæmra gervitunglamælinga árið 1979. Nýliðinn júlí kemur þarna sérlega sterkur inn eins og sjá má.

Hvernig kemur Esjan undan vetri?

Samkvæmt venju er komið að hinum árlega samanburði á snjóalögum í Esju sem felst í því að taka mynd af Esjunni þegar skyggni leyfir fyrstu dagana í apríl og bera saman við sambærilegar myndir fyrri ára. Fyrsta myndin var tekin árið 2006 og eru myndirnar því orðnar 15 talsins og koma hér fyrir neðan í öfugri tímaröð ásamt upplýsingum hvort og þá hvenær allur snjór hefur horfið úr Esjuhlíðum frá borginni séð.

Í fyrrasumar, eftir nokkurra ára bið, náði fjallið loksins að hreinsa af sér allan snjó en það hafði ekki gerst síðan 2012. Snjór hvarf hinsvegar í fjallinu allan fyrsta áratug þessarar aldar og er það lengsta slíka tímabil sem vitað er um. Þessi annar áratugur aldarinnar hefur reyndar ekki verið neitt kaldari að ráði, en úrkomusamir vetur og sólarlítil sumur haft sín áhrif. Einnig spilar inn í að ef skafl lifir eitt sumar, leggst hann undir það sem bætist við veturinn eftir og því þarf meira til sumarið eftir.

Esjumynd þessa árs var tekin þann 9. apríl og er heldur dimmara yfir henni en öðrum. Það hefði verið hægt að taka bjartari mynd nokkrum dögum fyrr ef ljósmyndarinn og bloggarinn hefði hreinlega munað eftir því á þessum farsóttartímum. Vel sést þó að Esjan er fínflekkótt af snjó niður á láglendi enda stutt síðan snjóaði í byggð. Best er að spá sem minnstu hvort sumarið dugi til að bræða lífseigustu skaflana. Það veltur á sumrinu sem enginn veit hvernig verður.

Reykjavíkurhiti í kubbamynd

Árið 2019 hefur nú fengið sinn sess í kubbamyndinni sem ég gerði á sínum tíma og hef uppfært síðan. Nú liggur fyrir að meðalhiti liðins árs í Reykjavík var 5,8 stig sem er tæpum 0,3 stigum ofan við meðalhita þessarar aldar og 1,5 gráðum yfir 30 ára "kalda" meðaltalinu frá 1961-1990 og um 0,8 stigum yfir "hlýja" 30 ára meðaltalinu 1931-1960. Þetta var því eitt af þessum hlýju árum sem hafa verið allnokkur á þessari öld samkvæmt veðurstofugögnum sem unnið er útfrá. Einnig er þetta eina árið með meðalhitann 5,8 stig og má því segja að kominn sé árshiti sem vantaði í safnið, eða í kubbamyndina hér að neðan.

Nýliðið ár er annars álíka hlýtt og þau hlýjustu frá tímum gömlu hlýindanna á síðustu öld, en þó er ekki alveg hægt að negla slíkt alveg niður vegna breyttra staðsetninga á athugunarstöðum. Annars sést þarna ágætlega hvernig áratugirnir dreifast á hitaskalanum. Flestöll ár þessarar hafa haldið sér yfir 5 stigunum en árið 2015 er afgerandi kaldasta árið með meðalhitann 4,5 stig sem einhvertíma hefði þótt í lagi. Efst trónir árið 2003 með 6,1 stig í meðalhita en árið 1979 situr sem fastast á botninum með árshita upp á aðeins 2,9 stig. Árið 1995 er hinsvegar síðasta afgerandi kalda árið (3,8°C) og mætti segja að það marki lok kalda tímabilsins sem hófst um eða upp úr 1965.

Það er klassískt að velta fyrir sér hvort árshitinn sé kominn til að vera yfir 5 stigunum. Að loknum fyrsta áratug þessarar aldar fannst mér það sjálfum frekar ólíklegt. Þessi annar áratugur aldarinnar hefur þó haldið vel í þann fyrsta, meðalhitinn er þó örlítið lægri, en aðallega þó vegna ársins 2015 sem minnir á að ekkert er alveg komið til að vera.

 

Er Esja stærsta fjall landsins?

Á Íslandi eru ótal fjöll af ýmsum stærðum og gerðum. Sum þessarar fjalla standa stök en flest þeirra eru hluti af víðáttumeiri fjallabálkum eða fjallgörðum sem sumir ganga út frá meginhálendi landsins. Að meta stærðir einstaka fjalla getur því verið nokkuð snúið enda ekki alltaf auðvelt að meta hvar nákvæmlega tiltekið fjall byrjar og hvar næsta fjall tekur við. Þannig er álitamál hvenær fjall er fjall sem stendur undir nafni og hvenær um er að ræða fjöll en ekki fjall. Ekki dugar að vera með einhvern óskilgreindan hálendisbunka sem heitir jafnvel ekki neitt. Í tilfelli Esjunnar, bæjarfjalls Reykvíkinga, er þetta hinsvegar ekki mjög mikið vafamál og eins og kemur fram í fyrirsögn ætla ég að velta fyrir mér hvort eitthvað sé til í þeirri hugdettu minni að stærsta fjall landsins (að flatarmáli) utan jökla, sé kannski þessi Esja sem svo margir hafa daglega fyrir augum sínum og hefur frá upphafi prýtt toppmynd þessarar bloggsíðu.

Á kortavef landmælinga er lítið mál að mæla flatarmál landsvæða og þar með fjalla sé maður ákveðinn í hvar fjallið byrjar. Mæling á Esjunni leiðir í ljós flatarmál upp á 127 ferkílómetra og geri ég þar ekki ráð fyrir að Skálafell sé hluti fjallsins enda aðgreint af Svínaskarði. Bíður eitthvað fjall betur?

Litlu norðar er Skarðsheiði en það er einnig mikið fjall og heldur hærra en Esja. Sambærileg mæling gefur flatarmálið 110 ferkílómetra en þá undanskil ég Ölver, Hafnarfjall og fleiri sem aðgreind eru með skarðinu sem Skarðsheiðin er kennd við.

Stórar dyngjur eins og Ok er ekki auðvelt að skilgreina hvar byrja, en mín málamiðlun gefur flatarmál upp á 105 ferkílómetra. Ok er auðvitað ekki lengur skilgreint sem jökull og fær því að vera með hér þótt möguleiki á endurkomu jökuls þarna sé ekki útilokaður.

Húnavatnssýslur státa af nokkrum umfangsmiklum fjöllum. Á Vatnsnesi mætti segja að þar standi eitt stórt og víðáttumikið fjall. En það sem tilheyrir hinu eina og sanna Vatnsnesfjalli er hinsvegar bara miðhluti fjalllendisins sem skiptist með skörðum og dölum í nokkur fjöll. Kannski eru heimamenn á öðru máli en ég fæ út stærðina 86 km2 með því að aðskilja Síðuna í austri, auk fjallstinda í vestri og suðri sem eru aðgreind með skörðum og bera sín eigin fjallanöfn. Víðidalsfjall er einnig heilmikill bálkur sem mælist 107 km2. Hér mætti einnig nefna nágrannan Vatnsdalsfall sem einnig er í þessum stærðarflokki eða um 90 km2.

Hvað þá með hinn mikla fjallabálk á Tröllaskaga? Þar eru vissulega að finna stór og mikill fjöll, en þau eru meira og minna samtengd og hluti af stærri fjallaröðum sem ganga út frá miðhluta skagans. Af heillegum fjöllum á skaganum má nefna stórar einingar eins og Barnadalsfjall á vestanverðum skaganum norðaustur af Hofsósi. Hvort sá bálkur sem ég hef slegið flatarmál á hér tilheyri allur því fjallaheiti veit ég ekki, en út kemur talan 110m2 eða nánast sama stærð og Skarðsheiði.

Svo er það fjallklumpurinn milli Vopnafjarðar og Héraðs. Svæðið skiptist í nokkra hluta og eru Smjörfjöll þar nafntoguðust, nema einhver vilji meina að Smjörfjöllin nái yfir allt fjallasvæðið. En hvað um það. Smjörfjöll samkvæmt minni mælingu gefa 169m2 sem er öllu meira en flatarmál Esju. En samt - Smjörfjöll eru eiginlega fjöll eða fjallgarður, en ekki fjall, enda felur örnefnið það í sér og ná hæstu tindar þarna yfir 1200 metra. Önnur fjallaröð, en nokkuð samhangandi eru Hlíðarfjöll sem snúa að Héraði. Ef flatarmál þeirra er mælt frá Smjörfjöllum að Hellisheiði eystri kemur flatarmálið 110m2 enn einu sinni fyrir. Utar á nesinu og einnig Vopnafjarðarmegin eru síðan ýmis minni fjöll svo sem Krossavíkurfjöll og Fagradalsfjöll.

Eins og ég nefndi í upphafi þá miðast þessi samanburður við fjöll utan jökla. Þó má alveg prófa að slá máli utan um hinn mikla Öræfajökul. Óumdeilt er að þar er að finna hæsta tind landsins þótt hæð hans hafi verið eitthvað á reiki. Flatarmálið er hér líka dálítið matsatriði eins og víðar en sjálfsagt er þó að miða við Hermannaskarð í norðri sem er í yfir 1300 metra hæð. Hér fáum við öllu meira flatarmál en úr öðrum mælingum eða tæpa 370 m2. Öræfajökull er sannkallað risafjall á okkar mælikvarða, en jafnast þó engan vegin á þau allra stærstu heiminum eins og elddyngjuna Mauna Loa á Hawaaii sem er 5.270 m2, og 4.169 metrar á hæð eða næstum helmingi hærri en Öræfajökull.

Þannig er þá niðurstaðan úr þessum hæfilega nákvæmum athugunum mínum. Ég hef sem sagt ekki fundið almennilegt fjall hér á landi sem stendur að mestu leyti stakt, er fjall en ekki fjöll, utan jökla, sem er stærra að flatarmáli en Esja. Sjálfsagt má þó alltaf hnika til skilgreiningum og nefna til sögunnar einhverjar stórar mishæðir eða eitthvað af fjallatagi sem er umfangsmeira. Niðurstöðum verður því að taka með fyrirvara þótt auðvitað haldi ég með mínu fjalli.

 

Hafíslágmarkið 2019

Sumrinu er lokið á Norðurslóðum og hafís tekinn að aukast á ný eftir hið árlega lágmark í útbreiðslu íssins í september. Eins og venjulega beinist athyglin að þessu hafíslágmarki enda ágætis mælikvarði á stöðu mála miðað við fyrri ár, þótt lágmarkið eitt og sér segi ekki alla söguna. Að þessu sinni var lágmarkið 2019 í 2.-3. sæti yfir lægstu lágmörk, ásamt árinu 2007 sem á sínum tíma var mikið tímamótaár í hafísbráðnun. Árið 2016 var lágmarkið einnig á mjög svipuðum slóðum en er nú strangt til tekið það 4. lægsta. Hafíslágmark sumarsins 2012 heldur þar með sinni afgerandi stöðu en það var einmitt líka mikið tímamótaár eins og sumarið 2007. Á þeim tveimur sumrum má segja að allt hafi gengið upp til að valda sem mestum usla á ísbreiðunni, hvort sem það sé talið gott eða slæmt. Á línuritinu hér að neðan frá NSIDC má sjá samanburð allra ára frá 1979 og eru blátónarnir tengdir áratugum, (sjá einnig yfirlit frá NSIDC hér).

Þarna sést að hafísbráðnun sumarsins 2019 var með mesta móti lengst af sumri og hélt alveg í við árið 2012 þar til allt hrökk í baklás seinni partinn í ágúst með kaldri og illa staðsettri lægð sem gerði sitt til að dreifa úr því sem eftir var af ísnum. Ísbráðnunin náði sér þó aftur á strik með hagstæðum vindáttum undir lokin en keppnin stóð þá við árin 2007 og 2016 á meðan árið 2012 var rækilega stungið af eins og glögglega má sjá.

Sumarið 2019 verður ekki talið neitt tímamótaár þótt útbreiðslan hafi farið þetta neðarlega en um það má segja, svipað og 2016, að aðstæður til að gera sem mestan usla á ísbreiðunni voru bara í sæmilegu meðallagi. Vissulega var sólríkt framan sumri þegar sólin var hæst á lofti, en til að halda forystunni má ekkert klikka undir lokin eins og gerðist þarna seinni partinn í ágúst. Við þekkjum þetta úr íþróttunum þótt auðvitað sé ekki um neina raunverulega keppni að ræða nema fyrir þá sem vilja. Reyndar eru áhyggjukröfur uppi þar sem þetta er hluti af þeim loftslagshamförum sem munu vera í gangi. En hvernig sem það er, þá má segja að vegna almennrar þynningar ísbreiðunnar þarf sífellt minni óvenjulegheit til að bræða ísinn þannig að lágmarksútbreiðslan nálgist 4 milljón ferkílómetra - sem reyndar var óhugsandi fyrir nokkrum áratugum þegar normið í lágmarkinu var nálægt 6-7 milljón km3.

Endum þetta á korti yfir hafísútbreiðsluna þann 13. september, sem var reyndar nokkrum dögum fyrir sjálft lágmarkið. Til samanburðar hef ég sett línu sem sýnir metlágmarks-útbreiðsluna árið 2012.

 

Hversu gott var sumarið í Reykjavík?

Ég er auðvitað ekkert fyrstur með fréttirnar að veðrið í sumar hafi verið með allra besta móti suðvestanlands. Mínar prívat veðurskráningar, sem miðast við Reykjavík og hafa staðið yfir frá 1986, staðfesta það auðvitað, en þær veðurskráningar innihalda einkunnakerfi sem byggja á veðurþáttunum fjórum, sól, úrkomu, hita og vindi og fær þar hver dagur einkunn á skalanum 0-8, eins og ég hef oft nefnt á þessum vettvangi. Einkunnir yfir lengri tímabil eru síðan meðaltal þeirra daga sem taldir eru með. Súluritið hér að neðan er ein afurðin úr þessum skráningum en þar má sjá gæðasamanburð allra sumra frá árinu 1986 og er þá miðað við mánuðina þrjá: júní, júlí og ágúst. Útkoman er ekki fjarri því sem kom fram á Hungurdiskunum hans Trausta hér á dögunum þar sem allt annarri aðferð er beitt en sumareinkunn mín fyrir þetta sumar er þó lítið eitt hærri.

Eins og sést á súlunni lengst til hægri var sumarið 2019 meðal hinna þriggja bestu á tímabilinu með einkunnina 5,30 sem er það sama og sumarið 2009 fékk, en vinninginn hefur sumarið 2012 með ögn hærri einkunn, 5,33. Þetta er auðvitað mikil umskipti frá sumrinu í fyrra sem var það næst lakasta á eftir leiðindasumrinu 1989. Landsmenn eru gjarnan misheppnir eða óheppnir með sumarveðrið eftir landshlutum en síðustu tvö sumur hafa öfgarnar í þeim efnum verið með mesta móti og þarf ekki að orðlengja það.

Næsta mynd er einnig unnin upp úr veðurdagbókarfærslum en þar er búið brjóta til mergjar sumarveður alla daga frá árinu 2000 með litaskiptingum sem útskýrð eru undir myndinni. Fjöldi skráðra sólardaga er einnig tekin saman lengst til hægri.

Síðustu tvö sumur eru á sitthvorum endunum þegar kemur að fjölda sólardaga. Sumarið 2019 státar af flestum sólskinsdögum á þessar öld, þegar teknir eru saman heilir og hálfir sólardagar, eða 48 talsins. Það kemur heim og saman við að ekki hafa mæst fleiri sólskinsstundir í Reykjavík þessa mánuði síðan 1929. Þarna ræður mestu mikill sólskinskafli langt fram eftir júní með tilheyrandi þurrkum og svo einnig fyrri partinn í ágúst. Júlí var ekki alveg eins sólríkur en státar þó af því að vera heitasti mánuður sem nokkru sinni hefur mælst í borginni, en það segir einnig sitt í sumareinkunninni.

 

Af hafísnum í norðri

Sumri er tekið að halla og styttist í árlega lágmarksútbreiðslu hafíssins á norðurslóðum. Að þessu sinni hefur bráðnun hafíssins í sumar verið með mesta móti og jafnvel hefur stefnt í að útbreiðsla íssins að loknu sumri gæti ógnað hinu óviðjafnanlega metlágmarki ársins 2012 sem var mikið tímamótaár hvað varðar hafísbráðnun. Á meðfylgjandi línuriti frá NSIDC (Bandarísku snjó- og hafísmiðstöðinni) sést hvernig staðan er í útbreiðslumálum hafíssins. Bláa línan fyrir 2019 er þarna alveg við 2012-línuna og hefur reyndar verið undir henni undanfarnar vikur þar til nú alveg upp á síðkastið. Til samanburðar eru einnig árin 2007 og 2016 sem til þessa eru í 2. og 3. sæti þegar kemur að hafíslágmarki ársins. Svo má einnig sjá þarna árið í fyrra 2018 sem sætti litlum tíðindum í bræðslumálum.

Þeir sem fylgjast hvað gleggst með þessari botnbaráttu eru frekar á því að metárið 2012 muni halda met-stöðu sinni þegar kemur að lágmarkinu í september, þótt ekkert sé útilokað. Lágmarkið 2019 gæti hins vegar vel orðið það næst lægsta nema eitthvert óvænt bakslag eigi sér stað. Á útbreiðslukortum frá 16. ágúst 2012 og 2019 sést hversu litlu munar milli þessara tveggja ára. Upp á framhaldið að gera munar hinsvegar um að þarna árið 2012 voru enn veikburða ísflákar aðskildir frá ísbreiðunni sem biðu þess að hverfa, sem þeir og gerðu. Einnig má sjá að nú í ár er nokkuð um ís við Kanadísku heimskautaeyjarnar sem gæti lifað sumarið af og komið í veg fyrir að norðvesturleiðin opnist. Af litunum að dæma má hinsvegar sjá að lítið er af mjög þéttum ís nú í ár miðað við 2012, en ísinn er þéttari eftir því sem blátónninn er hvítari.

Framhaldið mun síðan koma í ljós. Helst má búast við því að ísinn eigi eftir að hörfa enn meir frá Síberíuströndum enda spáð að hlýir vindar úr suðri muni blása yfir veikburða ísinn á þeim slóðum, samanber skjámynd af hitaspákorti frá Climate Reanalyzer sem sýnir frávik hitans frá meðallagi þann 17. ágúst. Sjálfur Norðurpóllinn, þarna í miðjunni, er þó vel varin frá öllum hliðum og verður varla íslaus í þetta sinn, frekar en fyrri daginn. Það styttist þó í slíkan atburð að öllum líkindum.

- - - -

Sjá einnig sérfræðilegt yfirlit um stöðuna frá NSIDC: http://nsidc.org/arcticseaicenews