Hafíslágmark ársins sætir litlum tíðindum

September er sá mánuður ársins sem hafís á Norðurslóðum er minnstur yfir árið. Þá lýkur sumarbráðnun og nýr ís fer að myndast. Lágmarkið að þessu sinni ber ekki þess merki að ísinn sé í það krítísku ástandi að íslaust Norður-Íshaf í sumarlok sé í sjónmáli á næstu árum. Vissulega voru uppi vangaveltur á sínum tíma um að slíkt gæti verið yfirvofandi eða ætti jafnvel þegar að hafa gerst. Þær spár, eða hvað sem mætti kalla þær, lituðust af þeirri miklu bráðnum og hnignun ísbreiðunnar sem átti sér sér stað einstök sumur. Fyrst sumarið 2007 og svo 2012 en það sumar á enn metið í lágmarksútbreiðslu í sumarlok. Þess á milli hefur ástandið vera upp og ofan en þó þannig að öll árin eftir 2007 hefur ísinn verið minni í lok sumars en öll árin þar á undan svo langt sem menn þekkja. Að minnsta kosti frá árinu 1979 þegar nákvæmar gervihnattamælingar hófust og líklegast mun lengur.

Hafíslágmark ársins var að þessu sinni 4,68 milljón ferkílómetrar sem er í 12. sæti yfir lægstu lágmörk sem mæld hafa verið. Þetta er lítið eitt minna en í fyrra, 2021, og á svipuðum nótum og lágmörkin 2008, 2010, 2017 og 2018. Sem fyrr segir á árið 2012 lágmarksmetið (3,39 millj.km2) í öðru sæti er árið 2020 (3,82 millj.km2). Á línuritinu sést hversu ísinn hefur minnkað heilt yfir frá því um aldamótin. Aðallega þó fram til ársins metársins 2012 en eftir það er ekki um mikla þróun að ræða. Til að fá samanburð við tímann fyrir aldamót set ég inn rauða línu sem sýnir meðallágmark áranna 1979-2010 skv. NSIDC.



Á mynd af ísbreiðunni, sem unnir er af Háskólanum í Bremen, lítur hafíslágmarkið 2022 nokkuð hefðbundið út. Ísinn hefur hörfað vel frá ströndum Síberíu og Alaska og eru stór opin svæði þar. Á Svalbarða var sumarið hlýtt og þar hefur ísinn hörfað vel frá norðurströndum. Siglingaleiðin norður fyrir Síberíu, norðausturleiðin, virðist greiðfær en meiri tíðindum sætir að norðvesturleiðin í gegnum Kanadísku heimskautaeyjarnar er einnig galopin um hin breiðustu sund en ekki bara gegnum þröngu krókaleiðina sunnar sem Amundsen sigldi um fyrstu manna árin 1903-1906.

Hvernig kemur Esjan undan vetri?

Samkvæmt rótgróinni venju er komið að hinum árlega samanburði á snjóalögum í Esju sem felst í því að taka mynd af Esjunni þegar skyggni leyfir fyrstu dagana í apríl og bera saman við sambærilegar myndir fyrri ára. Frá því árið 2013 hafa Esjuskaflar séðir frá borginni verið nokkuð lífseigir og haldið velli öll árin nema árið 2019. Hinsvegar hurfu allir skaflar fyrsta áratug þessarar aldar og er það lengsta slíka tímabil sem vitað er um. Ekki er þó mikill munur á hitastigi tveggja fyrstu áratuganna en auk hitans þá hafa úrkomusamir vetur og sólarlítil sumur sín áhrif.

Að þessu sinni var veturinn óvenju úrkomusamur í Reykjavík og reyndar sá úrkomumesti sem mælst hefur. Þótt sú úrkoma hafi fallið á ýmsu formi þá upplifðu borgarbúar óvenju mikinn snjó og erfiða færð seinni hluta vetrar. Esjan fer ekki varhluta af þessu því skaflar eru þar nokkuð öflugir í bland við fínlegri leifar snjókomu sem féll nú fyrir nokkrum dögum samhliða því er kólna tók í veðri eftir ágætis hlýindi og rigningar undir lok marsmánaðar. Hvort snjórinn hverfi að þessu sinni kallar á nokkur spurningarmerki að venju. Ekki hvarf snjórinn alveg í fyrra þrátt fyrir tiltölulega lítinn snjó á sama tíma og því ekki við miklu að búast í ár. Sumarið var líka ansi lengi að ná sér á strik í fyrra en það gengur ekki ef allir skaflar eiga að bráðna alveg.

Að þessu sinni birti ég myndir síðustu 10 ára. Serían nær hinsvegar aftur til 2006 og eru allar myndirnar geymdar í Esju-myndalbúmi hér https://emilhannes.blog.is/album/esja_i_april/

 

 

 

Skurðpunktabókin

Hvernig er umhorfs nákvæmlega á 65,0000°N og 18,0000°W, eða á öllum þeim 23 stöðum hér á landi, þar sem lengdar- og breiddarbaugar skerast? Allt um það í þessari óvenjulegu bók Skurðpunktar, sem sjálfur bloggarinn á þessari síðu tók saman og gaf út fyrr á þessu ári.

Um Ísland liggja ellefu lengdarbaugar og þrír breiddarbaugar innan strandlengjunnar. Við gerð bókarinnar var lagst í mikil og miserfið ferðalög til að heimsækja alla þessa skurðpunkta en umhverfi þeirra gefur vissan þverskurð af landinu og náttúrufari þess. Sá fyrsti var heimsóttur sumarið 2013 en verkefnið tók nokkur ár og var sá síðasti heimsóttur sumarið 2020. Staðirnir eru auðvitað misaðgengilegir en kannski ekki allir tilkomumiklir út frá hefðbundnum skilgreiningum. Þeir fá þó hér sinn sess sem fulltrúar hinnar almennu náttúru sem ávallt er merkileg á sinn hátt. Sjón er sögu ríkari! Bókin er fáanleg í flestum betri bókabúðum.

Hafíslágmarkið nokkuð fjarri meti að þessu sinni

Eins og venjulega í september þá hefur hafísinn á norðurslóðum nú náð sínu árlega lágmarki í útbreiðslu eftir bráðnun sumarsins. Ekki verður sagt að lágmarkið í ár sæti einhverjum tíðindum nema þá helst hversu miklu munar frá árinu í fyrra þegar lágmarkið var það næst lægsta frá upphafi mælinga. Þannig mældist minnsta útbeiðslan í fyrra 3.824 þús km2 en nú í ár þann 16. september mældist hún 4.724 þús km2 sem er munur upp á akkúrat 900 þús km2, samkvæmt tölum Bandarísku hafísmiðstöðvarinnar NSIDC. Eitthvað lengra er síðan í metið frá 2012 þegar útbreiðslan þá um haustið fór niður í 3.387 þús km2.

Sé miðað við öll ár frá upphafi nákvæmra mælinga árið 1979 endaði lágmarkið í ár einungis í 12. sæti. Hafa má þó í huga að öll árin fyrir 2007 mældist útbreiðslan meiri, og stundum töluvert meiri, sérstaklega eftir því sem við förum lengra aftur í tímann. Fyrir aldamótin 2000 fór lágmarksútbreiðslan yfirleitt ekki undir 6000 þús km2 og á níunda áratug síðustu aldar var lágmarkið að dóla sér í kringum 7000 þús km2, þannig að töluvert er í hafísmagn fyrri og kaldari tíma.

Þessi hafísútbreiðsla þarf þó ekkert að vera merki um að eitthvað bakslag sé í vændum enda spila veðuraðstæður mikið inn í þegar einstök ár eru skoðuð. Þeir miklu hitar sem víða gerðu vart við sig á meginlöndum Ameríku og Evrópu í sumar, að ógleymdu Norður- og Austurlandi, náðu hreinlega ekki alla leið norður. Eða eins og kannski má segja, þá héldu kuldapollarnir á Norður-Íshafinu sig heimafyrir að mestu með tilheyrandi sólarleysi. 

En svo má líka hafa í huga að útbreiðslan segir ekki allt. Heildarrúmál ísbreiðunnar er álíka lítil og verið hefur undanfarin ár og gamli þykki ísinn sem áður þakti stóran hluta ísbreiðunnar er að mestu horfinn. Ísinn er því að yngjast og þynnast og í samræmi við það hefur verið gefið út að hlutfall þunns 1. árs íss sé meira en áður hefur mælst. Hafísinn mun því áfram verða viðkvæmur fyrir skakkaföllum sumarlagi – en þá við annarskonar veðuraðstæður og voru nú í sumar.

 

Sjá einnig:

NSIDC: http://nsidc.org/arcticseaicenews/

MONGABAY: https://news.mongabay.com/2021/09/researchers-express-alarm-as-arctic-multiyear-sea-ice-hits-record-low/

Hvernig kemur Esjan undan vetri?

Samkvæmt rótgróinni venju er komið að hinum árlega samanburði á snjóalögum í Esju sem felst í því að taka mynd af Esjunni þegar skyggni leyfir fyrstu dagana í apríl og bera saman við sambærilegar myndir fyrri ára. Fyrsta myndin var tekin árið 2006 og eru myndirnar því orðnar allnokkrar og koma hér í öfugri tímaröð.

Frá því árið 2013 hafa Esjuskaflar séð frá borginni vera nokkuð lífseigir og haldið velli öll árin nema árið 2019. Hinsvegar hurfu allir skaflar fyrsta áratug þessarar aldar og er það lengsta slíka tímabil sem vitað er um. Ekki er þó mikill munur á hitastigi tveggja fyrstu áratuganna en auk hitans þá hafa úrkomusamir vetur og sólarlítil sumur sín áhrif.

Að þessu sinni var veturinn óvenju snjóléttur í borginni og ber Esjan þess greinileg merki. Vorið lætur hins vegar bíða eftir sér. Talsverðir kuldar hafa verið síðustu daga með tilheyrandi snjókomu sem aprílsólin hefur átt fullt í fangi með að bræða. Henni hafði þó orðið nokkuð vel ágengt daginn sem aprílmynd ársins var tekin og ekki annað að sjá en að í grunninn séu Esjuskaflar með minna móti miðað við flest önnur ár. Það skal þó tekið fram að snjóað hefur í Esju eftir að myndin var tekin og á sjálfsagt eftir að gera það nokkrum sinnum aftur, áður en sumarið gengur endanlega í garð. Það breytir þó ekki því að Esjan er snjólétt og ætti í venjulegu sumri að eiga ágætis möguleika á að hreinsa af sér allan snjó fyrir haustið.

Skurðpunktar - þar sem lengdar- og breiddarbaugar skerast á Íslandi

Eitt er að fá skrítnar hugmyndir og annað er að framkvæma þær. Og þegar búið er að framkvæma þær, er síðasta áskorunin eftir sem að gera eitthvað úr öllu saman til að festa verkið í sessi svo aðrir geti furðað sig á tiltækinu. Kannski á þetta við um uppátæki mitt sem var að eltast við þá staði á landinu þar sem lengdar- og breiddarbaugar skerast í heilum og óskiptum tölum - eða Skurðpunkta eins og ég kalla þessa staði sem eru alls 23 hér á landi innan strandlengjunnar.

 

Eins og gefur að skilja kölluðu þessir skurðpunktaleiðangrar á mikil ferðalög og göngur enda liggja staðirnir afar misvel að vegakerfi landsins. Ég var reyndar ekkert að flýta mér um of í þessu verkefni. Heimsótti fyrstu punktana sumarið 2013 og kláraði þann síðasta á Sprengisandi sumarið 2019, en þaðan er einmitt myndin hér að ofan.

Áður en hafist var handa hafði ég undirbúið mig vel, kynnt mér staðina sem best ég mátti og látið útbúa gulan ferning 40x40cm að stærð sem hægt væri að taka í sundur með einföldum hætti og fella ofan í bakpoka. Guli ferningurinn var þannig notaður til að afmarka skurðpunktinn á hverjum stað en var um leið einskonar rammi utan um sjálfa skurðpunktamyndina sem tekin er niður á jörðina, samanber þessar tvær myndir sem teknar eru nákvæmlega 65,0000°N/19,0000°W og 66,0000°N/17,0000°W.

Með þessu fæst ágætis kerfisbundinn þverskurður af landinu, jafnt grónu landi sem og hinum tilkomumiklu auðnum landsins, en svo vill reyndar til að engin skurðpunktanna lendir á jökli.

Margt er auðvitað hægt að segja um staðina og öll ferðalögin og það hefur vissulega verið gert. Mér hlotnaðist til dæmis sá heiður að fá heilsíðuviðtal í sjálfu Morgunblaði allra landsmanna þann 31. mars síðastliðinn. Tilefnið var ekki bara verkefnið sem slíkt, heldur líka útkoma bókarinnar Skurðpunktar sem ég setti saman en þar eru punktarnir teknir fyrir einn af öðrum í máli og myndum - og auðvitað kortum. Allt heilmikið verk sem skýrir að hluta hversu lítið hefur verið um bloggfærslur hjá mér undanfarin misseri. Jafnvel í miðjum eldsumbrotum!

Ekki nóg með það því núna stendur einmitt yfir sýning í Gallery Grásteini á Skólavörðustíg 4, þar sem öllum myndunum er raðað saman í þeirri röð sem þeir koma fyrir í landinu. Fyrst um sinna er bókin einungis fáanleg á sýningunni en dettur væntanlega inn í bókabúðir fljótlega. Þar með ætti ég að vera búinn að gera sæmilega úr öllu saman og festa verkið í sessi svo aðrir geti furðað sig á tiltækinu, en kannski ekki síður fengið splunkunýja og raunsæja sýn á landið okkar. Sjón er sögu ríkari, svo maður bregði fyrir sig auglýsingamáli.

 

Lang-næstminnsti hafís í norðri að loknu sumri

Þetta er kannski ekki vel orðuð fyrirsögn en hún segir þó það sem segja þarf. Sumarbráðnun hafíssins á Norður-Íshafinu var óvenju mikil að þessu sinni sem skilaði sér í næst minnstu útbreiðslu hafíssins, nú þegar hinu árlega hafíslágmarki er náð. Það var einungis á árinu 2012 sem minni hafís mældist að loknu sumri en það ár var alveg einstakt þegar kemur að hafísbráðnun. Ekkert hafíslágmark hefur komist nálægt því að jafnast á við það ár nema þá helst árið í ár sem tekur sér rækilega stöðu sem næst lægsta lágmarkið. Kortið hér að neðan sýnir lágmarksútbreiðslu íssins þann 13. september en til viðmiðunar hef ég dregið línu um lágmarkið 2012.

Hafísinn nú er óvenju lítill á þeirri hlið sem snýr að Atlantshafinu og ekki hefur áður verið lengra í hafísinn frá ströndum Síberíu. Þarna hafa ríkjandi vindar haft sín áhrif í sumar og spila hitabylgjur í Síberíu snemma sumars þar inn í auk þess sem óvenju sólríkt var yfir Norður-Íshafinu lengst af í júlí. Aftur á móti var minna um sól og hlýindi norður af Alaska enda blésu vindar þar gjarnan frá ísbreiðunni en ekki frá sumarheitum meginlöndunum. Til vitnis um það er allmikill hafís-angi eða einskonar hafíslokkur í Beauforthafi norður af Alaska sem heldur velli og munar helst því að þegar kemur að samanburði við metárið 2012.

Línuritið hér að ofan sýnir útbreiðsluþróun nokkurra ára. Árið 20017 var mikið tímamótár á sínum tíma en síðan hafa nokkur ár jafnast á við það eða verið með lægri lágmarksútbreiðslu í september. Einungis árið 2020 hefur náð að ógna seinna tímamótaárinu 2012. Gráa línan er meðalútbreiðsla áranna 1981-2010. Hvenær lágmarksmetið frá 2012 verði slegið vita menn ekki og því síður hvenær Norður-Íshafið nær að verða íslaust að mestu í sumarlok. Einhverjar yfirlýsingar um að mjög stutt gæti verið í það voru gerðar á árunum eftir 2007 en það voru svo sem ekki neinar spár. Ljóst er þó sífellt minni veðurfarsleg óvenjuleg þarf til þess að fá út mjög lága útbreiðslu í sumarlok.

Nánar um þetta allt saman má fá á heimasíðu Natioanal Snow and Ica Data Center: http://nsidc.org/arcticseaicenews/

 

Af hafísbráðnun sumarsins

Sumarbráðnun hafíssins í norðri er nú í fullum gangi og samkvæmt venju mun hið árlega lágmark í hafísútbreiðslu eiga sér stað í september. Áhugasamir, eins og ég, eru auðvitað farnir að spekúlera í hvernig það lágmark verði í samanburði við fyrri ár. Þrátt fyrir að heill mánuður sé eftir af bræðsluvertíðinni þá er útbreiðslan nú þegar komin undir september-meðallágmark áranna 1981-2010, sem þykir þó varla sæta tíðindum - slík er breytingin frá því sem áður var.

Möguleiki á metlágmarki að þessu sinni er þó frekar tæpur því samkeppni við metlágmarkið frá árinu 2012 er mjög erfið enda má segja að allt hafi gengið upp það ár í átt til bráðnunar. Kortið hér að neðan sýnir hvernig hafísútbreiðslan leit út núna þann 7. ágúst en til samanburðar hef ég krotað inn línu sem sýnir met-septemberlágmark ársins 2012. Möguleikinn er þó kannski til staðar enda ísinn orðinn gisinn utan 2012-línunnar eins og sjá má.

Að þessu sinni var hafísinn óvenju fljótur að hverfa undan ströndum Síberíu þar sem miklir hitar réðu ríkjum fyrri part sumars. Öflugt og lífseigt hæðarsvæði var einnig yfir íshafinu í júlí með tilheyrandi sólskini sem gerði sitt til að vinna á ísnum og átti sinn þátt í hversu mikið útbreiðsla íssins dróst saman í júlí enda fór svo að útbreiðslan hafði ekki mælst minni áður í þeim mánuði. Í Beaufort-hafi norður af Alaska hélt ísinn hins vegar betur velli vegna ríkjandi vindátta þar. Öflugt lægðarsvæði tók sér síðan bólfestu á þeim slóðum undir lok júlí með tilheyrandi vindum sem rótuðu upp ísnum, gerðu hann gisinn án þess þó að útbreiðsla íssins hafi dregist saman að ráði. Þetta má meðal annars sjá á línuritinu hér að neðan sem sýnir útbreiðsluþróunina miðað við tvö valinkunn tímamótaár (2007 og 2012), auk tveggja síðustu.

Hvernig staðan verður í september mun svo bara koma í ljós en úr þessu fer töluvert að draga úr bráðnuninni eftir því sem sólin lækkar á lofti. Stór svæði sem snúa að Alaska og Beringssundi og einkennast af gisnum ís geta þó auðveldlega orðið íslaus áður en yfir líkur. Lokaniðurstaðan í útbreiðslu ræðst því aðallega af því hvernig veður og vindar leika um það svæði.

Endum þetta á öðru línuriti frá NSIDC sem sýnir hvernig meðalútbreiðslan í júlí hefur þróast frá upphafi nákvæmra gervitunglamælinga árið 1979. Nýliðinn júlí kemur þarna sérlega sterkur inn eins og sjá má.

Hvernig kemur Esjan undan vetri?

Samkvæmt venju er komið að hinum árlega samanburði á snjóalögum í Esju sem felst í því að taka mynd af Esjunni þegar skyggni leyfir fyrstu dagana í apríl og bera saman við sambærilegar myndir fyrri ára. Fyrsta myndin var tekin árið 2006 og eru myndirnar því orðnar 15 talsins og koma hér fyrir neðan í öfugri tímaröð ásamt upplýsingum hvort og þá hvenær allur snjór hefur horfið úr Esjuhlíðum frá borginni séð.

Í fyrrasumar, eftir nokkurra ára bið, náði fjallið loksins að hreinsa af sér allan snjó en það hafði ekki gerst síðan 2012. Snjór hvarf hinsvegar í fjallinu allan fyrsta áratug þessarar aldar og er það lengsta slíka tímabil sem vitað er um. Þessi annar áratugur aldarinnar hefur reyndar ekki verið neitt kaldari að ráði, en úrkomusamir vetur og sólarlítil sumur haft sín áhrif. Einnig spilar inn í að ef skafl lifir eitt sumar, leggst hann undir það sem bætist við veturinn eftir og því þarf meira til sumarið eftir.

Esjumynd þessa árs var tekin þann 9. apríl og er heldur dimmara yfir henni en öðrum. Það hefði verið hægt að taka bjartari mynd nokkrum dögum fyrr ef ljósmyndarinn og bloggarinn hefði hreinlega munað eftir því á þessum farsóttartímum. Vel sést þó að Esjan er fínflekkótt af snjó niður á láglendi enda stutt síðan snjóaði í byggð. Best er að spá sem minnstu hvort sumarið dugi til að bræða lífseigustu skaflana. Það veltur á sumrinu sem enginn veit hvernig verður.

Reykjavíkurhiti í kubbamynd

Árið 2019 hefur nú fengið sinn sess í kubbamyndinni sem ég gerði á sínum tíma og hef uppfært síðan. Nú liggur fyrir að meðalhiti liðins árs í Reykjavík var 5,8 stig sem er tæpum 0,3 stigum ofan við meðalhita þessarar aldar og 1,5 gráðum yfir 30 ára "kalda" meðaltalinu frá 1961-1990 og um 0,8 stigum yfir "hlýja" 30 ára meðaltalinu 1931-1960. Þetta var því eitt af þessum hlýju árum sem hafa verið allnokkur á þessari öld samkvæmt veðurstofugögnum sem unnið er útfrá. Einnig er þetta eina árið með meðalhitann 5,8 stig og má því segja að kominn sé árshiti sem vantaði í safnið, eða í kubbamyndina hér að neðan.

Nýliðið ár er annars álíka hlýtt og þau hlýjustu frá tímum gömlu hlýindanna á síðustu öld, en þó er ekki alveg hægt að negla slíkt alveg niður vegna breyttra staðsetninga á athugunarstöðum. Annars sést þarna ágætlega hvernig áratugirnir dreifast á hitaskalanum. Flestöll ár þessarar hafa haldið sér yfir 5 stigunum en árið 2015 er afgerandi kaldasta árið með meðalhitann 4,5 stig sem einhvertíma hefði þótt í lagi. Efst trónir árið 2003 með 6,1 stig í meðalhita en árið 1979 situr sem fastast á botninum með árshita upp á aðeins 2,9 stig. Árið 1995 er hinsvegar síðasta afgerandi kalda árið (3,8°C) og mætti segja að það marki lok kalda tímabilsins sem hófst um eða upp úr 1965.

Það er klassískt að velta fyrir sér hvort árshitinn sé kominn til að vera yfir 5 stigunum. Að loknum fyrsta áratug þessarar aldar fannst mér það sjálfum frekar ólíklegt. Þessi annar áratugur aldarinnar hefur þó haldið vel í þann fyrsta, meðalhitinn er þó örlítið lægri, en aðallega þó vegna ársins 2015 sem minnir á að ekkert er alveg komið til að vera.