Tröllasteinar á heiðinni

Laugardaginn 17. ágúst fór ég í afskaplega langa og krefjandi gönguferð um heiðarnar norðan Hraundals sem liggur austur úr Ísafjarðardjúpi og var ég kominn alla leið að Ófeigsfjarðarheiði er ég snéri við og gekk heiðarnar sunnan dalsins til baka. Samkvæmt mælingu eru þetta um 36 kílómetrar og tók leiðangurinn um 18 klst með góðum og gagnlegum stoppum sem meðal annars voru nýtt til myndatöku. Um Ófeigsfjarðarheiði liggur gömul gönguleið milli Ísafjarðardjúps og Strandasýslu með listilega hlöðnum vörðum enda nægt framboð af efnivið í slík mannvirki á heiðinni. Svæðið er skammt sunnan Drangajökuls og lá leiðin meðal annars um forna jökulruðninga og mikið grjótlandslag þar ýmsar steinrunnar kynjaverur urðu á vegi manns eins og sjá má í eftirfarandi myndaseríu.

Við upphaf göngunnar er hér horft að bænum Skjaldfönn í Skjaldfannardal sem ber nafn með rentu, ekki síst nú í sumar þegar snjóskaflar eru með meira móti. Hraundalsáin rennur þarna úr Hraundalnum en hún á upptök sín á Ófeigsfjarðarheiði.

Kominn hér langleiðina inn eftir og sér í norður í átt til Drangajökuls. Skriðjöklar fyrri tíma hafa sumstaðar skilið eftir myndarlega grjóthnullunga á klöppum, nema einhver tröllin hafi verið í framkvæmdum.

 

Ein af vörðunum á Ófeigsfjarðarheiðinni. Þessi er með gægjugati og þegar horft er í austur sést til fjalla Strandamegin.

 

Einsamalt risabjarg með skepnulegt höfuðlag. Grameðla kannski?

 

Svo kom ég að þessum kjálkabrotna grjóthnullungi sem er allt annað en vingjarnlegur á svip. „Hvurn fjandann ertu að vilja hér upp á heiðinni?“ heyrðist mér hann segja.

Þegar sól fór að lækka á lofti skipti grjótið um lit og enn fleiri persónur komu í ljós. Prófíllinn á þessum er nokkuð viðkunnanlegur, kannski er þetta hetjan góða.

Þessi var öllu skuggalegri þar sem hann fylgdist með mér úr fjarska. Þegar hér var komið var best að koma sér til byggða enda farið að kvölda og löng ganga eftir.
 

 

Staðan í hafísmálum. Stefnir í íslausan Norðurpól?

Byrjum á því að skoða línurit frá Dönsku Veðurstofunni sem sýnir útbreiðslu hafíssins á norðurslóðum í ár borið saman við fyrri ár. Greinilegt er að 2013 er eftirbátur síðustu ára og mikið þarf til næstu vikur ef 2013 á að blanda sér í botnbaráttuna (eða toppbaráttuna eftir því sem menn vilja orða það).

En útbreiðsla er ekki allt. Þykktin og almennt heilbrigði íssins skiptir líka máli. Í síðasta yfirliti mínu frá því um miðjan júní hugleiddi ég þann möguleika að Norðurpóllinn gæti orðið íslaus og átti þá við Norðurpólinn sjálfan. Þá virtist ýmislegt benda til þess að gangur hafísbráðnunar gæti orðið með nokkuð öðrum hætti en undanfarin sumur vegna þrálátra lægða yfir Norðurpólnum nú í vor sem töfðu fyrir bráðnun og spóluðu ísnum út frá miðju og að jaðarsvæðum íshafsins.

Nú þegar langt er liðið á bræðsluvertíðina er ekki alveg hægt að segja til um hvernig fer með lágmarkið í ár og mögulegt ísleysi á Norðurpólnum en tæpt gæti það orðið. Lægðargangurinn hefur haldið áfram með litlum hléum í sumar og þar á meðal hefur ein ansi öflug verið að róta í ísnum núna undanfarna daga. Með lægðunum fylgir ekki bara vindur sem dreifir úr ísnum heldur líka kuldi og skýjahula sem hvorttveggja hefur að sjálfsögðu neikvæð áhrif á ísbráðnun. Norðurpólslægðir geta þó haft önnur áhrif núna síðsumars þegar ísbreiðan er orðin gisinn og þunn enda nær sjórinn þá að herja á ísflákana af meiri þunga með tilheyrandi saltaustri. Þetta kom berlega í ljós í fyrra þegar risalægð herjaði á ísbreiðuna þar sem hún var veikust fyrir og flýtti fyrir bráðnun, þó ekki sé hægt að fullyrða að sú lægð ein og sér hafi valdið metlágmarkinu í fyrra.

Kortin hér að ofan sýna áætlaða þykkt íssins 11. ágúst 2012 (vinstra megin) og 2013 (hægra megin). Árið 2012 endaði sem metár í lágmarksútbreiðslu og eins og sjá má höfðu þarna stór hafsvæði bráðnað útfrá strandlengjum Alaska og Síberíu og áttu eftir að gera enn meir. Hinsvegar var ísinn talsvert þykkur miðsvæðis og norðurpóllin þakinn +2ja metra þykkum ís samkvæmt kortinu og norður af Grænlandi og Kanadísku heimskautaeyjunum var talsvert af 4-5 metra þykkum ís. Nú um stundir árið 2013 er útbreiðslan talsvert öðruvísi og í samræmi við það sem ég hef lýst nema hvað að bæði árin er álíka íslétt Atlantshafsmegin. Útbreiðslan nú er almennt öllu meiri en á móti er ísinn að jafnaði þynnri (eða gisnari). Þetta á sérstaklega við nálægt sjálfum Norðurpólnum þar sem ástandið er mjög tæpt enda hafa lægðir sumarsins spólað hressilega yfir ísnum og gert mikinn usla. Einnig má vekja athygli á mjög litlum hafís í Austur-Grænlandsstraumnum, eða nánast engum, sem einmitt er vísbending um að lítið af ís hefur borist út úr sjálfu Norður-Íshafinu.

Hvernig þetta endar kemur svo í ljós í september. Myndin hér að neðan er tekin úr gervitungli 11. ágúst og grillir þar í hina raunverulega stöðu nálægt Norðurpólnum sem er þarna neðst í vinstra horni myndarinnar.

- - - -

Uppruni mynda:

Línurit: Danmarks Meteorologiske Institut: / http://ocean.dmi.dk/arctic/icecover.uk.php

Þykktarkort: U.S. Naval Research Laboratory / http://www7320.nrlssc.navy.mil/hycomARC/arctic.html

Ljósmynd: NASA / http://rapidfire.sci.gsfc.nasa.gov/subsets/?mosaic=Arctic

Heimildir eru héðan og þaðan, meðal annars hafísbloggsíðan mikla: Arctic Sea Ice.

Næsti stórskjálfti á Suðurlandi

Á jarðskjálftakorti Veðurstofunnar frá 6. ágúst má sjá að lítilsháttar skjálftavirkni hefur verið nálægt Rangárvöllum, eða svona 10 km austan við skjálftasprunguna sem myndaðist í 17. júní-skjálftanum árið 2000. Ekki veit ég hvort þetta boði eitthvað sérstakt og ætla ekki að setja mig í neinar spámannsstellingar. Engu að síður finnst mér skjálftavirkni á þessu svæði vera allrar athygli virði enda hefur verið talað um að í skjálftunum árið 2000 og 2008 hafi kannski ekki losnað um alla þá spennu sem fyrir hendi er á Suðurlandsbrotabeltinu. Sérstaklega á þetta við um austasta hluta brotabeltisins. þ.e. svæðið austan við 17. júní skjálftann en jarðskorpan á þeim hluta er eitthvað þykkari en vesturhlutinn og jarðskjálftar að sama skapi öflugri.

Í Suðurlandskjálftunum miklu árið 1896 átti fyrsti skjálftinn upptök sín í Landssveit þann 26. ágúst og daginn eftir varð skjálfti í Hrunamannahreppi aðeins norðar. Dagana 5.-6. september færðist skjálftavirknin vesturátt með fleiri skjálftum allt austur að Ölfusi. Skjálftahrinan gekk því hratt fyrir sig ólikt því sem gerðist í síðustu hrinu þar sem átta ár liðu frá fyrsta skjálfta til hins síðasta.

En þá er eftir að minnast á öflugasta skjálftann sem varð árið 1912 og átti upptök nálægt Bjólfelli vestur af Heklu. Hann mældist 7,0 að stærð og þar með öflugri en aðrir Suðurlandsskjálftar í síðustu tveimur stórhrinum. Hann olli vitanlega miklu tjóni á Rangárvöllum og fannst víða um land. Líta má á þennan stóra skjálfta sem síðbúinn lokahnykk í hrinunni 1896 og um leið þann öflugasta sem rímar við það að jarðskorpan er þykkari þarna austast.

Spurningin er því sú hvort stóri bresturinn á okkar tímum sé eftir og jafnvel yfirvofandi á Rangárvöllum eða þar um kring. Það þarf svosem ekkert að vera en ef þarna verður stórskjálfti á næstunni þá er ég allavega búinn að nefna þetta. Auðvitað er flottast þegar óbreyttir bloggarar og amötarar eins og ég geta sagt fyrir um hluti, þó ekki væri nema bara til að geta sagt: "Ég sagði það!" Svo er ekki úr vegi að nefna hér í lokin að Katla gæti farið að gjósa nú í haust.

Veðureinkunn júlímánaðar fyrir Reykjavík - og Akureyri

Nú er hinn skrautlegi júlímánuður liðinn og ég búinn að reikna út veðureinkunn mánaðarins sem fengin er út úr mínum prívat veðurskráningum. Eins og áður er rétt að taka fram að ég hef haldið úti veðurdagbók frá árinu 1986 og gef hverjum degi veðureinkunn sem byggð er á veðurþáttunum fjórum: sólskini, úrkomu, hita og vindi. Ef allir þættirnir eru jákvæðir fær sá dagur 8 stig en 0 stig ef allir þættirnir eru neikvæðir. Einkunn mánaðarins er síðan meðaleinkunn alla daga mánaðarins. Meðaleinkunn júlímánaða frá upphafi er 4,8 stig. Skráningarnar miðast við veðrið eins og það er yfir daginn í Reykjavík en að þessu sinni prófaði ég einnig að skrá veðrið á Akureyri með sama hætti, en þar varð ég eingöngu að reiða mig á athuganir sem birtast á vef Veðurstofunnar. Ég geri grein fyrir Akureyrareinkunninni í lok pistilsins, en fyrst er það Reykjavík.

Nýliðinn júlímánuður í Reykjavík fékk samkvæmt þessu kerfi einkunnina 4,6 sem telst vera í lakara lagi en þó ekki fjarri meðallagi.
Fyrri hluti mánaðarins var reyndar afleitur eins og frægt er enda var einkunnin ekki nema 3,9 stig fyrstu 15 daga mánaðarins og minnti ástandið á hina verstu rigningarmánuði fyrri aldar auk þess sem hlýindin létu mjög á sér standa. Þetta voru mikil viðbrigði eftir þau góðu sumur sem hafa verið ríkjandi hér síðan 2007 en einnig áminning um að tímar kaldra rigningarsumra hér í bæ þarf alls ekki að vera liðinn.
Seinni hluti mánaðarins gerði mun betur og náði 5,4 stigum í einkunn sem er mjög gott. Sólin lét þá sjá sig og hitinn náði sér vel á strik með hlýrra, Evrópuættuðu lofti (jafnvel konunglegu). Að vísu fengum við aðeins smjörþefinn af hitabylgjunni sem náði sér vel á strik inn til landsins eins og oft vill verða en þó náði hitinn 20,2 stigum þann 27. júlí og sumarið þar með komið í flokk 20 stiga sumra í Reykjavík en þau hafa verið óvenjumörg það sem af er öldinni.



Samanburður við fyrri ár sést á súluritinu hér að ofan. Þar trónir júlí 2009 hæst með einkunnina 5,8 sem er alveg frábær einkunn sem erfitt verður að toppa í framtíðinni (sérstakur pistill er til um þann mánuð). Júlí 2007 er í öðru sæti með 5,5 en það sumar var það fyrsta í röð góðviðrissumra sem þetta sumar virðist ekki ætla að verða hluti af. Júlí 2013 er þarna með sín 4,6 stig sem er heldur betra en júlí 2006 sem fékk 4,4 stig.
Margir júlímánuðir tímabilsins hafa orðið meðalmennskunni að bráð og eru lítt eftirminnilegir. Júlí 1989 var hinsvegar eftirminnilega slæmur enda sólarlausasti júlí í Reykjavík og kaldur og blautur að auki. Hann fékk einkunnina 3,9 sem er reyndar það sama og fyrri hluti nýliðins júlímánaðar fékk. En það er að vísu ekki keppt í því. Júlí 1991 með einkunnina 5,1 verður lengi í minnum hafður vegna hitabylgjunnar miklu snemma í mánuðinum og endaði meðalhitinn í 13,0 stigum sem þá var nýtt mánaðarmet  í Reykjavík. Í dag deilir mánuðurinn metinu með júlí 2010 sem einnig náði 13,0°C í meðalhita.

Akureyri 4,9
Eins og ég nefndi í upphafi þá gerði ég tilraun með að skrá einnig veðrið á Akureyri þennan mánuð sem var nokkuð lærdómsríkt. Einkunnin sem út úr því kom er 4,9 sem er í góðu meðallagi miðað við Reykjavík en spurning er hvernig samanburðurinn er við fyrri ár á Akureyri - heimamenn hafa kannski einhverja tilfinningu fyrir því. Eins og maður vissi fyrir þá eru meiri hitasveiflur fyrir norðan en hér fyrir sunnan. Kalt var framan af á Akureyri og allmargir dagar sem varla eða alls ekki náðu 10 stigum yfir daginn. Tvo daga skráði ég þar sem hitinn var yfir 20 stigum meira og minna yfir daginn en hlýjast var í sunnanáttinni þann 10. júlí og aftur varð mjög hlýtt þann 21. júlí. Hafgolan á Akureyri virðist vera meira afgerandi en í Reykjavík, bæði hvað varðar vind og hita. Í heildina voru veðurþættirnir fjórir heldur hagstæðari á Akureyri en í Reykjavík þótt ekki hafi munað miklu. Aðrir fylgjast betur með því, en ég læt þetta nægja.