Að lenda í Háskólaritgerð

Eins og þeir vita sem þekkja mína bloggsíðu, fjalla ég aðallega um himinn og jörð en alls ekki allt þar á milli. Og þar sem ég er svokallaður grafískur hönnuður þá á ég það til að útbúa mínar eigin myndir, kort og línurit til hliðar við það sem ég skrifa um. Eftir sjö ára bloggstarf er því komið talsvert magn af texta og myndum á veraldarvefinn sem maður ber einhverskonar ábyrgð á. Ég lendi til dæmis oft í því að ef ég gúggla einhver náttúrufyrirbæri, þá hitti ég sjálfan mig fyrir í stórum stíl. Þetta á sérstaklega við ef ég leita eftir myndum á gúgglinu. Sumar af þessum myndum öðlast öðlast jafnvel sjálfstætt framhaldslíf langt út fyrir það sem þeim er ætlað og úr samhengi við upphaflegt markmið.

Háskólaritgerðin
Fyrir stutt brá mér nokkuð í brún þegar ég var að fletta mig í gegnum Háskólaritgerð sem ég fann á netinu. Ritgerðin er eftir Daníel Pál Jónasson, dagsett í maí 2012 og nefnist: Hraunflæði á höfuðborgarsvæðinu Saga hraunflæðis á svæðinu á nútíma og kortlagning mögulegra farvega til byggða. Þetta er auðvitað hin merkasta ritgerð og vissulega á mínu áhugasviði. Ég ætla ekki að fara nánar út í efni ritgerðarinnar sem er upp á 106 síður (með öllu). Nema hvað þegar kom að bls. 84 í pdf-skjalinu þá kannaðist ég allt í einu við kort sem ég hafði gert á sínum tíma þegar ég var einmitt að velta fyrir mér hvað gerðist ef ógnarmikil gossprunga með miklu hraunrennsli opnaðist rétt utan við borgina, í bloggfærslu sem nefnist Heiðmerkureldar. Kortið mitt er birt þarna í ritgerðinni til að varpa ljósi á (misgóða) umræðu í fjölmiðlum og samfélagsmiðlum um hugsanlegar afleiðingar eldgoss í nágrenni borgarinnar. Ritgerðarhöfundur sýnir mér þó vissan skilning og nefnir að ég hafi alla fyrirvara á í sambandi við myndina. Upphaflegur tilgangur minn með þessari mynd var reyndar ekki sá að sýna hvað líklegt væri að gæti gerst, heldur öllu frekar sá að finna út hversu stór sprunga með hraunflæði þyrfti að opnast ofan byggðar svo að hraunrennsli næði að umkringja höfuðborgarsvæðið. Þetta var í framhaldi af umræðu vegna jarðskjálfta og landriss við Krísuvík en þá hafði jarðfræðingurinn og bloggfélagi vor Haraldur Sig. einmitt verið að fjalla um hættuna af mögulegu gosi út frá eldstöðvakerfi Krísuvíkur og bent á að sprungusvæði tengt því næði að Elliðavatni sem skapaði vissa hættu á hraunrennsli úr þeirri átt (sjá hér). Þessa atburðarrás langaði mig til að kanna betur og einnig hvað þyrfti til svo að hraun næði að umkringja höfuðborgarsvæðið - sem ég var þó allan tíman meðvitaður um að væri afskaplega ólíklegt.

Það sem kemur fram í Ritgerðinni varðandi þetta er eftirfarandi:

„8.1.3 Fréttaumfjöllun um nýlegt landris í Krýsuvík
…
Miklar umræður höfðu skapast á bloggsíðum og á Facebook í kjölfar frétta en þar höfðu ýmsir reynt að áætla hvar gos myndi koma upp og hvert það myndi renna. Emil Hannes Valgeirsson, grafískur hönnuður, hafði áætluð gossprungu eftir endilöngu höfuðborgarsvæðinu og um það bil í framhaldi af gossprungurein Krýsuvíkurelda í Krýsuvíkurkerfinu (2012). Var mynd hans (mynd 40) vægast sagt áhrifarík en henni var deilt á milli fjölda fólks á Facebook og meðal annars höfundi þessarar rannsóknarritgerðar. Emil tilgreindi í umfjöllun um myndina að líkurnar á atburðum á borð við þennan, að 10 kílómetra gossprunga opnist nærri Reykjavík, væru litlar og einnig að ólíklegt væri að gossprungan myndi ná svona langt í norðaustur. Sagði Emil enn fremur: „Ég vil hafa alla fyrirvara á þessu og vona að ég sé ekki að skapa óþarfa hræðslu eða koma einhverjum í uppnám.“ (Emil Hannes Valgeirsson, 2012).
Lesa má úr umfjöllun Emils og athugasemdum að hann gerði sér vel grein fyrir annmörkum kortsins. Eins var ekki víst að hann hafði ætlað myndinni þessa dreifingu sem hún hlaut á samskiptavefjum. Af dreifingunni má þó draga þá ályktun að myndræn framsetning getur valdið ótta og forvitni hjá fólki og því er þetta hraunflæðilíkan aðeins gagnrýnt og tengt umfjöllun um móbergsmyndanir í næsta kafla. Er ágætt að almenningur geri sér grein fyrir hættunni sem skapast geta af völdum eldgosa á Reykjanesi en mat á þeirri hættu þarf að vera stutt rökum.“

Ég get alveg tekið undir gagnrýni á þessa mynd mína og að svona myndræn framsetning geti orkað tvímælis og skapað óþarfa ótta. Kortið var vissulega teiknað af nokkurri fífldirfsku og af meira kappi en forsjá, en það er nú reyndar oft eðli bloggheima. Í ritgerðinni kemur fram í framhaldi af þessu að leiða megi líkur að því að fá, lítil eða engin eldgos hafi komið upp á svæðinu norðaustur frá Búrfell til Elliðavatns, síðustu tugi þúsunda ára. Einnig kom fram í umræðum við bloggfærslu mína að ólíklegt er að hraun gætu runnið milli Garðabæjar og Hafnarfjarðar vegna landsigs eftir að síðustu hraun fóru þar um fyrir nokkur þúsund árum.

Af fífldirfsku á Fimmvörðuhálsi
En það er meira í þessari ritgerð sem vakti sérstakan áhuga hjá mér og þá vindum við kvæði okkar í kross. Á bls 93 í ritgerðinni játar höfundur á sjálfan sig fífldirfsku við hraunjaðarinn þegar fjörið á Fimmvörðuhálsi stóð sem hæst. Hann birtir mynd af ferðamönnum við hraunkantinn og einnig sérstaka mynd af sjálfum sér haldandi á kampavínsflösku rétt fyrir framan glóandi hraunið. Þarna kannast ég einmitt við kauða því sjálfur var ég staddur þarna á sama stað á sama tíma ásamt fjölda annarra sem stóðu þarna rétt við glóandi hraunkvikuna sem hafði brotist fram úr hrauninu. Enginn gerði sér grein fyrir hættunni sem þarna skapaðist en stuttu síðar flúði fólk í ofboði þegar snjólagið undir hraunelfunni snöggsauð með sprengingum og látum. Til allrar lukku var það engum að fjörtjóni. Meðfylgjandi 3 myndir eru teknar úr ritgerðinni.

Ég bloggaði einmitt um þessa gosferð og þetta atvik á sínum tíma og birti myndir (sjá: Myndir af vettvangi). Í annarri bloggfærslu sem ég kallaði Goslokaskýrsla 1 birti ég svo mynd af tveimur fáklæddum sprelligosum við hraunkantinn, sem vöktu sérstaka athygli mína og viðstaddra og ekki að ástæðulausu. Sá til vinstri er greinilega téður höfundur ritgerðarinnar sem ég var að fjalla um. Fífldirfskan er þar með komin í hring.


Það er nú ekki illa meint hjá mér að vera tengja þetta saman með þessum hætti en ég stóðst ekki freistinguna. Ritgerð Daníels Páls er hinsvegar mjög áhugaverð og fræðandi. Í niðurlagi hennar eru talin upp ýmis atriði sem rannsaka þyrfti betur varðandi hættu og óþægindi vegna hugsanlegra eldsumbrota nálægt höfuðborgarsvæðinu enda full ástæða til, þótt stundum finnist mér fólk ofmeta hættuna þegar það talar um flóttaleiðir út úr borginni. Ég tel mig allavega vera nokkuð öruggan hér í Vesturbænum. 

Tengill á ritgerðina, Hraunflæði á höfuðborgarsvæðinu Saga hraunflæðis á svæðinu á nútíma og kortlagning mögulegra farvega til byggða http://skemman.is/handle/1946/11887