Þrjú hús

Nú ætla ég að snúa mér að húsum og kíkja létt á þrjár misgamlar byggingar í Reykjavík sem hver um sig er ágætis fulltrúi fyrir stíl og tíðaranda síns tíma. Þetta eru áberandi og vel þekkt hús af stærra staginu en sjálfum finnst mér þessar byggingar vera vel heppnaðar og eiginlega hver annarri fallegri af ýmsum ástæðum. Línurnar sem ég hef bætt við myndirnar eru til áhersluauka.

Aðalbygging Háskóla íslands var metnaðarfull bygging á sínum tíma sem reis á krepputímunum miklu um 1930. Arkitektinn er sjálfur Guðjón Samúelsson húsameistari og er mjög í hans anda. Þetta er hús í klassískum stíl þar sem miðhlutann ber hæst og útfrá þeirri miðju koma álmur til beggja hliða. Þetta hefur samt verið nútímalegt hús á sínum tíma og í stað fíngerðs skrauts er einhverskonar stuðlaverk á miðhlutanum sem vísar til himins. Eins og klassískum byggingum fer inngangurinn ekki framhjá neinum enda er hann rækilega fyrir miðju og um leið brennipunktur byggingarinnar og umhverfisins. Þannig vildu menn hafa mikilvæg hús fyrr á árum þar sem fólk bar virðingu fyrir valdinu og stofnunum. Umhverfið fyrir framan bygginguna undirstrikar einnig þessa miðju og þá hugsun að þetta sé miðstöð lærdóms og þekkingar hér á landi. Svona miðjusettar byggingar voru algengar í klassískri húsagerð í mikilvægum húsum svo sem konungshöllum, ráðhúsum, menntastofunum og fleiru og gjarnan hafðar við enda breiðstræta. Fyrir framan Háskólan eru reyndar bara breiðstígar og tröppuverk sem virðast einungis vera þarna í sjónrænum tilgangi.

Sjávarútvegshúsið að Skúlagötu 4 hefur sett stóran svip á sitt umhverfi frá því það var byggt snemma á 6. áratugnum. Arkitektinn er Halldór Jónsson sem teiknaði meðal annars Hótel Sögu og ýmsar skrifstofubyggingar í svipuðum anda. Hér er módernisminn kominn til sögunnar og allt aðrar áherslur en í klassíkinni. Athyglinni er ekki beint að neinni ákveðinni miðju heldur fær byggingin öll sama vægi. Í heimi fjöldaframleiðslunnar eiga hlutir að vera einsleitir og einfaldir og fegurðin felst í endurtekningunni. Inngangurinn er ekki dreginn fram sérstaklega og er ekki einu sinni fyrir miðju. Ekki er þó gengið alla leið í naumhyggjulegum módernisma því það örlar á skrauti eða munstri við innganginn sem nýtur sín þegar komið er að. Neðsta hæðin er inndregin og þar eru súlur sem virðast lyfta húsinu og gera yfirbragðið léttara. Svo er líka hallandi þak sem virðist svífa fyrir ofan því efsta gluggaröðin er nánst samfellt glerverk. Fyrir nokkrum árum var unnið hálfgert skemmdarverk á þessu húsi að mínu mati með því að hækka hornhúsið við hliðina upp í sömu hæð þannig að húsið fær ekki notið sín eins og áður. Ekki bætir úr skák að sorpdæluhús var byggt þarna skáhalt á móti og skyggir á, en hana er þó hægt klífa upp á topp til að ná almennilegri mynd.

Nýherjahúsið eitt af þeim húsum risið hafa í röð upp úr bílamergðinni meðfram Borgartúninu og eitt það best heppnaða. Arkitekt er guðni Pálsson. Hér er módernisminn kominn á næsta stig og sver sig nú við hinn dularfulla póst-módernisma. Ekki virðist alltaf á hreinu hvernig sá ismi skal skilgreindur en þó má segja hann snúist að nokkru um að hafna viðteknum venjum og stífum reglum. Lengi var það sjálfsögð venja að teikna hús með 90 gráðu hornum á alla kanta en nú er slíkt liðin tíð eins og Nýherjahúsið er gott dæmi um. Annað óvenjulegt við þetta hús er að það er í rauninni tvö hús með sitthvoru útliti sem tengjast saman með glerhýsi. Vestari hlutinn er alveg kassalaga en sá austari er á skakk og skjön og byggingin er síbreytileg eftir þvi hvaðan er horft. Í nútímaarkitektúr er inngangur bygginga oft langt frá því að vera útgangspunktur í heildarútliti og oft getur jafnvel verið örðugt að finna innganga yfirhöfuð. Í Nýherjahúsinu er inngangurinn samt nokkuð rökréttur í glerjaðri tengibyggingunni. Húsið nýtur sín best frá Sæbrautinni því svo óheppilega vildi til að plantað var alveg óvænt stórum þjóðvegabensínstöðvarestauranti rétt framan við húsið Borgartúnsmegin.

Þannig hljóðar byggingarlistasaga 20. aldar. Eða að minnsta kosti hluti hennar.

Manngerðir skjálftar

Hvað með þessa skjálfta á Hengilssvæðinu, á þetta bara að vera svona til frambúðar? Í fréttum er talað um að það sé verið að losa frárennslisvatn frá jarðhitavirkjuninni við Hellisheiði með því dæla því ofan í jörðina. Lítið kemur hins vegar fram um hvort þetta sé framtíðarlausn þótt sennilega sé það svo. Frárennslisvatn sem verður til við virkjunina þarf að losna við með einhverjum hætti en upphaflega stóð til að hafa niðurrensli við Gráuhnjúka. Jarðskjálftarnir eru sagðir vera hættulausir jafnvel þótt þeir séu yfir þremur að stærð. En vita menn það fyrir víst?

Ekki man ég eftir nokkurri umræðu um jarðskjálfta áður en virkjunin var reyst. Kannski vissu menn ekki að skjálftavirknin yrði svona mikil við þessa niðurdælingu en kannski vissu menn það en vildu ekki hræða fólk að óþörfu. Jarðhitavirkjanir eru nógu umdeildar fyrir þótt ekki sé verið að tala um þær gætu valdið jarðskjálftum. Kannski er ágætt að smyrja jarðlögin þannig að jarðlögin hreyfist mjúklega í litlum skjálftum frekar en í fáum og stórum þegar berglögin hrökkva af stað með látum á margra ára fresti. En hvað veit maður? Virkjunin er á miðju vestara gosbeltinu þar sem landið er að gliðna í sundur og utan í megineldstöð að auki. Þótt jarðhitamenn séu rólegir yfir þessu þá finnst mér þetta samt vera frekar leiðinleg viðbót, ekki síst ef þetta á að vera svona til frambúðar. Ég vil hafa ekta jarðskjálfta, ekta eldgos, ekta veður og yfirhöfuð að náttúran sé sem mest ekta.

Meðfylgjandi skjálftakort föstudagsins 23. september eftir líflegan dag á Hengilsvæðinu. Stærsti skjálftinn er áætlaður um 3 að stærð.

Fjöldi skjálfta við Hellisheiðarvirkjun

Bræðsluvertíðarlok á Norður-Íshafinu

Hafísinn á Norður-Íshafinu hefur nú náð sínu árlega lágmarki eins og komið hefur fram í fréttum. Hvað útbreiðslu varðar reyndist lágmarkið að þessu sinni vera það næst lægsta frá upphafi mælinga sem þýðir að árið 2007 heldur enn metinu. Lengi fram eftir sumri voru góðar líkur á því lágmarksmetið yrði slegið því eftir lágt vetrarhámark var mjög sólríkt þarna uppfrá lengi fram eftir sumri. Aðstæður urðu síðan misjafnari þegar lægðir fóru að gera vart við sig með dimmviðri og vindum sem blésu gjarnan í öfugar áttir miðað við það sem æskilegast þykir til að pakka ísnum saman eða hrekja hann í réttar áttir. Árið 2007 er hinsvegar talið hafa vera algert draumaár til að vinna á ísbreiðunni því þar gekk allt upp.
Reyndar má segja að það sé mesta furða hversu lágmark ársins er nú lágt miðað við aðstæður og sýnir það kannski best að nú þarf ekki lengur afbrigðilegar veðuraðstæður til þess að ná mjög lítilli útbreiðslu í sumarlok. Ástand hafíssins er nefnilega orðið það bágborið almennt. Ísbreiðan hefur þynnst mjög á síðustu árum auk þess sem gamall lífseigur ís er nánast að hverfa.

Eins í fyrri hafíspistlum í sumar styðst ég hér við línurit frá hafísdeild dönsku veðurstofunnar þar sem borin er saman útbreiðsla síðustu ára.

Svarta línan sem stendur fyrir 2011 hefur greinilega náð sínum botni og það kannski heldur fyrr en hin árin. Eiginlega var þetta lágmark frekar stutt gaman því útbreiðslan hefur aukist nokkuð á ný síðustu daga og er strax komin upp fyrir 2008 línuna. Þetta var sem sagt ekki eins flatbotna lágmark og oftast áður. En veður og vindar eru síbreytilegir og því ekki útilokað að um einhverskonar tvíbotna lágmark verði að ræða.

Þann 11. september leit ísbreiðan út eins og sýnt er á myndinni hér að neðan en myndin er fengin af Cryosphere today vefnum þar sem sjá má fleiri góðar myndir og línurit. Til samanburðar hef ég útlínað hið sögulega lágmark frá 2007.

Það sem einkennir ísbreiðuna nú í ár miðað við árið 2007 er að ísínn nú hefur bráðnað nokkuð jafnt allan hringinn með þeim árangri að vel siglingafært er í gegnum Kanadísku heimskautaeyjarnar og einnig norður fyrir Síberíu. Árið 2007 var hinsvegar óvenjulegt fyrir það hversu íslaust svæði át sig langt inn á Norður-Íshafið út frá Austur-Síberíu og inn að miðju en þó án þess að norðaustur-siglingaleiðin opnaðist. Til að ná þessari stöðu þurfti mjög eindregnar veðuraðstæður en spurning er hvernig hefði farið fyrir ísnum ef sömu aðstæður hefðu ráðið í sumar - ekki síst síðsumars.

Ég hef hér aðallega fjallað um útbreiðslu íssins sem er bara ein leiðin til meta ástand íssins og kannski ekki endilega sú besta til sýna hið eiginlega ástand. Stundum er talað um heildarflatarmál ísþekjunnar þar sem þéttleikinn spilar inn í. Í þeim samanburði kemur árið í ár svipað út og 2007 eða er jafnvel enn neðar. Meiru munar þó þegar þykktin er tekin í dæmið og heildarrúmmálið reiknað því þá kemur fram að heildarísmagn hefur ekki verið minna en núna, svo lengi sem þekkt er og hefur auk þess verið á hraðri niðurleið síðustu ár. Útbreiðslan er þó það sem oftast er horft á, kannski vegna þess að útbreiðslan er sýnilegust og auðvitað heldur ísinn sig ávallt við yfirborð sjávar, sama hversu þunnur hann er.

Forsíða DV 12. september 2001 varpar ljósi á atburðina

Í dag 11. september minnumst við einnar mestu hryðjuverkaárásar sögunnar sem sumir segja að hafi breytt heiminum. Sumir segja að hér hafi verið á ferðinni eitt allsherjar blöff og plat sem var skipulagt af þeim sem urðu fyrir árásinni sjálfir. Háleynilegar leyniþjónustur innan Bandaríkjanna hafi skipulagt verkið og því hafi þetta í raun verið allsherjar sjálfsmorðsárás Bandaríkjamanna sjálfra sem liður í heimsyfirráðum. Ýmis teikn þykja renna stoðum undir þessar samsæriskenningar en ég ætla ekki að rekja þær hér.

Eitt atriði frá þessum dögum hefur lengi verið mér hugleikið og hefur aldrei verið rætt en kannski tók enginn hreinlega eftir því á sínum tíma. Forsíða DV þann 12. september 2001 var undirlögð af stórri mynd af því þegar annar turninn hrynur og í fljótu bragði er ekkert athugavert að sjá. Í stækkaðir mynd af forsíðunni má hinsvegar sjá dálítið sem hugsanlega gæti varpað nýju ljósi á atburðina. Ofan á h-inu í stríðfyrirsögninni Ógnarheimur má sjá íslenskan fjárhund sem virðist hinn rólegasti og fylgist með hruninu mikla. Nú veit maður ekki hvort hundurinn sé hluti myndarinnar eða viðbót umbrotsdeildar DV. Einhver skýring hlýtur þó að vera á þessu. Eru þetta dulin skilaboð? Var það kannski hundurinn sem stóð fyrir þessu öllu saman?

Sól í Reykjavík og rigning í Danmörku

Á vef dönsku veðurstofunnar hefur það verið gefið út að sumarið hjá þeim hafi verið það næst úrkomumesta frá upphafi mælinga, sem ná aftur til 19. aldar. Fyrir Danmörku í heild var meðalúrkoma mánuðina júní-ágúst 321 mm og aðeins vantaði 2 mm upp á til að sumarúrkoman felldi metið frá 1980 sem er 323 mm.
Til samanburðar mældist úrkoman í Reykjavík þessa sömu mánuði 83 mm sem er nálægt helmingi meðalúrkomu. Sumarið var einnig þurrt víða vestanlands og raunar líka norðanlands, en mest rigndi þó miðað við meðallag á austurhluta landsins.

Undanfarin sumur hafa verið mjög góð hér á vesturhluta landsins en síðri á austurhlutanum. Að sama skapi hafa undanfarin sumur verið slæm í Norður-Evrópu og varla komið að ráði nema svona endrum og sinnum til undantekninga. Allt hangir þetta auðvitað saman í einni allsherjar örlagahringrás enda er það nú oftast þannig að sjaldan fer saman góðviðristíð í Reykjavík og Danmörku. Lægðirnar hafa verið gjarnar á það undanfarin sumur að fara suður fyrir land og hellt úr sér yfir Norður-Evrópu þar sem íbúar fá vota suðvestanáttina beint í fangið sem þýðir að við hér á landi fáum austan- eða norðaustanáttina í bakið, en við þekkjum vel hvaða misjöfnu afleiðingar það hefur með tilliti til landshluta.

Öðru máli gegnir auðvitað ef hæð sest að yfir Bretlandi en það hefur verið fremur sjaldgæf uppákoma hin síðari sumur. Slíkt er ávísun á lægðargang upp að Íslandi úr suðvestri þannig að allt snýst við. Rigningartíð gengur í garð sunnan- og vestalands með bongóblíðu norðaustanlands og Norður-Evrópu. Spurning hvenær við fáum svoleiðs sumar?
Tíðarfar í Suður-Evrópu á kannski ýmislegt sameiginlegt með tíðarfari í Reykjavík nema kannski hitann. Þar er sólríkt á meðan rignir í Norður-Evrópu og á Austurlandi og öfugt.

Veðurspákort frá Bresku veðurstofunni sem gildir 12. september er nokkuð dæmigert. Öfuga hringrásin í kringum lægðina sést vel ásamt allskonar skiladóti. Lægðin hefur reyndar oftar en ekki haldið sér sunnar en þarna sést enda erum við í talsverði norðanátt núna. Sólar- og rigningartákn eru viðbót frá mér og einnig skyggðu svæðin sem standa fyrir einhverskonar dimm- og votviðri.

Sumarregnsyfirlit dönsku veðurstofunnar: http://www.dmi.dk/dmi/den_vade_sommer_2011

Hversu gott var veðrið í ágúst?

Þá er komið að dagbókaryfirliti fyrir nýliðinn ágústmánuð í Reykjavík ásamt smá samanburði við fyrri ár. Sem fyrr er þetta unnið upp úr eigin veðurskráningum sem ná aftur til ársins 1986. Aukaafurð þessara skráninga er mitt háþróaða einkunnakerfi sem tekur mið af veðurþáttunum fjórum: sól, úrkomu, vindi og hita. Alslæmir dagar fá 0 í einkunn en algóðir dagar fá 8. Það telst gott ef meðaleinkunn mánaðarins er yfir 5 stigum en afleitt ef hún nær ekki 4 stigum. Allt þetta miðast eingöngu við veðrið í Reykjavík yfir daginn.

Hér til hliðar er veðurskráningin fyrir nýliðinn ágúst. Tölurnar aftast eru einkunnir. Í dálki á eftir vindörvum er hiti dagsins. Táknin þar fyrir aftan segja til um hvort hiti dagsins teljist í meðallagi, hlýr eða kaldur. Fyrri hluta ágústmánaðar miða ég meðallagið við 10-15 stig en seinni hlutann 9-14.

Ágúst 2011 - Einkunn 5,2
Nýliðinn ágúst fékk samkvæmt þessu skráningarkerfi einkunnina 5,2 stig sem telst góð einkunn og vel yfir meðallagi. Allir mánuðir frá því í maí hafa verið góðir í Reykjavík og náð einkunn í kringum 5 stig en nýliðinn ágúst gerir betur og fær hæstu einkunn það sem af er ári. Frá því skráningar hófust hefur aðeins einn ágústmánuður náð betri einkunn, en ég kem að því hér síðar.
Mánuðurinn var vissulega sólríkur en margir hafa þó verið sólríkari og hann var hlýr þótt margir hafa verið hlýrri, hinsvegar er þetta með allra þurrustu ágústmánuðum í borginni og að auki fæ ég út að hann hafi verið óvenju hægviðrasamur og er að því leyti eins og bestu vormánuðir. Boxið neðst til vinstri á skráningarsíðunni sýnir tíðni og styrk hverrar vindáttar og þar fær norðanáttin hæsta gildið enda voru 5 norðanáttardagar í röð um miðjan mánuðinn. Hlykkjóttar hægviðrispílur eru algengar en aldrei þurfti ég að teikna tvöfaldar hvassviðrispílur. Talan 43 fæst með því að leggja tölurnar saman í boxinu en þetta er lægsta vindatalan sem ég hef skráð fyrir ágúst. Eftir á að koma í ljós hvort Veðurstofan sé sammála mér þarna.
Hæsti hiti mánaðarins náðist þann 5. ágúst í skýjaðri norðaustanátt og það er eina skiptið sem hitinn náði 20 stigum í borginni í sumar og voru það akkúrat 20 stig eftir því sem ég best veit. Skráðar hitatölur hjá mér (dálkur á eftir vindörvunum) sýna dæmigerðan hita yfir daginn hverju sinni. Meðaltal þeirra er 13,3° og það getum við kallað dæmigerðan dagshita í mánuðinum.

Bestu ágústmánuðir frá 1986
Ágúst 2004 - Einkunn 5,3. Þessi mánuður er sögulegur vegna hitabylgjunnar óvenjulegu sem þá reið yfir og þetta er með allra hlýjustu mánuðum sem yfirleitt hafa komið í Reykjavík þótt reyndar hafi verið enn hlýrra að meðaltali árið á undan. Mánuðirinn var einnig mjög sólríkur og þurr og hefði fengið algera úrvalseinkunn ef fyrstu og síðustu dagarnir hefðu ekki skemmt fyrir.
Ágúst 2009 og 2011 - Einkunn 5,2. Hér er nýliðinn mánuður í góðum félagsskap með ágúst 2009. Það sumar var með eindæmum gott í Reykjavík, allavega samkvæmt mínum bókum en sumrin hafa reyndar flest verið mjög góð undanfarin ár hér í borginni. Ágúst 2009 var heldur sólríkari og hlýrri en nú í ár en ekki eins hægviðrasamur.
Ágúst 1987 - Einkunn 5,1. Þessi mánuður þótt aldeilis góður á sínum tíma enda voru sumrin ansi misgóð á 9. áratugnum. Eins og oft gerist datt botninn úr þessum mánuði í lokin því lengst af stefndi þarna í mun hærri einkunn.
Ágúst 1994, 2003 og 2010 - Einkunn 5,0. Þarna má sjá ágústmánuð í fyrra og hlýjasta ágúst sem mælst hefur í Reykjavík á því hlýja ári 2003. Ágúst 1994 gerði það gott með alhliða gæðum en ekki endilega mörgum sólardögum.

Og þeir verstu:
Ágúst 1995 - Einkunn 4,0. Þarna skráði ég bara 3,5 sólardaga sem segir sína sögu enda var þetta mjög þungbúinn sunnanáttarmánuður sem nýttist betur norðanlands og austan.
Ágúst 2005 - Einkunn 4,2. Einhvern veginn tókst þessum mánuði að falla á prófinu en hann var ekkert afgerandi slakur nema þá helst vegna sterkra vinda úr ýmsum áttum og misslæmum veðrum inn á milli.

Fleiri mánuði nefni ég ekki til sögunnar en allir hinir hafa fengið einkunnir á bilinu 4,4–4,9. Enn eitt góðviðrissumar er að baki hér í Reykjavík. Senn svífur að hausti með kraftmeiri veðrum, meira fjöri og áframhaldandi veðurskráningum. Ég á síður von á að að halda birtingum á þeim áfram nema þjóðin fari fram á það með miklum látum – sem er frekar ólíklegt.