Hvar verður næsta eldgos á Íslandi?

Eitt af haustverkunum hjá mér á þessari bloggsíðu er að setjast í spástellingar og velta fyrir mér næsta eldgosi á Íslandi. Að venju eru þessar vangaveltur settar fram af meira kappi en forsjá enda er ég litlu nær um framtíðina en aðrir. Ekki er ég heldur jarðfræðingur og því skal líta á þessar pælingar sem dæmigerða tilraun óbreytts bloggara til að hafa vit á hlutunum.
Prósentutölurnar í upptalningunni hér að neðan vísa í hversu miklar líkur ég tel á að næsta gos verði í viðkomandi eldstöð og eru þau líklegustu talin fyrst. Eins og oftast áður eru það sömu þrjár eldstöðvarnar sem verma efstu sætin nema að þessu sinni á ég erfitt með að gera upp á milli toppsætanna. Ég geri þó varfærnislega tilraun til þess.

26% Grímsvötn eru komin í mikinn ham og þar hefur gosið þrisvar sinnum með 6-7 ára millibili síðan 1998. Auk þess er svo Gjálpargosið 1996. Grímsvatnagos virðast koma í lotum sem standa yfir í áratugi og greinilegt að slík lota er í fullum gangi en til samanburðar þá gaus ekkert þarna á árunum 1942-1982 og jafnvel lengur eftir því hvað skal skilgreint sem gos. Núna eru Grímsvötn hinsvegar sígildur kandídat fyrir næsta gos jafnvel þótt stutt sé frá síðasta gosi. Hvort næsta gos verði í Grímsvötnum ræðst aðallega að því hvort aðrar eldstöðvar séu í startholunum og nái að skjótast inn á milli eins og raunin hefur reyndar verið undanfarin ár. Þó má velta fyrir sér hvort síðasta Grímsvatnagos hafi breytt rútínunni eitthvað en það gos var sérlega öflugt eins og bændur og búfé fengu að kenna á.

24% Hekla er mikið ólíkindatól sem gýs nánast fyrirvaralaust og gerir það alla spádóma erfiða. Nú getum við ekki lengur stólað á 10 ára regluna sem upphófst með Skjólkvíagosinu 1970 en samkvæmt þeirri reglu hefði Hekla átt að gjósa árið 2010 eða 2011. Kannski er tappinn í gosrásinni fastari fyrir núna en undanfarna áratugi en vitað er að þrýstingur hið neðra er fyrir nokkru kominn í það sem dugað hefur til að koma af stað síðustu eldgosum. Því er vel mögulegt að áratugalangt goshlé sé nú reyndin en Hekla hefur í gegnum aldirnar gosið einu sinni til tvisvar á öld og þá yfirleitt með öflugri gosum en við höfum átt að venjast síðustu áratugi.

22% Katla minnir á sig með stöku skjálftum öðru hvoru en þó kannski ekki alveg með þeim krafti sem vænta má ef eitthvað mikið er í aðsigi. Eftir því sem sagnir herma þá er heilmikill aðdragandi að Kötlugosum ólíkt því sem gerist í Grímsvötnum og Heklu. Minniháttar skjálftar og umbrot hafa verið í sjálfri Kötluöskjunni sem benda til einhverra kvikuhreyfinga hið neðra og fyrr eða síðar verður þarna gos sem menn hafa reyndar beðið eftir áratugum saman. Við bíðum þó eftir frekari vísbendingum svo sem hæðarbreytingum, uppþornuðum lækjum og svo stóru skjálftunum sem koma venjulega nokkrum klukkutímum fyrir gos.

15% Bárðarbunga (9%) og Kverkfjöll (6%) koma hér saman þótt um sitthvora megineldstöðina sé að ræða. Eldvirkni á þessu svæði ásamt Grímsvötnum tengist mjög virkni sjálfs möttulstróksins undir landinu sem mun einmitt vera staðsettur undir norðvestanverðum Vatnajökli. Aukin virkni í Grímsvötnum gæti því tengst aukinni virkni þarna almennt. Báðar þessar eldstöðvar eru til alls líklegar og hafa alloft gosið eftir landnám. Gossagan er þó ekki mjög þekkt vegna þess hve afskekktar eldstöðvarnar eru. Þarna getur verið um að ræða gos innan jökuls með tilheyrandi vatnsflóðum eða sprungugos utan jökuls með hraunrennsli. Hættulegust eru þarna hin miklu hraungos sem geta orðið til suðvesturs frá Bárðarbungukerfinu.

4% Reykjanesskagi ásamt Hengli er oft í umræðunni enda stutt frá höfuðborgarsvæðinu og víst er gos á skaganum mun setja ýmislegt á annan endann. Jarðskjálftavirknin sem þarna er hefur þó yfirleitt lítið með kvikuhreyfingar að gera því þarna er landið einfaldlega að gliðna. Virkni á þessu svæði breytir hinsvegar um ham um nokkurra alda skeið með margra alda millibili. Hvenær næstu hamskipti verða vitum við ekki en það ætti að vera farið að styttast í þau með tilheyrandi gosum í hverju eldstöðvakerfinu af öðrum næstu aldir á eftir. Kannski munum við verða vitni að einhverjum atburðum þarna á næstu árum en það gætu líka liðið 200 ár áður en eitthvað spennandi fer að gerast.

4% Askja og nágrenni verður einnig að fá að vera með hér. Askja og Dyngjufjöll eru mjög eldvirkt svæði með miklum sprungukerfum í norður. Þarna varð myndarlegt hraungos árið 1961 og heilmiklir atburðir á seinni hluta 19. aldar þegar Öskjuvatn myndaðist. Skjálftavirkni er öðru hvoru á þessum slóðum en ekki margt sem bendir til eldsumbrota alveg á næstunni.

5% Aðrir staðir skora ekki hátt hjá mér þótt allt sé til alls líklegt. Hér koma til greina staðir eins og Torfajökulssvæðið, Eyjafjallajökull, Mývatnsöræfi og Þeystareykir að ógleymdum Vestmannaeyjum, Öræfajökli og jafnvel Snæfellsjökli o.fl. en þá eru ólíkindin orðin talsverð. Í ljósi skjálftahrinu fyrir norðan má svo kannski fara út fyrir landsteinana þar sem Kolbeinseyjarhryggurinn er. Fínt væri þar að fá nýja eyju í stað þeirrar sem er að sökkva í sæ.