Herðubreiðareldar?

Öðru hvoru erum við áminnt um möguleg eldgos í hinum og þessum eldstöðvum en allur gangur er þó á því hvort eitthvað gerist. Aðdragandi eldgosa er afar mislangur og fer það eftir eldstöðvum. Hekla gýs nánast fyrirvaralaust á meðan aðrar eldstöðvar þurfa vinna í sínum málum árum eða áratugum saman áður en það brestur á með gosi. Biðin eftir gosi í Kötlu virðist engan enda ætla að taka og þótt hún hafi lengi verið talin einn líklegasti kandídatinn fyrir næsta gos þá skjótast sífellt aðrar eldstöðvar fram fyrir með sprækum gosum. Í takt við það þá hefur talsverður óstöðugleiki verið á litlu svæði rétt við Herðubreið undanfarna daga og náði hrinan vissu hámarki nú í morgun 18. mars með skjálfta upp á nálægt þremur á Righter.

Við vitum auðvitað ekkert hvort þessir skjálftar þarna við Herðubreið þýði að gos sé yfirvofandi á næstunni eða ekki. Raunar hafa verið skjálftar á þessum slóðum árum saman með mislöngum hléum. Sennilega má tengja þetta við mikla smáskjálftavirkni sem hófst við Upptyppingar lítið eitt austar fyrir nálægt 20 árum. Sú virkni átti eftir að færast að Álftanesdyngju og aftur til baka en virðist nú hafa fundið sér góðan afmarkaðan stað rétt suðaustan við Herðubreið. Svona virkni þykir vera til merkis um að einhver kvika sé á ferðinni þarna í undirheimunum en hafi ekki fundið sér leið til yfirborðs. Fyrirstaða virðist vera til staðar í jarðskorpunni á um 3-4 kílómetra dýpi en flestallir skjálftarnir eiga stað þar fyrir neðan og niður á allt að 10 km dýpi.

Eins og jarðfræðingar benda stundum á, þá nær bara takmarkaður hluti kviku til yfirborðs yfirleitt, en megnið af kvikunni storknar undir yfirborði án nokkurra frekari atburða. Það gæti vissulega átt við þarna við Herðubreið. En ef við erum áhugasöm fyrir sakleysislegu hálendisgosi, jafnvel túristagosi, þá gæti þetta alveg verið staðurinn. Líklegast er að um dyngjugos yrði að ræða og þá myndi myndast svokölluð dyngja eins og algengt er á þessum slóðum. Slík gos einkennast af hægu þunnu hraunrennsli á afmörkuðum stað (kannski þó sprungugos í upphafi) og getur staðið langtímum saman samanber gosið endalausa á Hawaii. Þetta væri því ekki kröftugt sprungugos eins og það sem kom upp í Holuhrauni en kvikan þar var ættuð úr kvikuþró hinnar miklu megineldstöðvar Bárðarbungu. Tengsl gætu þó verið þarna á milli, t.d vegna gliðnunar sem átti sér stað vegna Bárðarbungu. Undir Herðubreið er hinsvegar engin kvikuþró. Kvikan sem þar er undir kemur fersk beint úr iðrum jarðar án þess að hafa þróast í kvikuhólfi. Lengd gossins fer þá eftir því hversu gott jafnvægi er til staðar í því sem berst djúpt að neðan og upp til yfirborðs.

Annars borgar sig að segja sem minnst um óorðna atburði sem ekki er einu sinni víst að séu yfirvofandi. Hitt er þó víst að þarna mun gjósa að lokum. Kvika mun halda áfram að leita upp þarna vegna nálægðar við heita reitinn og landið mun halda áfram að gliðna vegna flekahreyfinga. Þar sem þetta tvennt fer saman verða óhjákvæmilega eldgos öðru hvoru því kvikan mun alltaf finna sér leið að lokum um þær sprungur og veikleika sem gliðnunin skapar. Meðfylgjandi myndir eru skjáskot af vef Veðurstofunnar.

Athugasemdir

[Ómar Ragnarsson, 19.3.2017 kl. 00:43]

Hrinan við Upptyppinga sem fór yfir í Álftadalsdyngju og síðan yfir að Herðubreið og Herðubreiðartögl, varð á tímabilinu 2007 til 2008 eða fyrir áratug. Herðubreiðartögl er gígaröð, orðin til undir ísaldarjökli. 

Þetta er fjölbreyttasta eldfjallasvæðið á þurrlendi jarðar með gígaraðir á borð við Herðubreiðartögl og Lúdentsborgir, margar dyngjur og hefðbundnari eldfjöll / stapa á borð við Herðubreið, Snæfell og Kárahnjúka. 

Fremri-Kárahnjúkur er eldfjall og svo laus í sér, að það kostaði mannslíf á meðan verið var að reisa Kárahnjúkastíflu. 

[Emil Hannes Valgeirsson, 19.3.2017 kl. 11:26]

Sæll Ómar. Þetta er vissulega fjölbreytt eldfjallasvæði en þegar talað er um eldsumbrot þarna þá eru dyngjugos yfirleitt nefnd til sögunnar. Herðubreið væri til dæmis hin myndarlegasta dyngja ef ísaldarjökullinn hefði ekki legið yfir þegar gaus á sínum tíma. Gos þarna eru þó sjaldgæf og því væntanlega ekki líkleg í dag.

Rétt ábending er að skjálftahrinan við Upptyppinga og Álftanesdeyngju hófst árið 2007 en óróinn hefur minnkað mjög síðustu ár en skjálftarnir voru flestallir á miklu dýpi. Skjálftahrinur við Herðubreið hafa í hinsvegar komið með óreglulegu millibili frá því fyrir aldamót en þeir skjálftar eru grynnri. Sennilega var mesta skjálftavirknin þarna við Herðubreið vorið 2014.

Nú er ekkert víst að þessir atburðir tengist beinlínis. Kvikan sem talin er að hafi verið á ferðinni djúpt undir Upptyppingum þarf ekki endilega að tengjast því sem nú er að gerast á svæði Herðubreiðar. Ekki er heldur víst að þessir skjálftar núna séu vegna kvikuhreyfina því þar gæti allt verið um brotahreyfingar að ræða vegna flekahreyfinga. Það sem gerist undir yfirborðinu er mönnum hulið að mestu en mestan lærdóm fá menn af atburðum sem ná upp til yfirborðs.

[S i g u r ð u r S i g u r ð a r s o n, 19.3.2017 kl. 20:18]

Vel skrifað, Emil Hannes. Fyrir leikmenn er óhætt að spá um framtíðina. Þá koma fram athyglisverðar hliðar á einstökum málum.

[Emil Hannes Valgeirsson, 19.3.2017 kl. 22:09]

Takk Sigurður. Þegar ég var að skrifa þetta i gær þá var ég svo niðursokkinn að ég tók ekki eftir því að þú varst þegar kominn með alveg ágætis pistil um málið, sem var þó með öðrum áherslum. Átti reyndar helst von á að Ómar kæmi með snöggan pistil en vildi vera á undan honum. Já, við leikmennirnir getum leyft okkur að fabúlera að vild en kannski leynist eitthvert vit í því sem maður skrifar.

Annars er maður dálítið á skjálftavaktinni. Sé að nú mælast einstaka skjálftar mjög ofarlega í skorpunni. Ekki meira um það í bili. 

[S i g u r ð u r S i g u r ð a r s o n, 19.3.2017 kl. 22:36]

Sammála. Eru skjálftarnir svona ofarlega ekki bara merki um brotahreyfingar? Finnst afar ólíklegt að þeir séu merki um kviku. Annars væri eitthvað komið í ljós á yfirborðinu eða allar bjöllur hjá jarðvísindamönnum farnar að hringja.

Þið Ómar eruð með mjög sennilega kenningu um Álftadalsskjálftana og Upptyppinga. Var búinn að gleyma þeim. Ómar tengdi forðum Álftadalsskjálftana við breytingar vegna Kárahnúkavirkjunina og vatnssöfnun þar, minnir mig.

[Emil Hannes Valgeirsson, 20.3.2017 kl. 00:06]

Þú virðist eiga kollgátuna en samkvæmt Páli Einarsyni á facebook þá er talið að þettu séu jarðskorpuhreyfingar en ekki vegna kviku. Svæðið sé í raun úrelt hvað varðar gosvirkni nú á dögum.

[Gunnar Th. Gunnarsson, 20.3.2017 kl. 17:46]

Ómar þurfti að koma með athugasemd um banaslys við Kárahnjúka inn í þessa umræðu.