Nýey – eyjan sem hvarf

Núna í upphafi vikunnar var sagt frá jarðaskjálfta á Reykjaneshrygg upp á 3,5 á Righter. Það þykja að vísu ekki nein stórkostleg tíðindi að jarðskjálftar verði á þeim slóðum en þetta leiddi huga minn að atburðum sem þarna hófust hinn 1. maí árið 1783 og sagt er frá í bókinni Öldinni átjándu. Snemma þann morgunn urðu skipverjar á húkkortunni Boesand þess varir að eldgos var hafið í sjónum sem fyllti þá undrun og skelfingu enda höfðu menn ekki séð annað eins. Síðar í mánuðinum var orðið ljóst að hlaðist hafði upp allmikil eyja úr eldsumbrotunum hálfa níundu mílu suðvestur af Geirfuglaskeri.

Í júlímánuði þegar Kristján VII Danakonungur frétti af eyju þessari gaf hann henni heitið Nýey og skipaði svo fyrir að þangað yrði gerður út leiðangur hið fyrsta og eyjan helguð konungsveldinu með dönskum fána. Síðar ætlaði svo Konungur að senda hingað áletraðan stein sem koma átti fyrir á eynni sem varanlegan vott um yfirráð hans. En nú bar svo við að landsmenn höfðu annað og stærra að hugsa um en að hætta sér út í hina nýtilkomna eyju fyrir kónginn. Því þarna um sumarið hófust nefnilega hinir miklu Skaftáreldar með öllum þeim hörmungum sem þeim fylgdu og svo í kjölfarið einn allra erfiðasti harðindavetur sem þjóðin hafði upplifað. En kóngurinn hafði ekki gleymt eyjunni nýju og Dönsk yfirvöld ítrekuðu því beiðnir um helgun eyjarinnar svo hún félli ekki öðrum þjóðum í skaut. Það varð svo um sumarið 1784 að úr varð að skip á leið til Kaupmannahafnar með þá Magnús Stephensen og Levetshof kammerherra átti í leiðinni út að koma við á Nýey til að helga hana konungi ásamt því að gera á eyjunni viðhlítandi athuganir eftir því sem kostur væri. En þegar mætt var á svæðið brá mönnum í brún og vonbrigði hafa sjálfsagt orðið mikil því þegar til kom var enga eyju að sjá þar sem hún hafði látið undan síga gegn ágangi sjávar veturinn áður. Það fór sem sagt fyrir Nýey eins og sjálfsagt mörgum smáeyjum á Reykjaneshrygg, sem myndast hafa í gegnum tíðina, að hverfa í hafið aftur án þess að nokkur maður næði að stíga þar fæti.

Teikningin sem fylgir greininni er eftir Jörgen Mindelberg skipstjóra sem kom fyrstur ásamt áhöfn sinni að hinni logandi eyju.

Athugasemdir

[Lára Hanna Einarsdóttir, 30.1.2008 kl. 20:36]

Synd að þeir skyldu ekki að minnsta kosti ná að mæla skerið. Varla hefur það verið stórt fyrst það hvarf á svo skömmum tíma.

[Sigurður Þór Guðjónsson, 31.1.2008 kl. 22:17]

Syrtlingur var nú ansi stór þó hann hafi horfið. Það er mikið afl í hafinu sem gjóskan stenst ekki ef ekki er hraun.  

[Emil Hannes Valgeirsson, 31.1.2008 kl. 23:14]

Í Öldinni átjándu þaðan sem ég hef þetta er þetta sagt um eyjuna: „Mönnum ber saman um að þarna sé komið allhátt hraunhrúgald, með úfnum klettum en mönnum greinir á um stærð hinnar nýju eyjar. Telja sumir að hún sé míla ummáls, en aðrir hafa orpið á, að svo sem þriðjungur mílu muni umhverfis hana.“ Þannig að þetta hefur allavega verið meira en bara sker og samkvæmt lýsingu eitthvað verið um hraun. En kraftur hafsins er mikill þarna og brýtur greinilega eyju auðveldlega sem myndast í svona stuttu gosi. Það kemur að vísu ekki fram hversu langt gosið var nákvæmlega.

[Lára Hanna Einarsdóttir, 2.2.2008 kl. 16:32]

Heyðu, Emil...  hvaða áttir eru ríkjandi í Reykjavík? Mér finnst það vera suð-vestan og norð-austan. Er það rétt - svona alla jafna?

[Emil Hannes Valgeirsson, 2.2.2008 kl. 18:09]

Austanáttin á nú að vera sú algengasta. Suðlægu áttirnar eru líka algengar og svo norðanáttin. Hrein norðaustanátt er reyndar sjaldgæf vegna þess að Esjan skýlir okkur fyrir þeirri átt. Okkur finnst kannski oft blása af norðaustri þegar það er austanátt því flestar götur í Reykjavíkur eru hornskakkar á höfuðáttirnar.

[Lára Hanna Einarsdóttir, 2.2.2008 kl. 19:44]

Já, þú segir nokkuð... þetta er líklega alveg hárrétt hjá þér. Takk.