Esjuskaflar

Snjóskaflar í Esjunni eru sígilt viðfangsefni á þessari síðu. Að þessu sinni ætla ég að gera dálítinn samanburð á snjóalögum Esjunnar með aðstoð tveggja mynda. Sú fyrri er tekin frá Öskjuhlíð fimmtudaginn 20. júní 2013 en sú síðari er tekin frá sama stað 19. júní 2011, eða tveimur árum og einum degi fyrr (úr séríunni 365 Reykjavík). Ástæðan fyrir þessum samanburði er sú að mig grunaði að öllu stærri og fleiri snjóskaflar væru núna í Esjunni en verið hefur á sama tíma undanfarin ár. Svo virðist líka vera ef þessar myndir eru bornar saman.

Á efri myndinni frá því núna í ár má sjá talsvert stóra skafla í giljunum neðan Gunnlaugsskarðs (til hægri á myndinni), einnig vestan Þverfellshorns (fyrir miðju) auk ýmissa smáskafla hér og þar sem ekki eru á neðri myndinni. Ástand Esjuskafla sumarið 2011 var þó ekkert óvenju bágborið miðað við önnur ár þessarar aldar og reyndar var það eina árið á þessari öld sem síðasti skaflinn í Gunnlaugsskarði rétt náði að tóra áður en vetrarsjórinn lagðist yfir. Miðað við það ættu að vera talsverðar líkur á að síðasti skaflinn, eða skaflarnir, í Gunnlaugsskarði lifi sumarið af. Það þarf þó alls ekki að vera því auðvitað skiptir veðrið máli. Sumarið 2011 var t.d. mjög þurrt sem sennilega hefur hjálpað sköflunum að lifa lengur það sumar þrátt fyrir góð hlýindi.

Út frá skaflastærð mætti halda að kaldara hafi verið það sem af er þessu ári heldur en 2011. En svo er ekki, 2013 hefur nefnilega verið hlýrra og meira að segja líka júnímánuður. Hinsvegar var vorið í öllu kaldara nú í ár, sérstaklega aprílmánuður sem reyndist vera kaldari en bæði janúar og febrúar enda bætti frekar í snjóinn heldur en hitt í apríl. Samanburðurinn milli þessara ára var enda allt öðruvísi í vorbyrjun eins kemur fram í bloggfærslunni Hvernig kemur Esjan undan vetri? frá því snemma í apríl.

Það er sem sagt alltaf eitthvað til að fylgjast með. Margir hafa orðið fyrir vonbrigðum með veðrið í Reykjavík í júní en síðustu sólardagar hafa þó eitthvað bjargað málum. Í lok mánaðarins held ég að sé tilvalið að skoða veðurfarslega einkunnagjöf júnímánaðar samkvæmt skráningarkerfinu mínu og bera saman við fyrri ár. Eitt er víst að þar á þessi mánuður engan séns í júní í fyrra.
 

Hafísbráðnun sumarsins höktir af stað

Yfir sumartímann fara hlutirnir að gerast á Norður-Íshafinu því þá fer bráðnun hafíssins í gang fyrir alvöru uns hinu árlega lágmarki verður náð í september. Að þessu sinni verður spennandi að sjá hvort bráðnunin verður eins mikil og í fyrrasumar þegar nýtt lágmarksmet í útbreiðslu var sett. Það er þó ekki endilega hægt að búast við nýju meti strax því þótt hafísbreiðunni á norðurslóðum fari mjög hnignandi er ekki þar með sagt að ástandið versni á hverju ári, enda liðu fimm ár frá lágmarksmetinu mikla árið 2007 þar til það var slegið í fyrra. En hver er staðan nú? Verður algert hrun að þessu sinni eða skyldi hafísbreiðan ætla að braggast eitthvað á ný.
Línuritið hér að neðan fengið af vef dönsku veðurstofunnar og eins og skýrt má sjá stendur svarta línan fyrir árið 2013 en síðustu ár eru til viðmiðunnar ásamt meðalgildi áranna 1979-2000.

Samkvæmt þessu línuriti og öðrum sambærilegum er greinilegt hlutirnir fara nokkuð hægt af stað að þessu sinni. Útbreiðslan nú er meiri en á sama tíma undanfarin sumur sem hljóta að vera slæmar fréttir fyrir einlæga bráðnunarsinna og að sama skapi frábærar fréttir fyrir ýmsa aðra, enda er ástand íssins á norðurslóðum eitt af hitamálunum í loftslagsumræðunni.
En eitthvað hlýtur að liggja þarna að baki og til að reyna finna að finna út úr því koma hér kort ættuð frá Bremenháskóla sem sýna útbreiðslu og þéttleika íssins. Kortið til vinstri er frá 13. júní 2012 og kortið til hægri frá sama tíma nú í ár.

Munurinn á útbreiðslu íssins milli ára er nokkuð greinilegur enda var ísinn á þessum tíma í fyrra farinn að hörfa vel undan norðurströndum Alaska og Kanada og auk þess orðinn gisinn á þeim slóðum eins og guli liturinn ber með sér á meðan sjálft norðurpólssvæðið var lagt þéttum ís. Hinsvegar er allt annað uppi á teningnum í ár því nú ber svo við að guli liturinn, sem táknar minni þéttleika, er ríkjandi á stórum svæðum nálægt sjálfum norðurpólnum Rússlandsmegin. Þetta er ekki lítið atriði og getur haft mikið að segja um framhaldið í sumar því þessi veika staða svona nálægt sjálfum pólnum er vísbending um að þróunin í ár gæti verið með óvenjulegri hætti en verið hefur áður. Jafnvel þannig að við gætum séð opið íslaust haf á sjálfum Norðurpólnum sem væri mikil nýjung frá því menn fóru að fylgjast með.
En hvernig stendur á því að ísinn nú er gisinn í miðjunni en þéttari nálægt ströndum? Hefur veðrið eitthvað með þetta að gera? Þá er bara að skoða fleiri kort:

Á veðurkortinu til vinstri sem gildir þann 6. júní síðastliðinn sést hvar myndarleg lægð hefur lagt undir sig svæðið við norðurpólinn. Auk vorkulda í Alaska sem tafið hefur bráðnun á þeim slóðum hefur þessi kalda lægð verið mjög þrálát það sem af er sumri og náð að endurnýja sig í sífellu (eftir því sem ég hef fylgst með). Á ísrekskortinu hægra megin sést hvernig ísinn hrekst undan vindum af völdum lægðargangsins sem er einmitt skýringin á því hversu gisinn ísinn er nálægt miðju ísbreiðunnar. Ríkjandi vindáttir og hvassviðri brýtur ísinn upp og hrekur hann frá miðju og nær ströndum meginlandanna eða út úr íshafinu eins og hver önnur þeytivinda. Þetta er gerólíkt ástandinu í júní í fyrra þegar allt var með kyrrari kjörum og hæðarsvæði með tilheyrandi vindáttum sá til þess að ísinn hörfaði frá meginlöndunum, bráðnaði í sólinni og gisnaði á jaðarsvæðum. Síðar gerði svo ágústlægðin mikla mikinn usla í hálfbráðnaðri ísbreiðunni og átti sinn þátt í metlágmarkinu 2012.

Nú er bara spurning með framhaldið. Bræðsluvertíðin á eftir að standa fram í september og nú hefur ísinn hrakist til suðlægari svæða íshafsins, þar sem sólin er hærra á lofti og hlýtt loft frá meginlöndunum skammt undan. Framhaldið gæti orðið athyglisvert. Hugsanlega myndast stórt gat þarna í ísbreiðunni allra nyrst og ef suðlægari svæðin bráðna einnig er alveg möguleiki á óviðjafnanlegu hruni ísbreiðunnar síðar í sumar, þó ég ætla ekki að lofa því - kannski er sumarið einfaldlega of stutt. Bíðum bara og sjáum til, útbreiðslan akkúrat núna segir ekki allt, hafísinn er þynnri en fyrir nokkrum árum og viðkvæmari á alla kanta.

Rétt til glöggvunar í lokin kemur svo hér mynd af metlágmarkinu í fyrra, til að sjá hvað við er að eiga.

 

Art Deco - millistríðsárastíllinn

Tíska og stílbrögð endurspegla tíðaranda hvers tíma. Uppgangstímar einkennast að framfarasinnuðum og framtíðarlegum tíðaranda en þegar upp koma efasemdir um hvort gengið sé til góðs, sprettur rómantíkin fram og með henni ýmis fortíðarþrá og nostalgía. Þegar búið var að skakka leikinn með fyrri heimstyrjöldinni var kominn tími á að kveðja gömlu dagana með einhverju alveg nýju og flottu sem hæfði vel þeim vélvæddu uppgangstímum sem þá tóku við. Art Deco stíllinn féll vel að þessum nýja tíðaranda en upphaf hans er oftast rakið til heimsýningarinnar í París 1925 (Exposition internationale des arts décoratifs et industriels modernes) þar sem hinn nýi skreytistíll, Art Deco, var kynntur til sögunnar og náði hann til allra þátta hönnunar og þá sérstaklega til byggingarlistar og innréttinga allskonar.

Með Art Deco var horfið frá hinum lífrænu og skrautlegu formum Art Nouveau stílsins sem mjög var í tísku upp úr aldamótunum 1900. Það sem við tók var öllu formhreinna og umfram allt tignarlegra. Horn þurftu þó ekki endilega að vera hornrétt og rúnnuð horn gátu alveg gengið á réttum stöðum. Klassísk miðjusetning, eða symmetría, er líka eitt af einkennum Art Deco ásamt lóðréttum línum, enda er þetta upphafinn stíll, ekki ósvipað gömlu klassíkinni. Að þessu leyti er Art Deco ólíkur fúnkí-stílnum sem var mun strangari og bannaði allt skraut, og miðjusetta upphafningu.

Art Deco stílinn má alveg sérstaklega tengja við uppgangstímana í Bandaríkjunum enda urðu menn þar stöðugt ríkari og mikið þurfti að byggja, ekki síst upp í loftið. Chrysler byggingin sem reis á árunum 1928-1930 er fræg fyrir turnspíru sína í ekta Art Deco stíl. Styttan hennar Nínu Sæmundsdóttur fyrir utan Waldorf Astoria hótelið í New York er líka alveg í þessum anda, þannig að við eigum okkar fulltrúa. Tamara de Lempicka er ekki alþekkt nafn en málverk hennar sjást oft og víða og sýna þau á hálf-kúbískan, glamúrlegan hátt, velkjólaðar glæsikonur og menn í fínum frökkum. Við sjáum líka fyrir fyrir okkur fínheitin í Hollywood þar sem kvikmyndaiðnaðurinn blómstraði undir Art Deco stílnum og einnig villurnar og hótelin meðfram litríkum strandgötunum í Flórída. En eins og gengur þá fer tíska úr tísku og ný tíska tekur við. Art Deco fínheitin lifðu af nokkurn vegin kreppuárin en voru dálítið farin að blandast þjóðernisrómantíkum stefnum og ungmennafélagsandanum sem einkenndi árin fyrir seinna stríð, en að því stríði loknu var aftur kominn nýr heimur sem kallaði á nýtt framsækið „lúkk“.

Art Deco stíllinn barst auðvitað til Íslands og arkitektar, hönnuðir og listamenn urðu fyrir sínum áhrifum meðvitað og ómeðvitað. Innréttingarnar í Hótel Borg hafa nýlega verið endurnýjaðar og færðar til fyrra horfs í ekta Art Deco stíl. Eina húsið í Reykjavík sem algerlega er sagt vera í Art Deco stíl er stóra húsið við Hlemm sem meðal annars hýsti hér áður Útvegsbanka og Náttúrugripasafnið. Byggingin, sem annars hefur lítið fengið að njóta sín, er alveg symmetrísk með rúnnuðum hornum, marglitum glerskreytingum á svölum og lóðréttum stuðlum sem allt er mjög í anda Art Deco. Á ljósmynd sem ég tók af húsinu úr fjarlægð má einnig sjá turn Þjóðleikhússins og ekki annað að sjá en að talsverður útlitslegur skyldleiki sé þar á milli. Guðjón Samúelsson og stuðlabergsstíllinn hans er þannig greinilega undir áhrifum af þessum innflutta stíl. Þetta má einnig sjá af fleiri byggingum Guðjóns eins og Laugarneskirkju, Háskólanum og jafnvel Hallgrímskirkju. Þannig er það nú með alþjóðlegar tískusveiflur - þær eiga það til að smeygja sér víða.