Árið 2005 - þegar hafísinn kom hingað síðast

Síðustu vetur hefur hafísinn lítið látið sjá sig hér við land. Ástæðan ætti að vera almenn hlýindi til sjávar og sveita sem og minna framboð af hafís á Grænlandssundi. Við réttar aðstæður getur ísinn þó gerst nærgöngull hér við land eins og gerðist í febrúar og mars árið 2005 en síðan þá er varla hægt að tala um almennilega hafískomu. Kortið hér að neðan sýnir ástandið þann 16. mars en þá lá ísinn úti fyrir öllu Norðurlandi og siglingaleiðin fyrir Horn lokuð en hún hafði annars verið varasöm. Á þessum tímapunkti hefði ísinn getað orðið öllu ágengari ef gert hefði hreinar norðanáttir í framhaldinu en í stað þess tók að blása meira úr austri og lét þá ísinn smám saman undan.

Það sem olli því að ísinn varð svona ágengur veturinn 2005 er ekki það veturinn var svo óskaplega kaldur og norðanáttir miklar. Því var eiginlega öfugt farið. Seinni partinn í janúar þetta ár var mikið hæðarsvæði ríkjandi fyrir sunnan land sem beindi hingað suðlægum hlýjum vindum. Á Grænlandssundi var vindáttin vestlægari sem gerði það að verkum að ísinn við Grænland breiddi úr sér í austur fyrir norðan land. Þannig var norðurströndin komin í dauðafæri fyrir hafísinn enda færðist hann nær landi á næstu vikum og ógnaði öllu norðurlandi.

Ísinn þarf sem sagt að hrekjast hingað af sinni hefðbundnu leið suður eftir Grænlandsströndum og þá helst með aðstoð suðvestanáttar í hægribeygju eins og hæðarsvæði sunnan við land eru dugleg við að framkalla, samanber veðurkortið hér að neðan frá 26. janúar 2005. Fyrir norðan land blæs vindur af völdum sama veðurkerfis í vestur með aukahjálp frá lægð í norðri, þannig hjálpast allt til þrátt fyrir ríkjandi hlýindi á landinu þessa daga.

Um það sem gerðist þarna á fyrstu mánuðum ársins 2005 má lesa nánar í greinarkorni á vef Veðurstofunnar, Hafís í mars 2005. Þar segir meðal annars:

„Kyrrstöðuhæðin sem hafði verið við lýði meira eða minna í 5-6 vikur lét sig upp úr miðjum marsmánuði og vindátt varð austlæg. Greiddist þá úr ísnum og lát varð að mestu á ís úr Grænlandssundi austur í Íslandshaf. Þess ber þó að geta að sinn tíma tekur fyrir hafísinn, sem á annað borð er kominn norður fyrir land, að molna, grotna og bráðna en á meðan berst hann gjarnan með strandstraumum með landi austur með Norðurlandi.“

Út frá þessu má eiginlega segja að hlýindakaflar að vetrarlagi geta haft sínar afleiðingar hvað varðar hinn forna fjanda okkar Íslendinga. Á kaldari veðurskeiðum þegar miklu meiri hafís er að öllu jöfnu norðvestur af landinu þarf vissulega mun minna til. Hvort slík tímabil séu alveg að baki er alls ekkert víst. En á meðan hafís er ekki að finna norður af landinu þurfum við lítið að óttast norðanáttina hvað hafísinn varðar og alls ekki norðaustanáttina því hún gerir ekki annað en að halda hafísnum í skefjum við Grænlandsstrendur.

 

Tíðindi eða tíðindaleysi af hafísnum

Það er svo sem engin sérstök ástæða til að skrifa um hafísinn núna nema þá helst vegna þess að eitthvað af ís er farið að nálgast Vestfirði. Það er þó varla neitt til að tala um enda um að ræða ísdreifar af gisnum nýmynduðum ís sem hafa hrakist hingað. Þann 19. nóvember var ísinn um 44 sjómílur NV af Straumnesi (skv. Veðurstofu) og hefur færst eitthvað nær í vestanáttinni nú um helgina. Næsta lægð gæti hinsvegar hrakið ísinn eitthvað til baka og svo er bara að sjá til. Þetta er allavega ekkert efni í hafísvetur enn sem komið er, til þess þarf ýmislegt að gerast og þá helst suðlægar og þar með frekar hlýjar vindáttir sem trufla flæði íssins á hans hefðbundinni suðurleið meðfram Grænlandsströndum. Það er einmitt að hluta til skýringin á nærveru hans út af Vestfjörðum þessa dagana en framboðið úr norðri hefur þó auðvitað einnig sitt að segja.

Kortið hér að ofan er að grunni til frá Bandarísku snjó- og hafísmiðstöðinni NSIDC og sýnir útbreiðslu íssins á gjörvöllum Norðurhjara þann 20. nóvember. Meginísbreiðan á samkvæmt þessu dálítið í land að Vestfjörðum þótt einhver reytingur hafi gert sig heimakomin á Vestfjarðamiðum. Það má þarna sjá meðalútbreiðslu íssins þennan almanaksdag merkta inn með rauðgulri línu. Samkvæmt því er ísinn alveg í meðallagi austur af Grænlandi og þar með ekki frásögum færandi. Útbreiðslan er þó heldur yfir meðallagi vestur af Grænlandi og er þar nokkuð snemma á ferð. Hinsvegar er frávikið mest í Barentshafinu þar sem útbreiðslan er langt undir meðallaginu sem miðast við 1981-2010, reyndar er þetta ekkert mjög óvenjulegt frávik miðað við síðustu ár en þarna hefur reyndar verið mjög hlýtt upp á síðkastið. Ísinn á líka enn eftir að ná að Beringssundi þarna uppi á myndinni og er einnig undir meðallaginu þar. Eftir því sem líður á veturinn mun útbreiðslan auðvitað aukast talsvert fram í febrúar/mars en þó ekkert endilega hér við land nema vindar í Grænlandssundi taki upp á einhverju sérstöku.

Myndin hér að ofan er úr fórum Bandaríska sjóhersins og segir svipaða sögu nema hér er þykktin sýnd. Helsti fengur af því er að þarna sést vel ísinn sem lifði af bráðnun síðasta sumars en allt þetta fjólubláa er ís sem myndast hefur nú í haust enda er það þynnsti ísinn. Sá ís mun auðvitað aukast og þykkna næstu mánuði og eitthvað af þykkari fjölæra ísnum mun berast lengra suður með Grænlandi - vonandi án viðkomu hér á landi.

Svo er bara eitt eftir en það er að skoða útbreiðslulínurit frá Bandarísku snjó- og hafísmiðstöðinni. Þarna er svo sem ekkert að frétta. Útbreiðslan þann 20. nóvember er mjög áþekk síðustu 10 árum - eða álíka lítil. Útbreiðsla öll árin sem sýnd eru þarna er vel undir meðallaginu. Þetta er reyndar ekki árstíminn sem mikill munur er á útbreiðslu íssins milli ára enda er þetta eiginlega ekki árstíminn til að vera með miklar bollaleggingar með hafísinn.

 

 

Stóra markmiðið var Stade du France

Í sambandi við hryðjuverkin í París þá hafa menn velt fyrir sér hvers vegna þessi staður og þessi stund var valin, föstudagskvöld í París. Hryðjuverkamönnunum tókst vissulega að framkvæma hræðilega verknaði og þar ber hæst fjöldamorðin á tónleikastaðnum Bataclan. Ekki ætla ég að gera lítið úr því né öðru sem gerðist í París þetta kvöld. Miðpunktur og útgangspunktur þessara árása hlýtur samt hafa átt að vera landsleikur Frakka og Þjóðverja á þjóðarleikvanginum sjálfum þar sem forsetinn var mættur, ásamt tugum þúsunda áhorfenda að ógleymdum þeim milljónum sem fylgdust með leiknum í beinni útsendingu. Þetta var stóra skotmarkið og ljóst að ef sprengjumenn hefðu komist inn á leikvanginn meðal áhorfenda þá hefði athygli heimsins aldeilis beinst þangað og það í beinni. Það má ímynda sér þá sem raunverulega stóðu bak við árásirnar þar sem þeir sitja við skjáinn heima í stofu bíðandi eftir sprengingunum. Jú það heyrðust vissulega sprengingar en svo ekkert meir, leikurinn hélt áfram og lauk með sigri Frakka við fögnuð grunlausra áhorfenda þótt ýmsir hafi verið farnir að átta sig á að ekki væru allt með felldu. Utan við sjálfan leikvanginn höfðu þrír sprengjumenn sprengt sig, með þeim afleiðingum að fjórir létust, þar af þrír sprengjumenn. Að minnsta kosti einn þeirra átti miða á völlinn en var stoppaður við vopnaeftirlit við innganginn.

Hert öryggisgæsla við leikvanginn hefur þarna greinilega komið í veg fyrir enn meira manntjón og enn stærri atburð. Það má hins vegar spyrja sig hvernig staðið hefði verið að málum ef forseti Frakklands hefði frekar kosið að verja föstudagskvöldinu á rokktónleikum hljómsveitarinn Eagles of Death Metal í Bataclan-tónleikahöllinni. Væntanlega hefði öryggisgæsla á þeim stað verið öllu meiri þetta kvöld og kannski þeim mun minni á landsleiknum. En hvernig sem það er þá heppnuðust hryðjuverkin ekki nema að hluta, því stóra markmiðið gekk ekki eftir. Nógu slæmt var þetta þó samt og veruleikinn er annar á eftir.

Hví er ég?

Vísindin, trúarbrögðin og heimspekin hafa glímt við hin erfiðustu mál en samt er stóru spurningunum enn ósvarað eins og þeim sem snúast um hvað heimurinn sé í raun og veru. En þótt fátt sé um svör þá búum við okkur til einhverja heimsmynd sem við reyndar getum ekki hugsað alveg til enda. Fjarlægu og stóru viðfangsefni skipta reyndar ekki svo miklu máli í okkar daglega amstri og ættu ekki að valda okkur neinu hugarangri. Þetta er bara annað hvort svona eða hinsegin.

Aðeins öðru máli gegnir um spurninguna um okkur sjálf og það sem stendur okkur allra næst. Hver erum við og þá sérstaklega: Hver er ég? Af hverju er ég ég? Ég veit það allavega ekki. Hver tillaga að svari sem stungið er upp á, vekur upp aðrar enn erfiðari spurningar. Annars er aldrei að vita nema maður sjálfur sé sá eini í heiminum sem veit eitthvað af sér. Aðrir eru bara einhverjir sálarlausir statistar. Eða þá að heimurinn sé bara til sem ímyndun í kollinum á mér. Sennilega er það samt ekki þannig og reyndar næstum örugglega ekki þannig. Öll erum við einhver, hvort sem okkur líkar það betur eða verr. En hvað ræður því hver er hver? Hví er ég, ég en ekki þú? Þó ég viti það ekki svo ofboðslega gjörla þá er hitt víst, að í einhverju fínasta atriði í íslenskri tónlistarsögu, er einmitt þessari spurningu velt upp.

 

Einstök hlýindi á Norðurhveli í ár

Það er nokkuð ljóst að árið í ár verður ekkert sérstaklega hlýtt hér á Íslandi eins og ég tók fyrir í síðustu færslu og kannski ekki heldur í okkar allra næsta nágrenni. Það sama er ekki hægt að segja almennt annarsstaðar á jörðinni enda stefnir í að árið 2015 verði afgerandi það hlýjasta á jörðinni frá upphafi veðurathugana á 19. öld.

Eins og yfirleitt þegar ný árshitamet eru sett á jörðinni er það hið hlýja El Nino ástand í Kyrrahafinu sem hjálpar til sem einmitt er með öflugasta móti að þessu sinni. Þessi methlýindi skiptast ekki jafnt niður á Norður- og Suðurhvel eins og sést á súluritunum hér að neðan frá Bresku HadCRUT gagnaröðinni. Á Suðurhveli er árið álíka hlýtt og var 1998 þegar síðasti stóri El Nino var við lýði en þá voru áhrifin meiri á Suðurhveli en hér norðanmegin. Að þessu sinni er það hinsvegar Norðurhvelið sem slær öll met með afgerandi hætti en fyrstu 9 mánuði ársins 2015 er hitinn næstum heilli gráðu (0,94°C) yfir meðalhita sem miðast við árin 1961-1990. Hnattrænn meðalhiti ársins er hins vegar 0,7°c yfir meðallagi sama tímabils skv. HadCRUT sem einnig er algert met eins og sést á neðsta súluritinu.

Til að gefa hugmynd af því hvernig hlýindin hafa skipst niður á jörðina kemur hér að neðan kort frá NASA sem sýnir frávik frá meðalhita mánuðina apríl-júní 2015. Við sjáum dálítinn kuldapoll hér suður og vestur af Íslandi sem við fundum vel fyrir fyrri part árs. Suðurskautslandið er einnig frekar kalt sem dregur meðalhita Suðurhvels niður. Annars eru þetta hlýindi meira og minna um alla jörð. El Nino sést þarna við miðbaugssvæði Kyrrahafsins en öflugustu hitafrávikin eru á nokkrum blettum á Norðurhveli.

 

Hitinn í sögulegu samhengi

Auðvitað eru alltaf uppi heilmiklar diskúteríngar hvernig þetta hlýja ár kemur út í sögulegu samhengi. Það er vitað að hlýtt var á jörðinni fyrir nokkrum árþúsundum eftir lok síðasta jökulskeiðs. Það er t.d. vitað að jöklar á Íslandi voru miklu minni fyrir 6-8 þúsund árum og fóru smám saman stækkandi þar til þeir urðu stærstir á litlu-ísöldinni sem endaði snögglega um 1900. Á Grænlandi var einnig hlýtt áður fyrr þótt jökullinn þar hafi haldið stærð sinni að mestu.
En til að meta núverandi hnattræn hlýindi í samanburði við síðustu árþúsundir þá dugar ekki bara að bora niður í Grænlandsjökul eða Suðurskautsjökulinn enda sýnir slíkt einungis hitafarssögu á viðkomandi jökulsvæðum. Sterkar vísbendingar eru uppi um að hlýindin sem hér voru á öldunum kringum 1.000 hafi ekki verið hnattræn enda fór það tímabil saman við langvarandi tímabil á Kyrrahafinu sem einkenndist af köldu La Nina ástandi (öfugt ástand og er uppi nú í ár.) Á litlu ísöldinni var hinsvegar tilhneiging til hlýs El Nino ástands á Kyrrahafinu (sambærilegt ástand og nú er) þótt almennt hafi verið kaldara á jörðinni þá en er á vorum tímum.
Sjá hér til dæmis: "Our results implicate the prevalence of an El Niño-like mean state during the LIA [Litle Ice Age] and a La Niña-like mean state during the MWP [Medieval Warm Period] and the RWP [Roman Warm Period]." (Climatescience.com)

Af því sögðu er best að enda á línuritinu hér að neðan sem sýnir áætlaða hitaþróun jarðarinnar frá lokum síðustu ísaldar. Eins og kemur fram er blái ferillinn úr rannsókn Marcott og félaga þar sem tekin voru saman ýmis gögn víðsvegar um jörðina. Rauði ferillinn er viðbót út frá beinum hitamælingum samkvæmt HadCRUT frá lokum 19. aldar til okkar tíma. Viðmiðunartímabilið er sem fyrr árin 1960-1990. Þótt auðvitað sé óvissa í þessu (ljósu svæðin) þá er ekki annað að sjá á þessu að hiti jarðar sé nokkuð ákveðið að fara fram úr hlýjasta skeiði fyrri árþúsunda. Svo má nefna að talan fyrir það sem af er ári 2015 er +0,7°C sem væri nokkuð fyrir ofan skala. (Nánar um myndina hér: The end of Holocene)

Í hvað stefnir Reykjavíkurhitinn 2015?

Það hefur legið nokkuð ljóst fyrir að árið 2015 verður ekki með hlýjustu árum í Reykjavík eða yfirleitt á landinu. Fyrstu mánuðina var lítið um hlýindakafla í stíl við þá sem oft hafa komið að vetrarlagi og vormánuðirnir voru kaldir. Apríl og maí í Reykjavík voru báðir þeir köldustu það sem af er öldinni og maí reyndar sá kaldasti síðan 1979. Þegar svo júní bættist við sem rétt hékk í "kalda meðaltalinu" frá 1960-90 er ekki nema von að vangaveltur væru uppi hvort hlýindatímum hér á landi væri lokið, með snjóum fram á vor, kaldari sjó umhverfis landið og almennri vosbúð til sjávar og sveita. Sjálfur velti ég fyrir mér möguleikanum á mestu kólnun milli tveggja ára, hér í Reykjavík allavega, sem reyndar var ekki fjarri lagi í ljósi þess hve árið 2014 var hlýtt.

En þá er að skoða stöðuna nú þegar aðeins tveir mánuðir eru eftir af árinu. Þar kemur mánaðarhitasúluritið til sögunnar sem sýnir hvernig meðalhitinn í Reykjavík hefur þróast (fjólubláar súlur). Til viðmiðunar er meðalhiti mánaðanna síðustu 10 ár (rauðar súlur) og kalda opinbera meðaltalið 1961-1990 sem enn er í gildi (bláar súlur). Eins og sjá má hefur hitinn nokkuð tekið við sér þar sem fjórir síðustu mánuðir eru yfir kalda meðaltalinu og síðustu tveir mánuðir að auki yfir meðalhita síðustu 10 ára.

Lengst til hægri á myndinni eru árshitasúlur og að venju sýna tónuðu súlurnar þar áætlaðan árshita 2015 eftir því hvort hiti síðustu mánaðanna verði í samræmi við kalda meðaltalið eða síðustu 10 ár. Þannig fást tölurnar 4,5° með því að reikna með tiltölulega köldu framhaldi og 4,7° með tiltölulega hlýju framhaldi. Báðar tölurnar eru ofan við meðalhita áranna 1960-90 en nokkuð fyrir neðan meðalhita síðustu 10 ára og jafnframt ljóst, ef þetta verður raunin, að árið verður það kaldasta af þeim 15 árum sem þá verða liðin af öldinni. Þó er ekki endilega útséð með það. Meðalhiti ársins 2013 var 4,9 stig og rétt rúmlega það en mér reiknast svo til að meðalhiti síðustu tveggja mánaða ársins þurfi að vera um 3,3 stig til að ná árinu 2013. Þeir mánuðir voru reyndar yfir því í fyrra vegna mikilla hlýinda í nóvember en annars er á talsverðan bratta að sækja.

Svo er spurning hvort hægt sé að tala um kalt ár þótt meðalhitinn verði 4,5-4,7 stig. Það yrði þó yfir opinbera viðmiðunartímabilinu, sem ég hef nefnt hér „kalda meðaltalið“. Meðalhiti þessarar aldar er hinsvegar um 5,5 stig og ef við segjum að það sé réttari meðalhiti og eitthvað sem er eðlilegt og komið til að vera, þá er þetta vissulega kalt ár, en tæplega annars.

 

Geimveruat

Það skal viðurkennt að maður tók dálítinn kipp um daginn þegar fréttir bárust að því utan úr heimi að stjörnufræðingar hefðu komið auga á dularfull fyrirbæri, umhverfis einhverja stjörnu, sem erfitt væri að útskýra með öðru en að hátæknisamfélag væri þar að verki. Það var aðallega umfjöllun í Independent sem sem vakti athygli en þeir voru fljótir að vísa til geimvera sem líklegri skýringu á tilurð fyrirbærisins sem fannst með aðstoð Kepler sjónaukans.

Eins og oft áður reyndust þetta þó vera einhver tálsýn eða hrein æsifréttamennska og auðvitað kom "Stjörnu-Sævar" okkur aftur niður á jörðina með nánari útskýringar og benti á að geimverur væru neðstar á blaði þegar skýringa væri leitað. Það væru ýmsar náttúrulegar skýringar í boði á þessu fyrirbæri eins og til dæmis halastjörnubrot sem höfðu raðað sér upp með sérstökum hætti umhverfis umrædda stjörnu. Einnig skal hafa í huga að vísbendingar um að eitthvað væri á ferð þarna fengust með því að mæla lítilsháttar en reglulegar breytingar á birtistigi stjörnunnar sem gerist þegar eitthvað gengur fyrir hana, eins og til dæmis reikistjörnur. Það sást því ekki beinlínis neitt umhverfis stjörnuna, aðeins vísbendingar um eitthvað óvenjulegt.

Ef rétt hefði verið og staðfest að þarna væri eitthvað hátæknilegt á ferð, hefðu það verið stórtíðindi sem breytt hefðu miklu, því fram að þessu höfum við jarðarbúar ekki fundið neitt sem hönd á festir um líf á öðrum hnöttum, hvað þá þróuð samfélög geimvera. Dularfulla stjarnan (KIC 8462852) sem augu manna beindust að er í 1.481 ljósára fjarlægð, sem þýðir að það sem við sjáum þar eru í raun 1.481-árs gamlar fréttir. Vegna fjarlægða í alheiminum erum við alltaf að horfa á gamla atburði þegar við horfum til stjarnanna og mis gamla eftir því hversu fjarlægar stjörnurnar eru. Sama gildir ef hugsanlegar geimverur í þessu tiltekna fjarlæga sólkerfi væru að fylgjast með jörðinni núna. Það sem þeim birtist er jörðin eins og hún var fyrir 1.481 ári þegar miðaldir voru gengnar hér í garð með þjóðflutningnum miklu og allskonar umróti í Evrópu eftir fall Rómaveldis. Væntanlega væri þó fáar vísbendingar um að hér væri eitthvað háþróað líf á ferðinni enda langt í útsendingar útvarpsstöðva og annarra ljósvakamiðla.

En eru annars einhverjar geimverur og hátæknisamfélög þarna úti? Já verðum við ekki að segja það? Úr því það er hægt á jörðinni þá hlýtur það að vera hægt annarsstaðar. Það er þó ekki þar með sagt að háþróað líf og hátæknisamfélög verði til svo auðveldlega, öðru nær. Skýringin á tilvist geimvera hlýtur miklu frekar að vera sú að heimurinn er svo ógnastór að eiginlega allt hlýtur að vera til einhverstaðar og í miklu úrvali. Fjarlægðir eru hinsvegar að sama skapi ægilegar sem ætti að skýra hvers vegna við höfum ekki orðið vör við neitt þarna úti og enginn sennilega orðið var við okkur. Kannski er það jafnvel svo að tegundin maður sé langtæknivæddasta lífvera gjörvallrar vetrarbrautarinnar og eina lífveran sem hugsar yfirleitt eitthvað út fyrir sólkerfið. En jafnvel þó að eitthvað líf og vit sé í kringum okkur þá trú ég því að samskipti og heimsóknir geimvera til jarðar séu nánast alveg út úr myndinni í nútíð, fortíð og framtíð þótt sumir vilji trúa öðru í þeim efnum. Það má þó alltaf leika sér að möguleikunum eins og þeim að í jarðsögunni hafi kannski einu sinni komið geimverur sem hafa verið svo óheppnar að vera étnar af risaeðlum.

- - -

Myndskreytingin sem fylgir er úr kvikmyndinni Mars Attach frá árinu 1996

 

Geimverur neðstar á blaði

Tæknispjall

Fyrir mjög mörgum árum sá ég í sjónvarpi allra landsmanna gamla svarthvíta bíómynd, sem ég veit ekkert um, nema hvað hún fjallaði um ungan mann sem á einhvern hátt komst yfir lítið handtækt tæki sem var gætt þeim eiginleikum að hægt var að spjalla við það og fá ráðleggingar til að komast áfram í lífinu. Þetta tæki var sem sagt gætt mannsrödd og áttu ráðleggingar þess ekki að bregðast. Tækið sagði unga manninum nákvæmlega hvað hann ætti að gera til að græða peninga og það sem mestu máli skipti, hvernig hann átti að krækja í draumaprinsessuna. Nú man ég ekki alveg framvinduna en auðvitað endaði myndin á því að allt var komið í hönk hjá aumingjans manninum því ráðleggingar tækisins reyndust þegar til kom ekki eins skynsamlegar og það hélt sjálft fram. Að lokum frelsaði hann sjálfan sig og henti tækinu í næstu ruslatunnu þrátt fyrir áköf mótmæli þess.

Kannski kannast einhver við þessa bíómynd sem var dæmigerð áminning um að varasamt getur verið að treysta tækninni um of. Myndin gæti verið eitthvað um 50 ára gömul en á sjöunda áratugnum var eins og oft áður mikil trú á því að tæknin ætti eftir að leysa flest okkar vandamál og létta okkur lífið. Við áttum auðvitað að geta skroppið til tunglsins í sumarfríum árið 2000. Mennirnir kæmu úr vinnu svífandi um á fljúgandi bílum á meðan næringarríkar matarkökur væru galdraðar fram í sjálfvirkum eldhúsum húsmóðurinnar.
Ekki er þetta alveg svona í dag og sjálfsagt myndi tímaflökkurum frá sjötta áratugnum reka í rogastans yfir því hvað lítið hefur í raun breyst. Við erum enn að aka um á fjórhjóla bensínbílum eins og gert hefur verið í 100 ár. Flugvélar hafa lítið breyst, algengasta farþegaþotan er ennþá Boeing 747 sem flaug fyrst árið 1969, löngu er búið að leggja síðustu hljóðfráu Concorde þotunni og Bandaríkjamenn þurfa að leita á náðir Rússa til að koma sér upp fyrir lofthjúpinn í Soyuz-geimflaugum sem hafa verið í notkun síðan 1966. Ýmislegt hefur þó breyst en sá lúxus sem til staðar er í dag er að mestu bundin við betur stæða jarðarbúa á meðan meirihluti fólks í heiminum býr við takmarkanir vegna fátæktar.

Tæknibyltingin sem þó er orðin er samt sem áður mjög merkileg og þarf ekki að gera lítið úr henni þó hún stuðli ekki alltaf að bættu mannlífi. Tæknibyltingin er ekki mjög sýnileg í raun og hún hefur ekki breytt ásýnd borga og umhverfisins svo mjög. Byltingin felst í aðgengi upplýsinga, samskiptum manna á milli og afþreyingu sem óðum gerir svo margt úrelt sem þótti frábært fyrir nokkrum árum. Allt er nú aðgengilegt í litlu tæki sem menn ganga með á sér hvert sem þeir fara, enda er í einu og sama tækinu samankomnir allir helstu fjölmiðlar heimsins, vídeóleigur, dagblöð, sjónvarp og útvarpsstöðvar, auk myndavélar, kvikmyndatökuvélar, einnig alfræðisafn með upplýsingum um hvaðeina, orðabækur, bókasafn, ritvél og reiknivél, staðsetningatæki, landakort af öllum heiminum og öllum borgum, áttaviti, vasaljós og að ógleymdum sjálfum símanum sem óðum er að verða undir í samkeppni við samskiptaforrit sem aldrei eru á tali.

En tækin, eða hinir svokölluðu snjallsímar, sem fólkið gengur með, eru samt sem áður engar vitvélar og það þýðir ekkert að spyrja þau hvaða stefnu eigi að taka í lífinu. Þrátt fyrir tæknina munu menn halda áfram að verða sínar eigin snjallverur og sinnar eigin gæfu smiðir. Menn munu líka halda áfram að misskilja mann og annan og jafnvel hengja bakara fyrir smiði. Ætli það verði ekki þannig um ókomna tíð?

Gengið á Ben Nevis

Það var fyrir rúmu ári síðan að ég fór að spá í hvernig best væri að bregðast við yfirvofandi persónulegum tímamótum hjá mér sem tilkomin eru af notkun okkar á tugakerfinu við aldursákvarðanir sem og annað. Það sem kom strax upp í hugann var að ganga á eitthvað gott fjall erlendis sem risi hærra en önnur fjöll í viðkomandi umdæmi eða landi og leiddu þær pælingar fljótlega til Skotlands þar sem er að finna hæsta fjall Bretlandseyja, Ben Nevis, 1344 metrar á hæð. Annað vissi ég svo sem ekki um þetta fjall en eftir smá eftirgrennslan komst ég að því að þetta væri vel göngufært og talsvert gengið.

Auðveld aðkoma er að Ben Nevis sem stendur rétt ofan við bæinn Fort William. Talað var þó um að Ben Nevis væri fjall sem ekki ætti að vanmeta. Þar uppi sæist sjaldan til sólar - hvað þá til annarra fjalla, auk þess sem þar geisuðu gjarnan miklir vindar sem svipt gætu mönnum fram af hengiflugum, færu þeir ekki varlega. Þetta ætti ekki síst við á haustin þegar Atlantshafslægðirnar fara að gerast ágengar enda ekki að ástæðulausu að stofnað var til veðurathugana á þessum stað seint á 19. öld. Þetta var sem sagt ákveðið. Konan féllst á að taka þátt og var bókuð gisting við fjallsrætur í bænum Fort William. Uppganga yrði stóra daginn, 30. september, en ef illa viðraði var dagurinn á eftir til vara.

Þegar leið á september og styttast fór í þetta var auðvitað legið yfir veðurspám sem voru æði síbreytilegar - allt frá óskaplegri blíðu til stórviðra af verstu gerð. Tilefni til bjartsýni fór þó vaxandi vegna mikils hæðarsvæðis sem gerði sig líklegt að leggja undir sig Bretlandseyjar. Það stóðst, því þegar komið var til staðarins og uppgöngudagur rann upp, var heiður himinn, logn en dálítið morgunsvalt og fjallið blasti við í allri sinni dýrð.

Stígurinn sem liggur upp fjallið var upphaflega ætlaður hestum sem fluttu vistir til veðurathuganamanna á fjallstoppinum. Stígurinn er aldrei verulega brattur þar sem hann liggur í hlykkjum utan í hlíðunum en er þó nokkuð grófur á köflum. Árið 1911 vildu menn sýna fram á hversu nýjustu bifreiðarnar væru megnugar þegar tókst að drösla einu Ford-T módeli alla leið upp í auglýsingaskyni. Sú ferð tók að vísu næstum þrjá daga með miklum tilfæringum en niðurleiðin var hinsvegar farin á þremur klukkutímum.

Á toppi Ben Nevis er mjög stórgrýtt og eru leifar mannvirkja áberandi en þær tengjast mönnuðu veðurathuganastöðinni sem þarna var rekin á árunum 1883-1904. Vinnan þar hefur sjálfsagt verið harðneskjuleg í verstu vetrarveðrunum og örstutt í þverhnípt hengiflug. Með tilkomu göngustígsins og starfseminnar á Ben Nevis varð þetta fljótlega vinsæl gönguleið ferðafólks og svo fór að reist var gistiheimili við hlið hýbýla veðurathuganamanna og segir sagan að þeim hafi stundum þótt nóg um ónæðið af völdum góðglaðs göngufólks. Gistiheimilið hélt velli í nokkur ár eftir að veðurathuganastöðin var lögð niður en í dag standa veðurbarðar rústirnar einar eftir af öllu saman.

Það var hinsvegar enginn veðurbarningur þennan síðasta dag septembermánaðar á Ben Nevis árið 2015. Þeir sem lögðu á sig gönguna alla leið á toppinn voru því alveg í skýjunum þótt engin ský væru á lofti enda upplifðu menn þarna einstaka veðurblíðu með stórbrotnu útsýni í allar áttir þar sem hver Skoski fjallstoppurinn tók við af öðrum. Þetta munu vera leifar gamalla fellingafjalla sem mynduðust fyrir um 400 milljón árum þegar mikið sameiningarferli meginlanda átti sér stað og hefur verið kölluð Kaledóníufellingin og er myndun Noregsfjalla einnig hluti af því ferli. Ekki sást til snjóa í fjöllum en þó örlaði enn á smásköflum í skuggsælum giljum þarna neðan við fjallstoppinn.

Niðurleiðin er auðvitað jafn löng og uppgangan. Það var lýjandi að feta sig alla þessa leið niður eftir hörðum stígnum og maður hefði alveg þegið góðan snjóskafl til að renna sér niður eins og gjarnan á íslenskum fjöllum. En þessi tímamótaferð lukkaðist sem sagt vonum framar. Helst að bakpokinn hafi verið óþarflega úttroðinn af ónotuðum skjólfatnaði sem þó er alltaf vissara að hafa með á fjöll. Tala nú ekki um þegar um er að ræða hæsta fjall Bretlandseyja, svo hátt sem það nær.

Karlinn sjálfur á toppnum.

Hafíslágmark á Norðurslóðum

Nú bendir allt til þess að hinu árlega hafíslágmarki á Norðurslóðum hafi verið náð enda sólin það lágt á lofti að hún megnar ekki lengur að vega á upp móti hitaútgeislun lofts og sjávar þarna norður frá. Dagsetning sjálfs lágmarksins mun vera 8. september að þessu sinni sem er frekar í fyrra fallinu en annars er algengast að lágmarkið sé einhverntíma um miðjan mánuðinn. Það er þó allur gangur á þessu eins og með sjálft hámarkið að vetralagi sem í ár var óvenju snemma á ferðinni og auk þess með allra lægsta móti frá upphafi nákvæmra gervitunglamælinga árið 1979.

Hafíslágmarkið 2015 mun vera það fjórða lægsta í útbreiðslu talið. Mjög svipað árinu 2011 en dálítið fyrir ofan fyrrum metári 2007 þegar ísinn hélt áfram að bráðna fram í seinni hluta september. Árið 2012 heldur enn lágmarksmetinu með miklum glans en hinsvegar er útbreiðslan í ár mun minni en í lágmörkunum 2013 og 2014. Ísinn er því alls ekki að aukast og ekki heldur að slá nýtt lágmarksmet en sögulegheit fara þó alltaf eftir því hvað menn vilja miða við. Umrædd ár eru borin saman á mynd sem unnin er útfrá á línuriti National Snow and Ice Data Center.

Línuritið sem vísað er í er gagnvirkt og er hægt að bera saman hvaða ár sem er. Einnig er hægt að kalla fram kort með hafísútbreiðslu hvaða dag sem er aftur í tímann. Til nánari glöggvunar hef ég sett saman mynd með hafíslágmörkum sex valinkunnra ára frá 2000 til 2015 sem gefur smá sýnishorn af þróuninni.

Á kortinu fyrir árið 2000 má sjá hvernig staðan var rétt um aldamót en þá var lítið um opin höf á N-Íshafinu í sumarlok. Ísinn hafði þó minnkað frá fyrri árum og almennt reiknað með að N-Íshafið gæti orðið íslaust á seinni hluta þessarar aldar. 2007 var mikið tímamótaár en þá voru aðstæður afar hagstæðar til að bræða ísinn auk þess sem mikið af þeim ís sem ekki bráðnaði barst suður með Grænlandi. Þarna fór mönnum að verða ljóst að ísinn gæti horfið í lok sumars mun fyrr en áður var talið, jafnvel á nokkrum árum. Ísinn náði þó að jafna sig eitthvað á ný en útbreiðsla ársins 2011 varð síðan sú önnur lægsta frá upphafi. Annað tímamótaár varð svo 2012 þegar ísinn bráðnaði mikið á alla kanta og þynntist mjög. Aftur braggaðist ísinn næstu tvö ár og árið 2014 var greinilegt að ísinn væri ekki á förum alveg á næstunni. Nú árið 2015 hefur ísinn minnkað á ný og orðinn álíka og hann var í sumarlok 2011 sem var einmitt árið á undan metárinu mikla.

Hvað gerist á næstu árum veit ég ekki enda er ég frekar illa að mér í framtíðinni. Það er allavega ljóst að hlutirnir geta breyst mjög á örfáum árum. Þannig gæti ísinn allt eins verið horfinn að mestu í sumarlok eftir tvö ár ef réttar aðstæður skapast, á hinn bóginn gæti ísinn allt eins átt það til að aukast á ný og lifað ágætu lífi langt fram eftir öldinni. Þessi óvissa gerir hlutina bara meira spennandi að fylgjast með, hafi maður á annað borð áhuga á þessu.

- - -

Heimildir og nánari upplýsingar: http://nsidc.org/arcticseaicenews

Samanburður á sumarveðurgæðum í Reykjavík

Nú þegar aðal-sumarmánuðirnir er að baki er komið að því að skoða hvernig sumarið plummaði sig hér í Reykjavík miðað við fyrri sumur. Til grundvallar eru mínar eigin veðurskráningar en aukaafurð út frá þeim er einkunnakerfi þar sem hver dagur fær sína einkunn á skalanum 0-8 út frá veðurþáttunum fjórum: sól, úrkomu, vindi og hita. Mánaðareinkunnir reiknast út frá meðaltali allra daga og sumareinkunnin sömuleiðis. Þannig get ég borið saman veðurgæðin eins og þau koma út úr mínum skráningum sem ná allt aftur til ársins 1986.

Að þessu sinni fær sumarveðrið í Reykjavík 2015 fær einkunnina 4,90 sem er bara nokkuð gott þó ekki sé það í sama stjörnuflokki og þau allra bestu. Nýliðið sumar var reyndar með allra besta móti í Reykjavík og nágrenni miðað við aðra landshluta, sérstaklega Norður- og Austurland þar sem sumarið var næstum eins ómögulegt og það getur orðið. Þannig er það bara, veðurgæðum er oft misskipt hér á landi og að þessu sinni hafði suðvesturhornið vinninginn.
Hæsta einkunnina frá upphafi fær sumarið 2009: 5,37. Sumarið 1989 er það lakasta með 4,10 stig en meðaleinkunn allra sumra er 4,74. Niðurstöðum má taka með fyrirvara enda miðast einkunnir bara við mitt skráningarkerfi en svona á heildina litið ætti þetta að gefa ágætis vísbendingar. Að sjálfsögðu kemur hér súlurit yfir niðurstöður og undir því er stuttaraleg lýsing á öllum sumrum frá 1986.

Stuttaraleg lýsing á öllum sumrum frá árinu 1986. Tek fram að aðallega er hér miðað við mitt heimapláss, Reykjavík, nema annað sé tekið fram.
1986 4,46 Júní var dimmur, kaldur og blautur suðvestanlands en júlí og ágúst öllu betri.
1987 4,73 Sólríkt og þurrt í júní og ágúst, en júlí var sólarlítill og blautur.
1988 4,30 Afar slæmur júnímánuður og einn sá sólarminnsti í Reykjavík. Júlí var ágætur en ágúst ekkert sérstakur. Óvenjumikið þrumuveður suðvestanlands þann 10. júlí.
1989 4,10 Júlí brást algerlega og var sá sólarminnsti sem mælst hefur í Reykjavík auk þess að vera kaldur. Júní og ágúst voru einnig frekar svalir er skárri að öðru leyti.
1990 4,50 Lítið eftirminnilegt sumar sem var í slöku meðallagi. Reykjavíkurhitinn í júlí var þó sá hæsti í 22 ár.
1991 4,93 Júní var sérstaklega sólríkur og á eftir fylgdi heitasti júlímánuður sem komið hefur í Reykjavík og voru slegin hitamet víða um land. Í mikilli hitabylgju náði hitinn 23,2 stigum í borginni þann 9. júlí en sá mánuður varð hlýjastur allra mánaða í Reykjavík 13,0 gráður.  
1992 4,37 Sumarið ekkert sérstakt og aldrei mjög hlýtt. Eftirminnilegast er kuldakastið um Jónsmessuna í annars mjög köldum júnímánuði, þar snjóaði fyrir norðan og einnig til fjalla sv-lands.
1993 4,70 Ágætt tíðarfar en besta veðrið var í júlí en þá var mjög bjart og þurrt í Reykjavík en kalt fyrir norðan.
1994 4,80 Sumarið var sæmilegt með köldum júnímánuði en júlí var frekar hlýr.
1995 4,33 Sumarið ekki gott nema hvað júlí var ágætur. Ágúst var mjög þungbúinn.
1996 4,63 Fátt eftirminnilegt þetta sumar. Ágúst var mjög dapur í Reykjavík en góður kafli kom um miðjan júlí.
1997 4,80 Sumarið var þurrt og bjart framan af en júlí og ágúst ollu vonbrigðum SV-lands.
1998 4,93 Sumarið var gott í heildina. Júnímánuður var bjartur og þurr og var ásamt ágúst sá hlýjasti í mörg ár.
1999 4,60 Sumarið var frekar blautt þar til í ágúst, en þá var bjart og hlýtt.
2000 4,77 Ágætt sumar með köflum en mjög sólríkt og þurrt fyrir norðan og austan.
2001 4,70 Sumarið var ágætt í heildina þó lítið væri um hlýja daga.
2002 4,57 Júní var hlýjasti mánuðurinn að þessu sinni. Hitinn náði þá 22 stigum sem er hitamet fyrir júní. Sumarið þótti ekkert sérstakt en var nokkuð milt.
2003 4,80 Júní og ágúst urðu hlýrri en nokkru sinni í Reykjavík enda var sumarið það hlýjasta sem mælst hafði í borginni sem og víða um land. Nokkuð rigndi þó með köflum.
2004 5,13 Sumarið var bæði hlýtt og sólríkt. Í ágúst gerði mikla hitabylgju SV-lands þar sem hitinn fór yfir 20 stig í borginni fjóra daga í röð, nýtt hitamet var þá sett í Reykjavík: 24,8 stig.
2005 4,73 Sumarið var sæmilegt fyrir utan þungbúinn og svalan kafla í júlí.
2006 4,47 Sumarið var þungbúið og blautt suðvestanlands framan af en rættist heldur úr því er á leið.
2007 5,13 Sumarið var yfirleitt hlýtt og þurrt og mjög gott um mest allt land. Í Reykjavík var júlímánuður sá næst hlýjasti frá upphafi.
2008 4,90 Afar sólríkur og þurr júnímanaður en síðan köflóttara, mjög blautt í lok ágúst. Enn var slegið hitamet í Reykjavík, nú í hitabylgju undir lok júlí þegar hitinn komst í 25,7 stig.
2009 5,37 Mjög gott sumar sunnan og vestanlands, sérstaklega júlímánuður sem var sá þurrasti í Reykjavík síðan 1889 og sjálfsagt einn af bestu veðurmánuðum sem komið hafa í Reykjavík.
2010 5,13 Eitt hlýjasta sumar í Reykjavík. Júní var sá hlýjasti frá upphafi, júlí jafnaði metið frá 1991 og ágúst með þeim hlýjustu. Aldrei var þó um að ræða verulega hitabylgju.
2011 5,03 Sumarið byrjaði heldur kuldalega, sérstaklega norðaustanlands. Annars yfirleitt bjart og þurrt suðvestanlands.
2012 5,33 Mjög gott sumar víðast hvar. Sólríkt, þurrt og hlýtt. Óvenjudjúp sumarlægð kom suður að landi 22. júlí.
2013 4,37 Mikið bakslag í veðurgæðum sunnan- og vestanlands. Ágætis kafli seinni hlutann í júlí bjargaði þó miklu.
2014 4,73 Nokkuð blautt fram yfir mitt sumar og fáir sólardagar. Júní var þó með þeim allra hlýjustu. Ágúst nokkuð góður en endaði með óveðri í lok sumars.
2015 4,90 Ágætt sumar suðvestanlands en óvenju slæmt norðanlands og austan. Júní fremur kaldur í borginni framan af en annars var hitinn nærri meðallagi. Þurrt og nokkuð bjart var fram í miðjan ágúst þegar tók að rigna. Stuttur hlýindakafli kom seint í ágúst. Snjór var lengi að hverfa víða á hálendinu og allnokkrir skaflar í Esju lifðu sumarið.

Þannig er það. Því má svo bæta við að september hefur farið vel af stað norðan- og austanlands sem er nokkur sárabót fyrir sumarið þar. Annars er september ekki talinn með hér þótt hann sé almennt talinn til sumarmánaða. Það á þó ekki við um þetta yfirlit enda fer venjulega verulega að halla að hausti þegar líður á mánuðinn.

20 stiga hitar í Reykjavík

Það eru alltaf viss tíðindi þegar hitinn í Reykjavík nær 20 stigum eins gerðist síðastliðinn þriðjudag þann 25. ágúst og ekki síður merkilegt að það gerist svona seint á sumrinu. Til að svo megi verða þarf helst af öllu hlýr loftmassi frá Evrópu að villast hingað með austanvindum sem knúnir eru af lægðarkerfum suður af landinu sem einmitt var reyndin að þessu sinni. Á þessari öld er það mun algengara en áður að hitinn nái 20 stiga markinu einhverntíma yfir sumarið. Kalda tímabilið á seinni hluta síðustu aldar státaði ekki af mörgum slíkum atburðum en aftur á móti gekk betur á hlýju áratugunum milli 1930-1960 þegar nálega annaðhvert sumar státaði af 20 stigum. Þetta má sjá á eftirfarandi mynd sem unnin er upp úr gögnum Veðurstofunnar.

Hæsti hiti sem mældist á hlýja tímabilinu um miðja síðustu öld var 23,2 stig, þann 17. júlí árið 1950. Hitinn náði 20 stigum fjórum sinnum næstu 10 árin en síðan liðu heil 15 ár án þess að það gerðist. Þann 9. júlí 1976 náði hitinn loks 20 stigum og það svo um munaði því nýtt glæsilegt hitamet var þá sett er hitinn komst í 24,3 stig. Aftur komst hitinn í hæstu hæðir í lok júlí 1980 þegar hann mældist í 23,7 stig. Merkilegt er reyndar að þetta er einu dæmin um 20 stiga hita á næstum 30 ára tímabili frá 1961-1989. Hitinn mjakaðist upp í 20 stig sumarið 1990 en í frægri júlíhitabylgju árið 1991 komst hitinn hæst í 23,2 stig. Upp úr aldamótum fór 20 stiga tilfellum fjölgandi og í ekki síður frægri hitabylgju í ágúst 2004 var nýtt hitamet sett í Reykjavík þann 11. ágúst er hitinn komst í 24,8 stig. Það met var ekki langlíft því það var slegið út af borðinu síðdegis þann 30. júlí árið 2008 er hitinn komst í 25,7 stig sem er núverandi met á hinum opinbera kvikasilfurmæli Veðurstofunnar. Ekki tókst hitanum að ná 20 stiga markinu sumarið 2014 en þó munaði mjög litlu en þar með lauk 7 ára 20 stiga syrpu sem hófst árið 2006. Við þekkjum auðvitað ekki framtíðina en höfum ekkert móti því að boðið verði reglulega upp á 20 stiga sumur á næstu árum en best er þó eins og ávallt að stilla væntingum í hóf.

Staðan á hnattræna mánaðarhitasúluritinu

Fyrr á árinu setti ég upp súlurit sem sýndi hnattrænan meðalhita mánaðanna og í hvað gæti stefnt með meðalhita ársins. Eins og  lofað var þé kemur hér uppfærsla sem sýnir stöðuna eftir 7 fyrstu mánuði ársins. Tölurnar sem unnið er eftir eru frá Nasa-Giss sem er ein þeirra stofnana sem halda bókhald um hitafar jarðar. Svo maður útskýri aðeins þá standa Bláu súlurnar á myndinni fyrir meðalhita hvers mánaðar síðustu 10 ár. Rauðu súlurnar sýna meðalhita mánaðanna ársins í fyrra, 2014, sem endaði sem hlýjasta árið frá upphafi mælinga. Að vísu með minnsta mögulega mun. Fjólubláu súlurnar sýna síðan þá mánuði sem liðnir eru af árinu 2015. Á súlunum fjórum lengst til hægri er árshitinn tekinn saman. Tónuðu súlurnar þar segja til um hvert gæti stefnt með árshitann eftir því hvort restin af árinu verður í samræmi við meðalhita sl. 10 ára eða í samræmi við metárið í fyrra. Tekið skal fram að tölurnar eru ekki eiginlegur meðalhiti, heldur frávik frá meðaltali eins og venjan er þegar rýnt er í hnattrænan hita. Nánari bollaleggingar eru undir mynd.

Eins og sjá má þá byrjaði árið mjög hlýtt á heimsvísu hvort sem borið er saman við sl. 10 ár eða 2014. Næstu tvo mánuði var meðalhitinn lægri en árið 2014 en síðustu tveir mánuðir eru hlýrri og reyndar eru báðir þeir hlýjustu miðað við sömu mánuði fyrri ára í gagnaröð Nasa-Giss. Samanlagt er þetta heitasta byrjun á ári frá upphafi mælinga eins og komið hefur fram í fréttum. Það er spurning hvort nokkur spenna sé í þessu lengur enda þykir mjög líklegt að árið 2015 verði það hlýjasta á jörðinni frá upphafi mælinga hvort sem mönnum líkar betur eða verr. Öflugt El-Nino ástand er enn að færa sig upp á skaftið í Kyrrahafinu og má því búast við áframhaldandi hlýindum frekar en að þau gangi til baka.

En þá að spádómssúlunum lengst til hægri. Með því að reikna framhald ársins af hógværð út frá meðaltali síðustu 10 ára fæst árshitinn +0,76°C sem með herkjum slær út methitaárið 2014. Verði meðalhitinn það sem eftir er jafnhár árinu í fyrra fer meðalhitinn hinsvegar upp í 0,81°C sem væri afgerandi hlýjasta árið á heimsvísu. Það má hafa í huga að september og október 2014 voru báðir metmánuðir hvað hlýindi varðar þannig að það er ekki við neina aukvisa að eiga við.

Það má auðvitað alltaf velta fyrir sér áreiðanleika svona hnattrænna hitagagna enda sýnist sitt hverjum. Nasa-Giss notast við gögn sem gjarnan hafa verið leiðrétt og þeir fylla upp í eyður með sínum aðferðum. Þetta tekst auðvitað misvel og stundum illa, eins og í tilfelli Reykjavíkurhitans sem skeptískir útlendingar nota stundum sem dæmi. Aðrar stofnanir sem taka saman heimshitann nota aðrar aðferðir eins og t.d. Breska Veðurstofan í samvinnu við Austur-Anglíuháskóla (HadCRUD-gagnaröðin) Þar notast menn við óleiðrétt frumgögn og reyna ekki að fylla upp í mælingaeyður strjálbýlla svæða. Bretarnir eru dálítið lengur en Kanarnir að taka þetta saman en fyrstu 6 mánuðirnir liggja þó fyrir og skemmst frá því að segja að árið 2015 stefnir einnig í að verða hlýjasta árið samkvæmt gögnum HadCrud, allavega eru samkvæmt þeim, 6 fyrstu mánuðir ársins 2015 afgerandi þeir hlýjustu frá upphafi mælinga.

Þetta á allt við mælingar á yfirborðshita jarðar. Svo má auðvitað minnast á gervitunglagögn sem mæla hitann í lofthjúpi jarðar með mjög óbeinum hætti þar sem lögð er áhersla á neðri hluta lofthjúps fremur en yfirborð. Þar uppi er reyndar ekkert metár á ferðinni, hvurnig sem stendur á því. Gervitunglamælingar munu þó ekki vera lausar við vandamál og krefjast ýmissa flókinna leiðréttinga. Skýringin á mismunandi niðurstöðum gervitunglagagna og athugana á jörðu niðri þurfa þó ekki að liggja í gölluðum aðferðum annars hvors enda ekki verið að mæla það sama.

Gagnaröð NASA-Giss má sjá hér: http://data.giss.nasa.gov/gistemp/tabledata_v3/GLB.Ts+dSST.txt

HadCRUD gagnaröðin er hér: http://www.cru.uea.ac.uk/cru/data/temperature/HadCRUT4-gl.dat

Þá er það hafísinn

Nú ætla ég að taka létta stöðu á hafísmálum á Norðurslóðum svona rétt fyrir lokasprett bræðsluvertíðar sem stendur fram í september. Sumarbráðnunin gengur annars sinn vanagang en þó með sínum árlegum sérkennum. Það stefnir svo sem ekki í neitt sérlega sögulegt sumar á Norður-Íshafinu. Lágmarksmetið frá sumrinu 2012 verður væntanlega ekki slegið, opið haf mun væntanlega ekki myndast yfir Norðurpólnum en þó bendir flest til að útbreiðslan í sumarlok verði lægri en árin tvö á undan og sama gildir um heildarrúmmál íssins. Nokkrar vikur eru þó í viðsnúning og enn pláss fyrir óvæntar uppákomur. Línurit yfir útbreiðslu hafíssins, í boði Bandarísku snjó- og hafísmiðstöðvarinnar, kemur hér fyrst.

Blái ferillin stendur fyrir þróunina 2015 en til viðmiðunar eru fjögur síðustu ár, ásamt meðaltalinu 1981-2010 sem er talsvert fyrir ofan. Um þessar mundir er útbreiðslan að fara niður fyrir 6 milljón ferkílómetra-markið og komin niður fyrir tvö síðustu ár. 2011 er rétt handan seilingar en lengra er í 2012 ferilinn sem átti eftir að taka mikla dýfu fram í september. Spurning er hvernig framhaldið verður með útbreiðsluna í ár.

En þá er að skoða kort sem sýna útbreiðslu og þéttleika hafíssins, í boði Brimarhafnarháskóla.

Núverandi staða er þarna á kortinu niðri til hægri en metárið 2012 er uppi til vinstri. Það má sjá á 2015-kortinu að útbreiðslan gæti enn dregist töluvert saman norður af Alaska enda ísinn þar gisinn af gulgrænu litunum að dæma. Þar er líka talsverð ísspöng sem slitið hefur sig frá meginísbreiðunni en þar mun vera á ferðinni ört bráðnandi fjölær ís sem var orðinn talsverður á þessum slóðum eftir tiltölulega slök bræðslusumur síðustu tvö ár. Síberíustrendur eru nánast íslausar og vel skipafærar þótt ekki muni miklu þarna á einum stað. Hvalkjötsflutningar okkar ættu allavega ekki að stöðvast hafíssins vegna þetta árið.

Útbreiðsla íssins er eitt og þéttleiki annað. En svo er stundum talað um flatarmál íssins (Area) en þá er einmitt þéttleiki íssins tekinn inn í dæmið. Í línuritaspagettíinu hér að neðan sem fengið er af síðunni Freðhvolfið í dag, eru sýnd hafísslágmörk allra árana eftir 1979.

Þegar kemur að flatarmáli, sést að ísinn í ár (gul lína) er mun minni en á síðasta ári (rauð lína). Núverandi flatarmál er örlítið ofan við 2011 um þessar mundir og nánast jafnt gamla metárinu 2007. Árið 2012 er hinsvegar í forystu eins og fyrr. Af þessu að dæma er ekkert bakslag um að ræða þetta árið og alveg mögulegt að flatarmálið íssins verði það næst lægsta í sumarlok - allavega frá upphafi nákvæmra gervitunglamælinga árið 1979.

Á sama tíma á Suðurhveli er veturinn að ná hámarki og styttist í hámarks-vetrarútbreiðslu hafíssins. Ég fer ekki náið út í það en hinsvegar er það að frétta þaðan að umrætt vetrarhámark stefnir í að verða með lægsta móti miðað við stöðuna í dag (sjá gula ferilinn). Þetta eru mikil umskipti frá síðustu tveimur árum sem einkenndust af óvenjumiklum hafís.

Samanlagður hafís á báðum jarðarhvelum hefur í samræmi við þetta allt saman dregist mjög mikið saman upp á síðkastið og komið á ný langt undir meðallag, samanber línuritið hér:

Látum þetta nægja af hafísmálum að sinni. Ég verð á vaktinni áfram og tek stöðuna eftir mánuð þegar árlegt hafíslágmark á Norðurhveli liggur fyrir. Minna má það ekki vera enda er maður sérlegur hafísbræðslumeistari íslenskra glópahlýnunarsinna, eins og ég var kallaður á ónefndri fésbókarsíðu á dögunum.

Að blanda sér í Úkraínudeilu

Úkraína er stórt land og íbúar þess eru ýmist af úkraínskum eða rússneskum uppruna. Úkraínufólkið er í meirihluta og byggir vestur- og miðhluta landsins á meðan rússneska fólkið býr í suðausturhlutanum. Þessir tveir hópar hafa gjörólíka sýn á það hvert landið á að stefna og í hvaða átt það á að halla sér í heimspólitíkinni. Úkraínufólkið horfir til Vestur-Evrópu og á þann draum ganga í Evrópusambandið og Nató til að verjast Rússum á meðan Rússneskumælandi hlutinn vill halda góðum tengslum við Rússa eins og verið hefur um aldir, enda er það fólk í raun Rússar.

Þegar svo er komið að stjórnvöld sem studd eru af úkraínsku-mælandi meirihlutanum ákveður að auka samstarf við vesturlönd á kostnað Rússlands, er augljóst að togstreita myndast og ekki hjálpaði til að úkraínskan skyldi vera eina opinbera tungumál landsins. Rússnesku-mælandi fólkið upplifði sig þar með sem illa séðan minnihlutahóp meðal þjóðernissinnaðra Úkraínumanna.

Það er í sjálfu sér ekki hægt að áfellast úkraínska meirihlutann í landinu fyrir að vilja halla sér til vesturs eins og flest önnur Evrópulönd austan járntjaldsins gamla gerðu eftir hrun Sovétríkjanna. Engir vilja lengur vera vinir Rússlands - nema þeir séu Rússar. Hins vegar er skiljanlegt að Rússum finnst vera talsverður missir af Úkraínu af sínu áhrifasvæði. Úkraína hefur frá fornu fari verið samofin sögu Rússlands og rússneskrar menningar, allt frá dögum Garðaríkis og Kænugarðs sem síðar var Kiev, höfuðborg Úkraínu. Þannig er Úkraína fyrir Rússlands svo miklu meira en bara einhver spónn úr aski. Tilfærsla Úkraínu í einu lagi yfir á áhrifasvæði Vestur-Evrópu er meiriháttar áfall fyrir Rússland og ekki síst vegna þess að stór hluti Úkraínu er raunar byggður fólki af rússneskum uppruna sem talar rússnesku, elskar Pútín og yfirleitt allt sem rússneskt er.

Hér er því komin tilvalin uppskrift að klassískum ófriði sem leiðir auðveldlega til borgarastríðs eins og þegar hefur orðið og almennt mjög hættulegt ástand með afskiptum stórvelda í vestri og austri. Ísland hefur ákveðið að blanda sér í þessa deilu með að vera á bandi vesturlanda í stuðningi sínum við úkraínska meirihlutann og gegn Rússlandi í stað þess að vera hlutlaus aðili sem reynir að setja sig inn í hvað er í raun að gerast og jafnvel að miðla málum eins og góðum friðsömum þjóðum sæmir.

Í raun eru aðeins tvær leiðir að friði í Úkraínu. Að landið verði algerlega hlutlaust svæði án þátttöku í efnahags- og hernaðarbandalögum eða að landinu verði skipt í tvennt með einhverjum hætti. Heil og óskipt Úkraína getur hinsvegar ekki verið annaðhvort innan áhrifasvæðis Vestur-Evrópu eða Rússlands. Slíkt leiðir aðeins til áframhaldandi ófriðar.