Gengið um Tún og Holt

Nú ætla ég að bjóða upp á nokkurs konar myndaspjall, sem reyndar er ein tegund af mínum bloggfærslum, þar sem gengið er um götur borgarinnar í máli og myndum. Sífellt er verið að byggja og þétta, ekki síst á gömlu athafnasvæðunum sem lágu upp frá norðurströndinni og upp að Skipholtinu. Um það svæði liggur göngutúrinn að þessu sinni.

Hefjum ferðina við Sæbraut þar sem stórhýsi Höfðatorgsins gnæfa yfir lágreistari húsum gamla tímans. Væntanlega verður þess ekki langt að bíða uns gömlu Vegagerðarhúsin og smurstöðin víki fyrir einhverju fíneríinu.

- - - -

Hér liggur leiðin upp Stórholtið þar sem ný götumynd blasir við. Til hægri er gamla DV-húsið sem nú er orðið að Listaháskóla. Hampiðjuhúsið sem var þarna í einhver ár er löngu horfið og búið að byggja þetta mikla íbúðarhús vinstra megin. Hæðum hússins fjölgar eftir því sem neðar er farið í brekkuna. Ég geri svo sem ekki athugasemdir við útlitið en mér finnst þó frekar skrítið að hafa íbúðir með svölum og öllu alveg niður að gangstétt í stað t.d. verslunarrýmis á neðstu hæðum eins og venjan er með svona hús við miðbæi.

- - - -

Brautarholtinu mætti gera skil alveg sérstaklega en þessar byggingar hafa mátt muna fífill sinn fegurri. Húsið nær er gamla Þórscafé og síðar Baðhús. Þar dansar enginn lengur og enginn frúin fer í bað. Húsið þarna fjær er þó eiginlega öllu hrörlegra en það hefur hýst einhvern málmiðnað og vinnustofur listamanna. Þetta er þó ekki dæmigert fyrir alla götumyndina. Meðal annars er ágætis hvítt hús þarna í götunni þar sem ég hef unnið lengi.

- - - -

Þetta hús á horni Nóatúns og Laugavegar hefur verið í smíðum svo lengi sem ég man eftir mér. Allavega standa járnabindingar enn upp úr húsinu og hafa gert frá upphafi.

- - - -

Uppbygging í öllu sínu veldi á horni Nóatúns og Borgartúns. Maður veltir fyrir sér hvort þessi húsaskipan sé eins og menn sáu fyrir sér í upphafi. Eða sáu menn annars eitthvað fyrir sér í upphafi? Sundið á milli þessara tveggja húsa getur varla talist til manneskjulegs umhverfis og til að bæta fyrir skort á útsýni úr íbúðarhúsinu sem er í byggingu er sett ofan á það annað hús. Kom einhver arkitekt nálægt þessu eða var þetta ákveðið á staðnum?

- - - -

Borgatúnið sjálft lýtur bara ágætlega út þótt einhverjir hafi kvartað yfir skrítnum gangstéttarhellum og rauðum ljósastaurum. Mér finnst þetta bara nokkuð líflegt og gott og hjólreiðastígarnir virka greinilega.

- - - -

Þetta farartæki varð á vegi mínum í portinu hjá Guðmundi Jónasyni. Rúllandi hótel virðist þetta vera kallað og býður upp á hótelgistingu á þremur hæðum í afturhluta vagnsins. Í ljósi umræðunnar veltir maður fyrir sér hvar salernisaðstaðan sé niður komin.

- - - -

Best að enda túrinn hjá Höfða en þar er greinilega verið að koma fyrir sjálfum Einari Ben sem bjó þarna einhvern tíma. Einar er auðvitað ein af styttum bæjarins og var áður á Klambratúni. Eftir er að setja upp víravirkið fyrir aftan hann sem minnir á hörpustrengi. Reyndar minntu ókomnu strengirnir mig á rimla í gamladaga og því fannst mér hann alltaf vera í fangelsi. Ef Einar Ben væri uppi í dag væri hann ekki ólíklega í fangelsi eins og svo margir aðrir sem ætluðu sér mikið upp úr síðustu aldamótum. Annars er viðkvæmt mál að vera að færa styttur og það svo sem vantaði ekkert sérstaklega styttu þarna að mínu mati. Þetta hús er annars miklu heimsfrægara í dag fyrir að hafa komið í veg fyrir atómstríð og það er ekki lítið afrek út af fyrir sig.

 

Frá Sólinni í Reykjavík til Plútó á Suðurlandi

Stærðir og fjarlægðir í himingeiminum er með þeim hætti að gott getur verið að setja þær í eitthvað jarðneskt samhengi sem við þekkjum, en það er einmitt það sem ég ætla að reyna hér. Í fréttum undanfarið varðandi dvergstjörnuna og fyrrum reikistjörnuna Plútó, hefur komið fram að hlutfallsleg stærð hennar gagnvart Jörðu sé álíka og golfkúla gagnvart fótbolta. Út frá þeim upplýsingum datt mér í hug að taka samanburðinn lengra og reikna út restina af sólkerfinu ásamt fjarlægðum í sama skala.

Ef Jörðin er fótbolti og Plútó golfkúla þá reiknast mér til að þvermál sólarinnar sé um 24 metrar og mætti því líkja henni við myndarlegan loftbelg, kannski af stærri gerðinni. Sé þessi guli loftbelgur settur niður á miðjan Austurvöll, er í framhaldinu hægt að reikna hvar reikistjörnurnar eru niðurkomnar í sama hlutfallslega skala og raða þeim upp austur eftir borginni og lengra austur í sveitir þar til við komum að litlu golfkúlunni einhverstaðar lengst á miðju Suðurlandi, eins og ég geri nánar grein fyrir neðan myndar.

Guli Sólar-loftbelgurinn myndi sóma sér vel beint fyrir ofan Jón Sigurðsson á miðjum Austurvelli. Þaðan höldum við á vit reikistjarnanna og gefum okkur að þær raði sér í beinni línu frá sólinni. Byrjum á að ganga upp Skólavörðustíginn og upp á Skólavörðuholtið. Þar rétt handan Hallgrímskirkju, hittum við fyrst fyrir Merkúr, á stærð við appelsínu í brennandi sólarhitanum. Áfram er haldið í sömu átt þar til komið er að Venusi á miðju Klambratúni. Hann er ögn smærri en Jörðin sem einmitt er að finna í fótboltastærð við Kringlumýrarbraut. Við höldum áfram og komum að Mars sem er eins og brennó-bolti að stærð, nálægt Hagkaupum í Skeifunni.

Nú fara fjarlægðir að aukast og við erum komin út fyrir borgina nálægt bænum Gunnarshólma eða Silungapolli, þegar við komum að Júpíter sem stærðarinnar bolta, um 2,4 metrar í þvermál. Satúrnus með sína fögru hringi er síðan skammt frá Litlu kaffistofunni, heldur minni en Júpíter eða um 2 metrar á stærð. Enn aukast fjarlægðir er við förum að nálgast ystu reikistjörnurnar. Úranus er þarna stuttu áður en komið er að Ölfusárbrú tæpir 90 cm að breidd og loks Neptúnus, litlu minni, stutt frá Hellu. Þá er bara eftir að finna Plútó-litla í golfkúlustærð sem getur verið dálítil snúið því fjarlægðin frá sólu er breytileg vegna sporöskjulaga brautargöngu. Hann getur verið rétt innan við sporbaug Neptúnusar en þegar Plútó er fjærst sólu, gætum við þurft að leita hans langleiðina að Skógarfossi. Meðalfjarlægðin í þessum hlutfallsskala er hinsvegar um 102 kílómetrar og getum því sagt að að meðaltali gætum við fundið litlu Plútó-golfkúluna svona rétt við afleggjarann að Austur-Landeyjum. Við erum þarna komin nokkuð langt frá loftbelgnum niðrí Reykjavík en þó ekki nema eitt örlítið hænuskref í gjörvöllum víðáttum alheimsins enda dugar þá litla Íslandið okkar skammt sem viðmiðun.

- - -

Útreikningar er gerðir út frá tölulegum heimildum af Stjörnufræðivefnum og birti ég þetta með þeim fyrirvara að reiknikúnstir hafi ekki brugðist mér.

 

Hvernig gengur að bræða hafísinn?

Nú er bræðsluvertíð sumarsins í fullum gangi á Norðurslóðum. En hvernig gengur? Verður þetta sögulegt sumar? Mun ísbreiðan gjalda enn eitt afhroðið eða er ísbreiðan kannski eitthvað að jafna sig þriðja sumarið í röð eftir metbræðsluárið mikla 2012? Svörin munu liggja endanlega fyrir í september í lok vertíðar þegar hinn árlegi viðsnúningur hefst með lækkandi sól og kaldari dögum.

Ef staðan nú er metin er hægt að fá mismunandi niðurstöður eftir því hvernig á málin er litið. Þegar upp verður staðið í lok sumars er venjulega litið til útbreiðslu hafíssins í ferkílómetrum. Línuritið hér að neðan sýnir stöðuna þann 10. júlí miðað við fjögur síðustu ár.

Eins og sjá má þá hefur hafísútbreiðslan 2015 nú heldur dregist afturúr árunum sem eru til viðmiðunar. Litlu skiptir að útbreiðsluhámarkið í vetur hafi verið með minnsta móti í vetur enda er lítið samband þar á milli. Það er þó ekki nema á síðustu vikum sem árið 2015 tapar forystunni. Samkvæmt þessu þarf bræðslan heilmikið að taka sig á ef halda á í við keppinautana og hver veit nema hún sé akkúrat að gera það. En þetta á bara við um útbreiðslu hafíssins sem segir ekki alla söguna.

Hér að neðan hef ég tekið saman fjögur kort til samanburðar sem sýna legu og þéttleika hafíssins um svipað leyti árin 2012-2015. Þar kemur ýmislegt í ljós sem skýra málin betur.

Árið 2012 endaði sem metár í lítilli útbreiðslu þegar upp var staðið þá í sumarlok. 2013 og 2014 reyndust hinsvegar lakari bræðslusumur, talað um þau sem bataár og þar með ljóst að minnkandi líkur væru á að ísbreiðan yrði að engu á allra næstu árum eins og óttast var eftir óðabræðslusumarið 2012. Það má sjá á kortinu fyrir 2015 að útbreiðslan er vissulega mikil nú um stundir. Mestu munar um að lítið hefur hreinsast norður af Síberíu, allavega vantar þar stóra gatið sem sjá má á hinum árunum. Einnig er ennþá dálítið eftir af hafís í Hudsonflóa og vestur af Grænlandi eftir veturinn kalda þar. Segja má að bræðsluvertíðin 2015 eigi þau svæði inni því vissulega mun ísinn þar bráðna áður en sumarið er úti. En svo er þarna allmyndarlegt gisið svæði á Kyrrahafshlið ísbreiðunnar sem mikið er farið að láta á sjá ef marka má gulgræna litinn. Þar er ísinn líklegur til að eyðast mjög á næstu dögum með tilheyrandi samdrætti í útbreiðslu og mega þá árin 2013 og 2014 aldeilis fara að vara sig.

En svo er það auðvitað líka heildarrúmál ísbreiðunnar sem telur, en þá er þykkt íssins talin með. Hér að neðan eru tvö kort frá hafísdeild Dönsku veðurstofunnar sem sýnir þykkt hafísbreiðunnar árin 2014 og 2015 samkvæmt tölvulíkönum. Ef eitthvað er að marka þau er varla um nokkurn áframhaldandi bata að ræða þetta árið, nema síður sé því mjög lítið er eftir af þykkasta ísnum sem einkenndur er þarna með rauðum lit norður af heimskautaeyjum Kanada og Alaska þar sem elsti ísinn hafði safnast fyrir. 

Vorið 2015 byrjaði reyndar á því að ráðast á garðinn þar sem hann er hæstur þegar óvenjuhlýir vindar blésu í norður frá Alaska og tóku að herja á þykka ísinn á þeim slóðum og brutu hann í klessu. Þynnsti ísinn norður af Síberíu fékk hins vegar meira að vera í friði framan af vori þar til nú upp á síðkastið og er því von á talsvert minnkandi útbreiðslu þar.

Norðurpóllin sjálfur mun þó væntanlega sleppa við allsherjar bráðnun eins og hingað til en líklega mun ísinn eitthvað brotna þarna upp áður sumri líkur. Það er þó aldrei að vita. Sólin hefur skinið glatt þarna síðustu daga sökum mikillar hæðar yfir Norður-Íshafinu sem stækkar bræðslupollana. Vegna eðlilegs ísreks hefur athugunarstöðin reyndar borist eilítið suður og er nú stödd 86° norður með stefnu á Austur-Grænland. Spor eru í snjónum og áhöld uppi hvort um sé að ræða jólasveininn eða forvitinn hvítan bangsa.

- - - -
Heimildir og uppruni mynda:
http://nsidc.org/arcticseaicenews/
https://sites.google.com/site/arcticseaicegraphs/concentration-maps/sic0713
http://ocean.dmi.dk/arctic/icethickness/thk.uk.php
http://psc.apl.washington.edu/northpole/

 

Flóðbylgjan mikla í Atlantshafinu 1014

Þær eru ýmsar hamfarirnar sem herjað geta á mannkyn. Þar á meðal eru hamfaraflóðbylgjur á borð við þær sem áttu sér á Indlandshafi og við Japan í kjölfar tveggja risajarðskjálfta með nokkurra ára millibili. Hér í Atlantshafinu eru jarðfræðilegar aðstæður aðrar þar sem úthafsflekar að reka hver frá öðrum en það gerist með mun hófsamari hætti heldur en t.d. í Kyrrahafinu þar sem úthafslekar þrengja sér með látum undir meginlandafleka.

Ekki er þar með sagt að íbúar við strendur Atlantshafsins þurfi ekkert að óttast um aldur og ævi. Það hefur til dæmis verið nefnt að risaflóðbylgja geti orsakast vegna eldfjalls á Kanaríeyjum sem getur hrunið í sjó fram í ótilgreindri framtíð. Svo eru það sendingar af himnum ofan. Það má vel ímynda sér þær skelfilegu afleiðingar fyrir Vesturlönd ef sæmilegur loftsteinn félli í Norður-Atlantshafið með tilheyrandi flóðbylgju sem ná myndi til stranda Norður-Ameríku og vestur-Evrópu sem og auðvitað Íslands.

Svo vill reyndar til að eitthvað slíkt mun að öllum líkindum hafa gerst fyrir réttum 1000 árum en rannsóknir landfræðingsins Dallas Abbott hjá Columbíuháskóla benda sterklega til þess að árið 1014 hafi loftsteinn, eða halastjörnubrot, fallið á mitt Atlantshafið með víðtækum afleiðingum. Ummerki í formi framandi brota og korna hafa fundist í New York-fylki í Bandaríkjunum á 3800 km löngu svæði en einnig á Antíleyjum í Karíbahafínu. Ýmislegt er óljóst um afleiðingar meðal frumbyggja Ameríku en tilvísanir í hamfaraflóð eru taldar felast í ýmsum steinristum frá 11. öld í Mexíkó og víðar í Mið-Ameríku. Svokallaður "dauði hinnar fjórðu sólar" hjá Aztekum er einnig meitlaður í steindagatal þeirra en þau tímamót passa ágætlega við þetta ártal.

Afleiðingar fljóðbylgjunnar við strendur Evrópu hafa sjálfsagt verið talsverðar en allur gangur getur verið á því hversu vel atburðirnir út við strendurnar hafa ratað í annála. Þó eru til heimildir, t.d. ein engilsaxnesk er segir frá stórhamförum við suðvesturströnd Englands og Írlands. Upprunalegur texti kemur hér ásamt enskri þýðingu.

Anno Domini 1014 – On þissum geare on Sancte Michaeles mæsseæften com þæt mycle sæflod gynd wide þysne eard arn swa feor up swa næfre ær ne dyde adrencte feala tuna mancy tonnes un arimedlic ov getel.
1014 AD – This year, on the eve of St. Michael’s day (September 28), came the great sea-flood, which spread wide over this land, and ran so far up as it never did before, overwhelming many towns, and an innumerable multitude of people.

Í The History of the English Kings segir einnig: “A tidal wave, of the sort which the Greeks call euripus, grew to an astonishing size such as the memory of man cannot parallel, so as to submerge villages many miles inland and overwhelm and drown their inhabitants.” Einnig munu vera til heimildir um mikla mannskaða á Niðurlöndum, þ.e. Hollandi og Belgíu sem raktir eru til sjávarflóðs árið 1014.

Ýmislegt má finna á netinu um þessa atburði en mest af því sem ég hef skrifað hér kemur héðan: People of One Fire CATASTROPHIC NATUREL DISASTER STRUCK THE AMERICAS AROUND 1000 YEARS AGO.

Ummerki á landi eftir flóðbylgju, austan hafs og vestan, eru til staðar þótt ekki séu menn endilega vissir um hvaða atburðum megi kenna um. Vísa hér í eina rannsókn á ummerkjum í Norður-Wales en þar eru umræddir atburðir 1014 meðal þeirra sem liggja undir grun. Evidence for historic coastal high energy wave impact (tsunami?) in North Wales, Inited Kingdom.
Þar segir meðal annars: "Baillie (2006, 2007) cites ice core data that show an anomalous peak in ammonium at AD 1014 that he considers indicates a comet impact. This is supported in that the only other ammonium peak of similar size within the last 2000 years occurs in 1908 coincident with the Tunguska bollide impact over Siberia."

Þarna er vísað í atburðina í Síberíu 1908 þegar loftsteinn eða halastjörnubrot féll á strjálbýlt svæði en olli ekki miklum skaða utan þess. Allt annað mál er ef árekstur verður yfir opnu hafi vegna flóðbylgjunnar sem þá myndast. Austurströnd Bandaríkjanna er sérstaklega viðkvæm fyrir slíku vegna flatlendis og fjölmennis og því mögulegt að milljónir mannslífa gætu verið í hættu auk annars tjóns. Spurning hvort stórveldið stæði undir nafni eftir slíkt.

Hvað Ísland varðar þá erum við ekki í síðri hættu en aðrir. Ég fann að vísu ekkert við snögga leit í annálum en Sigurður Þór, bloggfélagi vor, tók saman á sínum tíma það sem íslenskir annálar segja um tíðarfar og allskonar náttúruóáran. Ekkert er þar minnst á árið 1014. Hinsvegar fann ég að ártalið 1014 kemur fyrir í Heiðarvíga sögu sem talin er vera ein elsta Íslendingasagan og segir frá afkomendum Egils Skallagrímssonar, vinum þeirra og óvinum þar sem hefndarvíg eru framin á víxl. Hárekssynir koma þar við sögu í 13. kafla:

Hárekssynir þykjast nú nokkru hafa á veg komið um hefndirnar, fara sem fljótast suður með Noreg og allt til Danmerkur. Og að áliðnu sumri brjóta þeir skip sitt í spón við Jótlandssíðu so enginn komst af.

Hvort þessi skipsskaði Hárekssona að áliðnu sumri við Jótlandssíðu tengist halastjörnuhrapi eða atburðunum við Bretlandseyjar 28. september sama ár, vitum við ekki en það má alveg íhuga möguleikan.

Árekstur halastjörnubrota eða loftsteina er vissulega einn af mörgum þeim þáttum sem geta orðið okkur að fjörtjóni. Sendingar af himnum ofan eru af öllum stærðum og gerðum. Flestar þeirra brenna upp til agna á meðan þær stærstu geta valdið fjöldaútdauða og kaflaskilum í jarðsögunni. Við þurfum þó varla að hafa áhyggjur af slíku svona dags daglega þótt sjálfur Aðalríkur allsgáði leggi iðulega ríka áherslu á málið í sínum málflutningi.

 

Kólnandi sjór í víðara samhengi

Kólnun sjávarins hér í Norður Atlantshafinu er hið merkilegasta mál enda eru þetta mikil umskipti frá því hlýsjávarástandi sem ríkt hefur umhverfis landið í allnokkur ár. Það á eftir að koma í ljós hvort þetta sé tímabundið ástand eða langvarandi kæling og byrjun á kuldaskeiði á okkar slóðum í stíl við kalda tímabilið á seinni hluta 20. aldar. Ýmislegt hefur verið sett fram sem ástæður þessarar kólnunar. Talað hefur verið um veikingu Golfstraumsins, bræðsluvatn frá Grænlandi eða óhjákvæmilega náttúrulega sveiflu. Þótt eitthvað gæti verið til í þannig vangaveltum til lengri tíma, þá er sennilegasta skýringin á þessum atburði, nokkuð eindregið ríkjandi veðurástand undanfarinn vetur (eða jafnvel tvo vetur) sem nær yfir stóran hluta Norðurhvels allt frá Kyrrahafi til Atlantshafs. Þetta lýsir sér í myndinni hér að neðan sem ég föndraði sjálfur, en kortið í grunninum er af vefsíðunni Climate Reanalyser og sýnir hitafrávik sjávar nú um stundir.

Aðallatriðin í þessari veðurmynd eru leikin af stóru pílunum rauðu og bláu sem túlka ríkjandi legu skotvindana sem stjórnað hafa veðrinu með allskonar afleiðingum. Fyrst ber að nefna hæðina yfir vesturströnd Bandaríkjanna sem valdið hefur óvenjumiklum þurrkum í Kaliforníu. Eins og vera ber þá er ríkjandi sunnanátt vestur af hæðinni sem hitað hefur yfirborð Kyrrahafsins þarna við ströndina allt norður til Alaska. Í Alaska var óvenju hlýtt í vetur og nú í vor með tilheyrandi skógareldum. Þetta hafði einnig áhrif allt til Norður-Íshafsins en þar brotnaði ísinn óvenju snemma upp meðfram strandlengunni við Beauforthaf.

Kuldahlið alls þessa er síðan norðanloftið sem streymdi niður eftir Kanada og til norðausturríkja Bandaríkjanna og olli þar miklum hríðarveðrum og kuldum í vetur. Þótti mörgum þar alveg nóg um. Þetta kalda vetrarloft streymdi svo beint út á Atlantshafið og átti sinn þá í öllum þeim stormlægðum sem hrelltu okkur í vetur. Atlantshafið náði að draga úr mesta kuldanum áður en loftið náði til okkar hér á Íslandi en til mótvægis þá náði kalda vetrarloftið einnig að kæla yfirborð hafsins á stóru svæði sem smám saman hefur breitt úr sér allt til Evrópu.

Þannig má segja að ekki sé ein báran stök í veðurlaginu enda eru veðurkerfin samtengd þar sem eitt hefur áhrif á annað. Ómögulegt er líka að segja hver sé sökudólgurinn að þessu öllu saman eða hvort það sé eitthvað eitt frekar en annað. Kannski má líkja veðurlagi heimskringlunnar við hundinn sem eltist stöðugt við skottið á sér. Þó hefur verið talað um að stóru veðurkerfin hafi verið að læsast meira en áður í eitthvað ríkjandi ástand, mánuðum eða misserum saman og aukið þar með á allskonar öfgar. Einnig hefur verið rætt að vestanvindabeltið á Norðurhveli hafi full mikið verið að hægja ferðina og þá með stærri bylgjuhreyfingum til norður og suðurs, eins og hér hefur verið lýst. Svona svipað og fljót sem liðast um láglendissvæði. Ástæðan fyrir þeirri hægingu sé þá hlýnandi norðurslóðir sem þýðir minni hitamunur milli norður- og suðursvæða. Hugsanlega er það tilfellið - en kannski ekki.

- - -

Smá ítarefni:

Falling Snow Records, http://eapsweb.mit.edu/news/2015/falling-snow-records

Jet Stream Steers Atlantic Currents, http://www.livescience.com/50998-jet-stream-controls-atlantic-climate-cycles.html

Alaska’s climate hell: Record heat, wildfires and melting glaciers signal a scary new normal

Allt á kafi í snjó á Setri

Ég hef öðru hvoru birt línurit með samanburði milli ára á snjódýpt við Setur sunnan Hofsjökuls þar sem jeppamannafélagið er með skála. Upplýsingarnar gref ég upp djúpt úr brunni Veðurstofunnar þar sem hægt er að nálgast snjódýptina hverju sinni og úr þeim upplýsingum vinn ég línuritið og uppfæri reglulega með hálfsmánaðar millibili.

Setur er í 693 metra hæð og er þar iðulega hvít jörð allan veturinn og nær hann venjulega hámarki í apríl og er horfinn um miðjan júní. Nú ber hinsvegar svo við þarna við Setur, eins og víða á suðurhálendinu, að allt er enn á kafi í snjó. Þann 15. júní sl. var snjódýptin 163 cm, en eins og sést á myndinni er snjórinn oftast horfinn eða akkúrat að hverfa um það leyti.

Það má velta fyrir sér hvort 2015-línan muni ná núllinu fyrir næstu mánaðarmót en snjódýptin ætti allavega að dragast mjög mikið saman hér eftir, enda löngu komið sumar. Því miður veit ég ekki hversu snjódýptin var mikil lengst af í vetur en sjálfvirki mælirinn þarna á það til að detta út vikum eða mánuðum saman og því vantar mig upplýsingar alveg frá því í byrjun desember og þar til undir lok maímánaðar.

Snjódýptin er annars mjög misjöfn milli vetra. Veturinn 2009-2010 var til dæmis mjög lítill snjór sunnan jökla og var horfinn upp úr miðjum maí. Veturinn 2012-2013 er ég bara með eina mælingu, þ.e. í marsmánuði og var þá snjórinn minni en á þeim árum sem ég hef til samanburðar - ekki nema um 45 cm. Þann vetur var einmitt óvenju hlýtt tvo fyrstu mánuði ársins þannig að þetta gæti staðist.

Það má segja að allt sé á sömu bókina lært þegar kemur að tíðarfarinu að þessu sinni. Veturinn var mjög umhleypingasamur sunnan- og vestanlands en þó ekkert mjög kaldur. Vorið var hinsvegar kalt og sumarið lengi að ná sér á strik. En nú fer þetta allt að koma.

MODIS-gervitunglamynd frá 15. júní 2015.

 

Kólnunarpælingar

Það er nokkuð ljóst að árið í ár verður töluvert kaldara en árið í fyrra hér á landi. Þarf svo sem ekki að koma á óvart þar sem árið 2014 var afar hlýtt og næst hlýjasta árið í Reykjavík. En þessi mikli munur á hitafari fyrrihluta þessara tveggja ára er þó nokkuð merkilegur og verður sífellt merkilegri á meðan ekki sér fyrir endann á svalri veðráttu.

Línuritið hér að neðan er unnið eftir elda línuriti frá mér þar sem borin er saman þróun heimshitans og Reykjavíkurhitans frá því upp úr aldamótunum 1900. Með því að setja núllið í heimshitalínuritinu við 4,5° í Reykjavíkurhitanum eins og ég geri, má sjá hvernig árshitinn í Reykjavík hefur sveiflast vel upp og niður fyrir heimsmeðaltalið sem á sama tíma hefur stigið hægt upp á við, með lítilsháttar varíöntum. Þannig hafa flest árin frá 2001 verið nokkuð yfir heimshitanum og á síðasta ári var jákvæða frávikið 0,8 stig. Frávikið var þó heldur meira á hlýjustu árunum kringum 1940 á enda var heimshitinn þá lægri. Á kuldaskeiðinu seinni hluta síðustu aldar voru flest árin vel undir heimsmeðaltalinu, mest árið 1979.

Það má spá aðeins í þessa tölu +0,8 sem árið 2014 var yfir heimsmeðaltalinu. Ef ársmeðalhitinn 2015 í Reykjavík endaði í 4,4 stigum þá væri það sambærilegt neikvætt frávik frá heimshitanum, eða -0,8 stig. Hvoru tveggja ætti að vera jafn eðlilegt eða óeðlilegt miðað við stöðu heimshitans, með þeim fyrirvara að heimshitinn rjúki ekki upp úr öllu valdi á þessu ári.

Mesta kólnun á milli ára?

Það er auðvitað allt of snemmt að spá fyrir um árshitann í Reykjavík en ef áfram verður með kaldara móti þá er árshiti upp á 4,4 stig ekki ólíkleg niðurstaða. Það yrði þá kaldasta árið síðan 1995 og auðvitað það langkaldasta það litla sem af er öldinni. Það væri þó yfir opinbera meðalhitanum í Reykjavík 1961-1990 sem enn er oftast miðað við (4,3°C). Ef 4,4°C yrði niðurstaðan þá yrði kólnun milli árana 2014 og 2015, -1,6 stig sem er meiri kólnun milli ára en áður hefur komið upp hér í Reykjavík, frá 1900 að minnsta kosti. Mesta kólnun hingað til milli tveggja ára er -1,5 stig, frá 1978 til hins ofursvala árs 1979.

Það er svo sem ekkert nýtt að hitinn sveiflist talsvert milli ára, en þessi umskipti nú eru ansi mikil í ljósi þess hve stöðugur hitinn hefur verið hér undanfarið. Hlýindaskeiðið um miðja síðustu öld einkenndist einmitt af miklum sveiflum. Árshitinn í Rvík árið 1941 var 5,9 stig en var síðan 4,4 stig tveimur árum seinna, sem er niðursveifla upp á 1,5 stig. Það gerðist aftur á móti á tveimur árum en ekki á einu ári eins og í fljótu bragði mætti ætla af myndinni. Sömu sögu er að segja um 1964 til 1966 þegar einnig kólnaði um 1,5 stig á tveimur árum.

Við vonum auðvitað að kólnunin 1978-1979 muni eiga metið sem lengst. Ef á annað borð er keppt í því. Hið jákvæða er þó, að eftir því sem 2015 verður kaldara, þeim mun líklegra er að nýtt hlýnunarmet verði slegið í framhaldinu. Núverandi hlýnunarmet sýnist mér vera +1,3 stig, milli árana 1986 og 1987. Það mætti kannski fara að vara sig eftir þetta ár enda ekkert sem segir að hlýindi séu að baki þótt gefið hafi á bátinn.

 

Í hvað stefnir Reykjavíkurhitinn 2015?

Í fyrra tók ég upp á því að birta súlurit sem sýndi hvernig meðalhiti mánaðana í Reykjavík þróaðist yfir árið eftir því sem á það leið. Til viðmiðunar voru meðalhitar síðustu 10 ára og kalda opinbera meðaltalið 1961-1990 sem enn er í gildi. Þetta reyndist nokkuð áhugavert því árið þróaðist í að verða annað hlýjasta árið í Reykjavík og átti möguleika þar til í lokin að slá út metárið 2003 (6,1°C).
Nú þegar 5 mánuðir eru liðnir af árinu er staðan hinsvegar heldur betur önnur. Fjórir af þessum fimm fyrstu mánuðum hafa verið kaldari en kalda meðaltalið og ekki munaði miklu í mars sem rétt náði að slefa yfir það. Allir mánuðir ársins hafa að sama skapi verið nokkuð fyrir neðan meðalhita síðustu 10 ára og munar mestu nú í maí sem var 2,4 stigum kaldari, eins og sjá má á súluritinu.


Súluritið sýnir ekki einungis hvernig mánaðarhitinn þróast því lengst til hægri eru nokkrar súlur yfir árshita. Þar vek ég athygli á fjólubláu tónuðuðu súlunum sem segja til um hvert stefnir með árshitann eftir því hvort framhaldið er reiknað út frá kalda meðaltalinu eða meðalhita síðustu 10 ára. Tölurnar sem út úr því koma eru 4,2°C og 4,8°C samkvæmt mínum útreikningum. Lægri talan (4,2) er merkileg því það þýddi að árið 2015 yrði langkaldasta árið það sem af er öldinni og það kaldasta síðan 1995 þegar hitinn var 3,8 stig. Ef hitinn hinsvegar nær sér á strik á ný og fylgir 10 ára meðaltalinu þá endar árið í 4,8 stigum sem er öllu skaplegra en þó það kaldasta síðan árið 2000 er hitinn var 4,5 stig.

Við vitum náttúrulega lítið um framhaldið. Ef kuldatíð ríkir áfram út árið er alveg mögulegt að árshitinn í Reykjavík nái ekki 4 stigum. Það er heldur ekki útséð með 5 stigin ef veðurkerfin stilla sér betur upp fyrir okkur - ekki skortir á hlýindin í heiminum um þessar mundir. Það má þó alveg afskrifa að árið 2015 ógni hlýindárinu 2014 sem sýnt er þarna með grænni súlu allra lengst til hægri.

Allt er þetta hið merkilegasta mál og ekki óeðlilegt að menn velti fyrir sér hvort hlýindatímabilinu mikla sem hófst með þessari öld sé lokið eða hvort þetta sé bara tímabundið bakslag sem jafnar sig á ný. Hlýindakaflinn undanfarin 14 ár hefur verið einstakur og hreint ekkert óeðlilegt að fá einhverja kólnun. Þetta er hinsvegar nokkuð brött kólnun og það strax eftir mjög hlýtt ár. Kuldamet eru þó varla í sjónmáli. Nema ef vera skyldi kólnunarmet á milli ára því mér sýnist að ef meðalhitinn 2015 í Reykjavík endaði undir 4,5 stigum þá yrði það mesta kólnun sem um ræðir á milli ára ef horft er á tímabilið eftir aldamótin 1900. Við erum þó kannski ekkert sérstaklega að óska eftir slíku meti.

Grafísk Eurovision

Á hverju ári stendur ein þjóð uppi sem sigurvegari í Evrópsku söngvakeppninni. Þjóðirnar sem taka þátt hafa verið mis sigursælar í 60 ára sögu keppninnar en af einhverjum orsökum erum við meðal þeirra þjóða sem enn hafa ekki fagnað sigri. Það mun ekki breytast í ár en eins og með margar Austur-Evrópuþjóðir þá höfum við þá afsökum að hafa ekki verið með frá byrjun.

Kortið hér að ofan er úr teiknismiðju bloggarans og sýnir hvaða þjóðir hafa unnið söngvakeppnin allt frá því fyrsta kepnnin fór fram í Sviss árið 1956 sem lauk með sigri heimamanna. Fyrstu árin var það ekki föst regla að keppnin færi fram í landi sigurvegara síðasta árs en allt frá árinu 1981 hefur það verið raunin. Árið 1969 var keppnin haldin á Spáni en þá voru fjögur lönd sem unnu kepnnina. Á teikningunni læt ég ferilinn fara til Hollands þar sem næsta keppni fór fram.

Ekki voru þátttökuþjóðirnar margar í fyrstu keppninni í Sviss árið 1956 þegar einungis 7 þjóðir kepptu, en hver þeirra fékk þó að flytja tvö lög. Á upphafsárunum komu þátttakendur  aðallega frá Vestur-Evrópu en Luxemburg, Frakkland og Holland voru lang sigursælust framan af. Norðurlandaþjóðirnar týndust svo fljótlega inn og fyrsti Norðulandasigurinn vannst árið árið 1963 þegar Danir fluttu sína "Dansevise". Sigursælastir hafa verir Írar en þeir unnu fyrst með henni Dönu "All Kinds of Everything" en á tímabili virtist alveg sama hvaða þeir komu með - alltaf unnu Írarnir, þ.e. þrjú ár í röð 1992-94 og svo enn einu sinni 1996. Austur-Evrópuþjóðirnar hrúguðust svo inn á tíunda áratugnum og fjölgaði enn meir eftir því sem gömlu alþýðuveldin klofnuðu. Austurhlutinn tók keppninni af mikilli alvöru og stal senunni hvað eftir annað á fyrstu árum aldarinnar. Norðurlandaþjóðirnar hafa þó gert það gott á síðustu árum á meðan gömlu virðulegu nýlenduveldin og herraþjóðirnar í vestrinu hafa hvað eftir annað setið í súpunni.

Hvað gerist í ár og hvar verður keppnin næst? Allavega ekki í Egilshöll - okkar tími er enn ekki kominn. Nú lágu Danir loks í því og ekki átti finnskt sambýlispönk upp á pallborðið meðal fjöldans. Það var þó mun skemmtilegra atriði en t.d það Sænska sem þó gæti verið sigurstranglegt. Nema að Norðmenn taki þetta, þeir eru sterkir í ár. Svo er verið að tala um Ítalina sem bjóða upp á mikla tenóra-orgíu. Mitt uppáhald er reyndar Eistland að þessu sinni. Einnig er ég mjög sáttur við Ungverjaland og Slóveníu. Ég veit ekki með Ástralíu sem fá að vera með sem gestir að þessu sinni. Ég fíla það lag allavega ekki auk þess sem Ástralskur sigur væri svolítið mikið út úr kortinu.

 

 

Moska eða listaverk?

Það hefur verið fróðlegt að fylgjast með viðbrögðum manna við framlagi Íslands til Feneyjartvíæringsins að þessu sinni. Ég vil þó ekki bendla neinn við fíflaskap þótt aðrir hafa gert það, en hér á moggablogginu voru óneytanlega ýmsir stórorðir, einkum þá ýmsir eldri íhaldssamir karlar sem vissu varla hvert þeir ætluðu í vandlætingu sinni yfir þeirri ósvinnu, að þeirra mati, að setja upp mosku í kaþólskri kirkju í nafni Íslands. Gott ef ekki var kallað eftir afsögn menntamálaráðherra vegna þessarar "vitleysu".

Jú. Vissulega getur þetta verk talist ögrandi á vissan hátt í ljósi allrar þeirrar togstreytu sem ríkt hefur milli hins múslímska og vestræna heims undanfarin ár. Það er ekkert nýtt að listin ögri á einhvern hátt en það þarf þó ekkert að vera aðalatriðið í þessu. Í stað ögrunar má miklu frekar líta á þetta verk sem einskonar samkomulag í nafni friðar. Séu menn á annað borð tilbúnir til þess, sem kannski er ekkert víst. Í stað þess að hæðast, skopast eða að gera lítið úr þeim sem eru okkur framandi er þeim boðið í "okkar" tilbeiðsluhús en í leiðinni gefst þeim gestum sem ekki eru múslímar og hafa aldrei í mosku komið, tækifæri til að kynnast framandi tilbeiðslusiðum - sem ég get ekki séð að sé hættulegt, nema ég sé alveg staurblindur. Heimboðið er þó kannski ekki alveg í nafni Feneyjarborgar sem vilja helst setja einhverjar furðulegar reglur um að gestir í sýningarskála Íslands séu ekki of múslimalegir.

Hvað sem hægt er að segja um trúarbrögð nú til dags þá held ég að tilbeiðsla til æðri máttarvalda sé eitt af þeim atriðum sem einkennir mennska tilveru og jafnvel eitt af stóru atriðunum sem aðgreindi manninn frá dýrum á sínum tíma. Í þann flokk má líka bæta listinni sjálfri enda hafa þessi tvö atriði lengi verið samofin í menningunni. Hver menningarheimur hefur svo komið sér saman um sína heimsmynd, sinn skilning eða misskilning og sínar tilbeiðsluaðferðir og serimóníur í sambandi við þær. Hinsvegar hefur oft kárnað gamanið þegar ólíkir menningarheimar mætast því þá vaknar upp óttinn við að framandi hópar séu að þröngva sinni menningu yfir okkar og hefur það vissulega verið upptök margra átaka og sér jafnvel ekki fyrir endann á. Í slíku ástandi er oft stutt í öfgahyggju af trúarlegum eða þjóðernislegum toga.

Það er staðreynd að fjöldi þjóða játar múslímska trú rétt eins og margir játa kristni og því verður ekki breytt. Það er líka staðreynd að fjöldi múslima býr í Evrópu hvort sem mönnum líkar það betur eða verr. Megnið af því fólki vill þó iðka sína trú í friði án þess að vera bendlað við það að vilja ganga milli bols og höfuðs á þeim sem ekki játa íslam. Moskur eru notaðar í tilbeiðsluskini rétt eins og okkar kirkjur. Uppsetningin er þó önnur og siðirnir, og verða það áfram. Hvað varðar framlag okkar til Feneyjartvíæringsins þá sver það sig í ætt við góða nútímamyndlist sem snýst ekki síst um að stilla upp hlutum á óvæntan hátt og skapa nýtt samhengi. Þar hefur okkur tekist vel upp að þessu sinni, með aðstoð listamannsins og nýbúans Christoph Büchel. Útkoman er sterkt listaverk - og þar sem það er listaverk er það í raun hvorki moska né kirkja, ef það huggar einhvern.

Hitað upp fyrir bræðsluvertíð

Sumarið er framundan á norðurslóðum með tilheyrandi ísbráðnun á Norður-Íshafinu. Við vitum ekki fyrirfram hvernig hlutirnir munu ganga fyrir sig. Spurning er hvort við fáum þriðja sumarið í röð með tiltölulega lítilli bráðnun eða hvort aðstæður verða ísnum í óhag en það veltur mikið á ríkjandi veðurfari þarna norðurfrá í sumar. Ástand íssins nú í lok vetrar hefur auðvitað líka sitt að segja. Útbreiðsla íssins er með lægra móti þessa dagana en heilbrigði ísbreiðunnar ræðst ekki síður af þykktinni og þar er ástandið mjög misjafn eftir svæðum. Fyrsta kortið hér sýnir áætlaða þykkt þann 8. maí en á kortið hef ég krotað pílur sem eiga að sýna helstu strauma og stefnur sem ég ætla að byrja á að ræða.

Á ísþykktarkortinu má sjá hvernig hreyfingum íssins hefur verið háttað í vetur en þær hafa reyndar verið með nokkuð dæmigerðu móti. Ríkjandi stefna meginísbreiðunnar er frá Síberíuströndum í áttina að Fram-sundi milli Grænlands og Svalbarða sem er aðalundankomuleið íssins út úr Norður-Íshafinu. Þessi færsla sýnist mér hafa verið nokkuð ákveðin í vetur enda ber þunnur ísinn norður af vesturhluta Síberíu þess merki (blár litur á korti). Hluti íssins nær þó ekki að Fram-sundi en tekur í stað þess hægri beygju og safnast saman á svæðum norður af Kanada sem er einskonar forðabúr ísbreiðunnar þar sem elsta og þykkasta ísinn er að finna. Þar klessist ísinn upp að heimskautaeyjunum og þykknar mjög en stór hluti hans berst þó áfram inn í hringiðu Beauforthafs og sleppi hann undan sumarbráðnuninni þar á hann góða möguleika á að fara annan umgang um íshafið. Mikil eða lítil sumarbráðnun í Beauforthafi er því einn af stóru þáttunum um afkomu íssins en síðustu tvö sumur hefur bráðnun þar verið frekar lítil sem hefur einmitt aukið heilbrigði íssins í heildina.

Þá er að velta fyrir sér hvernig mismunandi veðuraðstæður að sumarlagi hafa áhrif á sumarafkomuna. Fyrir þær pælingar hef ég útbúið tvö veðurkort af einfaldara taginu.

Til að bræðsluvertíðin skili af sér sem mestri sumarbráðnun er aðstæður líkar þessum, afar ákjósanlegar. Fyrri part sumars þegar sólin er hæst á lofti og skín allan sólarhringinn er mikilvægt að skýin sé ekki mikið að flækjast fyrir. Því er best að öflug sólrík HÆÐ komi sér fyrir þar sem ísinn er þykkastur. Þetta þarf helst að gerast upp úr miðjum maí og áfram í júní til að fá gott start. Þegar líður á sumarið er síðan alveg kjörið að lægð eða lægðir í útjaðri ísbreiðunnar Síberíumegin hjálpi til við að dæla hlýju meginlandslofti norður yfir ísinn með aðstoð hæðar Kanadamegin. Miklu skiptir aðallega þó að vindar blási inn að ísnum eins og sýnt er á kortinu og reki það sem ekki bráðnar sem mest áfram að trektinni við Framsund. Þessar aðstæður voru áberandi á metárunum 2007 og 2012 en öllu síður undanfarin tvö sumur.

- - -

Þá er það hinn möguleikinn sem mun hagstæðari ísnum að sumarlagi og getur algerlega eyðilagt bræðsluvertíðina, samanber sumarið 2013. Hér er það einfaldlega LÆGÐ sem dóminerar Norður-Íshafið. Ef þetta ástand er ríkjandi fyrri part sumars í júní veldur það mjög hægu starti vegna skýjahulu á viðkvæmasta tíma hins stutta heimskautasumars. Vissulega nær hitinn eitthvað upp fyrir frostmark en vindar sjá til þess að það dreifist úr ísnum í stað þess að hann þjappist saman. Haldi þetta áfram yfir sumarið verður ísbreiðan því gisin og götótt, jafnvel efst á sjálfum Norðurpólnum. Öflugar lægðir á viðkvæmasta tíma geta þó gert usla eins og einmitt gerðist upp úr Verslunarmannahelgi sumarið 2012 en þá kom sannkölluð lægðarbomba eftir talsverð hlýindi og átti sinn þátt í metbráðnun það ár. En það var bara stök lægð en ekki viðvarandi og það skiptir máli.

- - - -

Hvernig sumarið þarna norðufrá verður kemur bara í ljós. Við réttar aðstæður er alveg möguleiki á miklu afhroði ísbreiðunnar og jafnvel íslausum Norðupól í sumarlok. Þetta gæti líkað orðið alveg glatað bræðslusumar en sennilega er best að spá því að þetta verði einhver einhver kokteill af ýmsu. Látum þetta duga af tómstundavangaveltum. 

 

Vetrarhitamósaík

Það er nokkuð síðan ég birti samskonar mynd og þessa sem sýnir með hitafar yfir vetrarmánuðina nóvember-mars í Reykjavík aftur til 1989. Myndin skýrir sig vonandi sjálf en hver láréttur borði táknar einn vetur og litirnir tákna hitafar. Þannig stendur dökkblár litur fyrir kuldakast með 5-10 stiga frosti að meðaltali, en appelsínugulur táknar hlýindi uppá 5-10 stiga hita. Myndin er einfölduð þannig að í stað stakra daga er meðalhitinn tekinn saman nokkra daga í senn en þannig sjást vel einstök hita- og kuldatímabil hvers vetrar. Þetta er byggt á eigin veðurskráningum en til hægri sést meðalhiti sömu mánaða skv. tölum Veðurstofunnar.

Fyrir utan skrautlegt útlit má sjá ýmislegt út úr þessu. Meðalhiti síðasta vetrar var 1,0 stig í Reykjavík sem einmitt er í meðallagi alls tímabilsins frá 1989. Mestu munar þó um hvað nóvember var sérlega hlýr en eftir það höfum við alveg farið á mis við hlýindi hér í borg. Í myndinni í heild má einnig sjá að bláu fletirnir eru algengari á fyrstu árunum og kaflar með hörkufrosti eru orðnir fátíðir.

Gulu fletirnir segja líka sína sögu. Þeir eru nokkuð tíðir seinni hluta tímabilsins en hefur þó farið fækkandi um háveturinn síðustu fjögur ár. Það hefur örugglega sitt að segja. Hiti á bilinu 5-10 stig um hávetur nokkra daga í senn, kemur ekki að sjálfu sér. Til þess þarf eindregna sunnanátt sem flytur með sér vænan skammt af hlýindum nokkra eða marga daga í senn og mætti kalla það sunnanáttarviðburði. Slíkir margendurteknir sunnanáttarviðburðir að vetrarlagi gætu verið grundvöllurinn að þeim hlýindum sem ríkt hafa hér eftir aldamót – og þá ekki bara hér í Reykjavík heldur víðsvegar á okkar slóðum við Norður-Atlantshaf. Hlýindagusurnar draga ekki bara úr vetrakuldum heldur hljóta þær einnig að stuðla að hærri sjávarhita hér um kring. Skorturinn á þessum sunnanáttarviðburðum síðustu mánuði gæti því haft sitt að segja um framhaldið enda sitjum við nú súpunni með kaldari sjó við Norður-Atlantshaf en verið hefur lengi.

Forni fjandinn fjarri góðu gamni

Nú á dögum er lítið um að varað sé við hafís við Íslandsstrendur miðað við það sem áður var. Í norðankasti eins og því sem hrellir okkur nú hefði þessi forni fjandi einhverntíma gerst nærgöngull, en nú er öldin önnur og engar spurnir af hafís. Samanburðarmyndirnar hér að neðan ættu að segja sína sögu. Sú til vinstri er frá 10. apríl 1985, eða nokkrum árum áður en kuldaskeið síðari hluta 20. aldar rann sitt skeið á enda. Talsvert hafísmagn teygir sig langt á haf út austan Grænlands og norðan Íslands, sem aldeilis er ekki reyndin sama mánaðardag árið 2015. Mun meiri hafís er svo einnig við Svalbarða og Barentshaf þarna fyrir 30 árum. Það var þó ekki alveg svona snjólétt árið 1985 enda eingöngu jöklar merktir inn á það kort. Kortin eru fengin af síðunni Cryosphere Today.

Það er svo sem aldrei að vita hvað gerist á þessum síðustu og verstu tímum og engin ástæða til að gera lítið úr þessu kalda vorhreti. Það þarf engu að síður miklu meira að ganga á nú til dags til að fá almennilegan hafís hingað því það er hreinlega ekki svo mikið af honum fyrir norðan land eins og myndirnar bera með sér. Þar munar líka miklu að undanfarin 10 ár eða svo hefur þessi hafís austur af Grænlandi nánast horfið að sumarlagi og þarf því að safnast upp að nýju hvern vetur.

Hvað verður á næstu árum vitum við ekki. Þessi kólnun í Atlantshafinu sem talað hefur verið um undanfarið kemur úr suðvestri og gæti vel verið tímabundið ástand. Kaldsjávarskeiðið sem hófst seint á 7. áratugnum var hinsvegar að öðrum toga. Það kom úr norðri og tengist væntanlega mikilli útrás heimskautasjávar út í Norður-Atlantshaf, með tilheyrandi sjávarkólnun og auknum hafís. Slíku er ekki að heilsa nú ... tja, nema svo vilji til að nú sé akkúrat blábyrjunin á einhverju svoleiðis.

Hafís hér við land þarf svo sem ekki að heyra sögunni þótt hlýindi haldi áfram. Sambland af réttum vindáttum, t.d. sunnan og vestanáttum ættuðum af háþrýstisvæðum sunnan við land geta hindrað hafísflæði suður með Grænlandi og beint ísnum hingað. Ætli eitthvað slíkt hafi ekki einmitt gerst fyrir 10 árum? Samanber myndina hér að neðan sem sýnir ástandið á norðurmiðum þann 3. mars 2005 (já, það leynist nú ýmislegt í pokahorninu hjá manni).

 

Hnattrænn mánaðarhiti á súluriti

Fyrir þá sem áhuga hafa á hitafari jarðar þá hef ég sett upp súlurit þar sem borinn er saman meðalhiti mánaða og hvert gæti stefnt með árshitann 2015. Þetta er sett upp á svipaðan hátt og ég gerði með Reykjavíkurhitann í fyrra, muni einhver eftir því. Tölurnar sem unnið er eftir eru frá Nasa-Giss sem er ein þeirra stofnana sem halda bókhald um hitafar jarðar. Svo maður útskýri aðeins þá standa Bláu súlurnar á myndinni fyrir meðalhita hvers mánaðar síðustu 10 ár. Rauðu súlurnar sýna meðalhita mánaðanna ársins í fyrra, 2014, sem endaði sem hlýjasta árið frá upphafi mælinga. Að vísu með minnsta mögulega mun. Fjólubláu súlurnar sýna síðan þá mánuði sem liðnir eru af árinu 2015. Á súlunum fjórum lengst til hægri er árshitinn tekinn saman. Tónuðu súlurnar þar segja svo til um hvert gæti stefnt með árshitann eftir því hvort restin af árinu verður í samræmi við meðalhita sl. 10 ára eða í samræmi við metárið í fyrra. Tekið skal fram að tölurnar eru ekki eiginlegur meðalhiti, heldur frávik frá meðaltali eins og venjan er þegar rýnt er í hnattrænan hita. Nánari bollaleggingar eru undir mynd.

Eins og sjá má þá byrjar árið mjög hlýtt á heimsvísu, hvort sem borið er saman við sl. 10 ár eða 2014. Reyndar er þetta heitasta byrjun á ári frá upphafi mælinga eins og komið hefur fram í fréttum. Enginn þessara þriggja mánaða eru þó út af fyrir sig þeir hlýjustu frá upphafi samkvæmt NASA-GISS. Janúar og febrúar eru hvor fyrir sig í öðru sæti og mars í því þriðja en það breytir því þó ekki að samanlagt eru þessir þrír mánuðir þeir hlýjustu frá upphafi.

Framhaldið verður forvitnilegt. Það þykir nefnilega nokkuð líklegt að árið 2015 verði það hlýjasta á jörðinni frá upphafi mælinga hvort sem mönnum líkar betur eða verr. El-Nino ástand er í burðarliðnum í Kyrrahafinu og má því frekar búast við að bæti í hlýindin frekar en að þau gangi til baka á árinu. Ég er þó hógvær í spádómum í súlunum lengst til hægri. Með því að reikna framhald ársins út frá meðaltali síðustu 10 ára fæst árshitinn +0,65°C sem mér sýnist gefa 3-4. sæti fyrir hlýjasta árið. Verði meðalhiti það sem eftir er jafnhár árinu í fyrra fer meðalhitinn hinsvegar upp í 0,72°C sem væri afgerandi hlýjasta árið á heimsvísu.

Sjáum þó til. Ég stefni auðvitað á uppfærslu síðar og svo mun ég einnig líta mér nær og taka fyrir Reykjavíkurhitann með sama hætti við tækifæri þótt ekki stefni í metár hér hjá okkur eins og er.

Gagnaröð NASA-Giss má sjá hér: http://data.giss.nasa.gov/gistemp/tabledata_v3/GLB.Ts+dSST.txt

 

Tíðindi eða tíðindaleysi af hafísnum á Norðurslóðum?

Við fengum af því fréttir fyrir nokkru að árlegt vetrarhámark hafíssins í norðurhöfum, sem venjulega á sér stað í mars, hafi verið í sögulegu lágmarki. Kannski dálítið ruglingslegt en svona var það nú samt. Ísinn á Norðurhveli er venjulega í sínu árlega hámarki hvað útbreiðslu varðar í mars en að þessu sinni var raunar tvennt óvenjulegt við vetrarhámarkið. Annarsvegar var hámarkið þann 25. febrúar og hefur aldrei verið svo snemma vetrar og hinsvegar hefur heildarútbreiðslan ekki áður mælst jafn lítil í hámarkinu frá því nákvæmar mælingar hófust árið 1979. Þá má spyrja: Eru þetta tíðindi sem skipta máli eða er þetta bara hver annar metametingur? Hvað segja línurit?

Á línuritinu eru borin saman ársþróun hafíssins nokkurra síðustu ára. Bláa línan fyrir 2015 er þarna uppi og eins og sjá má þá hætti útbreiðslan að aukast seint í febrúar og tók þá að minnka, jókst svo eitthvað á ný án þess að ná að toppa fyrri topp. Tvítoppa hámark eða jafnvel topplaust hámark eftir því hvernig á það er litið. Nú er það reyndar svo, að vetrarhámarkið gefur eitt og sér litlar vísbendingar um komandi sumarbráðnun og þar með sjálft sumarlágmarkið sem aðal-metingurinn snýst um. Það má t.d. sjá á tveimur viðmiðunarárum sem ég hef merkt við. Árið 2006 var vetrarútbreiðslan mjög lítil og átti raunar hið fyrra met. Aftur á móti var sumarlágmarkið 2006 ekkert sérstakt, allavega ekki miðað við síðari ár. Veturinn 2012 var útbreiðslan hinsvegar nokkuð mikil yfir veturinn en sumarbráðnunin setti nýtt og "glæsilegt" lágmarksmet og héldu þá margir að dagar íssinns væru senn taldir.

En hvers vegna þetta litla samhengi milli vetrar- og sumarútbreiðslu? Kort af útbreiðslu hafíssins nú í mars gæti leitt það í ljós. Bleika línan sýnir meðalútbreiðslu að viðbættum plúsum og deilingarmerkjum sem ég hef bætt við til áherslu. Mesta neikvæða frávikið er undan austurströnd Síberíu í Okhotsk-hafi sunnan Kamtsjatka-skaga. Einnig er ísinn undir meðallagi í Beringshafi milli Alaska og Síberíu og í Barentshafi. Mesta aukningin er síðan undan Nýfundnalandi og vestur af Grænlandi. Allt eru þetta svæði utan aðalleikvangsins í Norður-Íshafinu þar sem sumarleikarnir fara fram en það er útbreiðslan 100% eins og hún alltaf er að vetrarlagi. Það skiptir því í raun engu máli þetta mikla frávik þarna í Okhotsk-hafi enda er það ekki í neinum tengslum við Norður-íshafið og varla hægt að segja að ísinn lengst suður við Nýfundnaland sé það heldur. Þessi frávik segja raunar meira um tíðarfarið í vetur. Vetrarkuldar í Norður-Ameríku austanverðri í vetur hafa sín áhrif með því kæla hafið og auka við hafíss. Aftur á móti hefur verið hlýtt í Síberíu sem hefur sín áhrif á ísinn við Kyrrahafsstrendur sem og væntanlega við norðurströnd Síberíu.

Hið sanna ástand ísreiðunnar á Norður-Íshafinu sést þannig ekki þegar útbreiðslukort eru skoðuð. Óvenjulegt hafíshámark segir heldur ekki mikið. Annað mál er með kort sem sýna þykkt íssins en slík kort eru reyndar misnákvæm og háð talsverðri óvissu. Kort á vegum Bandaríska sjóhersins, byggð á tölvulíkönum, eru mjög upplýsandi sé eitthvað að marka þau. Hér að neðan set ég hlið við hlið kort frá 4. apríl 2012 og 2015.

Hér sést að ísinn er nokkuð þunnur undan Síberíuströndum á 2015 kortinu sem ætti að vera vísbending bráðnun snemma sumars á þeim slóðum. Þykkastur er ísinn að venju Ameríkumegin þar sem hann safnast fyrir enda er íssins ekkert að hverfa þar á næstu árum. Við vitum annars lítið hvernig sumarbráðnunin verður, en af þessum kortum að dæma er ekkert sem útilokar álíka mikla bráðnun og var metárið 2012. Hvað með sjálfan Norðurpólinn? Sjáum við kannski loksins opið haf þar í september? Það væru allavega tíðindi.

- - -

Að lokum smá tilkynning. Pistillinn sem birtist hér þann 1. apríl og fjallaði um tilfærslu Íslands til norðurs um 32 cm vegna sunnanvinda, var að sjálfsögðu tileinkaður þeim merkisdegi 1. apríl. Sjá: http://emilhannes.blog.is/blog/emilhannes/entry/1681640/