Heimshiti og Reykjavíkurhiti 2015

Það var fljótlega nokkuð ljóst á síðasta ári að meðalhitinn á jörðinni 2015 yrði sá hæsti sem áður hafði mælst. Á hinn bóginn voru ekki liðnir mjög margir mánuðir af síðasta ári er ljóst varð að meðalhitinn hér í Reykjavík myndi ekki blanda sér í toppbaráttuna yfir hlýjustu árin. Nú þegar útreikningar eru komnir í hús, heima og heiman, er niðurstaðan sú að meðalhitinn í Reykjavík varð sá lægsti síðan árið 2000 á meðan heimshitinn setti nýtt met með afgerandi hætti.

Þetta má sjá á línuritinu sem ég hef sjálfur sett saman og sýnir hitaþróunina í Reykjavík og á jörðinni frá aldamótunum 1900. Til að fá réttan samanburð er hitaskalinn samræmdur og ferlarnir því í réttum hlutföllum gagnvart hvor öðrum. Út úr þessu kemur alveg fyrirtaks samanburðarmynd en taka má fram að Reykjavíkurhitinn er teiknaður út frá árshita en heimshitinn er samkvæmt venju sýndur sem frávik frá meðaltali og eru ferlarnir stilltir af þannig að núllið í heimshitanum er við 4,5 stig í Reykjavíkurhita.

Eins og gefur að skilja eru hitasveiflur á milli ára mun meiri hér hjá okkur en á jörðinni í heild, enda er Reykjavík bara einn staður á meðan heimshitinn er meðaltal heildarinnar. Það sést líka hvernig köldu og hlýju tímabilin hér, skiptast á að vera ýmist fyrir ofan eða neðan heimsmeðaltalið sem mjakast upp með tímanum. Niðursveiflan 2015 hér í Reykjavík er ansi skörp eða 1,5 stig og reyndar hefur ársmeðalhitinn aðeins einu sinni fallið jafn mikið á milli ára, en það var þegar ársmeðalhitinn féll úr 4,4 stigum árið 1978 niður í 2,9 stig árið 1979. Munurinn er hinsvegar sá að í fyrra skiptið féll hitinn úr nokkurs konar meðalári niður í ofurkulda en nú féll hitinn úr mjög hlýju ári niður meðalár miðað við tímabilið í heild.

Það er nú þannig með framtíðina að við vitum ekki alveg hvernig hún verður. Skildi Reykjavíkurhitinn braggast á ný og nálgast aftur heimsmeðaltalið eða er kólnunin komin til að vera? Það verður bara að koma í ljós en það er svo sem ekkert nýtt að hitinn sveiflist mikið á milli ára. Hlýja tímabil þessarar aldar var reyndar óvenju stöðugt þar til kom að árinu 2015. Mun auðveldara er að spá fyrir um heimshitann. Árið 2016 er seinna árið af þeim tveimur sem áhrifa El Nino gætir og því ljóst að 2016 verður einnig mjög hlýtt á heimsvísu – jafnvel enn hlýrra en 2015. Síðast þegar heimshitinn setti svona afgerandi met var árið 1998 en það var reyndar seinna árið undir áhrifum hins öfluga El Nino sem þá ríkti, sem er athyglisvert því nú vorum við bara að klára fyrra El Nino-árið.

Svo má í lokin alveg minnast á að hnattrænn meðalhiti ársins 2015 var ekki nema í 3. sæti samkvæmt mælingum gervitungla en þá er að vísu ekki mældur yfirborðshiti jarðar heldur hitinn í neðri hluta veðrahvolfs. Árið 1998 er því ennþá heitasta árið samkvæmt þeim gervitunglagögnum og út frá því geta menn sagt að ekki hafi hlýnað á jörðinni í einhver 18 ár eins og stundum er gert. Þær stofnanir sem taka saman meðalhita yfirborðs jarðar eru þó allar á því að 2015 hafi verið heitast. Engin aðferð við mælingu á meðalhita jarðar er reyndar alveg óskeikul og gildir það bæði um gervitunglamælingar og hefðbundnar mælingar á jörðu niðri. Önnur hvor aðferðin gæti þó verið meira í ruglinu en hin. Sennilega skiptir þó mestu máli þarna að það er ekki verið að mæla það sama. Fróðlegt verður hinsvegar að sjá hvernig gervitunglamælingar bregðast við núverandi El-Nino ástandi en hiti lofthjúpsins bregst seinna við en hér á yfirborðinu, eins og gerðist í kjölfar síðasta stóra El Nino-ástands árið 1998.

Reykjavíkurhiti í kubbamynd

Árið 2015 hefur nú fengið sinn sess í kubbamyndinni sem ég gerði á sínum tíma og hef uppfært síðan. Nú liggur fyrir að meðalhiti liðins árs í Reykjavík var 4,5 stig en þó munaði eiginlega hárbreidd að 4,6 stig næðust. Það er vissulega nokkuð undir meðalhita síðustu 10 ára og kaldasta ár aldarinnar það litla sem liðið er af henni. Hinsvegar er þetta 0,2 stigum yfir 30 ára viðmiðunartímabilinu frá 1961-1990 sem var jú reyndar kalt tímabil.

Á kubbamyndinni sést að talan 4,5 hefur tekið forystuna sem algengasti meðalhitinn í Reykjavík frá upphafi 20. aldar og er þar í félagsskap með árum sem ýmist tilheyra köldum og hlýjum tímabilum. Árið 2015 er því bara hvert annað miðlungsár hvað hita varðar. 52 ár eru hlýrri og 53 ár eru kaldari samkvæmt eins aukastafs nákvæmni. Væntanlega hefði það gert aðeins betur með tvegga aukastafa nákvæmni - sem sennilega væri þó meiri nákvæmni en óvissa milli tímabila býður upp á. Kannski má þó segja að árið hafi verið í slöku meðallagi í ljósi vaxandi hlýinda svona almennt.

Það er nú orðið klassískt að velta fyrir sér hvort farið sé að kólna hér hjá okkur. Það má vel vera og í raun ekki ólíkleg í ljósi þess hversu hlýtt hefur verið frá aldamótum. Árabilið 2001-2014 var einstaklega hlýtt hér, jafnvel þótt hlýnun jarðar sé tekin með í myndina. Það að við fáum ár sem er næstum heilli gráðu kaldara en meðalhiti síðustu 14 ára en þó ekki kaldara en 4,5°C, sýnir í raun hversu hlýtt hefur verið frá aldamótum. Og eins og ég sagði síðast þegar ég birti svona kubbamynd, fyrir þremur árum, þá er alls ekki hægt að stóla á að þessi áratugur verði hlýrri en sá síðasti enda stefnir ekkert sérstaklega í það nú þegar hann er hálfnaður.

En svo er bara spurning með 2016. Kemur loksins almennilega kalt ár? Ef "loksins" skyldi kalla.

Tilraun til útskýringar á El Nino

Veðurfyrirbærið El Nino er nú í algleymingi á Kyrrahafinu og farið að setja sitt mark á veðurfar víðsvegar um jörðu beint og óbeint. Þetta er El Nino að stærstu gerð en þó á eftir að koma í ljós hvort um sé að ræða stærri slíkan atburð en áður hefur þekkst. Meðalhiti jarðar er þó kominn upp í hæstu hæðir. 2015 var það heitasta á jörðu sem mælst hefur hingað til og ekki útlit fyrir annað en að árið 2016 verði álíka hlýtt eða jafnvel heitara.

El Nino fyrirbærið einkennist af hlýnandi yfirborðssjó við miðbaugsvæði Kyrrahafsins, einkum þó á því mið- og austanverðu eins og sést á myndinni sem sýnir áætluð hitafrávik frá því sem eðlilegt telst vera. Hitaaukning yfirborðssjávar getur þannig verið yfir þremur stigum í öflugu El Nino ástandi eins og nú er. 

En hvaðan kemur þessi hiti? Ýmsar skýringarmyndir er hægt að finna í netheimum um eðli El Nino og köldu systurinnar La Nina. Sjálfum finnst mér margar þeirra flækja hlutina frekar en að skýra út eðli þeirra og þá sérstaklega hvernig stendur á allri þessari hlýnun yfirborðsjávar á svæðinu - eða kólnun ef svo ber undir. Til að reyna að bæta úr því hef ég föndrað mínar eigin skýringarmyndir sem ég held að séu ekki svo vitlausar þó þær segja kannski ekki alveg alla söguna. Best er þá að byrja á myndinni sem sýnir hvernig hið venjulega ástand er og einnig það kalda í leiðinni.

Hið venjulega ástand á miðbaugssvæði Kyrrahafsins einkennist af uppstreymi kalds djúpsjávar undan ströndum Ameríku og því er sjórinn þar yfirleitt kaldari en hann væri annars. Uppstreymið er drifið áfram af ríkjandi austanvindum (staðvindum) sem blása yfir gjörvallt Kyrrahafið vegna lágs loftþrýstins Asíumegin og hæðarsvæðis Ameríkumegin. Hlýi sjórinn safnast því fyrir Asíumegin og hækkar þá yfirborð sjávar lítillega. Mikil úrkoma fylgir lægðarsvæðunum í Asíu en mun þurrara er í háþrýstisvæðinu við Ameríku. Þannig er ástandið þarna yfirleitt en þegar þrýstingsmunurinn eykst enn frekar færist meiri kraftur í kerfið, austanáttin færist þá enn í aukana og kalda uppstreymið að sama skapi sem kælir yfirborðssjóinn enn meir. Sé kuldafrávikið þannig nógu mikið er hægt að tala um kalt La Nina ástand sem hefur hnattræn áhrif til kælingar. En þá er það El Nino:

 

Hið hlýja El Nino ástand sem kemur upp á nokkurra ára fresti er hinsvegar mun rólyndislegra á miðbaugssvæði Kyrrahafsins en ætla mætti af öllum afbrigðilegheitum sem það er talið eiga sök á víðsvegar um jarðarkringluna. Þarna hefur þrýstingsmunur í austri og vestri lækkað mjög og staðfasta austanáttin varla nema svipur hjá sjón eða alveg horfin og vindar jafnvel farnir að blása frá Asíu til Ameríku. Þar með er ekki neitt lengur sem togar upp kalda djúpsjóinn undan ströndum Ameríku þannig að sá kólnunarþáttur er ekki lengur til staðar. Hitinn jafnast einnig vegna þess að hlýsjávarbungan við Asíu leitar til baka í rólegheitum. Stigsmunur er svo á því hversu afgerandi þetta er en talað er um El Nino ástand ef hitahækkunin á ákveðnu svæði þarna nær tilteknu lágmarki. Eins og gengur þá stuðlar El Nino að þurrkum í Asíu og Ástralíu og gjarnan einnig skógareldum en hins vegar tekur að rigna meir en góðu hófi gegnir Ameríkumegin. Hér hjá okkur eru áhrifin þó óljós en ef eitthvað er þá getur El Nino frekar stuðlað að einhverri kólnun á meðan hann varir.

Af þessu má sjá að hið hlýja El Nino eins og nú er uppi er stöðugra og hæglátara ástand en venjulegt ástand svo ekki sé talað um La Nina sem rótar upp kalda sjónum í enn meira mæli. El Nino stuðlar hinsvegar að minni blöndun kalds djúpsjávar og hlýrri yfirborðssjávar sem stuðlar að aukinni hlýnun á svæðinu og hækkar meðalhita jarðar, enda ekki tilviljun að meðalhiti jarðar setur iðulega nýtt met nú á dögum þegar El Nino ástandið kemur upp.

Þar með held ég að komið sé nóg af útskýringum þótt auðvitað mætti segja ýmislegt fleira. Það má líka koma fram að þetta eru áhugamannapælingar enda er ég bara sjálfmenntaður heimilisveðurfræðingur eins og ég hef kallað mig. Þetta er þó ekki skrifað í algeru heimildarleysi og má þar til dæmis vísa í grein frá NOAA sem er einskonar veðurstofa þeirra í Bandaríkjunum: El Niño/Southern Oscillation (ENSO) Technical Discussion

 

Ekkert lát á El niño

Sjónvarpsveðurkort frá 1991

Fyrir nokkru eignaðist ég gamalt veðurkort af þeirri gerð sem notuð voru í veðurfréttum sjónvarps á meðan gamli snúningskassinn var enn við lýði. Hvernig á því stóð að ég komst yfir þetta kort látum við liggja á milli hluta en það gæti allt eins tengst einhverjum samböndum við undirheimana. Eins og sést á myndinni er þetta yfirlitskort sem sýnir stöðu hæða og lægða hér við Norður-Atlantshaf og gildir um hádegi þann 11. desember 1991. Ekki kemur þó fram hvort um sé að ræða spákort eða hvort þetta hafi verið staðan þennan dag.

Eins og tíðkaðist í þá daga eru öll veðurkerfin handteiknuð og greinilegt að vanur maður – eða kona, hefur haldið á pennum. Þrýstilínur eru dregnar upp með svörtum línum, hitaskil með þykkum rauðum strikum, kuldaskil með bláum og regnsvæði skástrikuð með grænum lit. Önnur veðurtákn ásamt hitatölum eru límd á kortið og eins og gengur á þessum árstíma er mikið um að vera í veðrinu. Kalt er í Vesturheimi og lægð á Grænlandshafi sendir á undan sér hefðbundið skilakerfi með rigningu og nær hlýi geiri lægðarinnar hingað upp til okkar. Mjög stutt er þó á milli hita- og kuldaskilanna þannig að hlákan hefur ekki varað lengi. Allt stefnir svo í klassískan vetrarútsynning með éljagangi þegar skilin hafa komið sér yfir landið, væntanlega síðar um daginn. Suður af Nýfundnalandi er síðan ný lægðarbylgja, 998 millíbör, að myndast. Í Evrópu er hinsvegar mikið hæðarsvæði ríkjandi og fylgir henni greinilega kuldi í hægviðrinu. Í París og London er hitinn ekki nema við frostmark og fjögurra stiga frost er í Skotlandi, sem er allsendis ólíkt því sem verið hefur nú undanfarið. Hlýrra er hinsvegar í Norður-Noregi, sem nýtur hlýja suðlæga loftsins sem hæðin dælir í norður.

Þannig voru þau nú þessi gömlu góðu veðurkort sem maður ólst upp með. Þau voru skýr og greinileg, sérstaklega eftir að liturinn kom til sögunnar. Að vísu gögnuðust þau betur þeim sem höfðu lágmarksþekkingu á veðurfræðunum en annars mátti ganga út frá því sem vísu að veðrið væri verra eftir því sem strikin voru fleiri. Krassandi lægðir voru því stundum á vissan hátt réttnefni.

Á þessum tíma var ég byrjaður að skrá veðrið og þennan dag, miðvikudaginn 11. desember 1991, skrái ég einmitt sem eindreginn rigningardag með sterkum vindi af suðri og þriggja stiga hita. Líklegt er að hitinn hafi þó farið hærra á meðan hlýjasta loftið fór yfir. Dagurinn fékk ekki nema 1 stig í einkunnakerfinu sem einmitt gefur lítið fyrir svona slagveðursrigningar. Annars var það helst að frétta fyrir utan veðrið að Dagsbrúnarmenn fóru í verkfall þennan dag og þýddi þá ekkert fyrir menn að fá sér bensín á bílana sína enda tíðkaðist ekki þá að menn dældu sjálfir. Þarna voru líka síðustu dagar Sovétríkjanna sem enn voru til að nafninu til. Gorbatschov var auðvitað ekki sérlega kátur með þá þróun mála á meðan Jeltsín styrkti stöðu sína sem forseti Rússlands. Þannig er það nú. Það er alltaf einhverjar hæðir og lægðir í pólitíkinni rétt eins og í veðrinu.

Kalt eða meðalhlýtt ár í Reykjavík?

Það hefur legið nokkuð ljóst fyrir að árið í ár mun verða það kaldasta það sem af er öldinni hér í Reykjavík sem og víðar um landið. Sjálfsagt mun þetta verða eitthvað rætt þegar lokatölur liggja fyrir enda skýtur það nokkuð skökku við að hér á landi skulum við fá tiltölulega kalt ár á meðan hiti á jörðinni í heild hefur ekki mælst hærri en á þessu ári. En þá vaknar upp sú spurning hvað sé kalt ár svona yfirleitt og einnig hvort viðmiðunum breytist ef allnokkur hlý ár koma í röð? Hlýtt og kalt byggist alltaf á einhverjum viðmiðunum og sama má segja um ýmislegt stórt og smátt. Er til dæmis lágvaxnasti maðurinn í körfuboltaliði örugglega lágvaxinn?

Svo við nefnum tölur þá er líklegt  að meðalhitinn í Reykjavík verði nálægt 4,6 stigum (kannski 4,5 eða 4,7). Árið mun þó vera ofan við meðalhita viðmiðunartímabilsins 1961-1990 sem er 4,3 stig og mun því talið vera ofan meðallags í hita. En eins og við vitum þá er verið að miða við kalt tímabil sem var næstum 0,7 stigum kaldara en 30 ára tímabilið þar á undan sem hefur verið talið mjög hlýtt. Aftur á móti gæti þetta ár orðið næstum heilli gráðu kaldara en meðalhiti þessarar aldar sem inniheldur eiginlega ekkert nema hlý ár fram að þessu. Af þessu er ljóst að hitafar ársins 2015 í Reykjavík má skilgreina á ýmsan hátt eftir því hvað er miðað við eins og sést hér:

4,6°C Núverandi ár (?) 2015
4,3°C Núverandi 30 ára viðmiðunartímabil, 1961-1990
4,9°C Eldra 30 ára viðmiðunatímabil, 1931-1960
4,6°C Eldra+núverandi viðmiðunartímabil, 1931-1990 (60 ár)
4,9°C Síðustu 30 ár, 1985-2014
5,5°C Frá aldamótum, 2001-2014
2,9°C Kaldasta árið, 1979
6,1°C Hlýjasta árið, 2003

Það má sjá á þessari upptalningu að meðalhitinn 2015 stefnir í að vera nálægt meðalhita síðustu tveggja viðmiðunartímabila sem uppfærast á 30 ára fresti samkvæmt alþjóðastöðlum. Eða með öðrum orðum, meðalhitinn 2015 verður svipaður meðalhita áranna 1931-1990 sem inniheldur bæði kalt og hlýtt tímabil. Kannski væri því sniðugast í ljósi reynslunnar að miða við 60 ár en ekki 30 en samt þannig að viðmiðunartímabilið endurskoðist á 30 ára fresti. Þannig gæti næsta viðmiðunartímabil verið árabilið 1961-2020 og innihéldi þannig einnig hlýtt og kalt tímabil. Kem þessu hér með á framfæri þótt það sjálfsagt breyti engu.

Einnig má í ljósi reynslunnar gera tilraun til að skilgreina hvað sé kalt ár eða hlýtt, miðað við tölur úr Reykjavík. Það gæti litið út svona:

Mjög kalt ár: <–3,7°C
Kalt ár: 3,8–4,3°C
Meðalár: 4,4–4,9°C
Hlýtt ár: 5,0–5,5°C
Mjög hlýtt ár: 5,6°C–>

Samkvæmt þessu steinliggur árið 2015 í Reykjavík sem meðalhlýtt ár. En svo er það hinsvegar með hina margumtöluðu hlýnun jarðar. Ef hún er tekin með í reikninginn þá gæti skilgreiningin á því hvað sé hlýtt og hvað sé kalt tekið breytingum. Það er þó önnur saga en að mínu viti eiga hitameðaltöl ekki að taka tillit til framtíðarinnar enda ekki vitað hvað hún ber í skauti sér hvað sem öllum vísbendingum líður.

Loftslagseitthvað

Já það er þetta með loftslagsmálin og hlýnun jarðar sem sjálfsagt er hið alvarlegasta mál sem bregðast þarf við hið skjótasta ef ekki á illa að fara. Samt er spurning hvort maður eigi persónulega að hafa einhverjar sérstakar áhyggjur af þessu enda lítið sem maður getur í raun sjálfur gert í málunum. Ég gæti svo sem hætt að aka um á bíl og gengið allra minna ferða eða hjólað. En það breytir raunar engu varðandi loftslagsvandann. Bruni jarðefnaeldsneytis á heimsvísu er reyndar svo gríðarlegur að þótt allir Íslendingar tæku upp hjólreiðar þá hefði það sama og ekkert að segja á hnattvísu. Jafnvel ekki heldur þótt allt hér á landi legðist í dvala, álverin myndu loka, flugvélar hætti að fljúga og öll okkar skip hætti að sigla. Vandinn yrði áfram sá sami hnattrænt séð enda munar lítið um litla þjóð eins og okkur. Einstaklingarnir geta þó vissulega lagt sitt af mörkum ef þeir eru samtaka eins og verið er að hvetja til. Aðalmálið hljóta þó að vera stóru ákvarðanirnar sem teknar eru af stórmennum á stórum þingum út í heimi og að þeim sé fylgt eftir.

En varðandi samtakamáttinn þá er einn hluti loftslagsvandans líka sá að það eru ekki allir alveg sammála að um vanda sé að ræða. Sjálfur er ég meira að segja ekki alltaf jafn viss um að vandinn sé eins mikill og af er látið en best er auðvitað að treysta vísindaheiminum sem sagður er nokkuð sammála um að aðgerðir mannsins muni valda ýmissri loftslagsbrenglun í framtíðinni, aðallega vegna hlýnunnar. En til að efla samtakamátt ráðamanna og almennings og til að stuðla að mótvægisaðgerðum, þá þarf auðvitað að flytja fréttir af vandanum og tíunda hann rækilega. Það hinsvegar vekur upp hættuna á að meira sé gert úr vandanum en efni standa til eða þá að ýmsir gerist tortryggnir og fari að trúa því að meira sé gert úr vandanum en efni standa til. Þá verður til togstreyta milli efasemdamann og áhyggjumanna sem endar gjarnan í þrætum sem blandast almennum og pólitískum lífsskoðunum að ógleymdum allskonar hagsmunum.

Hvað mig varðar þá fylgist ég með málum sem fyrr og nýjustu tölum utan úr heimi eftir því sem þær berast. Þar kemur upplýsingabyltingin sterkt inn. Margt er síðan rætt og ritað á netinu. Sjálfsagt er helmingurinn af því sem skrifað er um loftslagsmál á netinu hin mesta vitleysa en gallinn er að ekki er alltaf gott að greina hvað fellur í þann vafasama flokk. Spurning til dæmis með þennan pistill. Hitt er þó víst að það hefur snjóað mikið í Reykjavík og þarf elstu menn til að muna annað eins, ef þeir þá muna það. Þetta er þó staðbundið ástand enda væri mikil vitleysa að halda því fram að fannfergið væri eitthvað merki um að tekið sé að kólna í heiminum.

Fannfergi 1. desember 2015.

 

Árið 2005 - þegar hafísinn kom hingað síðast

Síðustu vetur hefur hafísinn lítið látið sjá sig hér við land. Ástæðan ætti að vera almenn hlýindi til sjávar og sveita sem og minna framboð af hafís á Grænlandssundi. Við réttar aðstæður getur ísinn þó gerst nærgöngull hér við land eins og gerðist í febrúar og mars árið 2005 en síðan þá er varla hægt að tala um almennilega hafískomu. Kortið hér að neðan sýnir ástandið þann 16. mars en þá lá ísinn úti fyrir öllu Norðurlandi og siglingaleiðin fyrir Horn lokuð en hún hafði annars verið varasöm. Á þessum tímapunkti hefði ísinn getað orðið öllu ágengari ef gert hefði hreinar norðanáttir í framhaldinu en í stað þess tók að blása meira úr austri og lét þá ísinn smám saman undan.

Það sem olli því að ísinn varð svona ágengur veturinn 2005 er ekki það veturinn var svo óskaplega kaldur og norðanáttir miklar. Því var eiginlega öfugt farið. Seinni partinn í janúar þetta ár var mikið hæðarsvæði ríkjandi fyrir sunnan land sem beindi hingað suðlægum hlýjum vindum. Á Grænlandssundi var vindáttin vestlægari sem gerði það að verkum að ísinn við Grænland breiddi úr sér í austur fyrir norðan land. Þannig var norðurströndin komin í dauðafæri fyrir hafísinn enda færðist hann nær landi á næstu vikum og ógnaði öllu norðurlandi.

Ísinn þarf sem sagt að hrekjast hingað af sinni hefðbundnu leið suður eftir Grænlandsströndum og þá helst með aðstoð suðvestanáttar í hægribeygju eins og hæðarsvæði sunnan við land eru dugleg við að framkalla, samanber veðurkortið hér að neðan frá 26. janúar 2005. Fyrir norðan land blæs vindur af völdum sama veðurkerfis í vestur með aukahjálp frá lægð í norðri, þannig hjálpast allt til þrátt fyrir ríkjandi hlýindi á landinu þessa daga.

Um það sem gerðist þarna á fyrstu mánuðum ársins 2005 má lesa nánar í greinarkorni á vef Veðurstofunnar, Hafís í mars 2005. Þar segir meðal annars:

„Kyrrstöðuhæðin sem hafði verið við lýði meira eða minna í 5-6 vikur lét sig upp úr miðjum marsmánuði og vindátt varð austlæg. Greiddist þá úr ísnum og lát varð að mestu á ís úr Grænlandssundi austur í Íslandshaf. Þess ber þó að geta að sinn tíma tekur fyrir hafísinn, sem á annað borð er kominn norður fyrir land, að molna, grotna og bráðna en á meðan berst hann gjarnan með strandstraumum með landi austur með Norðurlandi.“

Út frá þessu má eiginlega segja að hlýindakaflar að vetrarlagi geta haft sínar afleiðingar hvað varðar hinn forna fjanda okkar Íslendinga. Á kaldari veðurskeiðum þegar miklu meiri hafís er að öllu jöfnu norðvestur af landinu þarf vissulega mun minna til. Hvort slík tímabil séu alveg að baki er alls ekkert víst. En á meðan hafís er ekki að finna norður af landinu þurfum við lítið að óttast norðanáttina hvað hafísinn varðar og alls ekki norðaustanáttina því hún gerir ekki annað en að halda hafísnum í skefjum við Grænlandsstrendur.

 

Tíðindi eða tíðindaleysi af hafísnum

Það er svo sem engin sérstök ástæða til að skrifa um hafísinn núna nema þá helst vegna þess að eitthvað af ís er farið að nálgast Vestfirði. Það er þó varla neitt til að tala um enda um að ræða ísdreifar af gisnum nýmynduðum ís sem hafa hrakist hingað. Þann 19. nóvember var ísinn um 44 sjómílur NV af Straumnesi (skv. Veðurstofu) og hefur færst eitthvað nær í vestanáttinni nú um helgina. Næsta lægð gæti hinsvegar hrakið ísinn eitthvað til baka og svo er bara að sjá til. Þetta er allavega ekkert efni í hafísvetur enn sem komið er, til þess þarf ýmislegt að gerast og þá helst suðlægar og þar með frekar hlýjar vindáttir sem trufla flæði íssins á hans hefðbundinni suðurleið meðfram Grænlandsströndum. Það er einmitt að hluta til skýringin á nærveru hans út af Vestfjörðum þessa dagana en framboðið úr norðri hefur þó auðvitað einnig sitt að segja.

Kortið hér að ofan er að grunni til frá Bandarísku snjó- og hafísmiðstöðinni NSIDC og sýnir útbreiðslu íssins á gjörvöllum Norðurhjara þann 20. nóvember. Meginísbreiðan á samkvæmt þessu dálítið í land að Vestfjörðum þótt einhver reytingur hafi gert sig heimakomin á Vestfjarðamiðum. Það má þarna sjá meðalútbreiðslu íssins þennan almanaksdag merkta inn með rauðgulri línu. Samkvæmt því er ísinn alveg í meðallagi austur af Grænlandi og þar með ekki frásögum færandi. Útbreiðslan er þó heldur yfir meðallagi vestur af Grænlandi og er þar nokkuð snemma á ferð. Hinsvegar er frávikið mest í Barentshafinu þar sem útbreiðslan er langt undir meðallaginu sem miðast við 1981-2010, reyndar er þetta ekkert mjög óvenjulegt frávik miðað við síðustu ár en þarna hefur reyndar verið mjög hlýtt upp á síðkastið. Ísinn á líka enn eftir að ná að Beringssundi þarna uppi á myndinni og er einnig undir meðallaginu þar. Eftir því sem líður á veturinn mun útbreiðslan auðvitað aukast talsvert fram í febrúar/mars en þó ekkert endilega hér við land nema vindar í Grænlandssundi taki upp á einhverju sérstöku.

Myndin hér að ofan er úr fórum Bandaríska sjóhersins og segir svipaða sögu nema hér er þykktin sýnd. Helsti fengur af því er að þarna sést vel ísinn sem lifði af bráðnun síðasta sumars en allt þetta fjólubláa er ís sem myndast hefur nú í haust enda er það þynnsti ísinn. Sá ís mun auðvitað aukast og þykkna næstu mánuði og eitthvað af þykkari fjölæra ísnum mun berast lengra suður með Grænlandi - vonandi án viðkomu hér á landi.

Svo er bara eitt eftir en það er að skoða útbreiðslulínurit frá Bandarísku snjó- og hafísmiðstöðinni. Þarna er svo sem ekkert að frétta. Útbreiðslan þann 20. nóvember er mjög áþekk síðustu 10 árum - eða álíka lítil. Útbreiðsla öll árin sem sýnd eru þarna er vel undir meðallaginu. Þetta er reyndar ekki árstíminn sem mikill munur er á útbreiðslu íssins milli ára enda er þetta eiginlega ekki árstíminn til að vera með miklar bollaleggingar með hafísinn.

 

 

Einstök hlýindi á Norðurhveli í ár

Það er nokkuð ljóst að árið í ár verður ekkert sérstaklega hlýtt hér á Íslandi eins og ég tók fyrir í síðustu færslu og kannski ekki heldur í okkar allra næsta nágrenni. Það sama er ekki hægt að segja almennt annarsstaðar á jörðinni enda stefnir í að árið 2015 verði afgerandi það hlýjasta á jörðinni frá upphafi veðurathugana á 19. öld.

Eins og yfirleitt þegar ný árshitamet eru sett á jörðinni er það hið hlýja El Nino ástand í Kyrrahafinu sem hjálpar til sem einmitt er með öflugasta móti að þessu sinni. Þessi methlýindi skiptast ekki jafnt niður á Norður- og Suðurhvel eins og sést á súluritunum hér að neðan frá Bresku HadCRUT gagnaröðinni. Á Suðurhveli er árið álíka hlýtt og var 1998 þegar síðasti stóri El Nino var við lýði en þá voru áhrifin meiri á Suðurhveli en hér norðanmegin. Að þessu sinni er það hinsvegar Norðurhvelið sem slær öll met með afgerandi hætti en fyrstu 9 mánuði ársins 2015 er hitinn næstum heilli gráðu (0,94°C) yfir meðalhita sem miðast við árin 1961-1990. Hnattrænn meðalhiti ársins er hins vegar 0,7°c yfir meðallagi sama tímabils skv. HadCRUT sem einnig er algert met eins og sést á neðsta súluritinu.

Til að gefa hugmynd af því hvernig hlýindin hafa skipst niður á jörðina kemur hér að neðan kort frá NASA sem sýnir frávik frá meðalhita mánuðina apríl-júní 2015. Við sjáum dálítinn kuldapoll hér suður og vestur af Íslandi sem við fundum vel fyrir fyrri part árs. Suðurskautslandið er einnig frekar kalt sem dregur meðalhita Suðurhvels niður. Annars eru þetta hlýindi meira og minna um alla jörð. El Nino sést þarna við miðbaugssvæði Kyrrahafsins en öflugustu hitafrávikin eru á nokkrum blettum á Norðurhveli.

 

Hitinn í sögulegu samhengi

Auðvitað eru alltaf uppi heilmiklar diskúteríngar hvernig þetta hlýja ár kemur út í sögulegu samhengi. Það er vitað að hlýtt var á jörðinni fyrir nokkrum árþúsundum eftir lok síðasta jökulskeiðs. Það er t.d. vitað að jöklar á Íslandi voru miklu minni fyrir 6-8 þúsund árum og fóru smám saman stækkandi þar til þeir urðu stærstir á litlu-ísöldinni sem endaði snögglega um 1900. Á Grænlandi var einnig hlýtt áður fyrr þótt jökullinn þar hafi haldið stærð sinni að mestu.
En til að meta núverandi hnattræn hlýindi í samanburði við síðustu árþúsundir þá dugar ekki bara að bora niður í Grænlandsjökul eða Suðurskautsjökulinn enda sýnir slíkt einungis hitafarssögu á viðkomandi jökulsvæðum. Sterkar vísbendingar eru uppi um að hlýindin sem hér voru á öldunum kringum 1.000 hafi ekki verið hnattræn enda fór það tímabil saman við langvarandi tímabil á Kyrrahafinu sem einkenndist af köldu La Nina ástandi (öfugt ástand og er uppi nú í ár.) Á litlu ísöldinni var hinsvegar tilhneiging til hlýs El Nino ástands á Kyrrahafinu (sambærilegt ástand og nú er) þótt almennt hafi verið kaldara á jörðinni þá en er á vorum tímum.
Sjá hér til dæmis: "Our results implicate the prevalence of an El Niño-like mean state during the LIA [Litle Ice Age] and a La Niña-like mean state during the MWP [Medieval Warm Period] and the RWP [Roman Warm Period]." (Climatescience.com)

Af því sögðu er best að enda á línuritinu hér að neðan sem sýnir áætlaða hitaþróun jarðarinnar frá lokum síðustu ísaldar. Eins og kemur fram er blái ferillinn úr rannsókn Marcott og félaga þar sem tekin voru saman ýmis gögn víðsvegar um jörðina. Rauði ferillinn er viðbót út frá beinum hitamælingum samkvæmt HadCRUT frá lokum 19. aldar til okkar tíma. Viðmiðunartímabilið er sem fyrr árin 1960-1990. Þótt auðvitað sé óvissa í þessu (ljósu svæðin) þá er ekki annað að sjá á þessu að hiti jarðar sé nokkuð ákveðið að fara fram úr hlýjasta skeiði fyrri árþúsunda. Svo má nefna að talan fyrir það sem af er ári 2015 er +0,7°C sem væri nokkuð fyrir ofan skala. (Nánar um myndina hér: The end of Holocene)

Í hvað stefnir Reykjavíkurhitinn 2015?

Það hefur legið nokkuð ljóst fyrir að árið 2015 verður ekki með hlýjustu árum í Reykjavík eða yfirleitt á landinu. Fyrstu mánuðina var lítið um hlýindakafla í stíl við þá sem oft hafa komið að vetrarlagi og vormánuðirnir voru kaldir. Apríl og maí í Reykjavík voru báðir þeir köldustu það sem af er öldinni og maí reyndar sá kaldasti síðan 1979. Þegar svo júní bættist við sem rétt hékk í "kalda meðaltalinu" frá 1960-90 er ekki nema von að vangaveltur væru uppi hvort hlýindatímum hér á landi væri lokið, með snjóum fram á vor, kaldari sjó umhverfis landið og almennri vosbúð til sjávar og sveita. Sjálfur velti ég fyrir mér möguleikanum á mestu kólnun milli tveggja ára, hér í Reykjavík allavega, sem reyndar var ekki fjarri lagi í ljósi þess hve árið 2014 var hlýtt.

En þá er að skoða stöðuna nú þegar aðeins tveir mánuðir eru eftir af árinu. Þar kemur mánaðarhitasúluritið til sögunnar sem sýnir hvernig meðalhitinn í Reykjavík hefur þróast (fjólubláar súlur). Til viðmiðunar er meðalhiti mánaðanna síðustu 10 ár (rauðar súlur) og kalda opinbera meðaltalið 1961-1990 sem enn er í gildi (bláar súlur). Eins og sjá má hefur hitinn nokkuð tekið við sér þar sem fjórir síðustu mánuðir eru yfir kalda meðaltalinu og síðustu tveir mánuðir að auki yfir meðalhita síðustu 10 ára.

Lengst til hægri á myndinni eru árshitasúlur og að venju sýna tónuðu súlurnar þar áætlaðan árshita 2015 eftir því hvort hiti síðustu mánaðanna verði í samræmi við kalda meðaltalið eða síðustu 10 ár. Þannig fást tölurnar 4,5° með því að reikna með tiltölulega köldu framhaldi og 4,7° með tiltölulega hlýju framhaldi. Báðar tölurnar eru ofan við meðalhita áranna 1960-90 en nokkuð fyrir neðan meðalhita síðustu 10 ára og jafnframt ljóst, ef þetta verður raunin, að árið verður það kaldasta af þeim 15 árum sem þá verða liðin af öldinni. Þó er ekki endilega útséð með það. Meðalhiti ársins 2013 var 4,9 stig og rétt rúmlega það en mér reiknast svo til að meðalhiti síðustu tveggja mánaða ársins þurfi að vera um 3,3 stig til að ná árinu 2013. Þeir mánuðir voru reyndar yfir því í fyrra vegna mikilla hlýinda í nóvember en annars er á talsverðan bratta að sækja.

Svo er spurning hvort hægt sé að tala um kalt ár þótt meðalhitinn verði 4,5-4,7 stig. Það yrði þó yfir opinbera viðmiðunartímabilinu, sem ég hef nefnt hér „kalda meðaltalið“. Meðalhiti þessarar aldar er hinsvegar um 5,5 stig og ef við segjum að það sé réttari meðalhiti og eitthvað sem er eðlilegt og komið til að vera, þá er þetta vissulega kalt ár, en tæplega annars.