Hvað varð um rokið í Reykjavík?

Þegar þetta er skrifað er hægur vestan-andvari hér í Reykjavík. Það er svo sem ekkert óvenjulegt, svona var þetta líka í gær og svona verður þetta jafnvel næstu daga ef mark er takandi á veðurspám. Jafnvel hér í Vesturbænum hreyfast varla laufin á trjánum en Vesturbærinn er í hugum margra frekar vindasamur staður miðað við önnur hverfi í borginni. En svona hefur þetta ekki alltaf verið því þegar ég var að alast upp var öldin önnur. Þá gnauðaði vindurinn árið um kring og á veturna mátti varla almennileg lægð koma upp að landinu öðruvísi en að þakplötur tækust á loft og flugu jafnvel inn um stofuglugga hjá saklausu fólki sem sat kannski inni hjá sér við kertaljós eftir að rafmagnskerfi borgarinnar var slegið út af laginu.

En af öllum léttleika slepptum þá virðist það vera staðreynd að meðalvindhraði í Reykjavík hefur mjög farið minnkandi síðustu áratugi. Til að skoða þetta almennilega þá teiknaði ég upp línurit út frá gögnum Veðurstofunnar þar sem ég ber saman meðalvindhraða í Reykjavík, Akureyri og á Keflavíkurflugvelli frá árinu 1961. 

Á línuritinu má sjá að í upphafi tímabilsins var vindurinn í Reykjavík á sama róli og suður á Keflavíkurflugvelli eða um og yfir 6 metrum á sekúndu sem nær því að vera 4 vindstig á gamla skalanum eða stinningsgola. Síðan skiljast leiðir því á sama tíma og vindur helst að mestu óbreyttur suður á velli þá hægist vindur í Reykjavík smám saman, ekki síst eftir aldamótin og er nú svo komið að meðalvindhraðinn í Reykjavík er ekki nema rétt rúmlega 4 metrar á sekúndu sem gera þrjú vindstig eða golu. Þess má geta að árið 2009 var meðalvindhraði í Reykjavík 3,9 m/s.

4 metrar á sekúndu er álíka mikill vindur og hefur verið að meðaltali á hægviðrisstaðnum Akureyri á tímabilinu og má því segja að vindurinn í Reykjavík hafi þróast frá því að vera á pari við Keflavíkurflugvöll um 1961 og niður í það sem tíðkast á Akureyri. Að vísu hefur vindurinn á Akureyri einnig verið mjög hægur allra síðustu árin, en á tímabilinu í heild er ekki að sjá þar sömu þróun og í Reykjavík.

Miðað við að vindur á Keflavíkurflugvelli hefur ekki minnkað frá 1961 þá hljóta það að vera lókalaðstæður hér í Reykjavík sem valda hægari vindi. Auðvelt er að giska á að aukin byggð og aukinn trjávöxtur í borginni hafi þarna mest áhrif. Veðurstofan hefur verið á sömu hæðinni fyrir ofan Bústaðaveg frá árinu 1973 en frá þeim tíma hefur allt umhverfi borgarinnar þróast talsvert.

Merkilegt er samt hvað meðalvindhraðinn fellur á árunum 1999-2001 og hefur verið hægur síðan. Árið 1999 var hætt að miða við gamla vindstigakerfið og metra á sekúndukerfið tekið upp. Kannski var þá bara settur upp splunkunýr metra á sekúndumælir sem aldrei hefur náð sér á strik. Varla getur það annars verið. Reyndar ættu flestir borgarbúar að vera sammála því að öll ár þessarar aldar hafa bara verið nokkuð góð veðurfarslega séð í Reykjavík, og eins og annarstaðar á landinu hafa þau ekki síst verið hlý.

 

Athugasemdir

[Trausti Jónsson (IP-tala skráð) 22.6.2010 kl. 23:27]

Í ritgerð minni um illviðri sem kom út árið 2003

http://www.vedur.is/media/vedurstofan/utgafa/greinargerdir/2003/03020.pdf

er aðeins minnst á þróunina í Reykjavík. Aukinn gróður hefur örugglega áhrif - miklar breytingar hafa orðið í kringum Veðurstofuna. Sömuleiðis var skipt um vindhraðamæli í maí 2000 - þá lægði mjög snögglega um meir en 1 m/s. En ekki fyrir löngu brá ég mér upp í Salahverfi í Kópavogi - það var eins og að komast í tímavél aftur til 1970ogeitthvað - maður réði sér varla á bílastæðum við blokkirnar, þótt vindur við Veðurstofuna hafi varla slefað í 10 m/s.

[Emil Hannes Valgeirsson, 23.6.2010 kl. 08:58]

Það er þá eins og mig hálfpartinn grunaði að nýr vindhraðamælir er kannski að mæla minni vind eftir árið 2000 og þá ekki endilega í hvassvirðum heldur líka í hægum vindum að sumarlagi.

Í mínum eigin veðurskráningum þar sem ég met vindinn útfrá eigin upplifun í bland við veðurupplýsingar VÍ tók ég nýlega eftir auknu ósamræmi milli skráninga minna og opinberra talna eftir árið 1999 þegar m/s var tekið upp þannig að ég virtist ofmeta vindinn. Þetta ósamræmi á þá a.m.k. að hluta til sínar skýringar í mælum Veðurstofunnar ef þeir vanmeta vindinn.

En burt séð frá þessu þá held að allir geti verið sammála um að vind hafi lægt smám saman í borginni síðustu áratugi og óveðrum að sama skapi fækkað.

[Þorsteinn Briem, 23.6.2010 kl. 09:51]

Samkvæmt þessu línuriti hefur vind lægt í Reykjavík síðastliðinn áratug um tæp 20% en á Akureyri um tæp 50%.

Nýi vindhraðamælirinn í Reykjavík er því tæpast að mæla of hægan vind í Reykjavík.

Fyrir áratug mældist svipaður vindur í Reykjavík og á Akureyri samkvæmt línuritinu.

Línuritið sýnir einnig að á tímabilinu 1975-1977 lægði vind í Reykjavík um 25% og varla hefur nýr vindhraðamælir einnig verið settur þar upp árið 1975.

Og tæplega hefur gróðurinn á Akureyri og í Reykjavík verið minni árið 1992 en 1979.

[Emil Hannes Valgeirsson, 23.6.2010 kl. 10:30]

Það er eðlilegt að vindstyrkur sé nokkuð breytilegur á milli ára, en samt er greinilegt að eitthvað gerist með vindinn í Reykjavík um árið 2000 því sambærileg varanleg lækkun á vindi kemur ekki fram í Keflavík sem annars ætti að gerast. Varla er þetta skyndilegur trjávöxtur í borginni.

Síðustu 10 ár eru vissulega líka merkileg á Akureyri en þar lækkar vindurinn um rúman einn metra á sek árið 2004. Var þá kannski settur upp svipaður mælir og í Reykjavík? Annars jókst vindur á Akureyri frá 1961-2000 og því er ekki hægt að segja að sama þróun hafi verið þar og í Reykjavík.

[Þorsteinn Briem, 23.6.2010 kl. 10:44]

Vind hefur lægt mun meira á Akureyri en í Reykjavík síðastliðinn áratug og tæpast hefur nýr vindhraðamælir og gróður í Reykjavík haft þar nokkur áhrif.

[Emil Hannes Valgeirsson, 23.6.2010 kl. 10:53]

Þú skilur mig ekki Steini.

[Sveinn Atli Gunnarsson, 23.6.2010 kl. 12:19]

Fróðlegur pistill Emil. Annars væri fróðlegt að vita hvort það sé eitthvað tímabil, þegar skipt er um vindmæla, þar sem bæði sá gamli og sá nýi er í notkun til að sjá hvort það er munur á mælingum? Ef ekki, væri það ekki ráð?

[Emil Hannes Valgeirsson, 23.6.2010 kl. 13:54]

Manni finnst að það ætti að vera hægt nema gömlu mælunum sé einfaldlega skipt út fyrir þá nýju.

[Þorsteinn Briem, 23.6.2010 kl. 14:33]

Emil Hannes.

Línuritið sýnir að á tímabilinu 1965-1970 er ekki fylgni á milli vindstyrks í Reykjavík og á Keflavíkurflugvelli, þannig að það er ekki alltaf fylgni þar á milli.

Vindhraðinn byrjaði einnig að minnka í Reykjavík árið 1998 en ekki með nýjum vindhraðamæli þar árið 2000.

Hitastigið hefur mikil áhrif á gróðurinn og meðalhitinn í Reykjavík byrjaði að hækka árið 1979, tveimur áratugum áður en vindhraðinn byrjaði að minnka mikið í Reykjavík árið 1998.

Meðalhiti í Reykjavík frá árinu 1931

Meðalhiti getur hækkað á öllu landinu sama áratuginn.

Hins vegar eru Reykjavík og Keflavíkurflugvöllur ekki á sama veðursvæði.

Veður við Faxaflóa

Meðalhiti á Íslandi eftir mánuðum 1961-1990 - Kort

Meðalúrkoma á Íslandi eftir mánuðum 1971-2000 - Kort

Veðurmælingar á Hólmsheiði, Reykjavíkurflugvelli og Keflavíkurflugvelli

[Emil Hannes Valgeirsson, 23.6.2010 kl. 16:22]

Þú hefur greinilega lagst í rannsóknarvinnu Steini.

Nú verð ég að viðurkenna eitt. Einstaka gildi hjá mér sem pössuðu ekki alveg við töfluna frá Veðurstofunni. Ég gerði myndina upphaflega fyrir ári síðan en bætti nú nýlega við síðustu árunum eftir að Veðurstofan uppfærði töfluna. Í þeirri uppfærslu virðast smávægilegar breytingar hafa orðið á einstaka gildum. Þetta breytir þó ekki heildarmyndinni að neinu ráði, nema reyndar að vindurinn fyrir árið 1999 er nú aðeins meiri en hann fyrir 1998.

Ath. þó að línan byrjar að falla árið 1999 þá þýðir það ekki að vindurinn byrji að falla á því ári því myndin sýnir ársgildi en ekki mánaðargildi.

Meðalvindhraði fyrir 1999 er 5,5 m/s (svipað og árin á undan)

Meðalvindhraði fyrir 2000 er 4,8 m/s (skipt um mæli á miðju ári)

Meðalvindhraði fyrir 2001 er 4,3 m/s (svipað og árin á eftir)

Gamli vindmælirinn var í notkun fram til maí 2000 (samkvæmt T.J.) en meðalvindraði þess árs er einmitt á milli þess gerðist árin á undan og eftir.

- - - -

Ástæðan fyrir því að ég hef Keflavíkurflugvöll með er sú að þannig sést að vindur á Suðvesturhorninu hefur ekki minnkað í heildina á tímabilinu. Keflavíkurflugvöllur er mjög opið svæði og vindur þar ætti að mælast nokkuð réttur. Það er auðvitað ekki alger fylgni á milli þessara staða en mér finnst samanburðurinn sýna að lókalaðstæður í Reykjavík koma við sögu hvernig vindur hefur minnkað afgerandi, allavega samkvæmt mælingum.

Hvað er að gerast á Akureyri veit ég ekki alveg. Veðarathuganir þar voru líklega færðar til fyrir nokkrum árum (5-10 árum?) sem gæti haft áhrif. Eða nýr mælir árið 2004?

Annars veit ég ekki meir. Kannski og vonandi eru allar mælingarnar réttar og bara tilviljun að vindurinn í Reykjavík fellur um leið og skipt er um mæli.  

Veðurfarsupplýsingar frá Veðurstofunni má sjá hér:

http://www.vedur.is/vedur/vedurfar/medaltalstoflur/ 

[Sigurður Þór Guðjónsson, 23.6.2010 kl. 17:06]

Það er bara allur vindur úr veðrinu! Ekki lengur allra veðra von!

[Emil Hannes Valgeirsson, 24.6.2010 kl. 13:47]

Allur vindur úr veðrinu og hlýindi tekin við.

[Þorsteinn Briem, 24.6.2010 kl. 18:20]

Mér þykir líklegast að breytingar á lægða- og hæðakerfum sé orsökin fyrir minnkandi vindhraða á mælingastöðunum á línuritinu í Reykjavík og á Akureyri undanfarinn áratug.

"Vindrósir innan höfuðborgarsvæðisins eru nokkuð breytilegar eftir hvar mælt er. Ráða því væntanlega bæði mannvirki næst mælistað og landslag. Þannig mælast norðanáttir (NNV, N og NNA) í um 17% mælinga á Einarsnesi í Rvík en mældust vart í Jaðarseli í Rvík og á Marbakkabraut [í Kópavogi] (1%) á sama tímabili."

Vindrósir í Reykjavík

Árlegur hvassviðrastundafjöldi á nokkrum veðurstöðvum á höfuðborgarsvæðinu 2002-2005, sjá bls 10

Vindhraðinn á Akureyri og á ákveðnum stöðum í Reykjavík er því væntanlega misjafnlega mikill hverju sinni eftir því úr hvaða átt vindurinn kemur.

Á Keflavíkurflugvelli er lítil fyrirstaða fyrir vind úr öllum áttum vegna landslags og mannvirkja en í Reykjavík og á Akureyri skiptir landslag hins vegar miklu máli í þessu samhengi og að einhverju leyti mannvirki og gróður.

Mannvirki og gróður í nágrenni Veðurstofunnar í Reykjavík hefur aftur á móti tiltölulega lítið breyst síðastliðinn áratug og þar að auki stendur Veðurstofan nokkuð hátt, litlu lægra en Perlan.

Ef norðvestan- og suðaustanáttir (eins og Eyjafjörður liggur) hafa ekki verið eins algengar á Akureyri undanfarinn áratug og áður ætti vind því að hafa lægt þar og slíkt ætti að vera hægt að sjá með því að bera saman vindrósir á Akureyri frá síðastliðnum áratug og næsta áratug á undan.

Tíðni vindátta á Akureyri 1971-2000, sjá bls 18

[Emil Hannes Valgeirsson, 24.6.2010 kl. 23:50]

Steini, þetta með mælinn kemur beinlínis fram í ritgerðinni sem Trausti bendir á (bls 4):

„Á Reykjavíkurferlinum er einnig eftirtektarvert hvernig hvassviðrum fækkar stöðugt, áberandi þrep er 1976 til 1977 og síðustu árin hverfa hvassviðri að mestu úr sögunni. Þrennt kemur sennilega til, í fyrsta lagi að Veðurstofutún sé talsvert hægviðrasamara en flugvöllurinn, í öðru lagi var farið að nota mæli sjálfvirku stöðvarinnar í veðurskeytum frá og með maí 2000. Áður hafði komið í ljós að hann mælir minni vindhraða en sá fyrri. Óhuggulegt er þó að hann skuli einnig skera svona mikið af hvassviðrum burt. Í þriðja lagi er líklegt að byggð og trjágróður í borginni séu farin að hafa áhrif á vindhraða svo um muni.“

Mér fannst þessi minnkun á vindi um aldamótin grunsamleg áður en ég skrifaði þessa grein. T.d. vegna þess að þessi hægari vindur eftir 2000 er ekki hluti af sveiflu eins og átti sér stað um 1977 en þá hafði á árunum áður verið nokkuð mikill vindur. Vindurinn árið 2000 fellur hinsvegar talsvert þrátt fyrir að vindur hafi ekki verið mikill árin á undan. Ég er á því að meðalvindurinn í Reykjavík núna ætti að vera um eða rétt undir 5 m/s ef notast væri við sama mæli og áður. Það væri samt sem áður skilgreint sem hægviðrasamt tímabil miðað við söguna.

Það er talsverður breytileiki milli ára í lægðargangi og tíðni vindátta og ólíklegt að 10 ár í röð væru svona sérlega hagstæð fyrir Reykjavík umfram Keflavík. Að vísu eiga síðustu 10 ár það sameiginlegt að vera mjög hlý á öllu landinu, að miklu leyti er það hlýrri sjó að þakka. Ég á samt erfitt með að trúa því að það komi fram sem mun hægari vindur í Reykjavík umfram Keflavík.

[Þorsteinn Briem, 25.6.2010 kl. 02:23]

Munurinn á vindhraðanum er miklu meiri á Akureyri en í Reykjavík undanfarinn áratug og enda þótt skekkja geti verið í mælingunni á einum stað í Reykjavík síðastliðinn áratug á það tæpast einnig við um Akureyri á sama tíma, eins og ég benti á hér að ofan.

"Samkvæmt þessu línuriti hefur vind lægt í Reykjavík síðastliðinn áratug um tæp 20% en á Akureyri um tæp 50%."

Mælingar á vindáttum og vindhraða í Reykjavík geta einnig verið mjög mismunandi á milli mælingastaða á sama tíma, eins og ég benti einnig á hér að ofan.

Hugsanlega hefur vind lægt á einum stað í Reykjavík undanfarinn áratug en vindhraði aukist þar á öðrum stað og ekkert breyst á þeim þriðja vegna breyttra vindátta og hugsanlega einnig nýrra mannvirkja og aukins gróðurs að einhverju leyti.

Þannig þyrfti að vera hægt að skoða vindhraða og vindrósir á nokkrum stöðum í Reykjavík síðastliðinn áratug og bera þær mælingar saman við niðurstöður frá næstu áratugum á undan. Og það sama á einnig við um Akureyri.

Ég bý í Vesturbæ Reykjavíkur, um 20 metra frá Skerjafirðinum, engin tré eða mannvirki eru fyrir framan húsið sem ég bý í og mér finnst að hér hafi lægt töluvert frá því að ég flutti hingað fyrir tólf árum.

Vindrósir í Reykjavík

Árlegur hvassviðrastundafjöldi á nokkrum veðurstöðvum á höfuðborgarsvæðinu 2002-2005, sjá bls 10

[Emil Hannes Valgeirsson, 25.6.2010 kl. 10:48]

Ég treysti ekkert sérstaklega vel á þessar vindhraðamælingar frá Akureyri. Mig grunar að þeir hafi tekið upp vindmælingar af sjálfvirkum mæli um árið 2004 og þær athuganir eru gerðar á öðrum stað í bænum. Athuganir voru lengst af við Lögreglustöðina við Þórunnarstræti en sjálfvirka stöðin er við Krossanesbraut. Þekki annars ekki aðstæður þarna nógu vel.

Á báðum stöðum, Rvík og Akureyri, minnkar vindur skyndilega um 1 m/s. Prósentur segja ekki allt.

Annars komumst við varla lengra með án þess að hafa meiri upplýsingar. Það ætti að vera hægt að bera saman hvernig vindstyrkur hefur þróast á nálægustu veðurathugunarstöðum á sama tímabili.

[Þorsteinn Briem, 25.6.2010 kl. 15:35]

Fyrst er að setja fram kenningu og síðan að kanna hvort kenningin stenst, ef hægt er.

Aðstæður á Akureyri eru töluvert aðrar en í Reykjavík. Akureyri stendur við fjörð og þar að auki bæði uppi í hlíð og niðri við fjöru. Fjöll eru báðu megin fjarðarins og vindstrengur getur staðið bæði inn og út fjörðinn, norðvestan- og suðaustanáttir.

Um 40% byggðar í Reykjavík, þar á meðal Veðurstofan, stendur hins vegar á nesi, vestan Kringlumýrarbrautar, að meðtöldu bæjarfélaginu Seltjarnarnesi.

Einungis um fimm kílómetrar, klukkutíma gangur, er frá Kringlumýrarbraut að vestustu byggð á Seltjarnarnesi. Hins vegar gæti vindhraði verið að meðaltali töluvert annar við fjöruna á Ægissíðu en á Veðurstofuhæðinni, hvað þá uppi í Breiðholti eða á Kjalarnesi.

Og hugsanlega hefur lægt töluvert meira á Ægissíðunni undanfarinn áratug en uppi á Veðurstofuhæðinni.

Hafi vindhraðamælingum verið breytt bæði í Reykjavík og á Akureyri síðastliðinn áratug gæti breytingin sýnt þar minni vindhraða á því tímabili en ella. En sú breyting þyrfti ekki endilega að gera það.

Þar gætu aðrir þættir haft áhrif, til að mynda breyttar vindáttir og hugsanlega að einhverju leyti ný mannvirki og aukinn gróður. Það síðastnefnda á hins vegar ekki við Ægissíðuna og tæplega Veðurstofuhæðina síðastliðinn áratug.