Um stafabil og lígatúra

Í texta, sem verður til við innslátt í tölvu er búið að huga að því að misbreiðir stafir þurfa mismikið pláss. Í lógóum, stórum fyrirsögnum, plakötum og fleiru þarf hið vökula auga þó oft að koma við sögu enda ekki sjálfgefið að öll stafabil séu sjálfkrafa eins og best verður á kosið. Sumum stöfum hentar ver en öðrum að lenda saman og á það einkum við um nokkra hástafi. Eitt slíkt dæmi er nærtækt okkur því að í nafninu ÍSLAND lenda saman stafirnir L og A þannig að á milli þeirra myndast heill flói sem nánast klýfur orðið í tvennt: ÍSL og AND. Þetta er reyndar mismikið vandamál eftir því hvaða leturgerð er valin. Ef við tökum hið algenga steinskriftarletur Helveticu þá er útkoman beint af skepnunni eins og þessi lengst til vinstri.

Við þessu má bregðast með því að minnka bilið á milli L og A en einnig má stytta lárétta strikið í ellinu eða hreinlega að steypa stöfunum saman. Önnur leið er sú að auka bilið á milli annarra stafa til mótvægis eða slá á milli eins og það er kallað og mikið stundað þegar kemur að hástafaletri.

Ártalið 2011 er líka frekar slæmt en af einhverjum ástæðum er talan 1 óþarflega plássfrek í mörgum leturgerðum, eins og sést á þessum samanburði hér að ofan sem sýnir ártalið fyrir og eftir lagfæringu.

Lígatúrar
Það er eldgömul hefð úr ritlistinni að slá saman stöfum þegar það þykir fallegra. Bókstafurinn Æ hefur þannig orðið til en svona samsteypur (eða samlímingar) eru yfirleitt kallaðar Ligatures í vestrænum málum. Í prentverki erum við Íslendingar í seinni tíð farnir að sjá meira af svona samsteypum en áður, sérstaklega þegar lágstafa f er fyrir framan bókstafina i, j, l og t. Reyndar eru bókstafirnir f og t mjög samsteypanlegir við aðra stafi og sjálfa sig einnig (ff tt ft fi fj fl). Hér að neðan má sjá fræga staðhæfingu færða í letur með og án lígatúra:Ástæða þess að við hér á landi höfum farið á mis við áðurnefndar letursamsteypur er sú að úrval tákna í hverju letri hefur lengst af ráðist af takmörkum lyklaborðsins. Íslenska stafrófið er í lengra taginu og inniheldur séríslensku stafina: ð og þ. Þegar keyptar voru íslenskar útgáfur af letrum fyrir tölvusetningu var því hreinlega ekkert pláss fyrir algengustu lígatúrana: fi og fl.

Á seinni árum hefur komið fram ný gerð af letrum sem innihalda öll sérviskuleg letur vesturlanda og eru þ og ð auðvitað þar á meðal, en í hverju slíku letri er pláss fyrir um 256 tákn. Þessi letur heita OpenType letur og í staðin fyrir að kaupa sérútgáfu fyrir hvert tungumál dugar ein útgáfa fyrir öll lönd og ekkert vesen. Þarna er síðan pláss fyrir ýmsar samsteypur og krúsidúllur að auki. Í nýlegri hönnunarforritum er hægt að ráða hvort þessir lígatúrar koma sjálfkrafa fram eða ekki. Sumum finnst þeir vera framandi og vilja helst ekkert vita af þeim en almennt er hönnuðir hæstánægðir.

- - - - -

Hafi einhver áhuga í framhaldi af þessu að fá innsýn í störf grafískra hönnuða þá er hér einfaldur leikur sem snýst um stafabil: http://type.method.ac/