Vetrarsólstöður, sólin og jólin.

Þegar sólin sest á stysta degi ársins hverfur hún á bakvið fjallið Keili séð frá Suðurgötunni og Ægisíðunni í Reykjavík. Það má alveg halda því fram að þetta sé ekki tilviljun, til forna voru ýmis kennileiti í landslagi notuð til að marka sólarganginn t.d. við vetrarsólhvörf. Það má vel ímynda sér að hinn píramídalagaði Keilir hafi einmitt verið tilvalinn sem slíkur viðmiðunarpunktur og jafnvel átt sinn þátt í því hvar fyrsti landnámsmaðurinn hafi valið bæ sínum stað. Sólin, tunglið og stjörnurnar skipuðu stóran sess í trúarlífi fólks til forna. Þegar sólin hafði sest bakvið fjallið á stysta degi ársins var beðið milli vonar og ótta þar til ljóst var að guðunum hafði þóknast að lengja sólarganginn á ný. Það kom hinsvegar ekki endanlega í ljós fyrr en 2-3 dögum eftir vetrarsólstöður og þá var ástæða til fagna nýju ári, nýju upphafi eða jafnvel nýjum mannkynsfrelsara, sú hátíð heitir í dag jól sem er orð sem rímar við sól.

Fyrir mörgum árum var í sjónvarpi allra landsmanna frétt um þessi tengsl milli staðsetningar Reykjavíkur, sólarinnar og Keilis við vetrasólhvörf og voru þá fleiri staðir nefndir til sögunnar. Ef dregin er lína milli miðbæjar Reykjavíkur og Keilis kemur í ljós að sú lína liggur einnig um Bessastaði á Álftanesi og Kapelluhraun við Straumsvík, en af einhverjum ástæðum hefur það þótt helgur staður til forna. Ef línan er hins vegar framlengd í hina áttina frá Reykjavík í norðnorðaustur liggur hún um kirkjustaðinn og landnámsbæinn Brautarholt á Kjalarnesi, og hvort sem það er tilviljun eða ekki, þá liggur línan einnig um Saurbæ í Hvalfirði og Reykholt í Borgarfirði, en þeir staðir eru að vísu ekki í sjónlínu við Keili.

Þessar vangaveltur tengjast vitanlega því sem fræðimaðurinn Einar Pálson hélt fram á sínum tíma. Hann stúderaði og gaf út bækur um skipan heimsins út frá ýmiss konar tölfræði tengdri gangi sólar og hvernig rætur íslenskrar menningar tengjast goðsagnarheimi fornra Miðjarðarhafsþjóða og Kelta. Það má svo hugsa sér í þessu sambandi hvort rætur kristninnar liggi víðar og eigi sér lengri sögu en almennt er talað. Hver var hann í raun þessi Jesú sem fæðist um jólin á sama tíma og sólin og er fórnað um páska? Ég hætti mér ekki út í þau fræði hér og nú en ætla í staðinn að minnast á myndina hér að neðan sem ég tók á köldum og björtum degi við vetrarsólhvörf árið 1981. Þarna við Ægisíðuna sést hvar sólin er á leiðinni að setjast bakvið Keili og ef vel er að gáð má sjá Bessastaði á réttum stað í sólroðanum.

Og þá er bara eftir að óska öllum gleðilegra jóla.