Örfá orð um Titanicslysið

Þegar þessi færsla er vistuð að kvöldi 14. apríl eru nákvæmlega 97 ár liðin frá því þegar Titanic sigldi á borgarísjakann illræmda og sökk í hafið tveimur og hálfum tíma eftir miðnætti aðfaranótt 15. apríl árið 1912. Það er gjarnan vitnað í þennan dramatíska atburð við ýmis tækifæri, ekki síst núna á hinum síðustu og verstu tímum, enda slysið fyrir löngu orðið að einskonar tákni sem harmleikur allra tíma – harmleik sem hefði mátt koma í veg fyrir með örlítið meiri varkárni og fyrirhyggju. Þarna á líka vel við eins og oft er sagt að stórslys verða ekki nema eftir röð mistaka. Þessi atriði ásamt öðrum staðreyndum ætla ég að taka hér saman þótt ég nefni ekki öll smáatriði, sumt af þessu eru umdeild atriði og ekki alltaf víst hvar ábyrgðin liggur. Auk þess hafa ýmsar langlífar missagnir hafa verið í gangi allavega samkvæmt einni síðu sem ég fann á netinu (Titanics myths).

Titanic var númer tvö í röð þriggja systurskipa sem White Star Line skipafélagið lét smíða. Hið fyrsta, Olympic, hóf farþegasiglingar tveimur árum fyrr en það var eitthvað örlítið minna en Titanic og átti farsælan feril. Þriðja skipið Britannic var sjósett árið 1914 og var aðallega nýtt sem sjúkraskip í stríðinu en það sökk á Miðjarðarhafinu árið 1916 eftir að hafa siglt á tundurdufl. Skipin voru stærri og búin öflugri vélum en gerðist á þeim tíma og gátu því flutt fleiri farþega og á skemmri tíma en keppinautarnir gátu boðið upp á.

Oft hefur verið sagt að Titanic hafi átt að vera ósökkvandi en slíkar yfirlýsingar komu reyndar aldrei frá skipafélaginu sjálfu, hins vegar átti það að vera næstum ósökkvanlegt, enda útbúið sínum frægu skilrúmum sem áttu að koma í veg fyrir að sjór gæti flætt um allt skipið ef gat kæmi að því. Skipið gat haldið sjó þótt tvö samhliða hólf fylltust nema fremst þar sem fjögur hólf máttu fyllast.

Titanic átti ekki að setja hraðamet eins og oft er haldið fram enda þótti ekki ráðlegt að keyra vélarnar á fullu afli í þessari Jómfrúarferð auk þess sem ákveðið var að sigla dálítið lengri leið sunnar en venjulega til að forðast hafís. Til stóð hins vegar að prufukeyra vélarnar á fullu afli undir lok siglingarinnar en til þess kom aldrei. Metnaðurinn og markmiðið var hinsvegar fyrst og fremst að halda áætlun í þessari fyrstu ferð.

„Dularfulla skipið“ Californian
Fjórum dögum eftir að Titanic lét úr höfn frá Sauthampton á Englandi var skipið komið langleiðina yfir hafið og að varasamasta hluta leiðarinnar því óvenju mikið var af hafís og borgarísjökum suðvestur af Nýfundnalandi enda hafði veturinn verið kaldur á þessum slóðum. Tilkynningar um ísjaka fóru að berast frá nágrannaskipum, en það skip sem var nálægast Titanic var flutningaskipið Californian, það hafði stöðvað ferð sína og barst loftskeytamanni Titanics frá því sú tilkynning að þeir væru umkringdir hafís. Þeirri viðvörun var svarað með þessum orðum „Shut up, shut up. I am busy. I am working Cape Race“ sem þýddi að vakthafandi loftskeytamaður á Titanic kærði sig ekki um truflanir enda var hann upptekinn við að reyna að ná sambandi við loftskeytastöðina Cape Race á Nýfundnalandi. Þetta afgerandi svar varð hinsvegar til þess að slökt var á fjarskiptatækjum um borð í Californian og loftskeytamaðurinn þar lagðist til svefns. Frekari samskipti urðu ekki milli skipana sem þó eru talin hafa verið í sjónmáli hvort við annað nóttina örlagaríku. Californian hefur stundum verið nefnt dularfulla skipið en kom t.d. hvergi fram í síðustu stórmyndinni sem gerð var um Titanicslysið.

Siglt áfram þrátt fyrir viðvarnanir
Þrátt fyrir hafíssviðvaranir hélt Titanic siglingu sinni áfram. Því er haldið fram að Bruce Ismay framkvæmdastjóri skipafélagsins sem var um borð hafi gefið skipstjóranum Edward J. Smith þá fyrirskipun, en tvennum sögum fer að því. Ismay þessi hefur annars verið afgreiddur með réttu eða röngu skúrkurinn um borð sem hugsaði mest um að bjarga eigin skinni þegar á reyndi, ólíkt Smith skipstjóra sem stóð sína vakt allt til enda en skipstjórinn er annars annars sá maður sem ber ábyrgð á sínu skipi og þar með sjóferðinni sjálfri.

Um kl 23:40 þann 14. apríl sáu vaktmennirnir tveir uppí varðturni skipsins stóran borgarísjaka óþægilega nálægt framundan. Því miður höfðu þeir ekki sjónauka meðferðis því hann hafði óvart gleymst í Sauthampton. Smith skipsstjóri var ekki lengur á vakt en sjötti stýrimaður skipsins Murdoch brást við með þvi að gefa fyrirskipun um að stöðva skrúfur skipsins og setja á fulla ferð afturábak og að stýra skildi skipinu til vinstri eins og mögulegt var (orðað sjálfsagt öðruvísi á sjómannamáli). Í fyrstu leit út fyrir að þetta hafi verið vel sloppið en því miður varð útkoman versta mögulega gerð af árekstri sem hugsast gat við þessar aðstæður. 

Rétt viðbrögð við yfirvofandi árekstri?
Það er auðvitað enginn hægðarleikur að stöðva eða taka krappar beygjur þegar risaskip eins og Titanic er annarsvegar. Einhverntíma heyrði ég í útvarpinu vangaveltur um það hvort rétt hefði verið að setja skrúfur skipsins í bakkgír á sama tíma og taka þurfti krappa beygju. Skrúfa skipsins er einmitt staðsett þannig að hún vinni með stýrinu og það að snúa skrúfunni afturábak hefur því hugsanlega unnið gegn virkni stýririsins. Einnig má líka segja eftirá, úr því að svona fór, að best hefði hreinlega verið að sigla skipinu beint á ísjakann en þannig hefði stefnið auðvitað stórlega laskast og áreksturinn orðið harður en vegna skilrúmanna hefði sjórinn ekki flætt inn í fleiri en fjögur hólf og skipið því haldist á floti. Tíminn sem var til taks var auðvitað allt of lítill til að taka yfirvegaðar ákvarðanir, en ekki treysti ég mér til að dæma um hvort ákvörðun stýrimanns hafi verið samkvæmt handbókinni eða tekin í einhverskonar panikástandi.

Áreksturinn
Við áreksturinn kom 95 metra löng rifa framarlega á hægri síðu skipsins sem varð þess valdandi að sjór flæddi inn um 5 fremstu hólf skipsins og því ljóst að skipið myndi ekki haldast á floti. Þessi langa rifa opnaðist þegar samskeytin milli stálplatnanna hrukku í sundur hvert af öðru en ekki vegna þess að gat hafi komið á plöturnar sjálfar enda skipið smíðað úr úrvalsstáli. Hinsvegar er ljóst að sami styrkur hefur ekki verið í festingunum sem hélt þeim saman

Skipið sekkur
Eftirleikurinn þegar skipið var að sökkva er flestum kunnur en slæm nýting á þeim takmarkaða fjölda björgunarbáta sem voru í boði, var þó kannski alvarlegastur. Björgunarbátar skipsins voru 20 talsins og gátu samanlagt borið 1,178 manns en sjálfsagt hafði mönnum ekki dottið í hug að til þeirra þyrfti að grípa á svona illsökkvanlegu skipi. Sjósetning bátanna gekk hægt fyrir sig í fyrstu en í fyrsta bátnum sem var sjósettur voru t.d. aðeins 12 manneskjur, aðallega konur og börn af fyrsta farrými. Lægri klassa farþegar voru hins vegar læstir í neðri hluta skipsins framanaf, og þar voru þeir auðvitað mun meðvitaðri um að skipið væri að sökkva.

S.O.S.
Neiðarsendingar frá Titanic fóru að berast til nærliggjandi skipa fljótlega upp úr miðnætti en því miður var ekkert þeirra svo nærri að vænta mætti björgunar í tæka tíð. RMS Carpathia var þeirra næst en átti þó fjögurra tíma siglingu að Titanic. Því miður voru skipverjar á Californian glórulausir um að nokkur hætta væri á ferðum og þótt þeir hafi séð neyðarflugelda þá sem skotið var upp frá Titanic. Skýringin gæti verið sú að flugeldunum var ekki skotið á loft á þann hátt sem reglur segja til um þegar um neyðartilfelli er að ræða, en samkvæmt þeim átti að skjóta flugeldum upp með einnar mínútu millibili en ekki 6-7 eins og gert var í þessu tilfelli. Californian var aðeins í 16 kílómetra fjarlægð frá Titanic og hefði getað verið komið á staðinn á klukkutíma.

Björgunin
Farþegaskipið Carpathia kom loks á slysstað um klukkan fjögur um nóttina, einum og hálfum tíma efir að Titanic hvarf í hafið. Tölur eru dálítið á reiki um hversu margir fórust en alls voru það 705 manneskjur sem var bjargað og náðu þar með að komast á leiðarenda til New York. Talið er að 2223 manneskjur hafi verið um borð þegar það lagði úr höfn sem þýðir að 1518 hafi ýmist horfið í hafið eða króknað úr kulda í ísköldum sjónum.

Titanicslysið vakti að vonum heimsathygli og allskonar áleitnum spurningum var varpað fram til að fá skilning á því hvernig þetta gæti gerst. Ýmsar reglur voru hertar í kjölfarið til að auka öryggi eins og að fjöldi björgunarbáta ætti alltaf að vera í samræmi við fjölda fólks um borð og loftskeyti þurftu að vera vöktuð allan sólarhringinn. Ýmislegt mætti segja hér í lokin um það hvernig ófyrirséðar hættur koma upp í síbreytilegum heimi framfara. Ég læt mér þó nægja að minna fólk á að fara varlega í umferðinni.

- - - - - 

Nokkrar heimildir:
http://www.webtitanic.net/frameimage.html
http://www.titanichistoricalsociety.org/articles/titanicmyths.asp

Hér er nokkuð ýtarleg bloggfærsla á íslensku:
http://www.hugi.is/saga/articles.php?page=view&contentId=4050523

 

Athugasemdir

[Ingibjörg Magnúsdóttir (IP-tala skráð) 15.4.2009 kl. 00:05]

Já, skipstjórinn á Titanic, sem fyrirskipaði að yrði siglt áfram á fullum dampi, þrátt fyrir viðvaranir um ísjaka, fékk skellinn, á sama hátt fékk íslenska efnahagslífið aðvörun frá ýmsum, t.d. Dönum, en engu varð bjargað: skipperar íslenskra banka gerðu reyndar betur en Titanic-skipperinn: þeir sigldu bæði eigin skútú í strand sem og heilu þjóðfélagi.

Það verða líklega einhverjir til að toppa þetta, þegar almúginn er búinn að gleyma þessu hruni og búsáhaldabyltingin sofnuð.

[Jón Logi (IP-tala skráð) 15.4.2009 kl. 08:39]

Það má bæta því við, að einn af stýrimönnunum, Lightoller að nafni, átti eftir að vinna mikið björgunarafrek í flótta Breska hersins frá Dunkirk 1940.

Annars góð grein!

[Jóna Á. Gísladóttir, 15.4.2009 kl. 11:16]

Takk fyrir þetta. Bæði áhugaverð og skemmtileg lesning

[Ágúst H Bjarnason, 15.4.2009 kl. 13:20]

Svo er það greinin frá NOAA Space Environmantal Center um Titanic og mögulega ástæðu þess að hafís var á þessum slóðum...

[Emil Hannes Valgeirsson, 15.4.2009 kl. 14:07]

Ágúst, ég sá einhverstaðar um daginn að hafís/borgarís þarna við Nýfundnaland hafi undanfarið verið álíka mikill og um vorið 1912. Tilviljun eða ekki nú þegar sólvirknin er í lágmarki? Ég get vísað í þetta ef ég finn heimildina aftur (sem er ekkert víst).

Svo finnst mér athyglisvert þetta frá Tryggva að hægt hefði verið að bakka Titanic til að vinna gegn leka. Þetta hefði kannski ekki bjargað skipinu til lengdar en kannski hefði gefist sá tími sem þurfti. En þetta með stálið, þá hef ég bara séð í heimildum að það hafi verið festingarnar sem héldu stálplötunum saman sem gáfu sig, en ekki stálið sjálft.

[Ágúst H Bjarnason, 15.4.2009 kl. 21:58]

Það vill svo til að veðurfræðingurinn Antony Watts er að blogga um hafís og sólina í dag.  Update: Sun and Ice

[Ágúst H Bjarnason, 15.4.2009 kl. 22:08]

Þetta var reyndar ekki Antony Watts sjálfur sem skrifaði pistilinn á vefsíðu hans, heldur Joseph D'Aleo. Sjá http://icecap.us/images/uploads/sunandice.pdf

[Malína (IP-tala skráð) 18.4.2009 kl. 03:37]

Ég vissi ekki að þetta hefði bara tekið tvo og hálfan tíma.  Ja hérna.

[Emil Hannes Valgeirsson, 19.4.2009 kl. 00:28]

Að vísu tók það aðeins lengri tíma. Titanic rakst á ísjakann 20 mínútum fyrir miðnætti en sökk tveimur og hálfum tíma eftir miðnætti sem gera samtals 2 tímar og 50 mínútur. Kannski var þetta ekki mjög skýrt orðað í pistlinum.