Hitt og þetta um tímatalið

Nú þegar þessu ári lýkur eru heil 2009 ár frá upphafspunkti tímatals okkar sem er 1. janúar árið 1. Sú dagsetning markar þó ekki upphaf þeirrar hefðar að byrja hvert ár 1. janúar, því áramót höfðu verið haldin þann dag í Rómaveldi frá því þeir tóku upp sitt júlíanska tímatal árið 153 fyrir krist. Engin breyting varð á því þegar hið gregóríska tímatal okkar daga var tekið upp árið 1582. Árið 1 höfðu spurnir af fæðingu Jesúbarnsins ekki borist víða meðal jarðneskra manna og því voru ýmsar aðrar viðmiðanir í tímatalinu notaðar. Rómverjar miðuðu tímatalið gjarnan við stofnun borgarinnar árið 753 f.Kr. og samkvæmt því er fyrsta ár okkar tímatals það sama og árið 754 að hætti forn-Rómverja. Gyðingar miðuðu hins vegar tímatal sitt við sköpun heimsins sem átti sér stað 3671 f.Kr. samkvæmt fróðustu mönnum þess tíma. Það var þó ekki fyrr en árið 525 sem byrjað var að miða ártalið við fæðingu Krists og var þá miðað við útreikninga talnaspekingsins og munksins Dionysiusar Exiguusar - Anno Domini tímatalið.

Ef við horfum framhjá vangaveltum um það hvort fæðing Jesú sé rétt tímasett og miðum við það tímatal sem við notum í dag, þá er ljóst að Jesú fæddist á jólunum, um viku áður en fyrsta ár tímatals okkar gekk í garð. Fyrsta árið er að sjálfsögðu árið eitt og því fæddist Jesú undir lok ársins eitt fyrir Krist. Hann var því um viku gamall á núllpunkti tímatals okkar og er því 2009 ára og einnar viku gamall nú um áramótin. Árið núll var hinsvegar aldrei til enda þekktu vestrænir menn ekki einu sinni það hugtak á þessum tímum og þótt þeir hefðu gert það breytir það því ekki að núll getur ekki staðið fyrir tímabil eins og ár, sem á sér bæði upphaf og endi.

Það var mikið skrafað um það kringum árið 2000 hvenær halda skyldi upp á aldamót, svo ekki sé talað um árþúsundamót. Minn skilningur á því (sem auðvitað er hinn eini rétti og sanni) er sá að ný öld hefst alltaf í upphafi árs sem er með 01 í endann. Núverandi öld og árþúsund hófst þann 1. janúar 2001 þegar nákvæmlega tvöþúsund ár voru liðin frá upphafspunkti tímatalsins eða viku eftir að Jesú hélt upp á tvöþúsund ára afmæli sitt.

Af þessum fyrsta áratug þessarar aldar er 10. árið eftir, sem einmitt er árið 2010. Þessi skilningur er þó ekki allstaðar hafður uppi, t.d. ekki í Bretlandi þar sem þegar er búið að velja „hitt og þetta“ áratugarins. Til dæmis er búið að útnefna þennan áratug þann heitasta á jörðinni frá upphafi mælinga, svo maður komi því nú að. Þar er átt við árin 2000-2009 og talað um „the first decate of the century“.  Þetta breytir því þó ekki að hinn raunverulegi fyrsti áratugur þessarar aldar verður nánast örugglega sá heitasti á jörðinni frá upphafi mælinga, þó að eitt ár sé eftir. Annars ætlaði ég ekki að fara út í svoleiðis hitamál núna, en á nýju ári mun ég hinsvegar koma með alveg sjóðandi heit veðuruppgjör fyrir liðið ár að hætti hússins. Áratugsuppgjör læt ég hins vegar bíða í eitt ár enn.

Ýtarlegri og örlítið gáfulegri vangaveltur um tímatalið má finna hér á vísindavefnum:
http://visindavefur.hi.is/svar.php?id=6912

Athugasemdir

[Haraldur Sigurðsson (IP-tala skráð) 30.12.2009 kl. 18:03]

Fróðlegt spjall. Hefur þú nokkuð kannað upplýsingar um Þorsteinn Hallsteinsson, sem var nefndur surtur. Hann var sonarsonur Þórólfs Mostraskeggs. Ólst upp á Hofstöðum í Helgafellssveit en settist að á Þórsnesi, sem nú er kallað Jónsnes, skammt frá Stykkishólmi. Hann var raunvísindamaður, stundaði stjörnufræði , reiknaði út tímatal og fann sumarauka. Getur þú nokkuð frætt okkur frekar um sumarauka? Hva' varð um hann?

Kveðja

Haraldur

[Sigurður Þór Guðjónsson, 30.12.2009 kl. 18:04]

Vitanlega er skilningur þinn á því hvenær ný öld hefst algjörlega réttur.

[Sigurður Þór Guðjónsson, 30.12.2009 kl. 18:06]

Smá afskiptasemi: http://www.almanak.hi.is/f2.html

[Sigurður Þór Guðjónsson, 30.12.2009 kl. 18:08]

http://www.almanak.hi.is/f2.html

[Emil Hannes Valgeirsson, 30.12.2009 kl. 18:21]

Ég þekki lítið til Þorsteins Hallsteinssonar, en um sumarauka vísa ég í linkinn frá Sigurði, þar sem eru allskonar þumalputtareglur og fingraæfingar varðandi merkisdaga.

[Ívar (IP-tala skráð) 31.12.2009 kl. 01:17]

Þú gerir þér vonandi grein fyrir því að þú ert ekki eins árs þegar þú fæðist. Þetta árþúsund byrjaði árið 2000 en ekki 2001. Ártöl eru ekki númeruð heldur er miðað við 'hvað er langt síðan'. Ef að tímatal okkar byrjaði árið 1 af hverju ekki alveg eins 11 eða 111 eða 1111? Það er einn sólarhringur eftir af þessum áratug en ekki eitt ár.

[H.T. Bjarnason (IP-tala skráð) 31.12.2009 kl. 08:55]

Mig langar að vekja athygli manna á grein sem Þorsteinn Sæmundsson stjörnufræðingur og ritstjóri Almanaks Háskólans skrifaði fyrir ca. áratug um deiluna hvenær ný öld hófst.  Hún er aðgengileg á Vísindavef Háskólans.

[Ellismellur (IP-tala skráð) 31.12.2009 kl. 09:04]

Reglulega skemmtilegt að nú skuli upphefjast enn og aftur debat og discussion um hvenær áratugum og öldum ljúki. Hvað sem því líður, er að mínu mati ástæða til þess að taka undir með dr. Haraldi eldfjallafræðingi með að ástæða sé til að hampa Þorsteini surti meira en gert hefur verið til þessa. Fátt er þó líklega til af upplýsingum um hann, en því meiri ástæða til að halda þeim til haga. - Að svo mæltu vil ég sem dyggur lesandi pistla Emils Hannesar þakka honum fyrir áhugaverð skrif hans hingað til og vonast til að mega njóta áfram þess fróðleiks, sem hann miðlar með aðgengilegum og greinargóðum hætti. Í framhaldinu er eðlilegt að óska honum og öllum lesendum pistla hans gleðilegs nýs árs og þakka fyrir árið sem nú er að renna sitt skeið til enda.

[Sveinn Atli Gunnarsson, 31.12.2009 kl. 15:51]

Ég er sammála Emil varðandi talningu áratuga, þannig að sjálfsögðu byrjar nýr áratugur fyrst eftir 1 ár, s.s. 1. janúar árið 2011, enda byrjum við að telja á 1 en ekki núllinu :) Hér er smá fróðleikur um árið núll.

Þakka fyrir fróðlega og skemmtilega pistla í ár.

[Emil Hannes Valgeirsson, 31.12.2009 kl. 16:43]

Takk fyrir ágætis athugasemdir. Það eru alltaf einhverjir sem vilja hafa sína hentisemi um það hvenær skal halda upp á aldamót. Ártöl eru þó einmitt númeruð frá einum og uppúr á sama hátt og fyrsta árið eða árið eitt í lifi hvers einstaklings hefst við fæðingu og nær fram að fyrsta afmælisdegi.

Svo er bara að þakka fyrir öll innlit og athugasemdir á árinu auk þess sem ég óska öllum gleðilegs árs.

[Andrei (IP-tala skráð) 1.1.2010 kl. 19:23]

how wonder the picture is! do you know the band sigur ros? i love their song illgresi.