Köping eða Sjöping

Í staðinn fyrir að nöldra yfir handboltanum í Svíþjóð eða öðru klúðri þá ætla ég að taka fyrir annað mál sem er framburður á erlendum borgum og öðrum heitum. Þær eru allnokkrar borgirnar í Svíþjóð sem kennd eru við köping, eins og t.d. Söderköping, Nyköping, Norrköping, Linköping og ekki síst Jönköping þar sem við Íslendingar höfum höfum farið flatt á handboltavellinum. Af einhverjum ástæðum þykir fjölmiðafólki hér á landi mjög fínt að stæla framburð innfæddra á þessum staðarheitum og segja t.d. Linsjöping eða jafnvel Linhjöping og eltast þannig við þá fötlun Svía að geta ekki borið fram ká-ið á þessum kaupstöðum. Auðvitað er miklu nærtækara fyrir okkur að segja bara Linköping samkvæmt rithætti þegar við tölum saman hér innanlands. Hinsvegar er annað mál ef við viljum gera okkur skiljanleg á sænskri grund því þá er auðvitað sjálfsagt að notast við þann framburð sem tíðkast á staðnum.

Svipað má segja um önnur nöfn í útlöndum. Nú má ekki lengur segja Peking eins og alltaf hefur verið gert - heldur Beidsjíng eða eitthvað álíka og meira að segja búið að breyta stafsetningunni í Beijíng. Þetta kallar maður að beygja sig fyrir Kínverjum. Á maður kannski líka að segja Beidsjíng-önd?

Þegar Titanic-æðið gekk hér yfir fyrir nokkrum árum var farið að bera fram nafn óhappafleytunnar sem TætAnikk með sérstakri áherslu á a-ið eins og gert er í Ameríku. Bandaríska hljómsveitin REM hét allt í einu aríem, eftir að Bylgjan hafði uppgötvað hljómsveitina 20 árum eftir að hún kom fram. Fram að því hafði alltaf bara verið sagt rem, sem dugar okkur fínt.

Svo má líka nefna söngkonuna Eivöru Pálsdóttur hina Færeysku. Alltaf skal hún kölluð Ævör hér á landi í staðinn fyrir Eivör sem er réttari Íslenskur framburður. Ævör þýðir ekkert á íslensku.

Þegar kemur að því að ég verð heimsfrægur verð ég sjálfsagt kallaður Eimel í Bandaríkjunum eða kannski Ímeil og ekkert við því að gera. Þeir hafa sinn framburð og mega það fyrir mér. Hinsvegar virðast Svíar kunna að bera fram nafnið mitt ef marka má sjónvarpsþættina um nafna minn í Kattholti. Það er kannski helst að faðir hans hafi teygt heldur mikið úr sérhljóðunum þegar honum hitnaði í hamsi.

Rigningarsumar í Söderköping árið 2007. Myndin er tekinn við Gautakanalinn.

La Nina á Kyrrahafi, rigningar í Ástralíu, PDO o.fl.

Rigningar, flóð og skriðuföll í Ástralíu og Brasilíu eru mál málanna í veðuröfgum heimsins þessa dagana. Í Queensland í Ástralíu var desemberúrkoman sú mesta sem mælst hefur í þeim mánuði og svo féll þar um daginn 200 mm sólarhringsúrkoma ofaná gegnblautan jarðveg – ekki furða að allt hafi farið á flot. Það er vel þekkt að úrkoma aukist mjög í Ástralíu og einnig Brasilíu þegar hið kalda La Niña ástand er uppi í Kyrrahafinu eins og nú á sér stað. Þessi núverandi La Nina þykir með þeim öflugustu og áhrifanna gætir með einhverjum hætti um alla jörð, en mest þó við Kyrrahafið. La Niña fyrirbærið er andstæða hins hlýja El Nino sem minnti á sig í fyrra með þveröfugum áhrifum og hjálpaði til við að gera árið 2010 eitt af þeim allra hlýjustu sem mælst hafa og jafnvel það hlýjasta.

La Niña
Einkenni La Nina eru þau að hæðarsvæði myndast Ameríkumegin í Kyrrahafinu við miðbaug en lægðarsvæði myndast Ástralíu- og Asíumegin með tilheyrandi rigningum þar, eins og ég hef merkt inn. Austanáttir verða algengari er venjulega sem verður til þess að kaldur sjór úr neðri lögum sogast upp til yfirborðs vestan Suður- og Mið-Ameríku og dreifist þaðan í vestur. Þessi kaldi sjór hefur verulega kælandi áhrif á miðbaugssvæði Kyrrahafsins og lækkar meðalhita jarðarinnar í heild. Talið er að núverandi La Niña sé í hámarki þessar vikurnar og jafnvægi verði kannski náð í sumar. Vegna kælingaráhrifa verður árið 2011 varla meðal þeirra allra hlýjustu á jörðinni.

Neikvæður PDO
Á kortið hef ég einnig merkt inná svokallaðan neikvæðan PDO (Pacific Decadal Oscillation) en það system er mér oft hugleikið. Neikvæði fasinn lýsir sér eins og þarna sést með kaldari sjó en venjulega við vesturströnd Norður-Ameríku og hlýrri sjó Asíumegin. Vísbendingar eru um að hér sé á ferð þrálátt ástand sem getur verið ríkjandi í áratugi. Þessi neikvæði PDO fasi hefur verið áberandi núna frá aldamótum en var yfirleitt jákvæður áratugina þar á undan. Hugmyndir eru síðan uppi um að neikvæði PDO fasinn ýti undir myndanir á La Niña og hefur þar með óbeint neikvæð áhrif hita jarðar – eða dragi úr eða geri jafnvel að engu þá hlýnun jarðar sem annars hefði orðið (hér er orðalag vandmeðfarið).

Jákvæður PDO fasi var hinsvegar ríkjandi á árunum 1977-1998 og ýtti að sama skapi undir myndanir hinna hlýju El Ninjo með miklum þurrkum í Ástralíu á sama tíma og mikið fjör hljóp í hlýnun jarðar.

Svipað forvitnilegt áratugasystem er sennilega til staðar hér í Norður-Atlantshafi og nefnist AMO (Atlantic Multidecadal Oscillation). Það hefur verið í pósitífum hlýjum fasa frá 1995 og hefur haft sitt að segja um hlýindin á Íslandi og einnig við Grænland. Hvenær það kerfi fer í mínus veit enginn en ég vek þó athygli á blárri skellu sem spáð er suðvestur af Íslandi. Er þetta tákn um að kólnandi sjó á okkar slóðum?

Kortið er upprunið frá Jamstec stofnunni í Japan og sýnir spá frá 1. janúar um yfirborðssjávarhita mánuðina mars-maí 2011.
http://www.jamstec.go.jp/frsgc/research/d1/iod/sintex_f1_forecast.html.en
Hér er líka eitthvað um PDO: http://en.wikipedia.org/wiki/Pacific_decadal_oscillation

Að lokum kemur dálítið bílabíó um óheppilegar afleiðingar vatnavaxta í Ástralíu:

Árið 2010 var hlýjasta árið ásamt 2005 samkvæmt NASA-GISS

Það er oft beðið með dálítilli eftirvæntingu eftir uppgjörum frá NASA-GISS stofnuninni sem er einn þeirra aðila sem meta hnattrænt hitafar. Nú hafa þeir reiknað út að meðalhitinn á jörðinni á liðnu ári hafi verið örlítið fyrir ofan hitann árið 2005 en munurinn það lítill að árin úrskurðast jafnhlý og eru þetta því tvö hlýjustu árin sem mælst hafa á jörðinni samkvæmt þeirra aðferðarfræði. Það þarf ekki að skoða myndina lengi til að sjá að ekkert lát er á hlýnun jarðar og ekki bólar mikið á þeirri stöðnun sem stundum er sögð vera á hlýnuninni.

Eins og önnur metár í gegnum tíðina fékk árið 2010 hjálp frá Kyrrahafsfyrirbærinu El Ninjo sem nú hefur snúist upp í andhverfu sína La Niña og því verður 2011 væntanlega heldur kaldara en nýliðið ár og ekkert óeðlilegt við það. Verst er þó með flóðin í Ástralíu sem núverandi ástand veldur.

Það þykir oft í tísku að efast stórlega um aðferðafræði NASA-GASA (Goddard Institute for Space Studies) en þeir hafa á síðari árum fengið út aðeins meiri hitaaukningu á jörðinni en aðrir rannsóknarhópar í sama bransa. Það sem veldur þessu lítilsháttar misræmi er sennilega það að NASA-GISS beitir þeirri aðferð að fylla inní eyður þar sem veðurathuganir eru af skornum skammti með því að notfæra sér gögn frá nálægustu stöðum. Þannig taka þeir t.d. með í dæmið nyrstu pólasvæðin sem hreinlega er sleppt í öðrum gagnaröðum eftir því sem ég kemst næst. Vegna hlýnunar og rýrnunar hafíssins á Norður-Íshafinu er niðurstaða NASA-GISS því ekki óeðlileg. Allar svona mælingar og mat er þó auðvitað háð einhverri óvissu en ætti þó ekki að breyta heildardæminu að ráði.

Þannig lítur hitadreifing ársins annars út. Eins og sést þá var mesta hitafrávikið á norðurslóðum þar sem fáir búa og því fáir til frásagnar.

Myndir eru frá NASA-GISS en fréttatilkynningu frá þeim má sjá hér:

http://www.giss.nasa.gov/research/news/20110112/

 

Um vaxandi veðurgæði síðustu 24 ára

Það er kannski dálítið öfugsnúið að vera að dásama veðurgæði í þessari kuldatíð en það sem ég ætla nú að bjóða upp á má teljast nokkurskonar allsherjar niðurstaða úr mínum þrotlausu veðurskráningum sem staðið hafa frá miðju ári 1986. Eins og ég hef nokkrum sinnum minnst á þá skrái ég daglegt veður í Reykjavík og hef komið mér upp einkunnakerfi á skalanum 0-8 þar sem hver dagur veðurfarslega einkunn. Sú einkunn er hærri eftir því sem sólin skín meira, úrkoman er minni, heitara í lofti og hægari vindur. Ég útskýri þetta ekki frekar en bendi á sýnishorn af tveimur skráðum mánuðum hér og hér.

Hver mánuður fær einnig einkunn sem er reiknuð út frá meðaltali alla daga mánaðarins og síðast en ekki síst fær hvert ár sína árseinkunn útfrá meðaltali allra mánaða ársins. Hrakviðrasamir mánuðir fá gjarnan einkunn á bilinu 3,5–4,0 en blíðviðrismánuðir fá oftast einkunnir á bilinu 5,0–5,5 en sá allrabesti (júlí 2009) fékk 5,8 í einkunn.

Þá er það niðurstaðan. Á súluritinu sem hér fylgir hef ég tekið saman allar árseinkunnir frá fyrsta heila skráningarárinu 1987 til hins nýliðna 2010. Þarna getur hver og einn séð, svo ekki verður um villst, að veðurgæði hafa verið að aukast hér í Reykjavík á tímabilinu og svo skemmtilega vill til að allra besta árið var árið í fyrra með einkunnina 4,9 og sló þar með út árið 2009 í veðurgæðum. Þetta batnandi veðurfar hefur varla farið fram hjá neinum enda er mun sjaldnar kvartað yfir veðri hin síðari ár miðað við það sem áður var, að minnsta kosti hér í Reykjavík sem skráningarnar miðast við. Breyting til hins betra virðist annars eiga sér stað árið 1994 en árin eftir það fá hærri einkunn en árin á undan. Bestu árin eru svo síðustu tvö ár.

Miðað við mörg undanfarin ár er góðviðrirsárið 2010 merkilegast fyrir það hvað allir veðurþættir voru jákvæðir, þótt met hafi ekki endilega verið sett í öllum greinum. Eins og kemur fram í yfirliti Veðurstofunnar hafa aðeins 5 ár mælst sólríkari, úrkoma var sennilega sú næstminnsta frá upphafi mælinga, vindur með allra minnsta móti og svo var árið í 2.-4. sæti yfir hlýjustu árin. Tvö ársmet voru sett því loftþrýstingur hefur aldrei verið hærri yfir árið og snjódagar aldrei færri. Hvorugur þessara síðastnefndu þátta er þó talinn með í einkunnagjöf minni.

Ef við skoðum verri kantinn, þá er það árið 1992 sem er með lægstu einkunnina 4,1. Þetta þarf þó ekkert að vera verra ár en ýmis önnur slök ár sem í boði voru á 8. og 9. áratugnum, þ.e. áður er skráningar hófust. Meðalhitinn 1992 var í takt við tíðarandann: 4,2 stig, sem er alveg 1,7 gráðum kaldara en var árið 2010. Það sem gerði útslagið árið 1992 voru langvarandi illviðrakaflar framan af ári og undir lokin en auk þess innihélt árið hið fræga Jónsmessuhret með þeim afleiðingum að fara þarf aftur til 19. aldar til að finna kaldari júnímánuð í Reykjavík (júní 1978 var að vísu jafnkaldur).
- - - -
Það má örugglega notast við ýmsar aðferðir við að meta veðurgæði og sjálfsagt er matsatriði hvort eitthvað ákveðið veðurlag sé betra en annað. Þetta er allavega það sem kemur út úr mínu grúski.

Árshitinn í Reykjavík síðustu 110 ár í kubbamynd

Fyrsta bloggfærsla mín á þessu ári er kubbamyndin eins og ég kalla hana en hún sýnir árshita hvers árs í Reykjavík frá árinu 1901. Í stað þess að sýna þetta á línuriti eins og venjulega er hér hvert ár sýnt með kubbum sem staðsettir eru eftir hitaskalanum til vinstri og hefur hver áratugur sinn lit til aðgreiningar. Samskonar mynd hef ég birt síðustu tvö ár og nú er árið 2010 komið inn og eins og sést er það ofarlega á blaði, með meðalhitann 5,9 gráður.

Ef myndin er skoðuð sést að árið 2010 er þarna í ágætum félagsskap með árunum 1939 og 1941 en þessi þrjú ár eru í 2.-4. sæti yfir hlýjustu árin í Reykjavík frá upphafi mælinga. Óvissa er alltaf einhver vegna mismunandi athuganastaða innan borgarinnar í gegnum tíðina en árið 2003 er án lítils vafa það allra hlýjasta í Reykjavík. Árin í kringum 1940 og síðasti áratugur marka nokkurn veginn hitatoppana tvo sem hafa komið á landinu síðustu 110 árin. Talsvert köld ár komu um og eftir árið 1979, en það ár situr afgerandi á botninum með aðeins 2,9 stig í meðalhita sem er talsvert kaldara en köldu árin í kringum frostaveturinn mikla 1918. Til að finna kaldara ár en 1979, þarf að fara aftur til ársins 1892. Athyglisvert er hvað hitasveiflur hafa verið litlar eftir árið 2000 en þau ár eru öll fyrir ofan 5 gráðurnar sem þýðir að meðalhiti þessa áratugar er hærri en hefur verið áður. Á fjórða og fimmta áratugnum komu vissulega mjög hlý ár en meðalhiti þeirra áratuga var dreginn niður af lakari árum inn á milli.

Svo er bara spurning hvað gerist á þessu ári. Halda þessi hlýindi áfram eða hvað? Það væri sjálfsagt viðbrigði að fá eitt ár sem væri bara í meðallagi.