Frá Versölum til villta vestursins

Þau letur sem algengust eru í dag eiga sér mislanga sögu. Klassísk bókaletur eiga gjarnan sínar fyrirmyndir frá upphafsöldum prentlistarinnar þar sem stíllinn byggist á skrift með breiðpenna og því eru línur misþykkar eftir því hvernig strikunum hallar. Þverendar á endum leggjanna þóttu ómissandi fegurðarauki en notkun þeirra má að minnsta kosti rekja aftur til Rómverska hástafaletursins. Minniháttar stílþróun áttu sér alltaf stað en þegar auglýsingaletrin komu fram á 19. öldinni má segja að allt hafi fari úr böndunum.

Prentletur Loðvíks 14
Árið 1692 var ákveðið að franska vísindaakademían skildi hanna nýtt og nútímalegt letur fyrir prentsmiðju konungs. Við þessa leturhönnun var ákveðið að taka ekki eins mikið mið af skriftarpennanum og áður hafði tíðkast enda engin þörf á því þar sem prentletur þurftu ekki að miða fagurfræðina við annmarka skriftarpennans. Hver stafur fékk sitt útlit eftir vísindalegum flatarmálsaðferðum og teiknaður útfrá neti sem samanstóð af 2304 ferningum. Þetta letur var aðeins ætlað til konunglegrar notkunar og harðbannað að stæla það á nokkurn hátt. Hinsvegar þótt það svo vel heppnað að leturhönnuðum héldu engin bönd enda var sem mönnum opnuðust nýjar víddir í bókaletri og vinsæl letur eins og Baskerville komu fram. Þessi letur eru stundum köllum milliantíkva og eru nútímalegri en eldri letur eins og Garamond. Helstu einkenni milliantíkvu eru aðallega tvenn: 

1. Meiri munur á breidd láréttra og lóðréttra strika
2. Mesta breidd á bogadregnum línum er ekki lengur hallandi

Samanburður á eldri-antíkvu (Garamond) og milliantíkvu (Baskerville): 

Baskerville letrið komfram um 1750 og er eitt af algengustu bókaletrum sem notuð eru í dag. Letrið er nefnt eftir skapara sínum John Baskerville sem var virtur enskur leturgrafari og prentari. Hann gerði ýmsar tilraunir til að þróa prentaðferðir en þær höfðu ekki breyst mikið frá dögum Gutenbergs. Ekki veitti heldur af ef prenttæknin átti að halda í við sífellt fínlegri letur. Bækur þær sem Baskerville átti heiðurinn af þóttu reyndar svo vel prentaðar, á svo hvítan og sléttan pappír og með svo skýru og fínlegu letri að sumir óttuðust lestur á bókum hans gætu haft slæm áhrif á sjónina.


Didonar
Þær breytingar sem komu fram í letri Loðvíks 14 og síðar Baskerville voru eiginlega fullkomnaðar seint á 18. öld þegar franski leturgrafarinn Firmin Didot kom fram með afar fíngert og fágað letur sem nefnt er eftir honum og reyndar leturflokkurinn í heild, Dídonar. Helstu einkenni þessara leturgerða eru þeir sömu og í milliantíkvunni nema að þar er gengið lengra, róttækasta breytingin er hinsvegar að láréttir þverendarnir tengjast ekki háleggnum með bogalínum heldur mynda beint strik. Lóðréttir þverendar eins og á E og T tengdust þó áfram með boga.

Frægasta og mest notaða letur í þessari ætt kom fram undir sterkum áhrifum Didots. Það eru Bodoni letrið, nefnt eftir höfundi sínum hinum ítalska Giambattista Bodoni en það er oft talið með fegurstu letrum sem komið hafa fram og er til í mörgum útgáfum.

Bodoni letrið er ekki alveg eins fínlegt og Didot letrið og hentar betur sem bókaletur. Þessi letur, Bodoni og Didot ofl. eru víða notuð í dag en óvenju áberandi eru þau á snyrtivörum og tískublöðum fyrir konur enda mjög stílhrein og fögur.

Auglýsingaletrin koma fram
Á tímum iðnvæðingar og aukinnar sölumennsku þurfti ný og sterk letur til að grípa athyglina. Því tíðkaðist mjög að teygja letrið upp í hæstu hæðir eða fita úr öllu valdi og útkoman ekki alltaf sú smekklegasta. Bodoni Poster letrið er til dæmis til mjög feitt en einnig er til útgáfa sem er öll á háveginn – sú nefnist Bodoni Poster Compressed og hefur verið í mismikilli tísku í gegnum tíðina, nú síðast á 9. áratug síðustu aldar „eighties-áratugnum“. Þessi letur má ásamt fleirum sjá hér neðar.

Brátt fóru menn að ganga enn lengra í leturhönnun í þeim tilgangi að gera letur enn sterkari. Það leiddi til þess að nýr leturflokkur kom fram sem gjarnan kallast Egyptar. Einkenni þeirra er að allar þykktir letursins er sú sama en ekki misbreiðar eins og á eldri leturgerðum. Beinu þverendarnir halda sér áfram en eru eiginlega orðnir kassalaga. Þessi letur voru líka teygð og toguð í allar áttir og alltaf virtust geta komið fram feitari og öflugri útgáfur.

 

Þegar letrið voru teygð urðu lárétt og lóðrétt strik gjarnan misbreið og því gátu þverendarnir orðið talsvert sverari en leggirnir. Stundum voru þverendarnir jafnvel togaðir upp sérstaklega og báru letrið nánast ofurliði. Þarna er komið þetta sígilda kúrekaletur og ber þess merki að letur voru orðin villtari en áður og langt frá þeim elegans sem einkennt höfðu fyrstu Dídónana.

Allskonar skrautleg og flúruð auglýsingaletur voru þannig áberandi í lok 19. aldar í bland við ofurþykka leturhlemma. Smám saman urðu þó áberandi hin einföldustu letur af öllum einföldum. Það má sjá á myndinni hér að neðan. Skiltið er á verslun í New York. SAGA er annað tveggja orða sem íslenskan hefur lagt til alþjóðamála og er ritað með Bodoni Poster Compressed letrinu. Þar undir má sjá leturstíl þann sem varð ofaná á 20. öldinni - steinskrift. Það má taka fyrir í næsta leturpistli.

- - - - -

Helstu heimildir:
Þættir úr letursögu eftir Þorstein Þorsteinsson.
Type: The secret history of letters. eftir Simon Loxley.

Aðrar bloggfærslur um letur má finna hér á síðunni undir flokknum: LETUR 

Trjágróður vex upp umhverfis borgina

Greinilegt er að allt umhverfis höfuðborgarsvæðið er gróður í mikill sókn. Þetta á ekki bara við um blessuðu lúpínuna sem var mikið til umræðu í síðasta pistli mínum, heldur ekki síður trjágróðurinn. Stundum er talað um að Reykjavík sé stærsti skógur landsins sem er kannski rétt útfrá einhverjum skilgreiningum. Heilmikið hefur verið plantað af trjám t.d. í Heiðmörk, Hólmsheiði og víðar en aðaltrjágróðurinn er raunar í görðum og opnum svæðum borgarbúa. Mikið fræmagn er því á ferðinni sem berst með vindum á svæði umhverfis borgina sem lengi hafa verið lítt gróin. Það verður því ekki betur séð að þegar fram líða stundir verði allt höfuðborgarsvæðið umkringt skógi sem er að stórum hluta sjálfsáður án nokkurrar aðstoðar mannana. Tegundirnar sem eru að vaxa hér upp að sjálfu sér virðast vera af ýmsum tegundum, ekki bara birki heldur einnig víðitegundir og annað sem fólk ræktar í sínum prívatgörðum.

Þetta má sjá allt í kringum borgina nema á gróðurvana svæði umhverfis Álverið. Sumstaðar hefur lúpína lagt undir sig heilu holtin eins og svo áberandi er, hún nær þó ekki að kæfa þau tré sem komið hafa þar á undan en spurningin er hvað mun taka við af lúpínunni þar. Þegar frá líður er ekki ósennilegt að trjágróðurinn muni verða ofaná að lokum. Holt þýðir reyndar upphaflega skógur en ekki gróðursnauð eða grýtt hæð eins og merkingin hefur þróast í hér á landi eftir að upphaflegi birkiskógurinn hvarf.

Gamli lágvaxni lynggróðurinn er víða smám saman á undanhaldi hér umhverfis borgina. Þar sem lúpínan nær sér á strik í stórum breiðum er vitanlega ekki mikil fjölbreytni á ferð. Á myndinni hér að neðan má sjá lúpínujurt sem hefur stungið sér niður í krækiberjalyng sem á sér ekki mikla framtíðarvon. Nú ætla ég ekki að vera neikvæður út í eitt eða neinn, svona er náttúran. En hvað um það ég get þó ekki séð að lúpína sé forsenda þess að gróður nái sér á strik næst borginni.

Hin lúpínulausa fegurð

Ég hef komist að því að undanförnu að mörgum Íslendingum virðist finnast landið okkar ekkert sérlega fallegt. Jafnvel er ég farinn halda að sumum finnist landið svo ljótt að róttækra lítaaðgerða sé þörf hið snarasta. Lítaaðgerðin felst þá í því samkvæmt umræðunni að dreifa lúpínu um alla sanda hóla og hæðir og jafnvel yfir hraunin og fjöllin. Þannig gætu heilu blómabeðin þakið sveitirnar og landið fengið á sig bláan blómaljóma. Ég sá til dæmis í Fréttablaðinu um daginn grein eftir konu Lúpínufár sem vildi sjá lúpínunbreiður á öllum auðnum á Íslandi og fjöllunum einnig, þannig að með sanni mætti syngja: „eitt sumar á landinu bláa“.

Ég veit vel að lúpínan getur verið öflug landgræðslujurt og nýtist vel til að stöðva sandfok. Ágúst H. Bjarnason hefur verið duglegur að skrifa bloggfærslur um lúpínu sem ræktuð hefur verið í landgræðsluskini á Haukadalsheiði. Það eru sjálfsagt rök fyrir því að nýta megi lúpínuna á vissum svæðum þar sem mikill upplástur er í gangi og notadrjúg er hún vissulega til að koma í veg fyrir sandfok t.d. á Mýrdalssandi og auðvitað eykur hún frjósemi landsins með því að framleiða sjálf það köfnunarefni sem hún þarf.

Ég hef semsagt ekkert út á notagildið að setja, þekki það alveg. Það er hinsvegar þetta viðhorf að landið verði endilega fallegra þótt blómabreiður dreifi úr sér um landið. Lúpínan er falleg planta sem slík og sómir sér vel í görðum og í smáum stíl innan um annan gróskumikinn gróður. En landið okkar eins og það er, finnst mér vera fallegt, hreinir gróðursnauðir eyðisandar hálendisins hafa sína eigin fegurð rétt eins og hraunin og jöklarnir. Þetta er vissulega annað viðhorf en bændur höfðu hér áður fyrr sem sögðu að land væri ekki fallegt nema það sé nýtilegt. Listmálarinn Kjarval var reyndar einn sá fyrsti sem sá fegurðina í auðninni. Auðnin og hið opna landslag er eitt af sérkennum Íslenskrar náttúru og þannig er hún seld ferðamönnum sem koma hingað til að njóta hennar.

Það er dálítið merkilegt að viðhorf fólks til lúpínunnar virðast tengjast stjórnmálaskoðunum. Ég sá að Loftur Altice vill að lúpínan verði gerð að þjóðarblómi og tákn fyrir Hægri-Græna stjórnmálahreyfingu, hvað sem það nú er. Ég vildi frekar kalla þetta Hægri-Fjólubláa hreyfingu. Jón Magnússon nefndi í umræðum hjá Ágústi H. að hann hefði dreift lúpínufræjum í gönguferðum á Esjuna og Skarðsheiði, til að auka gróður og fegurð fjallanna. Einn benti líka á í umræðum að lúpínan geti vaxið upp á nýju hrauni (væntanlega þá storknuðu). Menn mega því varla sjá nýtt og fersk hraun öðruvísi en að vilja drita á það skrautblómum – ja hérna segi ég nú bara, þvílík náttúruvernd. Eins gott að rósarunnar þrífist ekki á Íslandi, hvað sem síðar verður.

Hin sanna náttúruvernd, góðir hálsar, snýst um það að láta náttúruna eiga sig, í staðin fyrir að vera sífellt að fikta í henni. Marga dreymir auðvitað um að landið endurheimti þau landgæði sem voru hér áður en búseta hófst á landnámsöld þegar landið var vaxið birki milli fjalls og fjöru. Ef þau landgæði eiga að endurheimtast þá verður bara að sýna þolimæði og nota aðrar aðferðir þannig að landið grói upp í rólegheitum á eigin forsendum með náttúrulegum gróðri landsins en ekki endilega með inngripi mannsins með því að dreifa um landið þessari öflugu jurt sem komin er úr allt öðru og gróskumeira vistkerfi.

En umfram allt, lærum að meta fegurð auðnarinnar og hins fíngerða fjallagróðurs.

- - - -

Á myndinni sem fylgir er horft til Heklu af suðurhálendinu.

Á Neskaupstað

Á ferðalagi um landið í síðustu viku kom ég við á Neskaupstað. Fyrir mig svona persónulega var þetta nokkuð stór stund því að Neskaupstaður var eini stóri þéttbýlisstaðurinn á Íslandi sem ég hafði ekki heimsótt áður. Staðurinn er heldur ekki í neinni alfaraleið en til að komast þangað þarf fyrst að fara í gegnum Reyðarfjörð, síðan Eskifjörð, þaðan upp svimandi háan fjallveg og í gegnum lítil og þröng göng í Oddskarði. Sömu leið þarf síðan til að komast til baka. Þetta ferðalag er þó vel þess virði enda landslagið stórbrotið, ekki síst þegar síðdegissólin keppir við austfjarðarþokuna um völdin.

Þegar komið var til Neskaupstaðar fannst mér fara vel á því að setja upp Kúbuhattinn góða sem ég er þó alla jafna ekki með á höfðinu. Neskaupstaður hafði lengi vel mikla sérstöðu meðal annarra þéttbýlisstaða því þar horfðu menn jú í austur í leit að pólitískum lausnum enda staðurinn oft kallaður Litla-Moskva. Á meðan Neskaupstaður var sjálfstætt sveitarfélag fór Alþýðubandalagið með völdin og menn skömmuðust sín ekkert fyrir sinn sósíalisma. Kannski skiptir þarna máli að Neskaupstaður er austasti þéttbýliskjarni landsins og þar með lengst frá Ameríku. Þessu er hinsvegar öfugt farið vestur í Keflavík þar sem Ameríkuáhrifin hafa verið allsráðandi.

Neskaupstaður er nú hluti af hinu sameinaða sveitarfélagi Fjarðabyggð. Staðurinn getur því ekki lengur státað af sinni pólitísku sérstöðu og kannski vilja íbúar lítið kannast við sína pólitísku fortíð. Kannski voru það áldraumarnir sem fór með hugsjónirnar. Allavega virðast tímarnir breyttir og kannski hefur menningarástandinu hnignað eitthvað í leiðinni, en staðurinn er eiginlega þekktastur í dag meðal yngra fólks fyrir sína árlegu þungarokkshátíð Eistnaflug.

Annars veit ég ekki mikið meira um þennan stað en man þó eftir snjóflóðinu mikla á áttunda áratugnum. Hinsvegar veit ég að á landbyggðinni er ég alltaf aðkomumaður og á eiginlega aldrei erindi út fyrir borgina nema sem ferðamaður. Ég get varla sagt að ég hafi stuðlað að framgangi neinna mála á landsbyggðinni með vinnuframlagi, allavega ekki þannig að ég hafi þurft að mæta á staðinn. Á Neskaupstað var ég þó mættur sem ferðamaður og sem slíkur gerði ég vonandi eitthvað gagn.

Selir á flugsundi við Jökulsárlón

Jökulsárlón á Breiðamerkursandi er einn að þeim stöðum við hringveginn þar sem varla er hægt annað en að stoppa og stíga út úr bílnum enda er þar eiginlega alltaf eitthvað nýtt að sjá. Vegna sjávarfalla er mismikill straumur í ánni og í háflæði getur áin í raun runnið afturábak og inn í lónið. Þangað berst því eitthvað af söltum sjó og eitthvað af fiski svo sem loðnu og síld, hver veit nema makríllin sé að þvælast þarna líka eins og víðar að undanförnu. Selirnir elta svo góðmetið inn í lónið og má því oft sjá einstaka selhaus skjótast upp öðru hvoru í lóninu.

Þegar ég kom þarna mánudaginn 12. júlí var mjög mikill straumþungi úr lóninu, sérstaklega í kringum stóra jaka sem voru strandaðir nokkru fyrir ofan brúnna þannig að eiginlegar flúðir mynduðust. Þarna var mikið líf því selirnir voru staðráðnir í því að láta ekki straumþungann stöðva sig og tóku á öllu sínu í von um smáfiskaveislu í sjálfu lóninu. Þegar selirnir stukku minntu þeir helst á höfrunga eða laxfiska, en allavega fannst mér nýtt að sjá seli í svona alvöru aksjón.

Að sjálfsögðu var reynt að mynda þessi selastökk, en erfitt var að sjá út hvar og hvenær næsta stökk færi fram. Þó tókst mér að ná einum á fluginu og er hann bara nokkuð sportlegur að sjá og hefur greinilega náð góðum tökum á flugsundinu enda syndur sem selur.

Skrikkjótt hegðun hafíssins á Norður-Íshafinu

Ég fylgist nokkuð náið með þróun hafíssútbreiðslunnar á Norður-Íshafinu. Það línurit sem mér finnst sýna þróunina sem næst rauntíma er að finna á íshafssíðum dönsku veðurstofunnar en þar má sjá útbreiðsluþróun hafíssins á þessu ári í samanburði við 5 síðustu ár. Það sem af er þessu ári hefur útbreiðslumynstrið verið dálítið sérstakt því eftir óvenjuöflugt vetrarhámark tók við mjög hröð bráðnun sem varð til þess að útbreiðslan í júní var sú minnsta en verið hefur áður, eða a.m.k. frá því nákvæmar mælingar hófust árið 1979. Þetta varð auðvitað til þess hinir og þessir voru jafnvel farnir að sjá fram á að útbreiðslan í haust yrði jafnvel minni en hún endaði haustið 2007, en það ár var algert metár.

Nú er hins vegar komið babb í bátinn því svo virðist sem útbreiðslan hafi ekkert dregist saman í nokkra daga og útbreiðslan komin yfir það sem hún var á sama tíma árið 2007 og farin að nálgast meðallag síðustu ára. Þetta sýnir kannski best hvað erfitt getur verið að spá fyrir um útbreiðsluþróun hafíssins til skemmri tíma. Þarna er líka svo margt sem spilar inní, lofthitinn segir t.d. ekki allt því vindar hafi þarna mjög mikil áhrif ásamt skýjafari. 

Fram eftir þessu sumri gekk bráðnun hafíssins nokkuð fljótt fyrir sig, ekki síst á slóðum Hudson flóans við Kanada enda hafði veturinn þar verið frekar hlýr og það gæti skýrt að hluta hvers vegna heildarútbreiðslan minnkaði svona snemma framan af sumri. Nú er hinsvegar komið að því bræða hafssvæðin á sjálfu Norður- Íshafinu og virðist það ganga eitthvað skrykkjótt þessa dagana. Vindarnir virðast vera með þeim hætti að þeir blása ísnum aðallega umhverfis pólinn eða þannig að útbreiðslan eykst með einskonar skopparakringlu- áhrifum eða miðflóttaafli. Þetta virðist hinsvegar ekki verða til þess að ísinn sleppi í stórum stíl út um sundið milli Grænlands og Svalbarða en það er helsta útgönguleið hafíssins. Þeim hafís sem þar sleppur í gegn býður ekki annað en bráðnun þegar hann berst áfram suður eftir Grænlandi. Þessi áhrif voru mjög öflug sumarið 2007.

Ég mun auðvitað fylgjast áfram með þessu spennandi máli og skelli sjálfsagt inn fréttum af stöðu mála síðar í mánuðinum. Þetta hik sem er núna þarf ekki að vera til merkis um afdrifaríkan umsnúning. Það er t.d. alveg spurning hvort það hlýja loft sem núna er yfir Evrópu muni hafa áhrif alla leið norður að Íshafinu.

Kortið hér að ofan er frá Bandarísku hafísmiðstöðinni NSIDC og sýnir stöðuna þann 8. júlí.

Síðustu skaflarnir í Esjunni

Þeir eru orðnir lítilfjörlegir snjóskaflarnir í Esjunni eins og sjálfsagt margir hafa tekið eftir. Eftir þurran, snjóléttan vetur og hlýindi það sem af er sumri er það nú bara dagaspursmál hvenær Esjan verður alveg snjólaus séð frá Reykjavík. Það er svo sem ekkert stórmál hvort þessir skaflar hverfi eða ekki, en hinsvegar er engin ástæða til að gera lítið úr þessu því svona skaflar eru ágætis tíðarfarsmælir og endurspegla snjóalög, úrkomu og hitafar í þónokkuð víðu samhengi. Myndin að ofan er tekin þriðjudaginn 6. júlí 2010.

Mögulega erum við að sjá fram á að skaflarnir hverfi fyrr á þessu ári en gerst hefur í marga áratugi að minnta kosti. Frá árinu 2001 hefur snjó alltaf tekið upp í Esjunni, sem er lengsta tímabil af því tagi sem þekkt er. Yfirleitt hefur snjóinn tekið upp síðsumars í ágúst eða september og jafnvel ekki fyrr en í október. Árið 2003 þótti snjórinn hverfa óvenju snemma en þá hef ég punktað niður hjá mér dagsetninguna 30. júlí eða þar um bil. Við getum verið alveg örugg að snjórinn hverfi fyrir þann tíma.

Í fyrra var það alveg með herkjum að snjórinn næði að hverfa því þann 26. september snjóaði í Esjuna daginn eftir að allur snjórinn hvarf. Sá snjór hélst, og ef til vill á sá septembersnjór hlut í þeim smásköflum sem eftir eru núna í Gunnlaugsskarði í Esjunni.

Til að fá samanburð milli ára þá kemur hér önnur mynd sem ég tók í fyrra svo seint sem þann 9. ágúst og er horft til Esjunnar frá sama stað, eða frá Laugarnesi. Eins og sjá má er nokkuð mikill munur á milli ára, jafnvel þótt myndin í fyrra sé tekin rúmum mánuði seinna að sumrinu.

 
ESJA 9. ágúst 2009.

Í framhaldi af þessu má benda á bloggfærsluna frá apríl þar sem ég bar saman hvernig Esjan hefur komið undan vetri hin síðustu ár:

Hvernig kemur Esjan undan vetri? 

Mánaðarmetin í Reykjavík

Í tilefni af nýju Reykjavíkurmeti meðalhitans í júní er við hæfi að fara yfir stöðu annarra mánaðarmeta fyrir borgina. Þótt síðustu 10 ár hafi verið þau hlýjustu í borginni og á landinu í heild síðan mælingar hófust, eru metin samt sem áður frá öllum tímum og ekkert sérstaklega líklegt að þau verði öll slegin í bráð.

Reykjavík á ekki eins langa og samfellda veðurathuganasögu og Stykkishólmur. Ég ætla ekki að fara út í þá sögu, en í nýju tíðarfarsyfirliti veðurstofunnar fyrir júní er sagt að mælt hafi verið í Reykjavík frá 1871. Þó eru til tölur sem ná ósamfellt lengra aftur. Allavega náðist að mæla hin óvenjulegu vetrarhlýindi árið 1847 eins og kemur fram hér að neðan.

Til samanburðar við veðurmetin er ég með meðalhita áranna 2000-2009 eins og ég hef reiknað þau. Að auki gróf ég upp af vef Veðurstofunnar upplýsingar um hita hvers mánaðar en þær ná ekki lengra aftur en til janúar 1931. Þeim fer fækkandi sem muna veður fyrir þann tíma og læt ég því þessi ár eftir 1930 duga í upptalningu á öðrum hitakærum mánuðum. Veðurstofan mætti þó alveg demba inn eldri upplýsingum fyrir okkur grúskarana. Ég get ekki lofað að þessi samantekt sé villulaus en það er þó aldrei að vita að svo sé.

Mánaðarmet hitans fyrir Reykjavík

Janúar 1847: 3,9°C  (Meðalhiti 2000-2009: 0,7°C)
Það hefur greinilega verið mjög hlýtt akkúrat þarna um miðbik 19. aldar ef marka má þessa tölu sem sýnir að ekki var samfelld kuldatíð á 19. öldinni. Þessi tala gæti alveg verið nærri lagi því mjög hlýtt mældist einnig í Stykkishólmi. Eftir 1930 hafa janúarmánuðir aðeins þrisvar farið yfir 3 stigin, það var árin 1947: 3,3 stig, 1964: 3,5 og 1987: 3,1 stig. Á þessu ári var meðalhitinn í janúar 2,4 stig sem er hlýjasti janúar frá aldamótum.

Febrúar 1932: 5,0°C  (Meðalhiti 2000-2009: 0,4°C)
Mjög flott hitamet sem enginn annar febrúarmánuður hefur komist í námunda við eftir 1930. Árið 1965 var meðalhitinn 4,0 stig og 1964 var hann 3,5 stig. Af þeim nýjustu var meðalhitinn í febrúar 2006: 3,3 stig.

Mars 1847: 6,4°C  (Meðalhiti 2000-2009: 1,6°C)
Aftur kemur árið 1847 við sögu með óviðjafnanlegt met sem meira að segja er hærra en aprílmetið. Eftir 1930 er það hinsvegar sjöundi áratugurinn sem stendur sig best. Fyrst árið 1963 þegar meðalhitinn var 4,6 stig og svo 1964 með mjög fínan 5,7 stiga meðalhita enn og aftur. Þó nokkuð hlýir marsmánuðir hafa komið síðustu árin en engin hefur þó náð 4 stigum. Árið 2002 var meðalhitinn 3,9 stig.

Apríl 1974: 6,3°C  (Meðalhiti 2000-2009: 4,1°C)
Litlu munaði að þetta met frá þjóðhátíðarárinu yrði slegið 2003 en þá var meðalhitinn 6,2 stig. Það er mikill munur á því og 2,8 stiga meðalhitanum sem var í apríl á þessu ári.

Maí 1935: 8,9°C  (Meðalhiti 2000-2009: 6,8°C)
Eftir að þetta met var sett árið 1935 er það maí 1960 sem hefur staðið sig best með 8,7 stig. Eftir langa pásu í hlýjum maímánuðum kom loksins almennilega hlýr maí árið 2008 með 8,6 stig. Á þessu ári stóð maí sig alveg prýðilega og náði 8,2 stigum.

Júní 2010: 11,4°C  (Meðalhiti 2000-2009: 10,2°C)
Að þessu sinni var júní þessa árs metmánuður og náði að slá út 7 ára gamalt met frá 2003 þegar meðalhitinn var 11,3 stig. Annars var júníhitinn 11,1 stig árið 1941 en fyrir utan þessi ár hefur júní ekki náð 11 stigum eftir 1930. Nokkrir aðrir mánuðir hafa þó komist nokkuð nálægt því á síðustu árum.

Júlí 1991: 13,0°C  (Meðalhiti 2000-2009: 11,8°C)
Mikla hitabylgju gerði fyrri hlutann í júlí 1991 og mánuðurinn er ennþá hlýjasti mánuður sem mælst hefur í Reykjavík. Atlögur voru gerðar að þessu meti árin 2007 og 2009 en þau ár náði meðalhitinn 12,8 stigum. Árið 1936 var hitinn einnig 12,8 stig. Fleiri mánuðir á því tímaskeiði gerðu það líka gott svo sem 1939 og 1944, báðir með 12,6 stig.

Ágúst 2003: 12,8°C  (Meðalhiti 2000-2009: 11,3°C)
Árið 2003 er hlýjasta mælda árið í Reykjavík og státar af hlýjasta ágústmánuðinum. Sumarið eftir, eða ágúst árið 2004 gerði svo síðsumars-hitabylgjuna miklu sem dugði þó ekki til að slá metið frá árinu áður, mánuðurinn náði „bara“ öðru sæti með 12,6 stig. Með metinu 2003 var slegið 123 ára met frá árinu 1880 þegar meðalhitinn var 12.4 stig.

September 1939 og 1958: 11,4°C  (Meðalhiti 2000-2009: 8,7°C)
Hér eru tveir mánuðir fremstir og jafnir, báðir frá hlýindaskeiðinu á miðri síðustu öld. Í öðru sæti er svo september 1941 með 11,1 stig. Hin síðari ár hefur meðalhitinn mestur verið 10,5 stig árið 2006.

Október 1915: 7,9°C (Meðalhiti 2000-2009: 4,7°C)
Þó stutt væri í frostaveturinn mikla 1918 bauð október þetta ár upp á óvenjumikil hlýindi. Eftir 1930 eru bæði október 1946 og 1959 nokkuð nálægt metinu með 7,7 stig. Það er kominn tími á afburðahlýjan október því það mesta á þessari öld er 6,2 stig árið 2001.

Nóvember 1945: 6,1°C  (Meðalhiti 2000-2009: 2,4°C)
Þessi mánuður er svo afgerandi hlýjastur að varla tekur því að nefna aðra. Árið 1956 var meðalhitinn 5,0 stig og 4,7 stig þótti bara mjög gott árið 2002.

Desember 2002: 4,5°C  (Meðalhiti 2000-2009: 1,5°C)
Ólíkt styttra er í desembermetið heldur en í öðrum vetrarmánuðum. Næstum því eins hlýtt var árið 1933 þegar meðalhitinn var 4,4 stig. Gott dæmi um hvað svona vetrarhlýindi eru sjaldgæf er sú staðreynd að eftir 1933 komst meðalhitinn ekki yfir 3 stig fyrr en árið 1987 þegar meðalhitinn vippaði sér léttilega upp í 4,2 stig.

- - - -

Út frá þessu má velta fyrir sé dreifingu mánaðarmetanna. Meðalhiti í Reykjavík síðustu 10 ár er rúmlega 1°C fyrir ofan meðalhita áranna 1961-1990. Hlýnun hvers mánaðar er yfirleitt þar nálægt, nema október sem hefur bara hlýnað um 0,3°C og febrúar sem hefur nánast ekki hlýnað neitt.

Mjög hlýir vetrarmánuðir virðast geta komið þrátt fyrir kaldari veðráttu á langtímaskala. Uppskriftin að hlýjum vetrarmánuðum er eiginlega bara eindregin sunnanátt og þá skiptir kannski litlu máli hvort hafís sé fyrir norðan land eða ekki.

Greinilegt er að með þeim hlýindum sem hafa verið frá aldamótum, eru það helst sumarmánuðirnir sem hafa verið að slá metin. Kannski er stutt í að 13 stiga hitametið frá í júlí 1991 verði bætt, blábyrjunin á þessum mánuði lofar allavega góðu. Sum metin virðast ansi erfið til að bæta, en ef óvenjuleg hlýindi hafa komið áður, þá hljóta þau að endurtaka sig fyrir rest, ef rétt er að við lifum á hlýnandi tímum.

- - - - 

Upplýsingar um hitametin nálgaðist ég á bloggsíðu Sigurðar Þórs Guðjónssonar, Allra veðra von: Veðurmet í Reykjavík.

Upplýsingar frá Veðurstofunni yfir hitann í Reykjavík er hægt að finna hér:
Veðurfarsupplýsingar frá 1949 og hér: Meðalhiti mánaða frá 1931-2000

Hitametin féllu víða um land í júní