Í hvað stefnir Reykjavíkurhitinn 2015?

Það hefur legið nokkuð ljóst fyrir að árið 2015 verður ekki með hlýjustu árum í Reykjavík eða yfirleitt á landinu. Fyrstu mánuðina var lítið um hlýindakafla í stíl við þá sem oft hafa komið að vetrarlagi og vormánuðirnir voru kaldir. Apríl og maí í Reykjavík voru báðir þeir köldustu það sem af er öldinni og maí reyndar sá kaldasti síðan 1979. Þegar svo júní bættist við sem rétt hékk í "kalda meðaltalinu" frá 1960-90 er ekki nema von að vangaveltur væru uppi hvort hlýindatímum hér á landi væri lokið, með snjóum fram á vor, kaldari sjó umhverfis landið og almennri vosbúð til sjávar og sveita. Sjálfur velti ég fyrir mér möguleikanum á mestu kólnun milli tveggja ára, hér í Reykjavík allavega, sem reyndar var ekki fjarri lagi í ljósi þess hve árið 2014 var hlýtt.

En þá er að skoða stöðuna nú þegar aðeins tveir mánuðir eru eftir af árinu. Þar kemur mánaðarhitasúluritið til sögunnar sem sýnir hvernig meðalhitinn í Reykjavík hefur þróast (fjólubláar súlur). Til viðmiðunar er meðalhiti mánaðanna síðustu 10 ár (rauðar súlur) og kalda opinbera meðaltalið 1961-1990 sem enn er í gildi (bláar súlur). Eins og sjá má hefur hitinn nokkuð tekið við sér þar sem fjórir síðustu mánuðir eru yfir kalda meðaltalinu og síðustu tveir mánuðir að auki yfir meðalhita síðustu 10 ára.

Lengst til hægri á myndinni eru árshitasúlur og að venju sýna tónuðu súlurnar þar áætlaðan árshita 2015 eftir því hvort hiti síðustu mánaðanna verði í samræmi við kalda meðaltalið eða síðustu 10 ár. Þannig fást tölurnar 4,5° með því að reikna með tiltölulega köldu framhaldi og 4,7° með tiltölulega hlýju framhaldi. Báðar tölurnar eru ofan við meðalhita áranna 1960-90 en nokkuð fyrir neðan meðalhita síðustu 10 ára og jafnframt ljóst, ef þetta verður raunin, að árið verður það kaldasta af þeim 15 árum sem þá verða liðin af öldinni. Þó er ekki endilega útséð með það. Meðalhiti ársins 2013 var 4,9 stig og rétt rúmlega það en mér reiknast svo til að meðalhiti síðustu tveggja mánaða ársins þurfi að vera um 3,3 stig til að ná árinu 2013. Þeir mánuðir voru reyndar yfir því í fyrra vegna mikilla hlýinda í nóvember en annars er á talsverðan bratta að sækja.

Svo er spurning hvort hægt sé að tala um kalt ár þótt meðalhitinn verði 4,5-4,7 stig. Það yrði þó yfir opinbera viðmiðunartímabilinu, sem ég hef nefnt hér „kalda meðaltalið“. Meðalhiti þessarar aldar er hinsvegar um 5,5 stig og ef við segjum að það sé réttari meðalhiti og eitthvað sem er eðlilegt og komið til að vera, þá er þetta vissulega kalt ár, en tæplega annars.

 

Geimveruat

Það skal viðurkennt að maður tók dálítinn kipp um daginn þegar fréttir bárust að því utan úr heimi að stjörnufræðingar hefðu komið auga á dularfull fyrirbæri, umhverfis einhverja stjörnu, sem erfitt væri að útskýra með öðru en að hátæknisamfélag væri þar að verki. Það var aðallega umfjöllun í Independent sem sem vakti athygli en þeir voru fljótir að vísa til geimvera sem líklegri skýringu á tilurð fyrirbærisins sem fannst með aðstoð Kepler sjónaukans.

Eins og oft áður reyndust þetta þó vera einhver tálsýn eða hrein æsifréttamennska og auðvitað kom "Stjörnu-Sævar" okkur aftur niður á jörðina með nánari útskýringar og benti á að geimverur væru neðstar á blaði þegar skýringa væri leitað. Það væru ýmsar náttúrulegar skýringar í boði á þessu fyrirbæri eins og til dæmis halastjörnubrot sem höfðu raðað sér upp með sérstökum hætti umhverfis umrædda stjörnu. Einnig skal hafa í huga að vísbendingar um að eitthvað væri á ferð þarna fengust með því að mæla lítilsháttar en reglulegar breytingar á birtistigi stjörnunnar sem gerist þegar eitthvað gengur fyrir hana, eins og til dæmis reikistjörnur. Það sást því ekki beinlínis neitt umhverfis stjörnuna, aðeins vísbendingar um eitthvað óvenjulegt.

Ef rétt hefði verið og staðfest að þarna væri eitthvað hátæknilegt á ferð, hefðu það verið stórtíðindi sem breytt hefðu miklu, því fram að þessu höfum við jarðarbúar ekki fundið neitt sem hönd á festir um líf á öðrum hnöttum, hvað þá þróuð samfélög geimvera. Dularfulla stjarnan (KIC 8462852) sem augu manna beindust að er í 1.481 ljósára fjarlægð, sem þýðir að það sem við sjáum þar eru í raun 1.481-árs gamlar fréttir. Vegna fjarlægða í alheiminum erum við alltaf að horfa á gamla atburði þegar við horfum til stjarnanna og mis gamla eftir því hversu fjarlægar stjörnurnar eru. Sama gildir ef hugsanlegar geimverur í þessu tiltekna fjarlæga sólkerfi væru að fylgjast með jörðinni núna. Það sem þeim birtist er jörðin eins og hún var fyrir 1.481 ári þegar miðaldir voru gengnar hér í garð með þjóðflutningnum miklu og allskonar umróti í Evrópu eftir fall Rómaveldis. Væntanlega væri þó fáar vísbendingar um að hér væri eitthvað háþróað líf á ferðinni enda langt í útsendingar útvarpsstöðva og annarra ljósvakamiðla.

En eru annars einhverjar geimverur og hátæknisamfélög þarna úti? Já verðum við ekki að segja það? Úr því það er hægt á jörðinni þá hlýtur það að vera hægt annarsstaðar. Það er þó ekki þar með sagt að háþróað líf og hátæknisamfélög verði til svo auðveldlega, öðru nær. Skýringin á tilvist geimvera hlýtur miklu frekar að vera sú að heimurinn er svo ógnastór að eiginlega allt hlýtur að vera til einhverstaðar og í miklu úrvali. Fjarlægðir eru hinsvegar að sama skapi ægilegar sem ætti að skýra hvers vegna við höfum ekki orðið vör við neitt þarna úti og enginn sennilega orðið var við okkur. Kannski er það jafnvel svo að tegundin maður sé langtæknivæddasta lífvera gjörvallrar vetrarbrautarinnar og eina lífveran sem hugsar yfirleitt eitthvað út fyrir sólkerfið. En jafnvel þó að eitthvað líf og vit sé í kringum okkur þá trú ég því að samskipti og heimsóknir geimvera til jarðar séu nánast alveg út úr myndinni í nútíð, fortíð og framtíð þótt sumir vilji trúa öðru í þeim efnum. Það má þó alltaf leika sér að möguleikunum eins og þeim að í jarðsögunni hafi kannski einu sinni komið geimverur sem hafa verið svo óheppnar að vera étnar af risaeðlum.

- - -

Myndskreytingin sem fylgir er úr kvikmyndinni Mars Attach frá árinu 1996

 

Geimverur neðstar á blaði

Tæknispjall

Fyrir mjög mörgum árum sá ég í sjónvarpi allra landsmanna gamla svarthvíta bíómynd, sem ég veit ekkert um, nema hvað hún fjallaði um ungan mann sem á einhvern hátt komst yfir lítið handtækt tæki sem var gætt þeim eiginleikum að hægt var að spjalla við það og fá ráðleggingar til að komast áfram í lífinu. Þetta tæki var sem sagt gætt mannsrödd og áttu ráðleggingar þess ekki að bregðast. Tækið sagði unga manninum nákvæmlega hvað hann ætti að gera til að græða peninga og það sem mestu máli skipti, hvernig hann átti að krækja í draumaprinsessuna. Nú man ég ekki alveg framvinduna en auðvitað endaði myndin á því að allt var komið í hönk hjá aumingjans manninum því ráðleggingar tækisins reyndust þegar til kom ekki eins skynsamlegar og það hélt sjálft fram. Að lokum frelsaði hann sjálfan sig og henti tækinu í næstu ruslatunnu þrátt fyrir áköf mótmæli þess.

Kannski kannast einhver við þessa bíómynd sem var dæmigerð áminning um að varasamt getur verið að treysta tækninni um of. Myndin gæti verið eitthvað um 50 ára gömul en á sjöunda áratugnum var eins og oft áður mikil trú á því að tæknin ætti eftir að leysa flest okkar vandamál og létta okkur lífið. Við áttum auðvitað að geta skroppið til tunglsins í sumarfríum árið 2000. Mennirnir kæmu úr vinnu svífandi um á fljúgandi bílum á meðan næringarríkar matarkökur væru galdraðar fram í sjálfvirkum eldhúsum húsmóðurinnar.
Ekki er þetta alveg svona í dag og sjálfsagt myndi tímaflökkurum frá sjötta áratugnum reka í rogastans yfir því hvað lítið hefur í raun breyst. Við erum enn að aka um á fjórhjóla bensínbílum eins og gert hefur verið í 100 ár. Flugvélar hafa lítið breyst, algengasta farþegaþotan er ennþá Boeing 747 sem flaug fyrst árið 1969, löngu er búið að leggja síðustu hljóðfráu Concorde þotunni og Bandaríkjamenn þurfa að leita á náðir Rússa til að koma sér upp fyrir lofthjúpinn í Soyuz-geimflaugum sem hafa verið í notkun síðan 1966. Ýmislegt hefur þó breyst en sá lúxus sem til staðar er í dag er að mestu bundin við betur stæða jarðarbúa á meðan meirihluti fólks í heiminum býr við takmarkanir vegna fátæktar.

Tæknibyltingin sem þó er orðin er samt sem áður mjög merkileg og þarf ekki að gera lítið úr henni þó hún stuðli ekki alltaf að bættu mannlífi. Tæknibyltingin er ekki mjög sýnileg í raun og hún hefur ekki breytt ásýnd borga og umhverfisins svo mjög. Byltingin felst í aðgengi upplýsinga, samskiptum manna á milli og afþreyingu sem óðum gerir svo margt úrelt sem þótti frábært fyrir nokkrum árum. Allt er nú aðgengilegt í litlu tæki sem menn ganga með á sér hvert sem þeir fara, enda er í einu og sama tækinu samankomnir allir helstu fjölmiðlar heimsins, vídeóleigur, dagblöð, sjónvarp og útvarpsstöðvar, auk myndavélar, kvikmyndatökuvélar, einnig alfræðisafn með upplýsingum um hvaðeina, orðabækur, bókasafn, ritvél og reiknivél, staðsetningatæki, landakort af öllum heiminum og öllum borgum, áttaviti, vasaljós og að ógleymdum sjálfum símanum sem óðum er að verða undir í samkeppni við samskiptaforrit sem aldrei eru á tali.

En tækin, eða hinir svokölluðu snjallsímar, sem fólkið gengur með, eru samt sem áður engar vitvélar og það þýðir ekkert að spyrja þau hvaða stefnu eigi að taka í lífinu. Þrátt fyrir tæknina munu menn halda áfram að verða sínar eigin snjallverur og sinnar eigin gæfu smiðir. Menn munu líka halda áfram að misskilja mann og annan og jafnvel hengja bakara fyrir smiði. Ætli það verði ekki þannig um ókomna tíð?

Gengið á Ben Nevis

Það var fyrir rúmu ári síðan að ég fór að spá í hvernig best væri að bregðast við yfirvofandi persónulegum tímamótum hjá mér sem tilkomin eru af notkun okkar á tugakerfinu við aldursákvarðanir sem og annað. Það sem kom strax upp í hugann var að ganga á eitthvað gott fjall erlendis sem risi hærra en önnur fjöll í viðkomandi umdæmi eða landi og leiddu þær pælingar fljótlega til Skotlands þar sem er að finna hæsta fjall Bretlandseyja, Ben Nevis, 1344 metrar á hæð. Annað vissi ég svo sem ekki um þetta fjall en eftir smá eftirgrennslan komst ég að því að þetta væri vel göngufært og talsvert gengið.

Auðveld aðkoma er að Ben Nevis sem stendur rétt ofan við bæinn Fort William. Talað var þó um að Ben Nevis væri fjall sem ekki ætti að vanmeta. Þar uppi sæist sjaldan til sólar - hvað þá til annarra fjalla, auk þess sem þar geisuðu gjarnan miklir vindar sem svipt gætu mönnum fram af hengiflugum, færu þeir ekki varlega. Þetta ætti ekki síst við á haustin þegar Atlantshafslægðirnar fara að gerast ágengar enda ekki að ástæðulausu að stofnað var til veðurathugana á þessum stað seint á 19. öld. Þetta var sem sagt ákveðið. Konan féllst á að taka þátt og var bókuð gisting við fjallsrætur í bænum Fort William. Uppganga yrði stóra daginn, 30. september, en ef illa viðraði var dagurinn á eftir til vara.

Þegar leið á september og styttast fór í þetta var auðvitað legið yfir veðurspám sem voru æði síbreytilegar - allt frá óskaplegri blíðu til stórviðra af verstu gerð. Tilefni til bjartsýni fór þó vaxandi vegna mikils hæðarsvæðis sem gerði sig líklegt að leggja undir sig Bretlandseyjar. Það stóðst, því þegar komið var til staðarins og uppgöngudagur rann upp, var heiður himinn, logn en dálítið morgunsvalt og fjallið blasti við í allri sinni dýrð.

Stígurinn sem liggur upp fjallið var upphaflega ætlaður hestum sem fluttu vistir til veðurathuganamanna á fjallstoppinum. Stígurinn er aldrei verulega brattur þar sem hann liggur í hlykkjum utan í hlíðunum en er þó nokkuð grófur á köflum. Árið 1911 vildu menn sýna fram á hversu nýjustu bifreiðarnar væru megnugar þegar tókst að drösla einu Ford-T módeli alla leið upp í auglýsingaskyni. Sú ferð tók að vísu næstum þrjá daga með miklum tilfæringum en niðurleiðin var hinsvegar farin á þremur klukkutímum.

Á toppi Ben Nevis er mjög stórgrýtt og eru leifar mannvirkja áberandi en þær tengjast mönnuðu veðurathuganastöðinni sem þarna var rekin á árunum 1883-1904. Vinnan þar hefur sjálfsagt verið harðneskjuleg í verstu vetrarveðrunum og örstutt í þverhnípt hengiflug. Með tilkomu göngustígsins og starfseminnar á Ben Nevis varð þetta fljótlega vinsæl gönguleið ferðafólks og svo fór að reist var gistiheimili við hlið hýbýla veðurathuganamanna og segir sagan að þeim hafi stundum þótt nóg um ónæðið af völdum góðglaðs göngufólks. Gistiheimilið hélt velli í nokkur ár eftir að veðurathuganastöðin var lögð niður en í dag standa veðurbarðar rústirnar einar eftir af öllu saman.

Það var hinsvegar enginn veðurbarningur þennan síðasta dag septembermánaðar á Ben Nevis árið 2015. Þeir sem lögðu á sig gönguna alla leið á toppinn voru því alveg í skýjunum þótt engin ský væru á lofti enda upplifðu menn þarna einstaka veðurblíðu með stórbrotnu útsýni í allar áttir þar sem hver Skoski fjallstoppurinn tók við af öðrum. Þetta munu vera leifar gamalla fellingafjalla sem mynduðust fyrir um 400 milljón árum þegar mikið sameiningarferli meginlanda átti sér stað og hefur verið kölluð Kaledóníufellingin og er myndun Noregsfjalla einnig hluti af því ferli. Ekki sást til snjóa í fjöllum en þó örlaði enn á smásköflum í skuggsælum giljum þarna neðan við fjallstoppinn.

Niðurleiðin er auðvitað jafn löng og uppgangan. Það var lýjandi að feta sig alla þessa leið niður eftir hörðum stígnum og maður hefði alveg þegið góðan snjóskafl til að renna sér niður eins og gjarnan á íslenskum fjöllum. En þessi tímamótaferð lukkaðist sem sagt vonum framar. Helst að bakpokinn hafi verið óþarflega úttroðinn af ónotuðum skjólfatnaði sem þó er alltaf vissara að hafa með á fjöll. Tala nú ekki um þegar um er að ræða hæsta fjall Bretlandseyja, svo hátt sem það nær.

Karlinn sjálfur á toppnum.

Hafíslágmark á Norðurslóðum

Nú bendir allt til þess að hinu árlega hafíslágmarki á Norðurslóðum hafi verið náð enda sólin það lágt á lofti að hún megnar ekki lengur að vega á upp móti hitaútgeislun lofts og sjávar þarna norður frá. Dagsetning sjálfs lágmarksins mun vera 8. september að þessu sinni sem er frekar í fyrra fallinu en annars er algengast að lágmarkið sé einhverntíma um miðjan mánuðinn. Það er þó allur gangur á þessu eins og með sjálft hámarkið að vetralagi sem í ár var óvenju snemma á ferðinni og auk þess með allra lægsta móti frá upphafi nákvæmra gervitunglamælinga árið 1979.

Hafíslágmarkið 2015 mun vera það fjórða lægsta í útbreiðslu talið. Mjög svipað árinu 2011 en dálítið fyrir ofan fyrrum metári 2007 þegar ísinn hélt áfram að bráðna fram í seinni hluta september. Árið 2012 heldur enn lágmarksmetinu með miklum glans en hinsvegar er útbreiðslan í ár mun minni en í lágmörkunum 2013 og 2014. Ísinn er því alls ekki að aukast og ekki heldur að slá nýtt lágmarksmet en sögulegheit fara þó alltaf eftir því hvað menn vilja miða við. Umrædd ár eru borin saman á mynd sem unnin er útfrá á línuriti National Snow and Ice Data Center.

Línuritið sem vísað er í er gagnvirkt og er hægt að bera saman hvaða ár sem er. Einnig er hægt að kalla fram kort með hafísútbreiðslu hvaða dag sem er aftur í tímann. Til nánari glöggvunar hef ég sett saman mynd með hafíslágmörkum sex valinkunnra ára frá 2000 til 2015 sem gefur smá sýnishorn af þróuninni.

Á kortinu fyrir árið 2000 má sjá hvernig staðan var rétt um aldamót en þá var lítið um opin höf á N-Íshafinu í sumarlok. Ísinn hafði þó minnkað frá fyrri árum og almennt reiknað með að N-Íshafið gæti orðið íslaust á seinni hluta þessarar aldar. 2007 var mikið tímamótaár en þá voru aðstæður afar hagstæðar til að bræða ísinn auk þess sem mikið af þeim ís sem ekki bráðnaði barst suður með Grænlandi. Þarna fór mönnum að verða ljóst að ísinn gæti horfið í lok sumars mun fyrr en áður var talið, jafnvel á nokkrum árum. Ísinn náði þó að jafna sig eitthvað á ný en útbreiðsla ársins 2011 varð síðan sú önnur lægsta frá upphafi. Annað tímamótaár varð svo 2012 þegar ísinn bráðnaði mikið á alla kanta og þynntist mjög. Aftur braggaðist ísinn næstu tvö ár og árið 2014 var greinilegt að ísinn væri ekki á förum alveg á næstunni. Nú árið 2015 hefur ísinn minnkað á ný og orðinn álíka og hann var í sumarlok 2011 sem var einmitt árið á undan metárinu mikla.

Hvað gerist á næstu árum veit ég ekki enda er ég frekar illa að mér í framtíðinni. Það er allavega ljóst að hlutirnir geta breyst mjög á örfáum árum. Þannig gæti ísinn allt eins verið horfinn að mestu í sumarlok eftir tvö ár ef réttar aðstæður skapast, á hinn bóginn gæti ísinn allt eins átt það til að aukast á ný og lifað ágætu lífi langt fram eftir öldinni. Þessi óvissa gerir hlutina bara meira spennandi að fylgjast með, hafi maður á annað borð áhuga á þessu.

- - -

Heimildir og nánari upplýsingar: http://nsidc.org/arcticseaicenews

Samanburður á sumarveðurgæðum í Reykjavík

Nú þegar aðal-sumarmánuðirnir er að baki er komið að því að skoða hvernig sumarið plummaði sig hér í Reykjavík miðað við fyrri sumur. Til grundvallar eru mínar eigin veðurskráningar en aukaafurð út frá þeim er einkunnakerfi þar sem hver dagur fær sína einkunn á skalanum 0-8 út frá veðurþáttunum fjórum: sól, úrkomu, vindi og hita. Mánaðareinkunnir reiknast út frá meðaltali allra daga og sumareinkunnin sömuleiðis. Þannig get ég borið saman veðurgæðin eins og þau koma út úr mínum skráningum sem ná allt aftur til ársins 1986.

Að þessu sinni fær sumarveðrið í Reykjavík 2015 fær einkunnina 4,90 sem er bara nokkuð gott þó ekki sé það í sama stjörnuflokki og þau allra bestu. Nýliðið sumar var reyndar með allra besta móti í Reykjavík og nágrenni miðað við aðra landshluta, sérstaklega Norður- og Austurland þar sem sumarið var næstum eins ómögulegt og það getur orðið. Þannig er það bara, veðurgæðum er oft misskipt hér á landi og að þessu sinni hafði suðvesturhornið vinninginn.
Hæsta einkunnina frá upphafi fær sumarið 2009: 5,37. Sumarið 1989 er það lakasta með 4,10 stig en meðaleinkunn allra sumra er 4,74. Niðurstöðum má taka með fyrirvara enda miðast einkunnir bara við mitt skráningarkerfi en svona á heildina litið ætti þetta að gefa ágætis vísbendingar. Að sjálfsögðu kemur hér súlurit yfir niðurstöður og undir því er stuttaraleg lýsing á öllum sumrum frá 1986.

Stuttaraleg lýsing á öllum sumrum frá árinu 1986. Tek fram að aðallega er hér miðað við mitt heimapláss, Reykjavík, nema annað sé tekið fram.
1986 4,46 Júní var dimmur, kaldur og blautur suðvestanlands en júlí og ágúst öllu betri.
1987 4,73 Sólríkt og þurrt í júní og ágúst, en júlí var sólarlítill og blautur.
1988 4,30 Afar slæmur júnímánuður og einn sá sólarminnsti í Reykjavík. Júlí var ágætur en ágúst ekkert sérstakur. Óvenjumikið þrumuveður suðvestanlands þann 10. júlí.
1989 4,10 Júlí brást algerlega og var sá sólarminnsti sem mælst hefur í Reykjavík auk þess að vera kaldur. Júní og ágúst voru einnig frekar svalir er skárri að öðru leyti.
1990 4,50 Lítið eftirminnilegt sumar sem var í slöku meðallagi. Reykjavíkurhitinn í júlí var þó sá hæsti í 22 ár.
1991 4,93 Júní var sérstaklega sólríkur og á eftir fylgdi heitasti júlímánuður sem komið hefur í Reykjavík og voru slegin hitamet víða um land. Í mikilli hitabylgju náði hitinn 23,2 stigum í borginni þann 9. júlí en sá mánuður varð hlýjastur allra mánaða í Reykjavík 13,0 gráður.  
1992 4,37 Sumarið ekkert sérstakt og aldrei mjög hlýtt. Eftirminnilegast er kuldakastið um Jónsmessuna í annars mjög köldum júnímánuði, þar snjóaði fyrir norðan og einnig til fjalla sv-lands.
1993 4,70 Ágætt tíðarfar en besta veðrið var í júlí en þá var mjög bjart og þurrt í Reykjavík en kalt fyrir norðan.
1994 4,80 Sumarið var sæmilegt með köldum júnímánuði en júlí var frekar hlýr.
1995 4,33 Sumarið ekki gott nema hvað júlí var ágætur. Ágúst var mjög þungbúinn.
1996 4,63 Fátt eftirminnilegt þetta sumar. Ágúst var mjög dapur í Reykjavík en góður kafli kom um miðjan júlí.
1997 4,80 Sumarið var þurrt og bjart framan af en júlí og ágúst ollu vonbrigðum SV-lands.
1998 4,93 Sumarið var gott í heildina. Júnímánuður var bjartur og þurr og var ásamt ágúst sá hlýjasti í mörg ár.
1999 4,60 Sumarið var frekar blautt þar til í ágúst, en þá var bjart og hlýtt.
2000 4,77 Ágætt sumar með köflum en mjög sólríkt og þurrt fyrir norðan og austan.
2001 4,70 Sumarið var ágætt í heildina þó lítið væri um hlýja daga.
2002 4,57 Júní var hlýjasti mánuðurinn að þessu sinni. Hitinn náði þá 22 stigum sem er hitamet fyrir júní. Sumarið þótti ekkert sérstakt en var nokkuð milt.
2003 4,80 Júní og ágúst urðu hlýrri en nokkru sinni í Reykjavík enda var sumarið það hlýjasta sem mælst hafði í borginni sem og víða um land. Nokkuð rigndi þó með köflum.
2004 5,13 Sumarið var bæði hlýtt og sólríkt. Í ágúst gerði mikla hitabylgju SV-lands þar sem hitinn fór yfir 20 stig í borginni fjóra daga í röð, nýtt hitamet var þá sett í Reykjavík: 24,8 stig.
2005 4,73 Sumarið var sæmilegt fyrir utan þungbúinn og svalan kafla í júlí.
2006 4,47 Sumarið var þungbúið og blautt suðvestanlands framan af en rættist heldur úr því er á leið.
2007 5,13 Sumarið var yfirleitt hlýtt og þurrt og mjög gott um mest allt land. Í Reykjavík var júlímánuður sá næst hlýjasti frá upphafi.
2008 4,90 Afar sólríkur og þurr júnímanaður en síðan köflóttara, mjög blautt í lok ágúst. Enn var slegið hitamet í Reykjavík, nú í hitabylgju undir lok júlí þegar hitinn komst í 25,7 stig.
2009 5,37 Mjög gott sumar sunnan og vestanlands, sérstaklega júlímánuður sem var sá þurrasti í Reykjavík síðan 1889 og sjálfsagt einn af bestu veðurmánuðum sem komið hafa í Reykjavík.
2010 5,13 Eitt hlýjasta sumar í Reykjavík. Júní var sá hlýjasti frá upphafi, júlí jafnaði metið frá 1991 og ágúst með þeim hlýjustu. Aldrei var þó um að ræða verulega hitabylgju.
2011 5,03 Sumarið byrjaði heldur kuldalega, sérstaklega norðaustanlands. Annars yfirleitt bjart og þurrt suðvestanlands.
2012 5,33 Mjög gott sumar víðast hvar. Sólríkt, þurrt og hlýtt. Óvenjudjúp sumarlægð kom suður að landi 22. júlí.
2013 4,37 Mikið bakslag í veðurgæðum sunnan- og vestanlands. Ágætis kafli seinni hlutann í júlí bjargaði þó miklu.
2014 4,73 Nokkuð blautt fram yfir mitt sumar og fáir sólardagar. Júní var þó með þeim allra hlýjustu. Ágúst nokkuð góður en endaði með óveðri í lok sumars.
2015 4,90 Ágætt sumar suðvestanlands en óvenju slæmt norðanlands og austan. Júní fremur kaldur í borginni framan af en annars var hitinn nærri meðallagi. Þurrt og nokkuð bjart var fram í miðjan ágúst þegar tók að rigna. Stuttur hlýindakafli kom seint í ágúst. Snjór var lengi að hverfa víða á hálendinu og allnokkrir skaflar í Esju lifðu sumarið.

Þannig er það. Því má svo bæta við að september hefur farið vel af stað norðan- og austanlands sem er nokkur sárabót fyrir sumarið þar. Annars er september ekki talinn með hér þótt hann sé almennt talinn til sumarmánaða. Það á þó ekki við um þetta yfirlit enda fer venjulega verulega að halla að hausti þegar líður á mánuðinn.

20 stiga hitar í Reykjavík

Það eru alltaf viss tíðindi þegar hitinn í Reykjavík nær 20 stigum eins gerðist síðastliðinn þriðjudag þann 25. ágúst og ekki síður merkilegt að það gerist svona seint á sumrinu. Til að svo megi verða þarf helst af öllu hlýr loftmassi frá Evrópu að villast hingað með austanvindum sem knúnir eru af lægðarkerfum suður af landinu sem einmitt var reyndin að þessu sinni. Á þessari öld er það mun algengara en áður að hitinn nái 20 stiga markinu einhverntíma yfir sumarið. Kalda tímabilið á seinni hluta síðustu aldar státaði ekki af mörgum slíkum atburðum en aftur á móti gekk betur á hlýju áratugunum milli 1930-1960 þegar nálega annaðhvert sumar státaði af 20 stigum. Þetta má sjá á eftirfarandi mynd sem unnin er upp úr gögnum Veðurstofunnar.

Hæsti hiti sem mældist á hlýja tímabilinu um miðja síðustu öld var 23,2 stig, þann 17. júlí árið 1950. Hitinn náði 20 stigum fjórum sinnum næstu 10 árin en síðan liðu heil 15 ár án þess að það gerðist. Þann 9. júlí 1976 náði hitinn loks 20 stigum og það svo um munaði því nýtt glæsilegt hitamet var þá sett er hitinn komst í 24,3 stig. Aftur komst hitinn í hæstu hæðir í lok júlí 1980 þegar hann mældist í 23,7 stig. Merkilegt er reyndar að þetta er einu dæmin um 20 stiga hita á næstum 30 ára tímabili frá 1961-1989. Hitinn mjakaðist upp í 20 stig sumarið 1990 en í frægri júlíhitabylgju árið 1991 komst hitinn hæst í 23,2 stig. Upp úr aldamótum fór 20 stiga tilfellum fjölgandi og í ekki síður frægri hitabylgju í ágúst 2004 var nýtt hitamet sett í Reykjavík þann 11. ágúst er hitinn komst í 24,8 stig. Það met var ekki langlíft því það var slegið út af borðinu síðdegis þann 30. júlí árið 2008 er hitinn komst í 25,7 stig sem er núverandi met á hinum opinbera kvikasilfurmæli Veðurstofunnar. Ekki tókst hitanum að ná 20 stiga markinu sumarið 2014 en þó munaði mjög litlu en þar með lauk 7 ára 20 stiga syrpu sem hófst árið 2006. Við þekkjum auðvitað ekki framtíðina en höfum ekkert móti því að boðið verði reglulega upp á 20 stiga sumur á næstu árum en best er þó eins og ávallt að stilla væntingum í hóf.

Staðan á hnattræna mánaðarhitasúluritinu

Fyrr á árinu setti ég upp súlurit sem sýndi hnattrænan meðalhita mánaðanna og í hvað gæti stefnt með meðalhita ársins. Eins og  lofað var þé kemur hér uppfærsla sem sýnir stöðuna eftir 7 fyrstu mánuði ársins. Tölurnar sem unnið er eftir eru frá Nasa-Giss sem er ein þeirra stofnana sem halda bókhald um hitafar jarðar. Svo maður útskýri aðeins þá standa Bláu súlurnar á myndinni fyrir meðalhita hvers mánaðar síðustu 10 ár. Rauðu súlurnar sýna meðalhita mánaðanna ársins í fyrra, 2014, sem endaði sem hlýjasta árið frá upphafi mælinga. Að vísu með minnsta mögulega mun. Fjólubláu súlurnar sýna síðan þá mánuði sem liðnir eru af árinu 2015. Á súlunum fjórum lengst til hægri er árshitinn tekinn saman. Tónuðu súlurnar þar segja til um hvert gæti stefnt með árshitann eftir því hvort restin af árinu verður í samræmi við meðalhita sl. 10 ára eða í samræmi við metárið í fyrra. Tekið skal fram að tölurnar eru ekki eiginlegur meðalhiti, heldur frávik frá meðaltali eins og venjan er þegar rýnt er í hnattrænan hita. Nánari bollaleggingar eru undir mynd.

Eins og sjá má þá byrjaði árið mjög hlýtt á heimsvísu hvort sem borið er saman við sl. 10 ár eða 2014. Næstu tvo mánuði var meðalhitinn lægri en árið 2014 en síðustu tveir mánuðir eru hlýrri og reyndar eru báðir þeir hlýjustu miðað við sömu mánuði fyrri ára í gagnaröð Nasa-Giss. Samanlagt er þetta heitasta byrjun á ári frá upphafi mælinga eins og komið hefur fram í fréttum. Það er spurning hvort nokkur spenna sé í þessu lengur enda þykir mjög líklegt að árið 2015 verði það hlýjasta á jörðinni frá upphafi mælinga hvort sem mönnum líkar betur eða verr. Öflugt El-Nino ástand er enn að færa sig upp á skaftið í Kyrrahafinu og má því búast við áframhaldandi hlýindum frekar en að þau gangi til baka.

En þá að spádómssúlunum lengst til hægri. Með því að reikna framhald ársins af hógværð út frá meðaltali síðustu 10 ára fæst árshitinn +0,76°C sem með herkjum slær út methitaárið 2014. Verði meðalhitinn það sem eftir er jafnhár árinu í fyrra fer meðalhitinn hinsvegar upp í 0,81°C sem væri afgerandi hlýjasta árið á heimsvísu. Það má hafa í huga að september og október 2014 voru báðir metmánuðir hvað hlýindi varðar þannig að það er ekki við neina aukvisa að eiga við.

Það má auðvitað alltaf velta fyrir sér áreiðanleika svona hnattrænna hitagagna enda sýnist sitt hverjum. Nasa-Giss notast við gögn sem gjarnan hafa verið leiðrétt og þeir fylla upp í eyður með sínum aðferðum. Þetta tekst auðvitað misvel og stundum illa, eins og í tilfelli Reykjavíkurhitans sem skeptískir útlendingar nota stundum sem dæmi. Aðrar stofnanir sem taka saman heimshitann nota aðrar aðferðir eins og t.d. Breska Veðurstofan í samvinnu við Austur-Anglíuháskóla (HadCRUD-gagnaröðin) Þar notast menn við óleiðrétt frumgögn og reyna ekki að fylla upp í mælingaeyður strjálbýlla svæða. Bretarnir eru dálítið lengur en Kanarnir að taka þetta saman en fyrstu 6 mánuðirnir liggja þó fyrir og skemmst frá því að segja að árið 2015 stefnir einnig í að verða hlýjasta árið samkvæmt gögnum HadCrud, allavega eru samkvæmt þeim, 6 fyrstu mánuðir ársins 2015 afgerandi þeir hlýjustu frá upphafi mælinga.

Þetta á allt við mælingar á yfirborðshita jarðar. Svo má auðvitað minnast á gervitunglagögn sem mæla hitann í lofthjúpi jarðar með mjög óbeinum hætti þar sem lögð er áhersla á neðri hluta lofthjúps fremur en yfirborð. Þar uppi er reyndar ekkert metár á ferðinni, hvurnig sem stendur á því. Gervitunglamælingar munu þó ekki vera lausar við vandamál og krefjast ýmissa flókinna leiðréttinga. Skýringin á mismunandi niðurstöðum gervitunglagagna og athugana á jörðu niðri þurfa þó ekki að liggja í gölluðum aðferðum annars hvors enda ekki verið að mæla það sama.

Gagnaröð NASA-Giss má sjá hér: http://data.giss.nasa.gov/gistemp/tabledata_v3/GLB.Ts+dSST.txt

HadCRUD gagnaröðin er hér: http://www.cru.uea.ac.uk/cru/data/temperature/HadCRUT4-gl.dat

Þá er það hafísinn

Nú ætla ég að taka létta stöðu á hafísmálum á Norðurslóðum svona rétt fyrir lokasprett bræðsluvertíðar sem stendur fram í september. Sumarbráðnunin gengur annars sinn vanagang en þó með sínum árlegum sérkennum. Það stefnir svo sem ekki í neitt sérlega sögulegt sumar á Norður-Íshafinu. Lágmarksmetið frá sumrinu 2012 verður væntanlega ekki slegið, opið haf mun væntanlega ekki myndast yfir Norðurpólnum en þó bendir flest til að útbreiðslan í sumarlok verði lægri en árin tvö á undan og sama gildir um heildarrúmmál íssins. Nokkrar vikur eru þó í viðsnúning og enn pláss fyrir óvæntar uppákomur. Línurit yfir útbreiðslu hafíssins, í boði Bandarísku snjó- og hafísmiðstöðvarinnar, kemur hér fyrst.

Blái ferillin stendur fyrir þróunina 2015 en til viðmiðunar eru fjögur síðustu ár, ásamt meðaltalinu 1981-2010 sem er talsvert fyrir ofan. Um þessar mundir er útbreiðslan að fara niður fyrir 6 milljón ferkílómetra-markið og komin niður fyrir tvö síðustu ár. 2011 er rétt handan seilingar en lengra er í 2012 ferilinn sem átti eftir að taka mikla dýfu fram í september. Spurning er hvernig framhaldið verður með útbreiðsluna í ár.

En þá er að skoða kort sem sýna útbreiðslu og þéttleika hafíssins, í boði Brimarhafnarháskóla.

Núverandi staða er þarna á kortinu niðri til hægri en metárið 2012 er uppi til vinstri. Það má sjá á 2015-kortinu að útbreiðslan gæti enn dregist töluvert saman norður af Alaska enda ísinn þar gisinn af gulgrænu litunum að dæma. Þar er líka talsverð ísspöng sem slitið hefur sig frá meginísbreiðunni en þar mun vera á ferðinni ört bráðnandi fjölær ís sem var orðinn talsverður á þessum slóðum eftir tiltölulega slök bræðslusumur síðustu tvö ár. Síberíustrendur eru nánast íslausar og vel skipafærar þótt ekki muni miklu þarna á einum stað. Hvalkjötsflutningar okkar ættu allavega ekki að stöðvast hafíssins vegna þetta árið.

Útbreiðsla íssins er eitt og þéttleiki annað. En svo er stundum talað um flatarmál íssins (Area) en þá er einmitt þéttleiki íssins tekinn inn í dæmið. Í línuritaspagettíinu hér að neðan sem fengið er af síðunni Freðhvolfið í dag, eru sýnd hafísslágmörk allra árana eftir 1979.

Þegar kemur að flatarmáli, sést að ísinn í ár (gul lína) er mun minni en á síðasta ári (rauð lína). Núverandi flatarmál er örlítið ofan við 2011 um þessar mundir og nánast jafnt gamla metárinu 2007. Árið 2012 er hinsvegar í forystu eins og fyrr. Af þessu að dæma er ekkert bakslag um að ræða þetta árið og alveg mögulegt að flatarmálið íssins verði það næst lægsta í sumarlok - allavega frá upphafi nákvæmra gervitunglamælinga árið 1979.

Á sama tíma á Suðurhveli er veturinn að ná hámarki og styttist í hámarks-vetrarútbreiðslu hafíssins. Ég fer ekki náið út í það en hinsvegar er það að frétta þaðan að umrætt vetrarhámark stefnir í að verða með lægsta móti miðað við stöðuna í dag (sjá gula ferilinn). Þetta eru mikil umskipti frá síðustu tveimur árum sem einkenndust af óvenjumiklum hafís.

Samanlagður hafís á báðum jarðarhvelum hefur í samræmi við þetta allt saman dregist mjög mikið saman upp á síðkastið og komið á ný langt undir meðallag, samanber línuritið hér:

Látum þetta nægja af hafísmálum að sinni. Ég verð á vaktinni áfram og tek stöðuna eftir mánuð þegar árlegt hafíslágmark á Norðurhveli liggur fyrir. Minna má það ekki vera enda er maður sérlegur hafísbræðslumeistari íslenskra glópahlýnunarsinna, eins og ég var kallaður á ónefndri fésbókarsíðu á dögunum.

Að blanda sér í Úkraínudeilu

Úkraína er stórt land og íbúar þess eru ýmist af úkraínskum eða rússneskum uppruna. Úkraínufólkið er í meirihluta og byggir vestur- og miðhluta landsins á meðan rússneska fólkið býr í suðausturhlutanum. Þessir tveir hópar hafa gjörólíka sýn á það hvert landið á að stefna og í hvaða átt það á að halla sér í heimspólitíkinni. Úkraínufólkið horfir til Vestur-Evrópu og á þann draum ganga í Evrópusambandið og Nató til að verjast Rússum á meðan Rússneskumælandi hlutinn vill halda góðum tengslum við Rússa eins og verið hefur um aldir, enda er það fólk í raun Rússar.

Þegar svo er komið að stjórnvöld sem studd eru af úkraínsku-mælandi meirihlutanum ákveður að auka samstarf við vesturlönd á kostnað Rússlands, er augljóst að togstreita myndast og ekki hjálpaði til að úkraínskan skyldi vera eina opinbera tungumál landsins. Rússnesku-mælandi fólkið upplifði sig þar með sem illa séðan minnihlutahóp meðal þjóðernissinnaðra Úkraínumanna.

Það er í sjálfu sér ekki hægt að áfellast úkraínska meirihlutann í landinu fyrir að vilja halla sér til vesturs eins og flest önnur Evrópulönd austan járntjaldsins gamla gerðu eftir hrun Sovétríkjanna. Engir vilja lengur vera vinir Rússlands - nema þeir séu Rússar. Hins vegar er skiljanlegt að Rússum finnst vera talsverður missir af Úkraínu af sínu áhrifasvæði. Úkraína hefur frá fornu fari verið samofin sögu Rússlands og rússneskrar menningar, allt frá dögum Garðaríkis og Kænugarðs sem síðar var Kiev, höfuðborg Úkraínu. Þannig er Úkraína fyrir Rússlands svo miklu meira en bara einhver spónn úr aski. Tilfærsla Úkraínu í einu lagi yfir á áhrifasvæði Vestur-Evrópu er meiriháttar áfall fyrir Rússland og ekki síst vegna þess að stór hluti Úkraínu er raunar byggður fólki af rússneskum uppruna sem talar rússnesku, elskar Pútín og yfirleitt allt sem rússneskt er.

Hér er því komin tilvalin uppskrift að klassískum ófriði sem leiðir auðveldlega til borgarastríðs eins og þegar hefur orðið og almennt mjög hættulegt ástand með afskiptum stórvelda í vestri og austri. Ísland hefur ákveðið að blanda sér í þessa deilu með að vera á bandi vesturlanda í stuðningi sínum við úkraínska meirihlutann og gegn Rússlandi í stað þess að vera hlutlaus aðili sem reynir að setja sig inn í hvað er í raun að gerast og jafnvel að miðla málum eins og góðum friðsömum þjóðum sæmir.

Í raun eru aðeins tvær leiðir að friði í Úkraínu. Að landið verði algerlega hlutlaust svæði án þátttöku í efnahags- og hernaðarbandalögum eða að landinu verði skipt í tvennt með einhverjum hætti. Heil og óskipt Úkraína getur hinsvegar ekki verið annaðhvort innan áhrifasvæðis Vestur-Evrópu eða Rússlands. Slíkt leiðir aðeins til áframhaldandi ófriðar.

 

Gengið um Tún og Holt

Nú ætla ég að bjóða upp á nokkurs konar myndaspjall, sem reyndar er ein tegund af mínum bloggfærslum, þar sem gengið er um götur borgarinnar í máli og myndum. Sífellt er verið að byggja og þétta, ekki síst á gömlu athafnasvæðunum sem lágu upp frá norðurströndinni og upp að Skipholtinu. Um það svæði liggur göngutúrinn að þessu sinni.

Hefjum ferðina við Sæbraut þar sem stórhýsi Höfðatorgsins gnæfa yfir lágreistari húsum gamla tímans. Væntanlega verður þess ekki langt að bíða uns gömlu Vegagerðarhúsin og smurstöðin víki fyrir einhverju fíneríinu.

- - - -

Hér liggur leiðin upp Stórholtið þar sem ný götumynd blasir við. Til hægri er gamla DV-húsið sem nú er orðið að Listaháskóla. Hampiðjuhúsið sem var þarna í einhver ár er löngu horfið og búið að byggja þetta mikla íbúðarhús vinstra megin. Hæðum hússins fjölgar eftir því sem neðar er farið í brekkuna. Ég geri svo sem ekki athugasemdir við útlitið en mér finnst þó frekar skrítið að hafa íbúðir með svölum og öllu alveg niður að gangstétt í stað t.d. verslunarrýmis á neðstu hæðum eins og venjan er með svona hús við miðbæi.

- - - -

Brautarholtinu mætti gera skil alveg sérstaklega en þessar byggingar hafa mátt muna fífill sinn fegurri. Húsið nær er gamla Þórscafé og síðar Baðhús. Þar dansar enginn lengur og enginn frúin fer í bað. Húsið þarna fjær er þó eiginlega öllu hrörlegra en það hefur hýst einhvern málmiðnað og vinnustofur listamanna. Þetta er þó ekki dæmigert fyrir alla götumyndina. Meðal annars er ágætis hvítt hús þarna í götunni þar sem ég hef unnið lengi.

- - - -

Þetta hús á horni Nóatúns og Laugavegar hefur verið í smíðum svo lengi sem ég man eftir mér. Allavega standa járnabindingar enn upp úr húsinu og hafa gert frá upphafi.

- - - -

Uppbygging í öllu sínu veldi á horni Nóatúns og Borgartúns. Maður veltir fyrir sér hvort þessi húsaskipan sé eins og menn sáu fyrir sér í upphafi. Eða sáu menn annars eitthvað fyrir sér í upphafi? Sundið á milli þessara tveggja húsa getur varla talist til manneskjulegs umhverfis og til að bæta fyrir skort á útsýni úr íbúðarhúsinu sem er í byggingu er sett ofan á það annað hús. Kom einhver arkitekt nálægt þessu eða var þetta ákveðið á staðnum?

- - - -

Borgatúnið sjálft lýtur bara ágætlega út þótt einhverjir hafi kvartað yfir skrítnum gangstéttarhellum og rauðum ljósastaurum. Mér finnst þetta bara nokkuð líflegt og gott og hjólreiðastígarnir virka greinilega.

- - - -

Þetta farartæki varð á vegi mínum í portinu hjá Guðmundi Jónasyni. Rúllandi hótel virðist þetta vera kallað og býður upp á hótelgistingu á þremur hæðum í afturhluta vagnsins. Í ljósi umræðunnar veltir maður fyrir sér hvar salernisaðstaðan sé niður komin.

- - - -

Best að enda túrinn hjá Höfða en þar er greinilega verið að koma fyrir sjálfum Einari Ben sem bjó þarna einhvern tíma. Einar er auðvitað ein af styttum bæjarins og var áður á Klambratúni. Eftir er að setja upp víravirkið fyrir aftan hann sem minnir á hörpustrengi. Reyndar minntu ókomnu strengirnir mig á rimla í gamladaga og því fannst mér hann alltaf vera í fangelsi. Ef Einar Ben væri uppi í dag væri hann ekki ólíklega í fangelsi eins og svo margir aðrir sem ætluðu sér mikið upp úr síðustu aldamótum. Annars er viðkvæmt mál að vera að færa styttur og það svo sem vantaði ekkert sérstaklega styttu þarna að mínu mati. Þetta hús er annars miklu heimsfrægara í dag fyrir að hafa komið í veg fyrir atómstríð og það er ekki lítið afrek út af fyrir sig.

 

Frá Sólinni í Reykjavík til Plútó á Suðurlandi

Stærðir og fjarlægðir í himingeiminum er með þeim hætti að gott getur verið að setja þær í eitthvað jarðneskt samhengi sem við þekkjum, en það er einmitt það sem ég ætla að reyna hér. Í fréttum undanfarið varðandi dvergstjörnuna og fyrrum reikistjörnuna Plútó, hefur komið fram að hlutfallsleg stærð hennar gagnvart Jörðu sé álíka og golfkúla gagnvart fótbolta. Út frá þeim upplýsingum datt mér í hug að taka samanburðinn lengra og reikna út restina af sólkerfinu ásamt fjarlægðum í sama skala.

Ef Jörðin er fótbolti og Plútó golfkúla þá reiknast mér til að þvermál sólarinnar sé um 24 metrar og mætti því líkja henni við myndarlegan loftbelg, kannski af stærri gerðinni. Sé þessi guli loftbelgur settur niður á miðjan Austurvöll, er í framhaldinu hægt að reikna hvar reikistjörnurnar eru niðurkomnar í sama hlutfallslega skala og raða þeim upp austur eftir borginni og lengra austur í sveitir þar til við komum að litlu golfkúlunni einhverstaðar lengst á miðju Suðurlandi, eins og ég geri nánar grein fyrir neðan myndar.

Guli Sólar-loftbelgurinn myndi sóma sér vel beint fyrir ofan Jón Sigurðsson á miðjum Austurvelli. Þaðan höldum við á vit reikistjarnanna og gefum okkur að þær raði sér í beinni línu frá sólinni. Byrjum á að ganga upp Skólavörðustíginn og upp á Skólavörðuholtið. Þar rétt handan Hallgrímskirkju, hittum við fyrst fyrir Merkúr, á stærð við appelsínu í brennandi sólarhitanum. Áfram er haldið í sömu átt þar til komið er að Venusi á miðju Klambratúni. Hann er ögn smærri en Jörðin sem einmitt er að finna í fótboltastærð við Kringlumýrarbraut. Við höldum áfram og komum að Mars sem er eins og brennó-bolti að stærð, nálægt Hagkaupum í Skeifunni.

Nú fara fjarlægðir að aukast og við erum komin út fyrir borgina nálægt bænum Gunnarshólma eða Silungapolli, þegar við komum að Júpíter sem stærðarinnar bolta, um 2,4 metrar í þvermál. Satúrnus með sína fögru hringi er síðan skammt frá Litlu kaffistofunni, heldur minni en Júpíter eða um 2 metrar á stærð. Enn aukast fjarlægðir er við förum að nálgast ystu reikistjörnurnar. Úranus er þarna stuttu áður en komið er að Ölfusárbrú tæpir 90 cm að breidd og loks Neptúnus, litlu minni, stutt frá Hellu. Þá er bara eftir að finna Plútó-litla í golfkúlustærð sem getur verið dálítil snúið því fjarlægðin frá sólu er breytileg vegna sporöskjulaga brautargöngu. Hann getur verið rétt innan við sporbaug Neptúnusar en þegar Plútó er fjærst sólu, gætum við þurft að leita hans langleiðina að Skógarfossi. Meðalfjarlægðin í þessum hlutfallsskala er hinsvegar um 102 kílómetrar og getum því sagt að að meðaltali gætum við fundið litlu Plútó-golfkúluna svona rétt við afleggjarann að Austur-Landeyjum. Við erum þarna komin nokkuð langt frá loftbelgnum niðrí Reykjavík en þó ekki nema eitt örlítið hænuskref í gjörvöllum víðáttum alheimsins enda dugar þá litla Íslandið okkar skammt sem viðmiðun.

- - -

Útreikningar er gerðir út frá tölulegum heimildum af Stjörnufræðivefnum og birti ég þetta með þeim fyrirvara að reiknikúnstir hafi ekki brugðist mér.

 

Hvernig gengur að bræða hafísinn?

Nú er bræðsluvertíð sumarsins í fullum gangi á Norðurslóðum. En hvernig gengur? Verður þetta sögulegt sumar? Mun ísbreiðan gjalda enn eitt afhroðið eða er ísbreiðan kannski eitthvað að jafna sig þriðja sumarið í röð eftir metbræðsluárið mikla 2012? Svörin munu liggja endanlega fyrir í september í lok vertíðar þegar hinn árlegi viðsnúningur hefst með lækkandi sól og kaldari dögum.

Ef staðan nú er metin er hægt að fá mismunandi niðurstöður eftir því hvernig á málin er litið. Þegar upp verður staðið í lok sumars er venjulega litið til útbreiðslu hafíssins í ferkílómetrum. Línuritið hér að neðan sýnir stöðuna þann 10. júlí miðað við fjögur síðustu ár.

Eins og sjá má þá hefur hafísútbreiðslan 2015 nú heldur dregist afturúr árunum sem eru til viðmiðunar. Litlu skiptir að útbreiðsluhámarkið í vetur hafi verið með minnsta móti í vetur enda er lítið samband þar á milli. Það er þó ekki nema á síðustu vikum sem árið 2015 tapar forystunni. Samkvæmt þessu þarf bræðslan heilmikið að taka sig á ef halda á í við keppinautana og hver veit nema hún sé akkúrat að gera það. En þetta á bara við um útbreiðslu hafíssins sem segir ekki alla söguna.

Hér að neðan hef ég tekið saman fjögur kort til samanburðar sem sýna legu og þéttleika hafíssins um svipað leyti árin 2012-2015. Þar kemur ýmislegt í ljós sem skýra málin betur.

Árið 2012 endaði sem metár í lítilli útbreiðslu þegar upp var staðið þá í sumarlok. 2013 og 2014 reyndust hinsvegar lakari bræðslusumur, talað um þau sem bataár og þar með ljóst að minnkandi líkur væru á að ísbreiðan yrði að engu á allra næstu árum eins og óttast var eftir óðabræðslusumarið 2012. Það má sjá á kortinu fyrir 2015 að útbreiðslan er vissulega mikil nú um stundir. Mestu munar um að lítið hefur hreinsast norður af Síberíu, allavega vantar þar stóra gatið sem sjá má á hinum árunum. Einnig er ennþá dálítið eftir af hafís í Hudsonflóa og vestur af Grænlandi eftir veturinn kalda þar. Segja má að bræðsluvertíðin 2015 eigi þau svæði inni því vissulega mun ísinn þar bráðna áður en sumarið er úti. En svo er þarna allmyndarlegt gisið svæði á Kyrrahafshlið ísbreiðunnar sem mikið er farið að láta á sjá ef marka má gulgræna litinn. Þar er ísinn líklegur til að eyðast mjög á næstu dögum með tilheyrandi samdrætti í útbreiðslu og mega þá árin 2013 og 2014 aldeilis fara að vara sig.

En svo er það auðvitað líka heildarrúmál ísbreiðunnar sem telur, en þá er þykkt íssins talin með. Hér að neðan eru tvö kort frá hafísdeild Dönsku veðurstofunnar sem sýnir þykkt hafísbreiðunnar árin 2014 og 2015 samkvæmt tölvulíkönum. Ef eitthvað er að marka þau er varla um nokkurn áframhaldandi bata að ræða þetta árið, nema síður sé því mjög lítið er eftir af þykkasta ísnum sem einkenndur er þarna með rauðum lit norður af heimskautaeyjum Kanada og Alaska þar sem elsti ísinn hafði safnast fyrir. 

Vorið 2015 byrjaði reyndar á því að ráðast á garðinn þar sem hann er hæstur þegar óvenjuhlýir vindar blésu í norður frá Alaska og tóku að herja á þykka ísinn á þeim slóðum og brutu hann í klessu. Þynnsti ísinn norður af Síberíu fékk hins vegar meira að vera í friði framan af vori þar til nú upp á síðkastið og er því von á talsvert minnkandi útbreiðslu þar.

Norðurpóllin sjálfur mun þó væntanlega sleppa við allsherjar bráðnun eins og hingað til en líklega mun ísinn eitthvað brotna þarna upp áður sumri líkur. Það er þó aldrei að vita. Sólin hefur skinið glatt þarna síðustu daga sökum mikillar hæðar yfir Norður-Íshafinu sem stækkar bræðslupollana. Vegna eðlilegs ísreks hefur athugunarstöðin reyndar borist eilítið suður og er nú stödd 86° norður með stefnu á Austur-Grænland. Spor eru í snjónum og áhöld uppi hvort um sé að ræða jólasveininn eða forvitinn hvítan bangsa.

- - - -
Heimildir og uppruni mynda:
http://nsidc.org/arcticseaicenews/
https://sites.google.com/site/arcticseaicegraphs/concentration-maps/sic0713
http://ocean.dmi.dk/arctic/icethickness/thk.uk.php
http://psc.apl.washington.edu/northpole/

 

Flóðbylgjan mikla í Atlantshafinu 1014

Þær eru ýmsar hamfarirnar sem herjað geta á mannkyn. Þar á meðal eru hamfaraflóðbylgjur á borð við þær sem áttu sér á Indlandshafi og við Japan í kjölfar tveggja risajarðskjálfta með nokkurra ára millibili. Hér í Atlantshafinu eru jarðfræðilegar aðstæður aðrar þar sem úthafsflekar að reka hver frá öðrum en það gerist með mun hófsamari hætti heldur en t.d. í Kyrrahafinu þar sem úthafslekar þrengja sér með látum undir meginlandafleka.

Ekki er þar með sagt að íbúar við strendur Atlantshafsins þurfi ekkert að óttast um aldur og ævi. Það hefur til dæmis verið nefnt að risaflóðbylgja geti orsakast vegna eldfjalls á Kanaríeyjum sem getur hrunið í sjó fram í ótilgreindri framtíð. Svo eru það sendingar af himnum ofan. Það má vel ímynda sér þær skelfilegu afleiðingar fyrir Vesturlönd ef sæmilegur loftsteinn félli í Norður-Atlantshafið með tilheyrandi flóðbylgju sem ná myndi til stranda Norður-Ameríku og vestur-Evrópu sem og auðvitað Íslands.

Svo vill reyndar til að eitthvað slíkt mun að öllum líkindum hafa gerst fyrir réttum 1000 árum en rannsóknir landfræðingsins Dallas Abbott hjá Columbíuháskóla benda sterklega til þess að árið 1014 hafi loftsteinn, eða halastjörnubrot, fallið á mitt Atlantshafið með víðtækum afleiðingum. Ummerki í formi framandi brota og korna hafa fundist í New York-fylki í Bandaríkjunum á 3800 km löngu svæði en einnig á Antíleyjum í Karíbahafínu. Ýmislegt er óljóst um afleiðingar meðal frumbyggja Ameríku en tilvísanir í hamfaraflóð eru taldar felast í ýmsum steinristum frá 11. öld í Mexíkó og víðar í Mið-Ameríku. Svokallaður "dauði hinnar fjórðu sólar" hjá Aztekum er einnig meitlaður í steindagatal þeirra en þau tímamót passa ágætlega við þetta ártal.

Afleiðingar fljóðbylgjunnar við strendur Evrópu hafa sjálfsagt verið talsverðar en allur gangur getur verið á því hversu vel atburðirnir út við strendurnar hafa ratað í annála. Þó eru til heimildir, t.d. ein engilsaxnesk er segir frá stórhamförum við suðvesturströnd Englands og Írlands. Upprunalegur texti kemur hér ásamt enskri þýðingu.

Anno Domini 1014 – On þissum geare on Sancte Michaeles mæsseæften com þæt mycle sæflod gynd wide þysne eard arn swa feor up swa næfre ær ne dyde adrencte feala tuna mancy tonnes un arimedlic ov getel.
1014 AD – This year, on the eve of St. Michael’s day (September 28), came the great sea-flood, which spread wide over this land, and ran so far up as it never did before, overwhelming many towns, and an innumerable multitude of people.

Í The History of the English Kings segir einnig: “A tidal wave, of the sort which the Greeks call euripus, grew to an astonishing size such as the memory of man cannot parallel, so as to submerge villages many miles inland and overwhelm and drown their inhabitants.” Einnig munu vera til heimildir um mikla mannskaða á Niðurlöndum, þ.e. Hollandi og Belgíu sem raktir eru til sjávarflóðs árið 1014.

Ýmislegt má finna á netinu um þessa atburði en mest af því sem ég hef skrifað hér kemur héðan: People of One Fire CATASTROPHIC NATUREL DISASTER STRUCK THE AMERICAS AROUND 1000 YEARS AGO.

Ummerki á landi eftir flóðbylgju, austan hafs og vestan, eru til staðar þótt ekki séu menn endilega vissir um hvaða atburðum megi kenna um. Vísa hér í eina rannsókn á ummerkjum í Norður-Wales en þar eru umræddir atburðir 1014 meðal þeirra sem liggja undir grun. Evidence for historic coastal high energy wave impact (tsunami?) in North Wales, Inited Kingdom.
Þar segir meðal annars: "Baillie (2006, 2007) cites ice core data that show an anomalous peak in ammonium at AD 1014 that he considers indicates a comet impact. This is supported in that the only other ammonium peak of similar size within the last 2000 years occurs in 1908 coincident with the Tunguska bollide impact over Siberia."

Þarna er vísað í atburðina í Síberíu 1908 þegar loftsteinn eða halastjörnubrot féll á strjálbýlt svæði en olli ekki miklum skaða utan þess. Allt annað mál er ef árekstur verður yfir opnu hafi vegna flóðbylgjunnar sem þá myndast. Austurströnd Bandaríkjanna er sérstaklega viðkvæm fyrir slíku vegna flatlendis og fjölmennis og því mögulegt að milljónir mannslífa gætu verið í hættu auk annars tjóns. Spurning hvort stórveldið stæði undir nafni eftir slíkt.

Hvað Ísland varðar þá erum við ekki í síðri hættu en aðrir. Ég fann að vísu ekkert við snögga leit í annálum en Sigurður Þór, bloggfélagi vor, tók saman á sínum tíma það sem íslenskir annálar segja um tíðarfar og allskonar náttúruóáran. Ekkert er þar minnst á árið 1014. Hinsvegar fann ég að ártalið 1014 kemur fyrir í Heiðarvíga sögu sem talin er vera ein elsta Íslendingasagan og segir frá afkomendum Egils Skallagrímssonar, vinum þeirra og óvinum þar sem hefndarvíg eru framin á víxl. Hárekssynir koma þar við sögu í 13. kafla:

Hárekssynir þykjast nú nokkru hafa á veg komið um hefndirnar, fara sem fljótast suður með Noreg og allt til Danmerkur. Og að áliðnu sumri brjóta þeir skip sitt í spón við Jótlandssíðu so enginn komst af.

Hvort þessi skipsskaði Hárekssona að áliðnu sumri við Jótlandssíðu tengist halastjörnuhrapi eða atburðunum við Bretlandseyjar 28. september sama ár, vitum við ekki en það má alveg íhuga möguleikan.

Árekstur halastjörnubrota eða loftsteina er vissulega einn af mörgum þeim þáttum sem geta orðið okkur að fjörtjóni. Sendingar af himnum ofan eru af öllum stærðum og gerðum. Flestar þeirra brenna upp til agna á meðan þær stærstu geta valdið fjöldaútdauða og kaflaskilum í jarðsögunni. Við þurfum þó varla að hafa áhyggjur af slíku svona dags daglega þótt sjálfur Aðalríkur allsgáði leggi iðulega ríka áherslu á málið í sínum málflutningi.

 

Kólnandi sjór í víðara samhengi

Kólnun sjávarins hér í Norður Atlantshafinu er hið merkilegasta mál enda eru þetta mikil umskipti frá því hlýsjávarástandi sem ríkt hefur umhverfis landið í allnokkur ár. Það á eftir að koma í ljós hvort þetta sé tímabundið ástand eða langvarandi kæling og byrjun á kuldaskeiði á okkar slóðum í stíl við kalda tímabilið á seinni hluta 20. aldar. Ýmislegt hefur verið sett fram sem ástæður þessarar kólnunar. Talað hefur verið um veikingu Golfstraumsins, bræðsluvatn frá Grænlandi eða óhjákvæmilega náttúrulega sveiflu. Þótt eitthvað gæti verið til í þannig vangaveltum til lengri tíma, þá er sennilegasta skýringin á þessum atburði, nokkuð eindregið ríkjandi veðurástand undanfarinn vetur (eða jafnvel tvo vetur) sem nær yfir stóran hluta Norðurhvels allt frá Kyrrahafi til Atlantshafs. Þetta lýsir sér í myndinni hér að neðan sem ég föndraði sjálfur, en kortið í grunninum er af vefsíðunni Climate Reanalyser og sýnir hitafrávik sjávar nú um stundir.

Aðallatriðin í þessari veðurmynd eru leikin af stóru pílunum rauðu og bláu sem túlka ríkjandi legu skotvindana sem stjórnað hafa veðrinu með allskonar afleiðingum. Fyrst ber að nefna hæðina yfir vesturströnd Bandaríkjanna sem valdið hefur óvenjumiklum þurrkum í Kaliforníu. Eins og vera ber þá er ríkjandi sunnanátt vestur af hæðinni sem hitað hefur yfirborð Kyrrahafsins þarna við ströndina allt norður til Alaska. Í Alaska var óvenju hlýtt í vetur og nú í vor með tilheyrandi skógareldum. Þetta hafði einnig áhrif allt til Norður-Íshafsins en þar brotnaði ísinn óvenju snemma upp meðfram strandlengunni við Beauforthaf.

Kuldahlið alls þessa er síðan norðanloftið sem streymdi niður eftir Kanada og til norðausturríkja Bandaríkjanna og olli þar miklum hríðarveðrum og kuldum í vetur. Þótti mörgum þar alveg nóg um. Þetta kalda vetrarloft streymdi svo beint út á Atlantshafið og átti sinn þá í öllum þeim stormlægðum sem hrelltu okkur í vetur. Atlantshafið náði að draga úr mesta kuldanum áður en loftið náði til okkar hér á Íslandi en til mótvægis þá náði kalda vetrarloftið einnig að kæla yfirborð hafsins á stóru svæði sem smám saman hefur breitt úr sér allt til Evrópu.

Þannig má segja að ekki sé ein báran stök í veðurlaginu enda eru veðurkerfin samtengd þar sem eitt hefur áhrif á annað. Ómögulegt er líka að segja hver sé sökudólgurinn að þessu öllu saman eða hvort það sé eitthvað eitt frekar en annað. Kannski má líkja veðurlagi heimskringlunnar við hundinn sem eltist stöðugt við skottið á sér. Þó hefur verið talað um að stóru veðurkerfin hafi verið að læsast meira en áður í eitthvað ríkjandi ástand, mánuðum eða misserum saman og aukið þar með á allskonar öfgar. Einnig hefur verið rætt að vestanvindabeltið á Norðurhveli hafi full mikið verið að hægja ferðina og þá með stærri bylgjuhreyfingum til norður og suðurs, eins og hér hefur verið lýst. Svona svipað og fljót sem liðast um láglendissvæði. Ástæðan fyrir þeirri hægingu sé þá hlýnandi norðurslóðir sem þýðir minni hitamunur milli norður- og suðursvæða. Hugsanlega er það tilfellið - en kannski ekki.

- - -

Smá ítarefni:

Falling Snow Records, http://eapsweb.mit.edu/news/2015/falling-snow-records

Jet Stream Steers Atlantic Currents, http://www.livescience.com/50998-jet-stream-controls-atlantic-climate-cycles.html

Alaska’s climate hell: Record heat, wildfires and melting glaciers signal a scary new normal