Horft til Esjunnar

Ég hef alltaf getað séð til Esjunnar þaðan sem ég hef búið, þar til fyrir nokkrum árum er ég fluttist á Víðimelinn í Vesturbænum en það bjargar þó málunum að frá vinnustaðnum er gott útsýni til Esjunnar. Ef ég væri ljóðskáld væri ég örugglega búinn að yrkja heilmikið um Esjuna, en í stað þess hef ég margoft ljósmyndað hana, teiknað hana, lesið um hana og gengið á hana frá hinum ýmsu hliðum. Auðvitað er Esjan aldrei eins frá degi til dags en með því að horfa til hennar má spá í veðrið og tíðarfarið. Til að geta fylgst með Esjunn á sunnudagsmorgni sem þessum kemur vefmyndavél Veðurstofunnar mér til bjargar en þaðan er myndin hér að neðan einmitt fengin, tekin kl. 10.30 í morgun. Þarna má sjá fyrstu sólargeislana leika um Esjuhlíðar sem eru hvítar eftir snjókomu í norðanátt gærdagsins. Það er sjálfsagt kalt þarna uppi en gott veður að öðru leyti. Hver veit nema ég muni standa þarna uppi á efstu brún í dag? (Viðbót að kvöldi dags: Að sjálfsögðu var farið upp, sjá albúm)

 

 

Staðreyndir um staðreyndir

Loftslagshlýnun er staðreynd að mati vísindamanna og vísindaleg vissa eykst enn frekar um að sú hlýnun sé af mannavöldum, a.m.k. það líkleg að ástæðulaust sé að deila um það frekar. Það á hinsvegar eftir að koma í ljós hversu mikil sú hlýnun verður og hversu skaðleg. En skaðleg verður hún enda erum við að tala um hita sem mannkynið hefur aldrei upplifað áður, sérstaklega á þetta við íbúa fátækustu landanna sem nú þegar búa á mörkum hins byggilega heims vegna hita og þurrka. Hlýnun jarðar mun halda áfram vegna aukinna gróðurhúsaáhrifa einhverja áratugi, jafnvel þótt mannkynið hætti í dag brennslu jarðefnaeldsneytis. Útblásturinn mun hinsvegar aukast, það er ekki hægt að koma í veg fyrir það, umskipti yfir í vistvænni orkugjafa mun taka langan tíma.

Hlýnun jarðar er staðreynd

Allt er í heiminum hverfult

Þau eru ekki mörg ljóðin sem ég kann utanbókar, en eitt sinn tók ég mig til og lærði ljóðið „Ísland! Farsælda Frón" eftir Jónas Hallgrímsson. Ætli mér hafi ekki fundist sem sönnum Íslendingi að maður ætti kunna svona grundvallarkveðskap eftir þjóðskáldið okkar. En það sem mér fannst einna áhugaverðast við ljóðið er hversu margar vel þekktar hendingar eða frasa það inniheldur sem notaðir hafa verið í gegnum tíðina við ýmis tækifæri, eins og: Landið er fagurt og frítt … Þá riðu hetjur um héruð …  Hvar er þín fornaldar frægð … Höfum við gengið til góðs götuna fram eftir veg? Jónas orti þetta á sínum tíma til að efla þjóðernisvitund íslendinga í upphafi sjálfstæðisbaráttunnar en ekki síður til að vinna þeirri skoðun sinni fylgi að endurreist Alþingi Íslendinga ætti hvergi annarsstaðar heima en á hinum þjóðhelga stað Þingvöllum, í stað þess kuldalega, hálf-danska kaupstaðar sem Reykjavík var. Já, þá ortu menn ljóð og drápur miklar en nú er hún Snorrabúð stekkur og í dag er bara bloggað.

Þannig orti Jónas árið 1835:

Ísland! Farsælda frón og hagsælda hrímhvíta móðir!
Hvar er þín fornaldarfrægð, frelsið og manndáðin best?
Allt er í heiminum hverfult og stund þíns fegursta frama
lýsir sem leiftur um nótt, langt fram á horfinni öld.
Landið var fagurt og frítt og fannhvítir jöklanna tindar,
himinninn heiður og blár, hafið var skínandi bjart.
Þá komu feðurnir frægu og frjálsræðishetjurnar góðu
austan um hyldýpishaf, hingað í sælunnar reit.
Reistu sér byggðir og bú í blómguðu dalanna skauti;
ukust að íþrótt og frægð, undu svo glaðir við sitt.
Hátt á eldhrauni upp, þar sem enn þá Öxará rennur
ofan í Almannagjá, alþingið feðranna stóð.
Þar stóð hann Þorgeir á þingi er við trúnni var tekið af lýði.
Þar komu Gissur og Geir, Gunnar og Héðinn og Njáll.
Þá riðu hetjur um héruð og skrautbúin skip fyrir landi
flutu með fríðasta lið, færandi varninginn heim.
Það er svo bágt að standa í stað, og mönnunum munar
annaðhvort aftur á bak ellegar nokkuð á leið.
Hvað er þá orðið okkar starf í sex hundruð sumur?
Höfum við gengið til góðs götuna fram eftir veg?
Landið er fagurt og frítt og fannhvítir jöklanna tindar,
himinninn heiður og blár, hafið er skínandi bjart.
En á eldhrauni upp, þar sem enn þá Öxará rennur
ofan í Almannagjá, alþing er horfið á braut.
Nú er hún Snorrabúð stekkur og lyngið á lögbergi helga
blánar af berjum hvert ár, börnum og hröfnum að leik.
Ó, þér unglingafjöld og Íslands fullorðnu synir!
Svona er feðranna frægð fallin í gleymsku og dá!

 

Hvað með vindorkuna?

Hér á einum vindasamasta stað jarðar mætti ætla að beislun vindorku sé eitthvað sem henti okkur Íslendingum enda er vindurinn sannarlega óþrjótandi auðlind og veldur ekki óafturkræfum umhverfisspjöllum. Gallinn við vindorkuver er hinsvegar sá að orkuframleiðslan verður alltaf óstöðug og því þurfa þau að framleiða sína orku til hliðar við hefðbundin orkuver sem framleiða orku t.d. með brennslu jarðefna eins og gert er víðast erlendis. Það sem við getum hinsvegar gert er að nýta vindorkuna til framleiðslu á vetni en slík framleiðsla þarf ekki stöðugan orkugjafa, vetnisframleiðslan ræðst bara eftir því sem vindurinn blæs. Það eru sjálfsagt skiptar skoðanir á því hversu vel vindmyllur falla inn í íslenskt landslag, hefðbundnar vindmyllur verða alltaf áberandi í því opna landslagi sem hér er og þær eru ekki hljóðlausar.

En það á sér stað þróun í gerð vindmylla og um það er fjallað á CNN-fréttavefnum. Þar er m.a. kynnt til sögunnar þessi sérstaka vindmylla, Stormblade Turbine, sem í útliti minnir á þotuhreyfil, í stað stóru þriggja arma myllanna sem nú eru ríkjandi. Aðstandendur þessa nýja mylluhreyfils segja þetta vera mun hagkvæmara tæki, það er smærra í sniðum, getur starfað í meiri vindi, er hljóðlátara og þarf minna viðhald. Hvort þetta er eitthvað sem hentar á Íslandi, þekki ég ekki en það væri aldeilis glæsilegt að sjá heilu raðirnar af svona túrbínum sívinnandi orkuna úr vindum landsins. Eða hvað? Miðað við þau óafturkræfu umhverfisspjöll sem verða vegna vatnsorku- og gufuaflsvirkjana þá hefur nýting vindorkunnar þó sýna kosti. 

Spáð í norðurljósin

Það hefur ekki mikið sést til norðurljósanna og annars himnaskrauts að undanförnu enda hefur oftar en ekki verið þungskýjað hér í höfuðborginni og víðar. En jafnvel þegar stjörnubjartur næturhiminn hefur látið sjá sig hafa norðurljósin verið heldur tilkomulítil, allavega miðað við það sem best getur orðið. Þetta er þó ekkert óeðlilegt, norðurljósin myndast sem kunnugt er þegar sólvindarnir mæta segulsviði jarðar en um þessar mundir er virkni sólarinnar einmitt í lágmarki í þeirri ellefu ára sveiflu sem virknin gengur reglulega í gegnum.
En það er hægt að spá fyrir um norðurljósin eins og flest annað. Í Geopysical Institute stofnuninni sem staðsett er í Fairbanks í Alaska er menn nokkuð uppveðraðir af norðurljósunum og gefa út á vefnum mjög aðgengilega norðurljósaspá nokkra daga fram í tímann þar sem sjá má hvort vænta megi almennilegra norðurljósa eða ekki. Á myndunum sem fylgja spánum sést hversu vel Ísland er staðsett á jarðarkúlunni til að njóta norðurljósanna en erlendis sjást þau aðallega í Alaska, Kanada, á Suður-Grænlandi, norðurhluta Skandinavíu og við íshafsstrendur Rússlands, og mynda þannig einskonar baug umhverfis segulmiðju norðurskautsins. Það sama á sér vitanlega stað á suðurhveli en það er fáir sem njóta þeirra þar. Ef marka má spána sem nú er í gildi á vef þeirra Fairbanksmanna er ekki mikið um norðurljósasýningar núna, en úr því gæti þó ræst eitthvað næstu daga, annað mál hvort sjást mikið til þeirra.

 

Umtalsverð vitleysa

Virkjanirnar á Hellisheiði verða reistar hvað sem mótmælum líður. Það skal virkja og menga svo hægt sé að byggja fleiri álver og menga enn meir. Stóriðjuuppbyggingin á höfuðborgarsvæðinu skal halda áfram í miðjum vinnuaflsskortinum. Að mála virkjunina í felulitum og grafa niður leiðslur breytir engu, raskað land er raskað land.

Umhverfisstofnun telur umhverfisáhrif Bitruvirkjunar ekki verða umtalsverð

Bjartari framtíð og hlýnandi loftslag?

Ég biðst velvirðingar á villandi fyrirsögn, en þessi grein er ekki skrifuð til að boða sæludaga hér á jörð, þó vissulega óska ég öllum bjartrar framtíðar svona almennt. Hinsvegar var ég að lesa grein á vefnum NASA Earth Observatory sem fjallaði um James nokkurs Hansen loftslagsfræðing og rannsóknir hans á hitastigi jarðar undanfarna áratugi og samspili agnarmengunnar og gróðurhúsalofttegunda. Ég mæli með þessari grein fyrir þá sem hafa áhuga á meintri hlýnun jarðar af mannavöldum. Þarna er nokkuð ítarlega fjallað um vinnu J. Hansen við að meta hnattrænar hitafarsbreytingar á sem réttasta hátt út frá þeim athugunum sem til eru og taka um leið tillit til þátta sem geta valdið villum eins og óeðlilegrar hlýnunnar vegna þéttbýlis. Svo er komið að þætti mannsins. Hansen þessi er alveg á því að aukinn þáttur koldíoxíðs C02 valdi sífellt auknum gróðurhúsaáhrifum og hækkunar hitastigs til lengri tíma, á meðan náttúrulegir þættir valda tímabundnum sveiflum.

„ ... both human and natural activities could force climate to change. But Hansen knew that natural forcings, like volcanic eruptions or changes in the Sun’s activity, tend to go up and down over a long period of time whereas the human forcing from greenhouse gas emissions was steadily increasing.“

Síðan eru rakin áhrif agnarmengunar (aerosol) á loftslagið sl. 100 ár. Agnarmengun dregur úr inngeislun sólar til jarðar og getur þannig lækkað hitastig, öfugt við gróðurhúsaáhrifin. Agnarmengunin á sér einnig stað í kjölfar stórra eldgosa en áhrif þess vara aðeins í nokkur ár. Frá stríðsárum og framundir 1970 jókst agnarmengun hlutfallslega meira en C02 og myrkvandi og kælandi áhrif agnarmengunnar (clobal dimming) náði yfirhöndinni. En svo snerist dæmið við um 1970 þegar aðgerðir hófust til að minnka óhreinan bruna við eldsneytisframleiðslu til að takast á við súrt regn og fleiri neikvæða þætti.  Agnarmengun dvínaði þannig á meðan C02-aukningin hélt ótrauð áfram og útkoman varð endurnýjuð hnattræn hlýnun eftir 1970 sem hefur staðið síðan. Þannig má segja á kaldhæðin hátt að bjartari framtíð og hlýnandi loftslag fari saman. Hreinn bruni inniheldur sama magn af gróðurhúsalofttegundum og sótugur bruni, en hreinn bruni dregur hinsvegar ekki úr inngeislun sólar til jarðar til mótvægis og því hækkar hitinn. Ef stöðva á hlýnun verður því að draga úr útblæstri gróðurhúsalofttegunda í takt við minnkandi sótmengun, eða að auka sótmengun aftur, sem hljómar svona frekar illa.

Hansen boðar að lokum að ef mannkynið heldur sínu striki með útblástur gróðurhúsalofttegunda, gæti hitastag jarðar hækkað um 2-3°C á þessari öld og þá yrði mesti hiti á jörðinni síðan fyrir 3 milljónum ára þegar sjávaryfirborð var um 25 metrum hærra en í dag.

Myndin hér að neðan er unnin úr greininni og sýnir breytingu á hitastigi og þróun agnarmengunar.

 

 

Vandræðaþjóðin Kúrdar

Hún er merkileg mótsögnin sem á sér stað í sambandi við Bandaríkjamenn og Kúrda. Þegar Saddam Hússein var við völd voru Kúrdar fórnarlömbin en fengu sérstaka vernd Bandaríkjamanna og samúð umheimsins eftir misheppnaða uppreisn í kjölfar Persaflóastríðsins 1991. Eftir það höfðu Kúrdar það hvergi betra en í Írak. Kúrdar eru minnihlutahópur í nokkrum löndum s.s. Tyrklandi, Írak og Íran á svæði sem eitt sinn Kúrdistan. Þeim hefur skipulega verið haldið niðri í gegnum tíðina og öll sjálfstæðisbarátta brotin á bak aftur því sjálfstætt ríki Kúrda er eitthvað sem ráðamenn þessara landa geta ekki hugsað sér. Nú er sú staða komin upp að Kúrdískir uppreisnarmenn með aðsetur í Írak eru farnir að valda vandræðum fyrir stjórnarherra í Tyrklandi og þá eru Kúrdar ekki góðu karlarnir og fórnarlömb lengur. Tyrkland er eitt mikilvægasta bandalagsríki Bandaríkjamanna í þessum heimshluta sem kom sér vel í Íraksstríðinu og því eiga Bandaríkjamenn nú ekki annan kost en að styðja Tyrki gegn í baráttu sinni gegn Kúrdum. Þannig má segja að sjálfstæðisbarátta Kúrda njóti mismikillar samúðar allt eftir því hvort hún beinist gegn vinum eða óvinum.

Bandaríkin, Írak og Tyrkland heita að starfa saman gegn PKK

Spár um bráðnun hafíssins sífellt dramatískari

Nú er jafnvel talað um að ísinn geti verið horfinn að sumarlagi eftir 10 ár, en það kom fram í fréttum RÚV í morgun. Þar var vitnað í fréttamannafund evrópsku Damocles-rannsóknaráætlunarinnar í París. Síðast var talað um 20 ár og þar áður eitthvað um 60-100 ár.

Hröð bráðnun hafíss veldur áhyggjum

Fellur úrkomumetið?

Nú eru tveir dagar eftir af þessum rigningarmánuði og ef ég met það rétt vantar um 10 mm uppá að úrkomumet októbermánaðar frá árinu 1936 verði slegið, en það er 181 mm. Á morgun, þriðjudag kemur lægð uppað landinu með snjókomu, slyddu og að lokum rigningu þannig að spennan er orðin gríðarleg. Kannski ekki skemmtilegasta veðrið en ef metin eru við það að falla þá erum við veðuráhugamenn spenntir.
(Viðbót 1. nóv.: Ekki féll metið, úrkoman reyndist vera 175 mm og vantaði því 6 mm upp á)

Ekki bara elstu kerlingarnar ...

... og ekki bara elstu karlarnir. Við höfum líka elstu dýrin. Já langlífi okkar Íslendinga á sér engan líkan. Kúskelin lengi lifi!

Íslensk kúskel líklega elsta dýr heims

Má kenna hlýnandi loftslagi um skógareldana?

Ég hef ekki séð í fréttum að þessir atburðir séu sérstaklega tengdir hlýnandi loftslagi svona almennt enda er þetta stakur atburðir sem á sér sínar sjálfstæðu skýringar. Það hefur bæði verið mjög hlýtt og óvenju þurrt í Kaliforníu undanfarna mánuði og þegar skraufþurrir Santa Ana haustvindarnir blása ofanaf eyðimörkunum eru skógareldar augljós afleiðing. Mér finnst samt svona miklir skógareldar vera farnir að vera algengari en áður og þeir eru á svæðum sem eru viðkvæm fyrir hlýnun og auknum þurrki eins og Kalifornía, Spánn og Grikkland. Því má spyrja, eru eyðimerkursvæðin að færast norðar með aukinni hlýnun sem einmitt er talin vera ein af afleiðingum gróðurhúsaáhrifanna? Við hér á Íslandi getum alveg þegið meiri hita en það eru miklu fjölmennari svæði í suðri sem eru á mörkum hins byggilega heims í dag vegna hita og þurrka og fagna ekkert sérstaklega svona uppákomum.

Tjón af völdum eldanna í Kaliforníu komið yfir milljarð dollara

Hvar verður næsta eldgos á Íslandi?

Það fyllast margir spenningi og jafnvel eftirvæntingu þegar talað er um að hugsanlegt gos sé í vændum hér á landi. Nú er talað um Upptyppinga eða svæðið kringum Herðubreiðaröxl þar sem hafa verið jarðskjálftar sem tengjast kvikuhreyfingum djúpt í jörðu. Spurningin er hvort þessar hræringar tengist fyllingu Hálslóns og þá hvort þarna verði kannski eldgos af mannavöldum. Gos við Upptyppinga getur haft miklar afleiðingar í för með sér því líklegt er að hraun renni í farveg Jökulsár á Fjöllum sem gæti leitt til mikilla atburða á vatnasviði árinnar.

En það er alls ekkert víst að næsta eldgos verði á þessum slóðum, það má ekki gleyma stóru stjörnunum meðal íslenskra eldfjalla. Hér er smá stöðumat á þeim þremur líklegustu:

Síðan 1970 hefur Hekla gosið nokkuð reglulega á 10 ára fresti, sem er breytt hegðunarmynstur, því gegnum aldirnar hefur Hekla yfirleytt gosið einu sinni til tvisvar á hverri öld. Ef Hekla heldur áfram þessari 10 ára reglu ætti næsta gos að verða árið 2010. En það getur gosið fyrr, eða síðar og jafnvel löngu síðar ef eldfjallið tekur aftur upp sína fyrri goshegðun. Komið hefur þó fram að fjallið sé nánast tilbúið fyrir gos og kannski fáum við brátt tilkynningu í útvarpi með hálftíma fyrirvara um að eldsumbrot séu í aðsigi eins og reyndin var árið 2000.

Virkasta eldstöðin á Íslandi eru Grímsvötn. Eldvirkning þar er að einhverju leiti lotubundin nokkra áratugi í senn og í takt við það er nú meiri virkni í Grímsvötnum en á seinni hluta 20. aldar. Síðast gaus í Grímsvötnum árið 2004 eftir hlaup í vötnunum, en nú er vitað að Grímsvatnahlup geta létt á þrýstingi yfir eldstöðinni og komið eldgosi af stað. Ef gosið á sér stað undir vötnunum sjálfum eins og algengast er veldur það ekki jökulbráðnun og hlaupi, en ef gýs utan vatnanna undir jöklinum verður hins vegar jökulbráðnun sem veldur miklu jökulhlaupi eins og átti sér stað í Gjálpargosinu 1996. Þegar eldstöðin er á annað borð komin í gírinn eins og nú, eru goshléin oft ekki nema nokkur ár og því verður nýtt Grímsvatnagos að teljast nokkuð líklegt á næstu árum.

Það hefur lengi verið beðið eftir Kötlugosi enda liðin 89 ár frá síðasta gosi sem er eitt lengsta goshlé í Kötlu eftir landnám. Gosið 1918 flokkast sem stórt Kötlugos en stærð gossins er nú talin ein ástæðan fyrir þessari löngu hvíld. Það hefur eitthvað róast yfir eldstöðinni frá því fyrir nokkrum árum þegar talið var að eldgos væri nánast yfirvofandi. Vegna staðsetninga á jarðskjálftum undir Goðabungu austarlega í Kötluöskjunni á undanförnum árum eru heldur meiri líkur á því að í næsta Kötlugosi leiti hlaupið til vesturs í Markarfljót en ekki endilega til austur um Mýrdalssand. Eldgos í Kötlu eru alltaf miklir atburðir og líklegt að eitthvað fari að gerast þar í náinni framtíð.

Mont Blanc hækkar

Jökullinn á Mont Blanc hækkar vegna vegna hærra á hitastigs, mér finnst það allavega athyglisvert. Snjósöfnun getur aukist þegar hlýnar á stöðum sem voru mjög kaldir fyrir, hugsanlega er eitthvað svipað að gerast á Grænlandsjökli. Annars er Mogginn ekkert að skálda þetta eða misskilja því nánast sama frétt birtist einnig á vefsíðu Telegraph.co.uk
Sjá:
http://www.telegraph.co.uk/earth/main.jhtml?xml=/earth/2007/10/15/eamont115.xml

Mont Blanc hækkar af völdum gróðurhúsaáhrifa

Stærsta eyjan í vatni á eyju í vatni á eyju er fundin.

Þeir sem kunna eitthvað í landafræði vita hvaða eyja er stærst í heiminum og hvert er stærsta vatnið. Færri þekkja hinsvegar stærsta vatnið á eyju, eða stærstu eyju í vatni, stærstu eyju í vatni á eyju, stærsta vatnið á eyju í vatni, stærsta vatn á eyju í vatni á eyju, stærstu eyju í vatni á eyju í vatni eða stærstu eyju í vatni á eyju í vatni á eyju. Nánar um þetta á þessari síðu: http://www.elbruz.org/islands/Islands%20and%20Lakes.htm. Gagnslaus fróðleikur en áhugaverður.

Lake Taal á Filippseyjum. Þarna er stærsta eyja í heimi sem er í vatni á eyju í vatni á eyju.