28.12.2007 | 21:52
Hlýjasti áratugurinn
Það þarf eitthvað mikið til ef þessi fyrsti áratugur aldarinnar verði ekki sá hlýjasti í Reykjavík síðan mælingar hófust. Meðalhitinn í Reykjavík árið 2007 var 5,5 °C og er þetta þar með sjöunda árið í röð með meðalhita yfir 5 gráðum. Það hefur ekki gerst frá upphafi mælinga að svona mörg hlý ár hafa komið samfleytt, og er það í samræmi við þá hitaaukningu sem orðið hefur á landinu og víðar eins og frægt er. Mest munar um hitann metárið 2003 með árshita upp á 6,1°C. Meðalhitinn í Reykjavík þau sjö ár sem liðin eru af þessari öld er einnig 5,5 gráður sem er 1,2 gráðum yfir meðaltali áranna 1961-90 sem er það tímabil sem núgildandi meðaltöl miða við. Það er þó rétt að hafa í huga að það var frekar kalt tímabil.
Það er alveg greinilegt að hlýindin það sem af er þessari öld eru mjög sérstök enda um hálfri gráðu hlýrra en var á hinu margrómaða hlýja tímabili um miðja síðustu öld. Stóra spurningin er hvort þetta er eitthvað sem er komið til að vera eða er þetta bara hitasveifla sem mun ganga til baka? Það verður fróðlegt að vita hvenær meðalhitinn fer næst undir 5 gráður í Reykjavík, ef það mun þá yfirleitt gerast á okkar tímum.
Myndin hér að ofan sýnir meðalhita hvers áratugar frá 1931 í Reykjavík og tvö 30 ára meðaltöl þar á undan til ársins 1871 (hef ekki upplýsingar um hita hvers árs það tímabil). Til samanburðar er svo meðalhitinn það sem af er þessum áratug.
Vísindi og fræði | Breytt 29.12.2007 kl. 10:24 | Slóð | Facebook | Athugasemdir (3)
25.12.2007 | 17:16
Appelsínugul jól á vefmyndavél
Hún er heldur betur mögnuð myndin sem kemur úr vefmyndavél Veðurstofunnar núna í jólahríðinni í Reykjavík, jólin urðu þá hvorki hvít né rauð heldur appelsínugul. Það mætti halda að bæði himinn og jörð séu eitt glóandi eldhaf en þeim sem búa utan höfðuborgarinnar skal þó bent á að hér eru allir heilir á húfi.
![]() |
Þæfingsfærð í borginni |
Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt |
Vísindi og fræði | Breytt 26.12.2007 kl. 00:11 | Slóð | Facebook | Athugasemdir (1)
24.12.2007 | 10:16
Jólatunglið yfir Esjunni
Síðast skrifaði ég um jólasólina í suðri en nú er komið að jólatunglinu í norðri en þessa mynd tók ég á núna á Þorláksmessu þegar tunglið var að skríða upp á norðurhimininn í allri sinni dýrð. Síðustu geislar sólarinnar leika um miðbæinn og lýsa upp þá hlið tunglsins sem snýr að okkur enda er tunglið í gagnstöðu við sólina frá okkur séð. Ólíkt sólinni sem rétt skríður yfir sjóndeildarhringinn þá á tunglið eftir mikla næturferð hátt upp á suðurhimininn, sömu leið og sólin gerir á daginn við sumarsólstöður. Þegar tunglið er svona lágt á lofti virkar það alltaf stærra en venjulega vegna nálægðar við kennileiti á jörðu. Frá þessu sjónarhorni eru það þrír byggingarkranar sem teygja sig næst tunglinu, þeir eru eins og vitringarnir þrír sem eru komnir til að fylgjast með fæðingu frelsarans í suðri. Síðar munu þeir svo snúa sér að fyrri störfum og reisa handa okkur musteri undir tónlist.
Gleðileg hvít jól
Vísindi og fræði | Breytt s.d. kl. 11:19 | Slóð | Facebook | Athugasemdir (0)
22.12.2007 | 09:41
Vetrarsólstöður, sólin og jólin.
Þegar sólin sest á stysta degi ársins hverfur hún á bakvið fjallið Keili séð frá Suðurgötunni og Ægisíðunni í Reykjavík. Það má alveg halda því fram að þetta sé ekki tilviljun, til forna voru ýmis kennileiti í landslagi notuð til að marka sólarganginn t.d. við vetrarsólhvörf. Það má vel ímynda sér að hinn píramídalagaði Keilir hafi einmitt verið tilvalinn sem slíkur viðmiðunarpunktur og jafnvel átt sinn þátt í því hvar fyrsti landnámsmaðurinn hafi valið bæ sínum stað. Sólin, tunglið og stjörnurnar skipuðu stóran sess í trúarlífi fólks til forna. Þegar sólin hafði sest bakvið fjallið á stysta degi ársins var beðið milli vonar og ótta þar til ljóst var að guðunum hafði þóknast að lengja sólarganginn á ný. Það kom hinsvegar ekki endanlega í ljós fyrr en 2-3 dögum eftir vetrarsólstöður og þá var ástæða til fagna nýju ári, nýju upphafi eða jafnvel nýjum mannkynsfrelsara, sú hátíð heitir í dag jól sem er orð sem rímar við sól.
Fyrir mörgum árum var í sjónvarpi allra landsmanna frétt um þessi tengsl milli staðsetningar Reykjavíkur, sólarinnar og Keilis við vetrasólhvörf og voru þá fleiri staðir nefndir til sögunnar. Ef dregin er lína milli miðbæjar Reykjavíkur og Keilis kemur í ljós að sú lína liggur einnig um Bessastaði á Álftanesi og Kapelluhraun við Straumsvík, en af einhverjum ástæðum hefur það þótt helgur staður til forna. Ef línan er hins vegar framlengd í hina áttina frá Reykjavík í norðnorðaustur liggur hún um kirkjustaðinn og landnámsbæinn Brautarholt á Kjalarnesi, og hvort sem það er tilviljun eða ekki, þá liggur línan einnig um Saurbæ í Hvalfirði og Reykholt í Borgarfirði, en þeir staðir eru að vísu ekki í sjónlínu við Keili.
Þessar vangaveltur tengjast vitanlega því sem fræðimaðurinn Einar Pálson hélt fram á sínum tíma. Hann stúderaði og gaf út bækur um skipan heimsins út frá ýmiss konar tölfræði tengdri gangi sólar og hvernig rætur íslenskrar menningar tengjast goðsagnarheimi fornra Miðjarðarhafsþjóða og Kelta. Það má svo hugsa sér í þessu sambandi hvort rætur kristninnar liggi víðar og eigi sér lengri sögu en almennt er talað. Hver var hann í raun þessi Jesú sem fæðist um jólin á sama tíma og sólin og er fórnað um páska? Ég hætti mér ekki út í þau fræði hér og nú en ætla í staðinn að minnast á myndina hér að neðan sem ég tók á köldum og björtum degi við vetrarsólhvörf árið 1981. Þarna við Ægisíðuna sést hvar sólin er á leiðinni að setjast bakvið Keili og ef vel er að gáð má sjá Bessastaði á réttum stað í sólroðanum.
Og þá er bara eftir að óska öllum gleðilegra jóla.
Vísindi og fræði | Breytt 23.12.2007 kl. 12:52 | Slóð | Facebook | Athugasemdir (0)
18.12.2007 | 13:01
Valdabarátta heita og kalda loftsins
Nú á sér stað hér á landi mikil valdabarátta milli heita og kalda loftsins. Þegar þetta er skrifað hefur kalda loftið úr vestri náð yfirhöndinni, því fylgir frekar bjart og svalt veður með hægum vindi úr vestri. Hæðin í austri gerir svo atlögur með hlýjum vindum að sunnan en eins og myndin sýnir þá er víglínan núna rétt fyrir austan land. Það lítur hinsvegar út fyrir að heita loftið nái yfirhöndinni aftur með nýrri sókn og því fylgja eindregnir, rakir og hlýir suðlægir vindar, en þegar við erum stödd í átakalínunni, eða skilunum, þá er veðrið auðvitað verst. Langtímaspár segja núna að kalda loftið muni að lokum ná völdum á ný, svona rétt yfir jólin sem eykur mjög líkurnar á hvítum jólum.
14.12.2007 | 21:50
Þrumu-útsynningur
Það er ekki oft sem maður verður var við eldingar hér í Reykjavík, en tvo blossa er ég búinn að sjá í dag með tilheyrandi skruðningum, fyrst uppúr kl. 5 og svo aftur á 9. tímanum í kvöld. Eins og sést hér á myndinni eru margir skúra- og éljaklakkar suðvestanlands í útsynningnum núna kl. 9 í kvöld. Myndin er af vefsjá veðurstofunnar, fengin af eldri vefsíðu stofnunarinnar.
![]() |
Þrumur og eldingar vestanlands |
Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt |
13.12.2007 | 18:44
Af desemberóveðrum
á. Það er reyndar ekkert nýtt að það blási hressilega í desember og má
alveg rifja upp hvernig var vikuna fyrir jólin í fyrra. Dagana 18-23
desember fyrir ári síðan komu nefnilega nokkrar afdrifaríkar lægðir sem
báru með sér sterka vinda, rigningu en einnig töluverð hlýindi. Það
hafði verið kalt dagana þarna á undan og töluverður snjór víða inn til
landsins en vegna mikillar úrkomu og hlýinda urðu miklar leysingar sem
ollu flóðum dagana 20-22 des víða um land, Hvítá flæddi um allar
sveitir og mikil skriðuföll voru í Eyjafirði. Þann 19. des. strandaði
flutningaskipið Wilson Muuga á Hvalsnesi sem frægt varð en þá hafði
verið mjög hvasst suðvestanlands. Þrátt fyrir mikinn usla sem veðrin í
fyrra ollu er ég ekki viss um að vindurinn í lægðunum hafi náð sama
styrk og þegar mest hefur orðið núna undanfarið, en kröftugur vindurinn
stóð hinsvegar lengur í hvert sinn. Ég man að veðurspárnar voru samt
æsilegar og stundum varað við stórkostlegum óveðrum sem stóðu svo ekki
alveg undir væntingum, allavega ekki hvað vind snertir. Kvöldið 22.
des. var t.d. varað við foráttuveðri SV-lands en þá fór ég í bæinn og
keypti jólagjafirnar. Á laugaveginum þetta kvöld var mjög fámennt en
góðmennt í hressilegum hlýjum vindi af suðri en alls engu óveðri.
Hinsvegar frétti ég að það hafi verið öngþveiti í Kringlunum og
Smáralindunum, þangað sem þjóðin flúði í skjól.
![]() |
Dýpri lægð á leiðinni |
Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt |
Dægurmál | Breytt s.d. kl. 18:46 | Slóð | Facebook | Athugasemdir (3)
11.12.2007 | 11:14
Um Hverfisgötuna
Nú er verið að tala um niðurníðslu Hverfisgötunar og jafnvel ljótleika. Það er þó óhætt að segja að þarna ráði fjölbreytnin ríkjum og ef vel er að gáð má finna fegurðina víða, þótt ekki sé alltaf um að ræða hina klassísku fegurð. Hér eru nokkrar myndir sem ég tók í sumar.
![]() |
Dapurleg götumynd Hverfisgötu |
Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt |
Byggingar | Breytt 18.11.2008 kl. 20:44 | Slóð | Facebook | Athugasemdir (7)
9.12.2007 | 11:02
Göngustígur við Eiðsgranda
Eins og víðar við strandlengju borgarinnar er göngu- og hjólreiðastígur meðfram sjónum við Eiðsgranda vestast í Vesturbænum. Þarna úti fyrir opnu Atlantshafinu hefur hinsvegar gengið erfiðlega að hemja hafölduna því þegar háflæði er og sterk hafátt má brimvörnin sín lítils og sjórinn gengur á land með grjótburði og hamagangi svo stórsér á umhverfinu á eftir. Þegar þetta gerist flettist malbikið á göngustígnum upp á köflum og liggur öfugsnúið innanum stórgrýti og þara sem liggur þarna um víð og dreif. Til þess að göngu- og hjólreiðastígurinn gegni sínu hlutverki þarf því stöðugt að halda honum við, slétta og malbika en það er einmitt búið að gera núna enn eina ferðina eftir síðasta áhlaup sem var núna í haust. Á myndinni sést nýlagt malbikið á stígnum sem var ennþá volgt þegar snjórinn féll. Það á svo eftir að koma í ljós hversu lengi þessi viðgerð dugar, næsta stórstraumsflóð verður 25. desember en svæðið hefur stundum orðið illa úti nálægt stórstraumsflóði seinni hlutann í desember. Maður vonar þó að þetta splunkunýja malbik sleppi við hremmingar um sinn, en ég verð á vaktinni og flyt nýjustu fréttir af ástandi mála ef eitthvað gerist.
6.12.2007 | 09:33
Um eldvirkni á Reykjanesskaga
Víkur nú sögunni að jarðeldum, en þar sem hraun hafa runnið getur hraun runnið aftur, það eru einföld sannindi. Reykjanesskaginn er nánast allur eitt eldbrunið svæði með hraunum sem hafa runnið í sjó fram bæði í Faxaflóa og á suðurströnd skagans. Þarna gengur Atlantshafshryggurinn á land og eldstöðvakerfi tengd gliðnun landsins taka svo við hvert af öðru: Reykjaneskerfið, Trölladyngjukerfið, Brennisteins- og Bláfjallakerfið og svo loks Hengilskerfið.
Ef goshrina hefst á Reykjanesskaga væru það athyglisverðir og sögulegir atburðir þótt það sé óvíst hvort þau muni valda meiriháttar tjóni. Það er talið að eðlileg hvíld milli goshrina á Reykjanesskaga sé um 700-1000 ár. Síðasta goshrinan hófst seint á 10. öld og stóð yfir með hléum næstu þrjár aldir og nú eru því komin yfir 700 ár síðan gaus þarna síðast svo vitað sé (óstaðfest gos á 14. öld). Það eru reyndar engar hreyfingar í jörðinni núna sem benda til þess að gos sé á næsta leiti, en hver veit? Til að átta sig á hvað gæti gerst er forvitnilegt að skoða helstu atburði sem urðu þarna á fyrstu öldum Íslandsbyggðar:
Bláfjallaeldar hófust skömmu fyrir árið 1000 og stóðu yfir í nokkra áratugi. Þá runnu talsverð hraun til suðvesturs og náðu að sjó við Herdísarvík og einnig í norðvestur að Straumsvík, en frægast er þó Kristnitökuhraunið, en talið er að þar sé átt við Svínahraun sem þjóðvegur 1 liggur um. Í Bláfjallaeldum runnu einnig hraun í átt að Reykjavík þar sem er Hólmshraun ofan Heiðmerkur.
Krísuvíkureldar sem tilheyra Trölladyngjukerfinu stóðu yfir á árunum 1151-1180. Þá rann meðal annars Ögmundarhraun í sjó til suðurs en til norðurs náðu tveir mjóir hraunstraumar í sjó við Straumsvík og sunnan Hafnarfjarðar.
Í Reykjaneskerfinu voru síðan þónokkur gos árin 1211-1240. Þá runnu hraunin á svæðinu þar sem nú er Bláa Lónið og einnig í sjó fram austur af Reykjanesi. Einnig gaus að hluta til á ströndinni og í hafinu og olli það miklu öskufalli SV-lands og fékk meira að segja sjálfur Snorri Sturluson að kenna á því þegar hann missti fjölda nautgripa að þess völdum.
Hengilssvæðið sem sprungukerfi Þingvalla tilheyrir, slapp við eldsumbrot í síðustu goshrinu en þarna gaus síðast fyrir um 2.000 árum. Fyrir skömmu eða árin 1994-99 voru þarna hinsvegar mjög tíðir jarðskjálftar sem taldir eru tengjast kvikuinnstreymi á svæðinu sunnan Hengils en þar virðist land hafa jafnað sig aftur.
Ef gos kemur upp á Reykjanesskaganum eru allar líkur á því að um væri að ræða svipuð gos og urðu í Kröflueldum seint á síðustu öld, þ.e. sprungugos með hraunrennsli en litlu öskufalli. Þetta yrðu ekki stór gos en gætu komið upp hvað eftir annað nokkur ár eða áratugi í senn. Hættan á öskufalli er aðallega þegar gýs í grunnum sjó skammt undan landi en einnig gæti gos í Þingvallavatni framleitt mikla gjósku. Það eru mjög litlar líkur á því að gossprunga opnist í byggð en nokkrir þéttbýlisstaðir og sumir staðir höfuðborgarsvæðisins gætu vissulega verið í veginum ef hraunrennsli leitaði til sjávar, ef svo yrði gæfist þó sjálfsagt góður tími til að forða sér. Helstu hættusvæðin á höfuðborgarsvæðinu hljóta að vera þar sem hraun eru í dag svo sem við Hafnarfjörð og Garðabæ en ef hraun nálgaðist Reykjavík eru allar líkur á það leitaði í farveg Elliðaánna og næði jafnvel í sjó við Elliðavog. Ýmis meiriháttar óþægindi geta svo orðið ef mikilvægar samgönguæðar, rafmagnslínur eða veituæðar rofna sem þarna liggja þvers og kruss. Ekki má svo gleyma gufuaflsvirkjununum en kannski verða næstu gos einmitt þegar búið verður að raða þeim eftir endilöngum skaganum beint yfir kvikuhólfunum. En hvað um það, það eru ekki líkur á að við þurfum að þola hamfaragos sem gæfi tilefni til allsherjar rýmingar fólks af höfuðborgarsvæðinu. Hinsvegar hef ég heyrt að það versta sem mögulega gæti gerst fyrir íbúa Faxaflóa tengt eldgosum væri ef Snæfellsjökull tæku upp á því að gjósa og í framhaldi af því hrynja í sjó fram og valda flóðbylgju á flóanum. Þá væri fjör á Fróni.
(Mér til stuðning við samantekt þessa leitaði ég í bókina Íslandseldar eftir Ara Trausta Guðmundsson)
1.12.2007 | 00:36
Veðurfréttir
28.11.2007 | 17:08
Landsynningi og útsynningi gerð skil
Hér er smá innlegg um veðurfræði. Þegar lægðirnar fara yfir landið hver á eftir annarri eins og verið hefur síðustu vikur fáum við svo að segja allar gerðir af veðri. Þetta eru umhleypingar þar sem vindátt og hiti er síbreytilegur og ólíkir loftmassar af ýmsum uppruna leika um landið. Í svona tíðarfari skiptist gjarnan á landsynningur og útsynningur, en þetta eru orð standa fyrir tvær ólíkar gerðir af sunnanáttum, allavega hér sunnan- og vestanlands. Ég hef á tilfinningunni að hinn almenni borgari þekki ekki þessi orð í dag, sérstaklega yngra fólk enda er lítil áhersla lögð á veðurlestrarkunnáttu núorðið.
Samkvæmt minni bestu þekkingu þá er landsynningur suðaustanáttin á undan meginskilunum þegar lægð nálgast landið. Þessu fylgir sívaxandi vindur og úrkoma og smám saman hlýnandi veður. Úrkoman byrjar oft sem snjókoma á veturna en fer yfir í rigningu eftir því sem hlýnar. Veðrið nær hámarki rétt áður en skilin ganga yfir og þá getur orðið verulega hvasst. Skilin sem ganga yfir eru ýmist hitaskil eða samskil. Ef um hitaskil er að ræða tekur við hlý, stöðug og rök sunnanátt, (hlýi geirinn). Þetta er loftið sem í raun knýr lægðina áfram og er oft ættað langt sunnan úr höfum. Í þessu lofti erum við þangað til kuldaskilin koma úr suðvestri og við tekur kólnandi suðvestanátt - útsynningur. Þegar samskil hinsvegar ganga yfir förum við beint úr landsynningi yfir í útsynning án viðkomu í hlýja geiranum. Í útsynningi er loft sem er ættað frá kaldari svæðum í vestri, veðrið er óstöðugt, það skiptast á skin og skúrir og þegar á líður fer gjarnan yfir í éljagang á veturna eftir því sem kólnar í suðvestanáttinni. Það snýst þó ekki alltaf í suðvestanátt í kjölfar skila, lægðarkerfin fara t.d. oft suður fyrir land og þá snýst hann í norðaustan með kaldara veðri úr þeirri átt.
Á veðurkortum í dag sem ætluð eru almenningi virðist sífellt minni áhersla lögð á að sýna skil, hvað þá að gera þeim skil og kannski ekki nema von að skilningur fólks á þessum grundvallaratriðum fari minnkandi. Á vef veðurstofunnar eru t.d. hvergi sýnd skil og í sjónvarpsveðurfréttum RÚV sjást þau bara stundum í byrjun í veðuryfirliti en aldrei í veðurspám. Já það var öðruvísi hér áður fyrr þegar gamli snúningskassinn var notaður í veðurfréttum, þá var allt teiknað inná, því fleiri strik því verra veður og allt komst vel til skila.
25.11.2007 | 14:36
Svona gæti Lækjargata 2 litið út
Eftir miðbæjarbrunann síðastliðið vor hófust umræður um hver örlög gömlu húsanna við Austurstræti og hornhússins við Lækjargötu ættu að vera. Eins og aðrir þá velti ég þessu fyrir mér og þá tók sig upp gömul hugmynd frá mér varðandi Lækjargötu 2 sem var sú að hækka húsið um eina hæð. Daginn eftir brunann tók ég mynd af húsinu ásamt öðrum brunarústum, gerði síðan dálitlar myndvinnsluæfingar og hækkaði húsið um eina hæð. Ég var eitthvað með það í huga að koma myndinni á framfæri en ekkert var þó úr því. Svo núna fyrir stuttu voru kynntar niðurstöður úr hugmyndasamkeppni sem Reykjavíkurborg efndi til vegna uppbyggingarinnar í Kvosinni. Þar var hlutskörpust samvinnutillaga frá Argos, Gullinsniði og Studio Granda en meðal þess sem þar kom fram var einmitt hugsanleg hækkun Lækjargötu 2 um eina hæð. Með því að gera þetta þá finnst mér að húsið fái að njóta sín almennilega þar sem það stendur við hlið IÐU-hússins nýja með sinn grá gafl sem gnæfir yfir til hliðar. Einnig hefur mér aldrei fundist fallegt að sjá blasa við úr Bankastrætinu bakhliðar stórhýsanna við Pósthússtræti og stóra gaflinn við Eymundson-húsið. Þannig gæti þetta semsagt litið út, þarna er húsið hækkað og endurbætt, upprunalega myndin og hluti af vinningstillögunni.
Dægurmál | Breytt s.d. kl. 19:59 | Slóð | Facebook | Athugasemdir (2)
22.11.2007 | 21:17
Ísinn mættur á svæðið
![]() |
Hafís óvenjulega nálægt landi miðað við árstíma |
Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt |
19.11.2007 | 17:54
Snjór síðustu 20 árin
Það hefur ekki verið snjór á jörðu hér í höfuðborginni það sem af er nóvember sem er reyndar ekkert einsdæmi. En hér að neðan er mynd sem sýnir hvenær snjór hefur þakið jörð höfuðborgarinnar sl. 20 ár. Þetta er allt byggt á eigin athugunum en ég hef skráð snjóhulu ásamt öðrum veðurþáttum frá árinu 1986. Hver lárétt lína táknar einn vetur og hvítur litur sýnir hvenær jörð hefur verið hvít og fjöldi daga er sýndur til hægri. Þarna má sjá ýmis merkistímabil: Snjólausu mánuðina okt-des 1987 sem voru mikil nýjung á þeim árum. Snjóþungu mánuðina jan-apríl 1989 og '90, en árið 1989 var sérstaklaga snjóþungt í borginni í langan tíma. Svo voru langir og snjóþungir vetur 1994-'95 og 1999-2000. Sá allra snjóléttasti síðastliðin ár er veturinn 2002-2003 með aðeins 32 snjódaga en sá vetur var líka einstaklega hlýr á öllu landinu.
Athuganir miðast við miðnætti hvers sólahrings. Það er stundum matsatriði hvenær jörð er hvít og hvenær ekki, en það er ekki skilyrði hjá mér að jörð sé alhvít til að vera skráð hvít, það getur verið flekkótt jörð eða snjóföl en ég miða annars við svona 50% sjóhulu.
Vísindi og fræði | Breytt s.d. kl. 17:57 | Slóð | Facebook | Athugasemdir (3)