50 ára sjónvarpsgláp

Ég ætla byrja þennan pistil á minnast á það þegar ég átti erindi í banka nú á dögunum en þá hafði gjaldkerinn séð kennitöluna mína og spurði hvort ég væri Sjónvarpsbarn. "Nei ég er ári eldri" sagði ég. "Já það var 1966" sagði hún og nefndi síðan að hún ætti líka þennan sama afmælisdag, 30. september, nema hún væri sjálf 15 árum eldri en Sjónvarpið. Já það er sem sagt þannig að ég er akkúrat ári eldri en Sjónvarpið og deili með því þessum ágæta afmælisdegi. Ég veit þó ekki hvort það sé endilega ástæðan fyrir því að ég hef alltaf haldið mikla tryggð við Sjónvarpið - og þá meina ég ekki sjónvarpstækið sem slíkt, heldur fyrirbærið sem stundum er nefnt: Ríkissjónvarp allra landsmanna og hefur fylgt manni svo lengi sem maður man eftir sér.

Tilkoma Ríkissjónvarpsins fyrir 50 árum hefur sjálfsagt breitt heilmiklu fyrir landsmenn á sínum tíma en fyrir mér hefur það alltaf verið sjálfsagður hlutur enda þekki ég ekki annað, en man þó vel sjónvarpslausu fimmtudagana og mánaðarlangt sumarfrí. Ekki minnist ég þess að fólk hafi mikið verið að kvarta yfir því á fyrstu 20 árunum að ekki væri sjónvarp alla daga vikunnar eða alla mánuði ársins. Fólk fór heldur ekkert fram á að það kæmi alltaf eitthvað í sjónvarpið, t.d. á miðjum degi þegar kveikt væri á því, annað en svarthvíta stillimyndin.

Á virkum dögum byrjaði dagskráin með Fréttum klukkan átta, en sýningin hófst reyndar á sjónvarpsklukkunni sem taldi niður tímann fram að fréttum, ótrufluð af auglýsingum og öðrum innslögum. Að fréttum, veðri og auglýsingum loknum kom sjónvarpsþulan sem þuldi upp dagskrá kvöldsins sem stóð gjarnan þar til langt gengin í ellefu. Reyndar var barnatími klukkan sex á miðvikudögum og lauk þá útileikjum barna sem þustu inn til að horfa á teiknimyndir. Ekki mátti missa af þeim. Á sunnudögum var það svo auðvitað Stundin okkar sem hófst eftir að presturinn var loksins búinn með sína hugvekju. Ekki má svo gleyma Ensku knattspyrnunni þar sem Bjarni Fel lýsti kappleik sem farið hafði fram fyrir ekki svo mjög löngu síðan og þuldi upp úrslit dagsins, eins og honum var einum lagið.

Þetta var einföld svarthvítt sjónvarpstilvera í föstum skorðum. Allir horfðu á sömu dagskrána, sömu framhaldsmyndirnar eins og Gæfu eða gjörvileika eða Kólómbó. Flestar bíómyndirnar voru um 20 ára gamlar og enginn kvartaði yfir því. Eftirminnilegust var hin svakalega mynd, Maðurinn sem minnkaði, sem kostaði mig ótaldar andvökunætur. Framþróun átti sér þó stað og varla hægt að horfa fram hjá því að Prúðuleikararnir voru flottari í lit. Það var heldur ekki amalegt að geta séð kappleiki í beinni útsendingu. Ég man t.d. enn þegar Michael Platini skoraði sigurmarkið fyrir Frakka í framlengdum úrslitaleik gegn Portúgal árið 1984.

En svo fór allt að breytast, en það sem gerði útslagið var verkfall ríkisstarfsamanna um miðjan 9. áratuginn og ekkert sjónvarp! Risu þá upp frjálsræðispostular og einkaframtakssinnar sem boðuðu nýja og betri tíma er einokun ríkisins á sjónvarps- og útvarpsrétti yrði aflétt. Og þannig fór. Stöð 2 fór í loftið árið 1986 og flestir bara léttir á því. En ekki ég. Ég vildi bara mitt gamla góða Ríkissjónvarp. Stöð 2 fannst mér hinsvegar, svo ég orða það pent, uppfullt af allra handa sjálfumgleði. Það að eiga þess kost að velja á hvað var horft, fannst mér líka stórlega ofmetið. Best var að hafa bara, eina stöð og eina dagskrá, eins og Martein Mosdal sagði á sínum tíma og er hverju orði sannara, en kannski eru ekki alveg allir sammála okkur Marteini þar. Ég hef ekki einu sinni lagt í vana minn að horfa á fréttir á Stöð 2, en þar kemur vel á vondann því sjálfur hef ég tvisvar komist í fréttirnar hjá þeim og þá ekki vegna afglapa heldur vegna áhugamála minna tengd ljósmyndum. Fréttastofa Ríkisins hefur hinsvegar ekki hringt ennþá en kannski gerist það einn daginn.

Í gegnum sjónvarpstíðina hefur maður horft á eftir ýmsum dagskrárliðum hverfa á braut, yfir á lukta heima samkeppnisaðilana. Enska knattspyrnan hvarf t.d. einn daginn og hef ég ekki haft spurnir af henni síðan en treysti á að Liverpool sé enn að standa sig. Svo hvarf Formúlan, sem í sjálfu sér var bara ágætt enda fór fullmikill tími í það hringsól. Landslag ljósvakamiðlana breytist stöðugt. Sífellt fleiri eru farnir að velja sér dagskrá á netveitum eins og Netflix og glápa heilu dagana á heilu sjónvarpsseríurnar í striklotum. Sjálfur hef ég að vísu aðgang að einhverjum ótölulegum fjölda erlendra sjónvarpsstöðva sem maður kíkir á öðru hvoru, einkum ef von er á stórbrotnum náttúruhamförum úti í heimi. Einnig rekst maður stundum á æsilega þætti um mögulega aðvífandi loftsteina eða ofureldstöðvar sem kannski eru við það tortíma mannkyninu. Ég myndi samt alveg lifa góðu lífi án þeirra.

Ég hef í raunar ekki breytt mínum sjónvarpsvenjum og held ennþá tryggð við Ríkissjónvarpið. Er sami takmörkunarsinninn í þessum efnum hvað mig varðar. Auðvitað mega aðrir hafa það eins og þeir vilja. Ekki má þó halda að ég geri ekkert annað á kvöldin en að glápa á Ríkissjónvarpið. Því er nefnilega öðru nær. Sjónvarpsagskráin er æði misspennandi. Sumt er áhugavert og annað óbærilegt og það er einmitt bara fínt. Maður getur nefnilega fundið sér ýmislegt til dundurs annað en að horfa á sjónvarpið. Margar bækur eru til dæmis ólesnar og mörg tónlistin óáhlustuð en svo er líka alltaf hægt að setjast niður og skrifa bloggpistil eins og þennan.

Já, góðir landsmenn. Svona er það að eiga sama afmælisdag og Sjónvarpið, en við ljúkum þessu með Smart spæjara.

 

Skaflaferð upp í Gunnlaugsskarð

Sunnudaginn 18. september reimaði ég á mig gönguskóna og lagði leið mína upp að hinum vel kunna skafli í Esjunni sem oftast er kenndur við Gunnlaugsskarð og er gjarnan síðastur skafla til að bráðna á sumrin, ef hann bráðnar á annað borð. Þetta er hin sæmilegasta ganga þarna upp eftir og nokkuð brött á kafla. Skaflinn er í um 800 metra hæð á brattri austurbrún skálarinnar við Gunnlaugsskarð og liggur nokkurnvegin í norður-suður. Hann myndast sem hengja vetrum þegar snjóar eða skefur í austan- og suðaustanáttum sem er ekki óalgengt. Skaflinn hefur oftar en ekki náð að bráðna á þessari öld en að þessu sinni lifar hann góðu lífi, heill og óskiptur, og á ekki nokkra möguleika á að hverfa áður en vetrarsnjórinn leggst yfir.

Tilgangur ferðarinnar var ekki síst sá að mæla lengd skaflsins mér til gamans, en til þess nýtti ég mér GPS-hátækni með því að taka hnit á sitthvorum enda skaflsins. Samkvæmt þeirri mælingu er lengd skaflsins um 510 metrar, sem er talsvert og þýðir að lengdin er yfir helmingur af hæð Esjunnar.

Það að skaflinn skuli vera svona stór núna er svolítið sérstakt í ljósi þess að það hefur verið ágætlega hlýtt í veðri í sumar og árshitinn, sem af er, nálægt meðalhita síðustu 10 ára. Það snjóaði hins vegar heil ósköp í desember síðasta vetur og hafði ekki mælst annað eins í desember í Reykjavík. Enga almennilega hlýinda- og hlákukafla gerði svo það sem eftir var vetrar. Í ofanálag má gera ráð fyrir að stór uppistaða í þessum skafli núna sé snjór sem ekki náði að bráðna í fyrra en þá var skaflinn stærri í lok sumars en verið hafði frá því fyrir aldamót, sem passar líka við það að árið 2015 var afgerandi kaldasta árið í Reykjavík á þessari öld. Reyndar má deila um hvort 2015 hafi í raun verið kalt í ljósi þess hve öll hin voru hlý en í takt við það þá hurfu Esjuskaflar öll 10 fyrstu ár þessarar aldar sem er lengsta slíkt tímabil sem þekkt er.

Ég hef ekki verið nógu duglegur að ljósmynda Esjufannir síðsumars en ætla þó að birta mynd sem einn mikill Valsari tók á úrslitastund þann 15. ágúst í fyrra, árið 2015. Eins og sést var staðan þá í skaflamálum Esjunnar verulega snjónum í vil.

Snjóskaflarnir áttu auðvitað eftir að bráðna eitthvað áður en yfir lauk þarna í fyrra en á Veðurstofuvefnum kemur fram að samkvæmt mælingu á þeirra vegum, þann 8. október 2015, hafi skaflinn verið um 500 metrar sem er einmitt svipað og ég fékk út úr minni mælingu nú um helgina - næstum ári seinna.

Svo má geta þess að þetta er ekki alveg í fyrsta sinn sem ég fer í skaflamælingaleiðangur upp í Gunnlaugsskarð því sunnudaginn 19. ágúst 2012 fór ég við þriðja mann þangað uppeftir en þá dugði að hafa upprúllað málband með í för til mælinga. Skaflinn góði mældist þá ekki vera nema 32 metrar á lengd enda náði hann að hverfa að fullu fyrstu vikuna í september. Að sjálfsögðu var einnig bloggað um þá ferð: Skaflaleiðangur á Esjuna

Til að meta framhaldið þá gæti orðið einhverra ára bið á því að Esjan nái að hreinsa af sér alla skafla á ný í ljósi þess að undir yngsta snjónum leynist það sem eftir lifði frá síðustu árum. Þetta er svo sem ekkert til að hafa áhyggjur af, en það má samt alveg fylgjast með þessu enda ætti afkoma Esjuskafla að vera sæmileg vísbending um tíðarfar almennt og jafnvel jöklabúskap að einhverju leyti.

Botninum náð á Norðurslóðum

Nú bendir allt til þess að hinu árlega hafíslágmarki hafi verið náð á Norður-Íshafinu. Þetta er allt eftir bókinni því september er mánuðurinn þegar viðsnúningurinn á sér stað en þá taka kuldarnir völdin með lækkandi sól og kólnandi sjó. Þar með lýkur bráðnun sumarsins og nýr ís fer að myndast. Hafíslágmarkið í september er þannig ágætis viðmiðunarpunktur til að bera saman ástand íssins á milli ára. Það er einmitt það sem hér verður gert en ég hef einmitt fylgst með hafísnum í allnokkur ár af sérviskulegum áhuga.

Sumarlágmarkið 2016 má sjá hér á línuritinu sem að grunni til er frá Bandarísku snjó- og hafísmiðstöðinni NSIDC. Borin er saman hafísútbreiðsla síðustu 10 ára ásamt meðaltali áranna 1981-2010. Samkvæmt þessu er lágmarksútbreiðslan 2016 sú næst lægsta frá upphafi, örlítið undir tímamótalágmarkinu 2007. Önnur ár, fyrir árið 2007, eru ekki sýnd enda eru þau víðs fjarri botnbaráttunni. Hvað útbreiðslu varðar þá hefur þetta ár verið nokkuð sérstakt. 2016-ferillinn kemur inn í myndina mun neðar en önnur ár enda var hafísútbreiðslan að loknum síðasta vetri óvenju lítil sem auðvitað vakti ýmsar væntingar - eða áhyggjur. Hafísinn tórir þó enn að loknu þessu sumri og er nokkuð yfir metlágmarkinu mikla frá 2012 hvað útbreiðslu varðar. Stór ástæða þess er hversu skýjað var á Norður-Íshafinu þegar sólin var hæst á lofti nú í sumar, ólíkt því sem var sumarið 2012 og það skiptir máli.

Útbreiðsla hafíssins segir þó ekki nema hluta sögunnar. Hafísbreiðan var nefnilega óvenju gisin á mjög stórum svæðum undir lok sumars og náði þetta gisna svæði alveg norður að sjálfum Norðurpól og hefur varla sést annað eins. Á hinn bóginn voru lífseigir útnárar í hafísbreiðunni sem meðal annars ollu því að siglingaleiðin norður fyrir Síberíu var lengi að hreinsast almennilega. Einnig var þrálátur armur sem teygði sig langleiðina að Beringssundi og slitnaði að lokum í einhverja parta. Ástæðan fyrir þessari skellóttu ísbreiðu er væntanlega hinn mikli lægðagangur þarna í sumar sem rótaði mikið í ísnum. Hinsvegar var minna um vinda frá suðri sem venjulega þjappa ísnum meira saman. Allt þetta gerir það að verkum að sjálf útbreiðslan verður frekar mikil miðað við það litla ísmagn sem er til staðar. Allt önnur staða var til dæmis metárið 2012 þegar það sem eftir lifði var samanþjappað í einum pakka eins og sést á samanburðarmyndunum hér að neðan.

Í framhaldi af þessu vert að skoða framhaldið. Næstu vikur og mánuði þegar vetur leggst yfir, mun allt Norður-Íshafið og nærliggjandi hafssvæði frjósa saman samkvæmt venju. Ísinn mun þá einnig streyma suður með allri austurströnd Grænlands. Hámarki útbreiðslunnar verður svo væntanlega náð í mars og viðsnúningur hefst með bráðnun á jaðarsvæðum íssins. Næsta bræðslusumri fylgist maður svo auðvitað með og aldrei að vita hvað þá gerist. Ástand íssins er reyndar þannig að við réttar veðuraðstæður gætu orðið meiri aföll á ísnum en áður hefur sést. Tíðarfar sumarsins 2016 var ekki þannig, en það má velta fyrir sér hvað hefði gerst ef veðuraðstæður sumarsins 2012 hefðu endurtekið nú í ár. Þ.e. hið fullkomna bræðslusumar. Ísinn er nefnilega nánast á barmi algers hruns. Hinsvegar sýndi það sig eftir árið 2012 að ísinn getur líka verið fljótur að jafna sig. Útbreiðsla íssins árið 2013 var til dæmis furðu mikil eftir afhroðið 2012. En hvað um það. Æstustu hafísnördar eru strax farnir að horfa til sumarsins 2017 og geta varla beðið.

- - -

Heimildir mínar eru héðan og þaðan. Myndirnar sem fylgja eru að grunni til fengnar frá:

National Snow and Ice Data Center: http://nsidc.org/arcticseaicenews/

University of Bremen: http://www.iup.uni-bremen.de:8084/amsr2/

Af meintum hundi á forsíðu DV eftir árásina 11. september

Í dag 11. september minnumst við einnar mestu hryðjuverkaárásar sögunnar sem sumir segja að hafi breytt heiminum. Hvort sem það er rétt eða ekki þá áttu atburðirnir sína eftirmála sem ég fer ekki nánar út í. Hins vegar ætla ég ég að rifja upp fimm ára gamla bloggfærslu frá því þegar tíu ár voru liðin frá árásunum á tvíburaturnana en þar birti ég mynd af forsíðu DV þann 12. september 2001, sem var undirlögð af stórri mynd af því þegar annar turninn hrynur.

Það sem vakti sérstaka athygli mína var að ofaná h-inu í fyrirsögninni Ógnarheimur mátti sjá eitthvað sem líktist íslenskum fjárhundi. Hvað átti þetta að fyrirstilla? Var þetta sprell af hálfu myndvinnsludeildar DV, tæknileg mistök eða einhver dulin skilaboð. Samsæri?

Eftir fimm ára rannsóknarvinnu (þó með löngum hléum) hef ég nú komist að sannleikanum, sem er sá að þetta var ekki hundur. Þessu komst ég að þegar ég fann sjálfa myndina ótruflaða af fyrirsögn og annarri forsíðugrafík. Þetta sem lítur út sem íslenskur fjárhundur virðist þá bara vera hver annar hluti af hrynjandi byggingunni, væntanlega þá af ystu grind hússins. Þannig er nú veruleikinn. Einföldustu skýringarnar er gjarnan þær réttu, ekkert sprell eða dularfullt samsæri hér á ferð. Sama gildir um atburðina í stærra samhengi. Þetta var mikil hryðjuverkaárás sem kom öllum Bandaríkjamönnum í algerlega opna skjöldu þótt sumir í samsærisspennufíkn vilji halda öðru fram.

Umrædda mynd ásamt fleirum má finna á þessari slóð:

http://www.businessinsider.my/911-2013-9/9/#aDdc8lYVqqFJFHce.97

 

Samanburður á sumarveðurgæðum í Reykjavík

Samkvæmt fréttum og því sem maður heyrir þá fær sumarveðrið almennt góða dóma, ekki síst hér í Reykjavík. Ég get sjálfur tekið undir slíkt enda í samræmi við niðurstöður sem unnar eru út frá mínum eigin veðurskráningum, en meðal afurða þeirra er einkunnakerfi þar sem hver dagur fær sína einkunn á skalanum 0-8 út frá veðurþáttunum fjórum: sól, úrkomu, vindi og hita. Mánaðareinkunnir reiknast svo útfrá meðaltali allra daga og heildareinkunn sumarmánaðanna sem hér teljast vera júní, júlí og ágúst. Þannig get ég borið saman veðurgæðin eins og þau koma út úr mínum skráningum sem ná allt aftur til ársins 1986. Að þessu sinni fær sumarveðrið í Reykjavík 2016 einkunnina 5,17 og sómir það sér vel meðal margra góða sumra á þessari öld, þótt það hafi ekki náð sömu hæðum og sumrin 2009 og 2012. Með þessu sumri hafa veðurgæðin þar með jafnað sig að fullu eftir hrunið 2013 en síðan þá hefur leiðin bara verið upp á við.

Af einstökum mánuðum sumarsins þá var júní reyndar bara í sæmilegu meðallagi með einkunnina 4,8 en í þeim mánuði kom kafli upp úr miðjum mánuði sem var í daprara lagi. Að vísu missti ég af þeim kafla enda staddur suður í Róm þar sem veðrið var með þeim hætti að það hefði sprengt alla heimatilbúna gæðastaðla. En hvað um það. Veðurgæðin sótti síðan í sig veðrið hér heima og fékk júlí 5,4 í einkunn sem er mjög gott og ágúst náði 5,3 sem er jafn mikið og hitabylgjumánuðirinn ágúst 2004 fékk á sínum tíma. Sumarið að þessu sinni var reyndar öfgalaust að mestu og kemst svo sem ekki mikið í metabækur. Þetta var þó í heildina sólríkt, þurrt og hægviðrasamt sumar og ekki síst hlýtt. Það má taka fram hversu kvöldgott það var langt fram eftir ágústmánuði og næturhlýtt lengst af um hásumarið en annars miðar veðurskráningarkerfið mitt aðallega við veðrið yfir hádaginn.

Nákvæmum tölulegum niðurstöðum verður auðvitað að taka með fyrirvara enda miðast einkunnir bara við mitt skráningarkerfi en svona á heildina litið ætti þetta að gefa ágætis vísbendingar. Að hætti hússins kemur að sjálfsögðu súlurit sem sýnir samanburð aftur til ársins 1986 og eins og sjá má var ekki mikil sumargleði í Reykjavík árið 1989 en kannski skára annars staðar.

Það má hér í lokin vísa í sambærilega útlistun frá síðasta ári en þá spanderaði ég heilmiklu plássi í stuttaralega lýsingu á öllum sumrum frá árinu 1986:

Sjá hér: http://emilhannes.blog.is/blog/emilhannes/entry/1975011/

 

Mikil ánægja með sumarfrí og veður

Reykjavíkurhitasúluritið

Nú eru sjö mánuðir liðnir af árinu og allt stefnir í að 2016 verði allnokkuð hlýrra hér í Reykjavík heldur en síðasta ár. Ekki þarf að vísu mikið til því árið 2015 var kaldasta árið það sem af er öldinni. Af þeim sjö mánuðum sem liðnir eru hafa 4 mánuðir verið hlýrri en meðaltal síðustu 10 ára. Janúar og maí voru undir þessu 10 ára meðaltali en þó fyrir ofan hið opinbera en kalda viðmiðunartímabil 1961-1990. Febrúar er hinsvegar kaldasti mánuðurinn það sem af er, bæði í raun og miðað við meðalhita, enda var hann kaldari en “kalda meðaltalið” segir til um.

Á glænýrri útgáfu af súluritinu hér að neðan sést hvernig þetta lítur út. Fjólubláu súlurnar standa fyrir þá mánuði sem liðnir eru, en til viðmiðunar er meðalhiti mánaðanna síðustu 10 ár (rauðar súlur) og kalda opinbera meðaltalið 1961-1990 (bláar súlur). Eins og sjá má getum við vel við unað og sumarið hefur staðið sig vel hvað hita varðar.


Til hægri á myndinni eru fimm árshitasúlur. Bláa súlan þar er fyrir “kalda meðaltalið” þegar meðalhitinn í Reykjavík var einungis 4,3 stig en rauða súlan stendur fyrir síðustu 10 ár og er í 5,4 stigum. Tónuðu súlurnar tvær, sýna sem fyrr, áætlaðan árshita 2016 eftir því hvort framhaldið er reiknað út frá “kalda meðaltalinu” eða meðalhita síðustu 10 ára, samkvæmt mínum útreikningum. Kaldara framhaldið gefur okkur þannig 5,0 stiga árshita en verði framhaldið áfram í hlýrri kantinum verður meðalhitinn um 5,4 stig, sem einmitt er í takt við þau hlýindi sem við erum farin að venjast á þessari öld. Hvort heldur sem er þá stefnir árshitinn töluvert hærra en árið í fyrra (sem var 4,5 stig) en 2015 er sýnt þarna sem græn súla allra lengst til hægri. Hvað framhaldið varðar þá er auðvitað alltaf möguleiki á óvæntum öfgum í hitafari í aðra hvora áttina en burt séð frá því þá erum við í ágætis hitamálum nú um stundir og verðum vonandi áfram.

Af hafísbræðslumálum á Norður-Íshafinu

Um miðjan maí, þegar ég tók síðast stöðuna á ísnum á Norður-Íshafinu, þá velti ég upp þeim möguleika að minni hafís yrði þar nú í lok sumars en áður hefur sést á vorum dögum. Þetta var ekki sagt að ástæðulausu enda var hafísútbreiðslan síðastliðið vor, eftir hlýjan vetur, sú lægsta sem sést hefur og munaði talsverðu. Árið 2016 hafði því talsvert forskot á fyrri metár þegar kom að upphafi sjálfrar sumarbráðnunarinnar í Norður-Íshafinu. Til að grípa til samlíkingar þá var ástandið eitthvað svipað því að keppandi í 100 metra hlaupi fengi að starta nokkrum metrum framar en keppinautarnir. En þetta forskot fór þó fyrir lítið því segja má að bræðslusumrinu 2016 hafi hlekkst illa á í byrjun enda var forskotið orðið að engu um miðjan júní. Veðurfarslegar skýringar á þessu lélega starti var lægðargangur með óhagstæðum vindáttum og skýjahula sem hindraði sólbráð. Bræðslusumarið 2016 fékk því vindinn í fangið og sá vart til sólar til að byrja með. En sumarið 2016 náði sér loksins á strik þarna í norðri og síðan þá hefur bráðnun hafíssins haldið vel í við skæðustu keppinautana. Þetta má sjá á línuritinu yfir útbreiðsluþróun hafíssins þar sem árið 2016 er borið saman þau ár sem hafa náð lægstu útbreiðslu í lok sumars og þar er sumarið 2012 í sérflokki eins og sjá má á þessu Japans-ættaða línuriti.

Framhaldið er stór spurning eins og venjulega. Hefur sumarið 2016 það sem til þarf til að slá út metárið 2012 í lágmarkútbreiðslu? Á hafískortunum hér að neðan frá Bremen-háskóla eru þessu tvö ár borin saman í útbreiðslu og þéttleika á sömu dagsetningunni 19. júlí. Dreifing íssins er greinilega mismunandi milli þessara ára. Lægðargangurinn hefur vissulega haldið áfram í sumar en eftir því sem á líður þá skilar slíkur lægðarangur af sér tættari ísbreiðu sem verður sífellt viðkvæmari, þótt sjálf útbreiðslan dragist hægar saman. Gulgræni liturinn sýnir einmitt hversu gisin ísbreiðan er nú í sumar á stórum svæðum allt upp að sjálfum norðurpólnum, miðað við sumarið 2012. Þegar þarna var komið við sögu sumarið 2012, átti þó sjálf ofurlægðin eftir að herja á svæðið en sú lægð gerði eiginlega út af við þann hluta íssins sem lá norður af Alaska og Austur-Síberíu.

Til frekari glöggvunar kemur svo í lokin, önnur ísmynd í eðlilegri litum sem sýnir einnig stöðuna þann 19. júlí sl. en sjálfur hef ég bætt inn mörkum ísbreiðunnar í lok metsumarsins 2012. Greinilega þarf mikið að hverfa á næstu vikum ef eitthvað álíka á að gerast nú í ár.

Miðað við hvað ísinn er tættur og gisinn á stórum svæðum þá gætum við mögulega endað með tvískipta eða skellótta ísbreiðu í lok sumars, sem væri sérstakt. Freistandi finnst mér reyndar að segja að í ljósi bágs ástands ísbreiðunnar almennt, þá gæti bræðslusumarið 2016 mögulega átt óviðjafnanlegan endasprett og skapað ný viðmið þegar upp verður staðið, jafnvel opið hafssvæði á sjálfum Norðurpólnum, sem mér er stundum hugleikið.

Linkur á ýmis línurit og hafískort: https://sites.google.com/site/arcticseaicegraphs/

Lúpínuræða Fastagests

Ég hef áður vitnað í skáldsöguna Öræfi eftir Ófeig Sigurðsson en það er góð bók að mínu mati, mjög sérstök en vissulega ekki við allra hæfi. Bókin er kraftmikill óður til Öræfasveitarinnar og náttúrunnar sem slíkrar en ekki síður fjallar bókin um samskipti mannsins við landið og náttúruöflin og er þar komið víða við. Ein höfuðpersóna bókarinnar nefnist Fastagestur og eru ófáar blaðsíður lagðar undir einræður hans enda skilst mér að hann sé einskonar samviska höfundar, eða sá sem talar máli höfundar bókarinnar. Fastagestur er yfirleitt ekkert að skafa utan af hlutunum og ekki heldur þegar kemur að blessaðri lúpínunni sem sífelldur styr stendur um. Ég ætla að leyfa mér að birta hér lúpínuræðu Fastagests í Öræfabókinni en þótt að hlutirnir séu hér málaðir sterkum litum þá get ég ekki annað en verið bara nokkuð sammála í aðalatriðum. Vonandi sjá sem flestir ljósið einnig.

„ … við skulum ekki tala um lúpínuna, Bernharður minn, sagði Fastagestur við gluggann, hún er plága, tapað stríð sem við háðum gegn sjálfum okkur, ég verð svo óendanlega sorgmæddur þegar ég sé lúpínu eða heyri á hana minnst, lúpínan er blá sorg, tákn fyrir sjálfshatur okkar, dapurlega sjálfsmynd, lúpínan er svo fögur planta og mögnuð, en misnotuð í eyðileggingarskyni eins og skógræktin gegn móanum og mýrinni og gervallri náttúrunni, það var Skógræktarstjóri ríkisins sem kom með lúpínuna í Öræfin fyrir 50 árum, við förum ekki í grafgötur um það, lúpínan hefur þegar eyðilagt margfalt stærri svæði en hörmungargosið 1362, en hún gerir það hljóðlega, lúpínan hegðar sér nákvæmlega eins og vírus, krabbamein, nákvæmlega eins og maðurinn, smeygir sér inn og eyðileggur allt innan frá og milljónfaldast; reynt var að fela grjótið þegar brúin var opnuð 1974, fela jökulöldurnar sem eru minnisvarðar um hvert jökullinn hefur teygt tungur sínar, fela sandinn, fela móana og fela melana, fela þessa minnisvarða um tímann og kraft náttúrunnar, skítugu börnin, öldurnar eru óþekkjanlegar og ófærar fyrir lúpínu, það er ekki lengur hægt að fá sér göngutúr um öldur og sker og skoða grjótið eins og maður gerði í gamla daga, sagði Fastagestur við gluggann, Tvískerjabræður hafa reynt ýmsar aðferðir til að uppræta þessa skæðu plöntu og endurheimta gömlu móana en án árangurs, fræin geymast að minnsta kosti í hálfa öld í jörðu eins og viðlegubúnaður í jökli, svo sprettur lúpínan upp óvænt hvar sem er og dreifir úr sér á ógnarhraða og kæfir og eyðileggur allt sem fyrir er, bæði gróður og auðn, eins og gusthlaup sýnt hægt … Allt sem heitir rækt … rækt er á móti náttúrunni, á móti lífinu, á móti Guði, hvort sem það er skógrækt eða sauðfjárrækt eða vaxtarrækt, ég er fyrst og fremst á móti allri rækt, sagði Fastagestur við gluggann á hótelinu í Freysnesi, ég er allur með Guði og náttúrunni, mönnum, dýrum, plöntum og grjóti og jökli og vindinum; ég er allur fyrir öræfin.“ (Öræfi, bls. 318-320)

 

Lúpína á Skeiðarásandi komin yfir það litla vatn sem rennur þar sem Skeiðará breiddi úr sér áður. Eftir að Skeiðará hvarf á þessum slóðum er ekkert sem hindrar lengur landnám lúpínunnar vestur eftir gjörvöllum Skeiðarársandi. (Ljósmynd: EHV)

 

Til Vesúvíusar og Pompeii

Lengi hefur það verið á óskalista mínum að heimsækja vettvang atburðanna þegar borgirnar Pompeii og Herculaneum grófust undir ösku og eimyrju af völdum hamfaraeldgossins í Vesúvíusi árið 79 e.Kr. Þessi för varð að veruleika föstudaginn 24. júní í tengslum við Rómarferð en þangað hafði ég heldur ekki komið áður og var kominn tími á að bæta úr því. Farin var skipulögð dagsferð í rútu frá Róm með fararstjórum þar sem boðið var upp á skoðun á rústasvæði Pompeii og ferð upp á Vesúvíus en það getur verið nokkuð snúið að ná því hvoru tveggja á eigin vegum á einum degi. Þarna er mikið ferðamannakraðak, sérstaklega við túristamiðstöðina við Pompeii og þurftu fararstjórar hinna ýmsu hópa að hafa sig alla við að týna ekki sinni hjörð og halda hópnum saman.

Rústasvæðið er auðvitað allt hið merkilegasta  en þegar þangað var komið ákváðum við skötuhjúin að rölta frekar um svæðið á eigin forsendum í staðin fyrir að halda hópinn, með góðfúslegu leyfi fararstjóra. Við urðum sjálfsagt af einhverjum fróðleik sem leiðsögukona útvarpaði í heyrnartól hvers og eins, en það er kannski þannig með okkur Íslendingana að við erum ekki eins miklar hópsálir og aðrir - nema kannski þegar kemur að fótbolta. Er við höfðum sameinast hópnum á ný á tilsettum tíma á réttum stað, var boðið upp á pizzuveislu (hvað annað?) áður en haldið var áfram með rútunni upp að Vesúvíusi þar sem ekið var eftir þröngum hlykkjóttum vegi langleiðina upp fjallið. Þar við bílastæðið var auðvitað veitinga- og minjagripasala og fullt af klósettum fyrir þá sem voru í spreng.

Um 200 metra hækkun er frá bílastæði og upp að gígbrún í um 1200 metra hæð en þangað liggur góður göngustígur. Þótt Vesúvíus láti ekki mikið yfir sér þá er  toppgígurinn sjálfur nokkuð hrikalegur og djúpur að innanverðu með þverhníptum veggjum nær allan hringinn. Hægt var að ganga meðfram hálfum gígbarminum eftir göngustíg en hinn hlutinn er lokaður enda illfært klungur þar sem almenningur getur farið sér að voða. Talsvert var af ferðafólki þarna uppi og meira að segja hægt að kaupa minjagripi og smáveitingar á þremur stöðum við sjálfa gígbrúnina.

Sígild spurning varðandi eldfjöll snýst um hvenær næsta gos verður í fjallinu. Í ljósi sögunnar og aðstæðna flokkast Vesúvíus sem eitt af hættulegustu eldfjöllum jarðar. Kvikuþró fjallsins er mjög stór og mikil sprengivirkni og öskufall einkennir stærstu gosin. Hættulegust eru þó gusthlaupin sem verða þegar gosmökkurinn hrynur niður og eyðir öllu sem fyrir verður samanber það sem gerðist þarna árið 79. Gostíðni Vesúvíusar er hinsvegar mjög óregluleg og almennt eru gosin stærri eftir því sem goshléið á undan er lengra. Síðast gaus í fjallinu árið 1944 en þá rann dálítið af hrauni niður í byggð en fjallið náði þó að framkalla eina sæmilega sprengingu sem sendi ösku yfir nærliggjandi svæði. Það var fjórða gosið frá aldamótunum 1900 en tíð gos höfðu þá verið í fjallinu allt frá stóru og mannskæðu gosi árið 1630 sem einmitt kom eftir meira en tveggja alda hvíld. Fyrir stórgosið árið 79 hafði Vesúvíus ekki gosið í um 300 ár svo vitað sé og mun lengra var í verulegt gos.

Fyrir gosið árið 79 var Vesúvíus vaxið þéttum gróðri upp á topp og fjallið talið hættulast með öllu. Fólk var einnig alveg grunlaust um að hamfaragos væri í vændum þrátt fyrir ýmsa fyrirboða sem gætu talist augljósir í dag, svo sem mikil jarðskjálftavirkni og aukin jarðhitavirkni sem þurrkaði upp vatnsuppsprettur. Gosið sjálft stóð aðeins yfir í 2 daga en mestu hamfarirnar riðu yfir snemma morguns daginn eftir að gosið hófst. Í gosinu hurfu bæirnir Pompeii og Herculaneum af yfirborði jarðar enda grafnir niður í nokkurra metra þykkt öskulag auk þess sem strandlínan færðist utar um nokkra kílómetra. Samanlögð íbúatala bæjanna gæti hafa verið allt að 20 þúsundum en mannfall er á reiki. Nú er talað um að 2.000 manns gætu hafa látist af völdum gossins sem er lægri tala en oft hefur sést áður sem þýðir að verulegur fjöldi hefur þrátt fyrir allt náð að koma sér undan áður en gosstrókurinn hrundi yfir byggðir.

Nú á dögum er fólk meðvitað um hættuna sem þarna er ávallt til staðar. Þrátt fyrir það er talsverð byggð á svæðinu sem teygir sig upp í hlíðar Vesúvíusar. Gróðursælt er í hlíðum fjallsins enda jarðvegur frjósamur eins og gjarnan í nágrenni eldfjalla. Fólk treystir hinsvegar á náttúrulega fyrirboða og nákvæma vöktun jarðvísindamanna. Allt hefur verið með kyrrum kjörum síðustu ár og áratugi en líkur á að næsta gos verði stórt, aukast með hverjum áratug sem hvíldartíminn lengist. Miðað við fyrri hegðun er fjallið þó ekki tilbúið í hamfaragos en til þess þarf fjallið að safna kröftum í að minnsta kosti 100 ár til viðbótar ef eitthvað er annars að marka slíka útreikninga.

Áhyggjur manna snúast þó ekki bara að Vesúvíusi sjálfum. Svæðið í heild sinni í nágrenni Napólíflóa er raunar samfellt eldfjallasvæði sem lætur lítið yfir sér á yfirborðinu og hefur verið til friðs lengi. Þarna eru stórar öskjur og undir þeim fleiri kvikuþrær. Stærsta kerfið nefnist Campi Flegrei og nær að hluta inn í borgina Napólí. Í raun má segja að þetta sé ein allsherjar ofureldstöð sem sífelld ógn stafar af fyrir þær þrjár milljónir manna sem búa á svæðinu frá Napólí til hlíða Vesúvíusar og sé fyrirvarinn stuttur er alveg óvíst að hægt sé að rýma svæðið á tilsettum tíma. Fyrir stærstu gosin ætti forleikurinn samt að gefa íbúum ráðrúm til að hugsa sinn gang. Það má samt hafa í huga að allra stærstu gosin sem möguleg eru á svæðinu eru hamfarir sem snerta mun stærra svæði en Napólíflóann. Þar má til dæmis nefna gos fyrir tæpum 40 þúsund árum en þá er talið að aska hafi fallið yfir hálfa Evrópu. Þetta stórgos er jafnvel nefnt sem einn af þeim þáttum sem gerði út af við Neanderthalsmanninn í álfunni á sínum tíma. Vér nútímamenn förum vonandi eitthvað betur út úr slíkum hamagangi en eitt er víst að Ítalía yrði ekki söm og áður. Ég er þó allavega sloppinn aftur heim í öruggt skjól á okkar eldfjallaeyju.

Þá er það fótboltinn

Eitthvað verður maður að skrifa um fótboltann enda er hann mál málanna fyrir flestum öðrum en hörðustu antisportistum. Að vísu er forsetakosningar á dagskrá í þessum mánuði en spennan liggur ekki þar enda úrslitinn löngu ráðin, nema hvað svo virðist sem tvísýnt gæti verið um annað sætið þótt ekki sé keppt í því.

Í fótboltanum er málið það að Íslenska karlalandsliðið keppir nú í fyrsta skipti á stórmóti í knattspyrnu og merkilegheitin snúast ekki síst um að Ísland er fámennasta þjóðin sem keppt hefur á svona stóru móti. Eins og oft áður erum við litla þjóðin gagnvart hinum stóru og það eitt hefur vakið athygli erlendra á okkur. Þúsundaþjóðin á móti milljónaþjóðum. Fyrirfram ætti það því að vera hreint formsatriði að tapa öllum leikjunum af miklu öryggi. En það er ekki alveg þannig. Við eigum ágætis fótboltamenn sem spila með sæmilegum liðum í stóru löndunum og þegar á hólminn er komið kemur í ljós að við erum ekkert mikið lélegri í fótbolta en hinir. Bara svolítið lélegri. Reyndar er getumunurinn á milli flestra liðanna almennt ekki mjög mikill og því getur allt gerst í hverjum leik. Getumunur milli einstaka leikmanna er heldur ekki svo mikill. Ronaldó hinn víðfrægi er sennilega ekki nema um 10% betri í fótbolta en bestu leikmenn Íslands enda var hann ekkert að leika sér að íslensku varnarmönnunum, sólaði ekki fjóra í hverri sókn og komst varla í almennilegt skotfæri við markið. Portúgalska landsliðið er heldur ekkert ofurlið þótt þessi mikli markaskorari sé þar fremstur í flokki. Þeir voru samt talsvert betri en okkar lið í heildina og gátu alveg verið svektir með jafnteflið.

Þegar þetta er skrifað hefur Íslenska liðið leikið tvo leiki á Evrópumótinu. Liðið hefur skorað jafn mörg mörk og það hefur fengið á sig og báðir leikirnir endað með jafntefli. Möguleiki er enn til staðar að sigra riðilinn og einnig að lenda í neðsta sæti í riðlinum. Hvað varðar mínar væntingar til liðsins þá höfum við með þessum tveimur jafnteflum nú þegar átt ágætis mót. Jafntefli er svo miklu skárra heldur en tap svo ekki sé talað um stórtap með margra marka mun. Tvö lið milljónaþjóða hafa til þessa tapað sínum leikjum með þremur mörkum gegn engu þannig að við getum vel við unað. Þessum jafnteflum okkar hefur verið náð með góðum og skipulögðum varnarleik fyrst og fremst. Miðjuspilið hefur verið öllu lakara þar sem sendingar hafa verið tilviljanakenndar og ratað álíka oft til andstæðingsins og til samherja. Það hefur þó sýnt sig að við getum skorað mörk af öllu tagi enda eigum við gott úrval af skæðum sóknar- og skotmönnum.

Það er þó einn leikur eftir í riðlinum en það er leikurinn á móti Austurríki. Þar ræðst hvort við komumst áfram í í 16 liða úrslit sem væri frábær staða en mögulega þurfum við til þess ekki að gera meira en að knýja fram enn eitt jafnteflið. Þriðja sætið í okkar riðli gæti komið okkur áfram í 16-liða úrslit. Betra er þó að lenda ofar í riðlinum. Þriðjusætisliðin fjögur sem munu komst áfram munu keppa við sigurlið úr öðrum riðlum þannig að best er alltaf að vinna riðilinn til að fá léttari andstæðinga. Austurríkisleikurinn er sem sagt lykileikurinn úr því sem komið er. Fyrst og fremt vonar maður að hann tapist ekki með mjög mörgum mörkum. Vægt tap er miklu skárra og allt fyrir ofan það er miklu betra. Tala nú ekki um að komast áfram á einhvern hátt í 16 liða úrslitin. Þá værum við allavega ekki neðar en í 16 sæti á þessu móti sem hlýtur að vera göfugt markmið.

Smáræði um forsetamálin

Það má slá því föstu að eftir nokkrar vikur verðum við komin með nýjan forseta að Bessastöðum. Hver það verður mun koma í ljós en vissulega verður einn frambjóðendanna að teljast sigurstranglegri en hinir. Framboðsmálin hafa verið nokkuð sérstök, allavega miðað við það sem áður tíðkaðist. Talað hefur verið um offramboð af frambjóðendum enda virðist ekkert tiltökumál fyrir suma að bjóða sig fram til forseta, jafnvel þótt fáir eða engir hafi skorað á þá. Auðvitað má fólk bjóða sig fram ef því sýnist en fæstir þeirra virðast þó gera sér grein fyrir því að vænlegustu forsetaefnin eru kölluð fram af almenningi en ekki frambjóðendunum sjálfum. „Fólkið velur forsetann“ eins og Ólafur Ragnar sagði að Ásgeir Ásgeirsson hafi sagt, en þá er auðvitað ekki verið að tala um gjörvallan almenning, heldur bara nógu stóran hluta hans.

Það var nokkuð ljóst í vetur að þrátt fyrir fjölda frambjóðenda þá vantaði alltaf raunverulegan valkost fyrir þennan almenning. Stungið var upp á ýmsum og alltaf einhverjir að stinga upp á sjálfum sér. Það vantaði samt eitthvað. „Ég get þá svo sem verið eitt tímabil í viðbót úr því að enginn almennilegur kemur fram“ gæti Ólafur hafa hugsað þegar hann lét til leiðast að vera áfram, þó hann hafi örugglega hugsað eitthvað annað líka. Merkilegt annars með hann Ólaf hvernig fylgjendahópur hans breyttist frá því hann var kosinn fyrst. Við þekkjum nokkuð vel hvernig það gerðist, en alltaf hefur hann verið umdeildur. Mig rámar í að einhverjir hafi talað um að flytja úr landi á sínum tíma ef svo færi að hann yrði forseti. Fæstir þeirra hafa látið verða af því og eru sjálfsagt hinir ánægðustu með forsetatíð hans þegar upp er staðið. Margir aðrir eru á allt öðru máli.

Svo maður nefni loksins núverandi frambjóðendur þá hefur maður heyrt álíka tal um búferlaflutninga ef svo færi að annaðhvort Andri Snær eða Davíð setjast á Bessastaði. Það er þó auðvitað sitthvort fólkið sem talar svona en báðir þessir frambjóðendur eiga sér einlæga stuðningsmenn og líka einlæga andstæðinga. Þeir eru andstæðir pólar og eiga nokkuð í land með að njóta stuðning fjöldans. Aldrei þó að vita hvernig mál þróast. Af þeim tveimur á Davíð sennilega meiri möguleika. Hann er sjóaður í pólitíkinni og vill sjálfsagt ljúka störfum fyrir hið opinbera með öðrum hætti en að hafa verið hrakinn úr Seðlabankanum af einhverjum óþekkum krökkum sem fljótlega gætu einmitt tekið völdin til að umbreyta öllu, eins og að skipta um stjórnarskrá, skipta um gjaldmiðil, svo ekki sé nú talað um kippa fótunum undan kvótakóngum. Nei, þá munu menn komast að því hvar Davíð keypti ölið. Reyndar verð ég að segja að þegar kemur að stjórnarskránni þá er ég nú dálítið á íhaldslínunni sjálfur. Að skipta um stjórnarskrá finnst mér ekki óskylt því að skipta um þjóðfána og þjóðsöng. Þjóðir gera ekki svoleiðis af gamni sínu en kosturinn við stjórnarskrár er að þó sá að alltaf má breyta þeim og bæta, séu menn sammála um það.

En svo er það Guðni Th.  – maðurinn sem kom, sá … en hefur ekki alveg sigrað enn. Hann er eiginlega þessi góði gæi sem gat eiginlega ekki annað en boðið sig fram eftir áskoranir hins stóra almennings, eða allavega nógu stórs hluta hans, eftir góða leiksigra í Sjónvörpum landsmanna. Kannski var það gott plott sem virkaði, en hafa verður í huga að ýmsir aðrir hafa birst á skjánum án þess að slá í gegn sem efni í forseta. Það þarf enginn að efast um að Guðni veit svona nokkurnveginn í hverju starfið er fólgið og væntanlega eru fáir sem hóta sjálfskipaðri útlegð fari svo að hann setjist á forsetastólinn. En annars mun þetta fara eins og þetta fer og auðvitað eru allir frambjóðendurnir hver öðrum hæfari á einhvern hátt.

 

Allt til reiðu fyrir sumabræðsluna miklu í Norður-Íshafinu

Sumarið er framundan á norðurslóðum með tilheyrandi bráðnun á ísbreiðunni. Við vitum ekki hvernig það mun nákvæmlega ganga fyrir sig en miðað við hvernig liðinn vetur hefur verið þá er alveg óhætt að gæla við þann möguleika að minni hafís verði þar í lok sumars en áður hefur sést á vorum dögum. Allt mun það þó ráðast af veðuraðstæðum næstu mánuði þannig að best er að fullyrða sem minnst.

Það sem skiptir hins vegar máli nú er að nýliðinn vetur var óvenju hlýr þarna upp frá sem þýðir að hafísinn náði ekki að þykkna eins mikið og hann gerir venjulega yfir vetrartímann. Sjálf útbreiðsla hafíssins hefur einnig verið með allra lægsta móti í allan vetur og í samræmi við það var árlegt vetrarhámark hafíssins það lægsta sem mælst hefur. Vorið hefur líka farið snemma af stað og allt sem bendir til þess að útbreiðslan nú um stundir sé sú lægsta miðað við sama tíma hin fyrri ár - allavega síðan 1979 er farið var að mæla með nákvæmum hætti með gervitunglum. Að vísu hefur eitthvað bilunarvesen í gervihnattarbúnaði verið að hrjá eftirlitsaðila, aðallega Bandaríska, en það sem virkar bendir þó allt til óvenju lítillar útbreiðslu hafíssins nú í upphafi bræðsluvertíðar. Þetta má til dæmis sjá á þessu línuriti sem byggir á gögnum frá JAXA-stofnuninni japönsku. Rauða línan stendur, eins og sjá má, fyrir það sem liðið er af árinu 2016. Gula línan er árið 2012 þegar sumarbráðnunin sló öll fyrri met.

Til frekari glöggvunar er auðvitað bráðnauðsynlegt að líta á hafískort og hér koma því tvö samanburðarkort frá NSIDC. Kortið til vinstri sýnir útbreiðslu og þéttleika íssins þann 12. maí 2012 sem var einmitt vorið fyrir metbráðnunarsumarið mikla það ár. Til hægri er svo staðan þann 12. maí, árið 2016.

Í fljótu bragði er kannski enginn ógurlegur munur á þessum kortum. Norður-Íshafið er auðvitað þakið ís á þeim báðum en þarna eru þó atriði sem skipta máli. Á 2016-kortinu er til dæmis ísinn að mestu horfinn á Beringshafi milli Alaska og Síberíu og ísinn orðinn lélegur inn af Beringssundinu sjálfu. Merkilegt er svo hið myndarlega íslausa svæði norður af nyrstu ströndum Kanada við Beaufort-haf en það bendir til þess að ísinn sé kominn á hreyfingu og farinn að brotna upp mun fyrr en venjulega sem gæti skipt máli fyrir framhaldið.

Þetta íslausa svæði við Beaufort-haf er þó ekki endilega tilkomið vegna hlýinda þar undanfarið heldur frekar vegna mjög staðfastrar hæðar sem ríkti þar nálægt, mestallan aprílmánuð. Vindar umhverfis hæðina náðu sem sagt að koma ísnum af stað, og viðhalda réttsælis snúningi á stórum hluta ísbreiðunnar. Um leið stuðluðu vindar að færslu íssins að sundinu milli Svalbarða og Grænlands þar sem mikið af sleppur út úr prísundinni svipað og sjá má á myndinni hér að neðan sem sýnir hreyfingu íssins einn dæmigerðan dag seint í apríl.

Þetta mikla uppbrot og tilfærsla á hafísnum má greinilega sjá á gervitunglamyndum. Svona mikið opið haf þarna norður af Kanada og Alaska er óvenjulegt þetta snemma árs en tilfærsla íssins á þessum slóðum er annars vel þekkt fyrirbæri, nema hvað að á veturna frjósa allar vakir næstum jafnóðum. Þessi opnun gerist þó á viðkvæmum tíma núna, ofaná allt annað. Myndin hér er að neðan er frá NASA og sýnir hið íslausa haf við Beaufort-haf en Ísland er þarna með til að sýna stærðarhlutföll.

Svo er bara að sjá til hvert framhaldið verður. Lágmarksmetið frá 2012 gæti alveg verið í hættu í lok sumars miðað við aðstæður nú. Það þykir vænlegt til ísbráðnunar að sólin skíni sem mest á þessum slóðum á meðan hún er sem hæst á lofti. Hlýtt loft úr suðri þarf svo að hafa góðan aðgang að Norður-Íshafinu til að hjálpa til við bráðnunina. Reyndar er einmitt hlýtt loft á ferðinni þessa dagana eins og svo oft í vetur. Síðasta myndin er kort sem sýnir áætluð hlýindi miðað við meðallag, þann 13. maí. Ef þannig hlýindagusur halda áfram í sumar er útlitið ekki bjart fyrir hafísinn.

 

Stóra snjódagamyndin, 1986-2016

Enn einn veturinn er nú endanlega að baki og grundirnar fara senn að gróa - hér í Reykjavík að minnsta kosti. Þar með er líka komið að einu af vorverkunum hér á þessari síðu sem er að birta nýja útgáfu af stóru snjódagamyndinni sem á að sýna hvenær snjór hefur verið yfir jörðu í borginni. Myndin er unnin upp úr mínum eigin prívatskráningum á ýmsum veðurþáttum sem hófust á miðju ári 1986 og er þetta því 30. veturinn sem hefur verið færður til bókar. Hver lárétt lína stendur fyrir einn vetur samkvæmt ártölum vinstra megin en tölurnar hægra megin sýna samanlagðan fjölda hvítra daga. Matsatriði getur verið hvort jörð sé hvít eða ekki en sé ég í vafa þá miða ég við 50% snjóhulu í mínum garði undir miðnætti hvers dags. Nánari útlistanir eru undir myndinni.

Eins og sést á tölunum hægra megin þá voru flestir hvítir dagar veturinn 1994-95 en fæstir voru þeir veturinn 2012-13. Undanfarnir tveir vetur voru af hvítara taginu með upp undir 100 hvíta daga og eru því meira í ætt við veturna fyrir aldamótin. Liðinn vetur var dálítið sérstakur að því leyti að fyrsti hvíti dagurinn kom ekki fyrr en 26. nóvember og hefur ekki komið síðar á skráningartímanum. En þegar snjórinn kom þá munaði um það því snjóþyngslin voru strax með þeim mestu sem mælst höfðu í Reykjavík í nóvember. Enn bætti í snjóinn og snemma í desember var snjódýptin 44 cm í Reykjavík og hefur ekki mælst meiri í þeim mánuði í borginni. Eftir alhvítan desembermánuð náði snjórinn að hverfa í tvígang í janúar en síðan tók við alhvítur febrúar. Það var þó ekki hægt að tala um snjóþyngsli í febrúar en þrálátur var hann. Eftir að snjórinn hvarf, snemma í mars, hefur aðeins einu sinni hvítnað og apríl hefur verið laus allra mála. Ef við fáum ekki síðbúna snjókomu í maí þá getum við reyndar sagt að snjótímabilið hafi ekki verið styttra á því tímabili sem myndin nær yfir, allavega miðað við þessar skráningar. Það var þó ansi hvítt meðan á því stóð.

Snjóþyngsli í garðinum heima, að kvöldi 1. desember 2015.

Orustuflugvélin í Grænlandsjökli

Fyrir nokkru sá ég þessa skopteikningu í netheimum þar sem komið er inn á áhugaverða sögu bandarískrar orustuflugvélar á stríðsárunum sem þurfti að nauðlenda á Grænlandsjökli þar sem hún átti eftir að hverfa í jökulinn uns hún fannst aftur áratugum síðar. Skopið í myndinni felst í að benda á það sem mörgum kann að þykja ankannalegt að á sama tíma og Grænlandsjökull er sagður vera að bráðna vegna hnattrænnar hlýnunar, þá skuli flugvél sem lendir á jöklinum og skilin þar eftir, geta grafist niður ein 268 fet í jöklinum. "Damn this Global Warming!!" eins og pirraður gröfumaðurinn, segir í myndatexta.

Misskilningurinn og það sem í raun er skoplegt við þessa mynd er þó að í henni endurspeglast viss fáfræði í grundvallaratriðum jöklafræða. Það er þó kannski ekki endilega við teiknarann að sakast. Skopmyndir eru auðvitað meira upp á grínið frekar en raunveruleikann. Það er þó ekki víst að allir þeir sem kunna að meta húmorinn, átti sig á vitleysunni og telja myndina ágætis innlegg sem gagnrýni á meinta hnattræna hlýnun af mannavöldum.

Málið með jökla er að allt sem skilið er eftir á hábungu þeirra, grefst niður með tímanum, jafnvel þótt jökullinn fari minnkandi. Á efri hluta jökla er safnsvæði þeirra og þar hleðst hvert snjólagið ofan á annað með hverjum vetri. Jökullinn hækkar þó ekkert endilega og getur jafnvel lækkað en það fer eftir hversu mikið bráðnar á móti á leysingarsvæðunum sem liggja nær jökuljaðrinum og er þá talað um jákvæðan eða neikvæðan jöklabúskap. Flugvélin sem þarna lenti á sínum tíma ofan á hábungu Grænlandsjökuls gat því ekki annað en grafist niður og borist áfram með jöklinum sem skríður undan eigin fargi og hefði birst að löngum tíma liðnum á leysingarsvæðinu einhversstaðar í skriðjökli, illa kramin auðvitað. En það átti reyndar ekki við um þessa flugvél. Henni var nefnilega bjargað og flogið á ný!

Saga flugvélarinnar, sem hlotið hefur nafnið Glacier Girl og er að gerðinni Lockheed P-38 Lightning, er annars sú að árið 1942 var ákveðið að ferja mikinn fjölda Bandarískra stríðsflugvéla til Bretlands og var það liður í innrásarplönum bandamanna í Frakkland á þeim tíma (sem átti eftir að frestast um tvö ár). Alls voru 920 flugvélar sendar yfir hafið í þessari aðgerð og lá leiðin yfir Grænland og með viðkomu á Reykjavíkurflugvelli að sjálfsögðu. Ekki voru allar af hinum smærri vélum gerðar til slíks ferðalags en það þótt nokkuð gott að alls skiluðu sér 882 flugvélar á leiðarenda. Mestu afföllin voru reyndar um miðjan júlí '42 þegar alls átta flugvélar, sem flugu saman í hóp, þurftu að nauðlenda á Grænlandsjökli vegna eldsneytisskorts eftir að hafa snúið við vegna veðurs áður en þær náðu til Reykjavíkur. Í hópnum voru sex P-38 vélar og þar á meðal vélin sem fjallað er um hér. Auk þeirra voru tvær stærri B-17 vélar sem margir kannast við undir viðurnefninu Fljúgandi virki (Flying Fortress) en þær voru betur búnar siglingatækjum og fóru því fyrir fluginu. Öllum flugmönnum var að lokum bjargað eftir mikinn barning á jöklinum.

Eftir því sem leið frá stríðslokum fór áhugi manna á gömlum flugvélum frá stríðsárunum að aukast enda eftirspurnin meiri en framboðið. Þá var smám saman farið að huga að vélunum átta sem nauðlent höfðu og skildar voru eftir á Grænlandsjökli sumarið 1942. Fyrstu leitartilraunir voru gerðar árið 1977 en það var ekki fyrr en árið 1988 sem vísbendingar um flugvélarnar fundust með aðstoð íssjár og reyndust vélarnar liggja dýpra í jöklinum en menn höfðu áætlað og auk þess um tveimur kílómetrum frá upphaflegum lendingarstað enda jökullinn á stöðugri hreyfingu. Árið 1990 var gerður út leiðangur og boruð hola niður að því sem fundist hafði og reyndist það vera önnur B-17 vélanna en hún reyndist þegar til kom of illa farin til að reyna að ná henni upp.

Tveimur sumrum seinna, árið 1992 eða 50 árum eftir nauðlendinguna, var gerð önnur tilraun og þá komu menn niður á nokkuð heillega P-38 vélina á 268 feta dýpi (82 metra) og skemmst frá því að segja að vélinni var náð upp með því að flytja hana upp í bútum og flutt þannig til Bandaríkjanna þar sem vélin var gerð upp og komið í flughæft ástand með miklum glans. Til að auka veg flugvélarinnar enn meir var árið 2007 gerð tilraun til að fljúga henni þá leið til Bretlands sem upphaflega var áætluð árið 1942. Það gekk þó ekki betur en svo að vélin þurfti að nauðlenda á flugvelli á Labradorskaga vegna vélarbilunar og ferðinni að lokum aflýst. Samkvæmt heimildum er henni haldið í flughæfu ástandi og treður gjarnan upp á flugsýningum í Bandaríkjunum við góðan fögnuð viðstaddra.

Þegar til kom varðveitti jökullinn flugvélina sem aldrei náði leiðarenda. Hinar flugvélarnar sjö sem einnig lentu á jöklinum halda væntanlega áfram að grafast dýpra niður í Grænlandsjökul og leifar þeirra munu skila sér úr jöklinum í fyllingu tímans, alveg óháð því hvernig Grænlandsjökull mun spjara sig í hlýnandi heimi, hversu skoplegt sem það nú er.

Uppgerða orustuflugvélin Lockheed P-38 Lightning "Glacier Girl" á flugi.

- - -

Heimildir og ljósmyndir:
http://www.damninteresting.com/exhuming-the-glacier-girl
https://en.wikipedia.org/wiki/Glacier_Girl

 

Ákvörðun forsetans gæti styrkt stöðu Andra Snæs

Sú ákvörðun Ólafs Ragnars að bjóða sig fram enn á ný er athyglisverð, svo ekki sé meira sagt og breytir auðvitað landslaginu framboðsmálunum. Svo maður bollaleggi aðeins um þetta þá var staðan sú, áður en forsetinn tilkynnti ákvörðun sína, að Andri Snær Magnason var eini frambjóðandinn sem naut fylgis að einhverju ráði. Hann er að vísu umdeildur, reyndar eins og Ólafur hefur alltaf verið sjálfur. En Andri Snær var þrátt fyrir allt ekki líklegur til að vinna kosningarnar. Hann var ekki á leiðinni á Bessastaði, vegna þess að annar vænlegur frambjóðandi, Guðni Th, var í startholunum. Það annálaða prúðmenni lá ekki bara ylvolgt undir feldi, heldur var orðinn alveg sjóðheitur og bara tímaspursmál hvenær hann tilkynnti um sitt framboð. Já, það átti bara að gerast í vikunni. Guðni hefði unnið kosningarnar. Hann hefði fengið megnið af fylgi Ólafs Ragnars og gott betur, því Andri Snær höfðar ekki til allra og alls ekki heldur til allra þeirra sem hugnast ekki að kjósa herra Ólaf.

En úr því að Ólafur Ragnar ákvað að bjóða sig fram enn á ný, þvert á fyrri yfirlýsingar, gerist það að í stað þess að baráttan standi á milli Andra Snæs og Guðna Th, þá stendur baráttan allt í einu á milli Andra Snæs og Ólafs Ragnars. Sú staða er að mínu mati betri fyrir Andra Snæ því hann á meiri möguleika í þeim slag heldur en í slagnum gegn Guðna Th. sem væntanlega hættir við af sinni áðurnefndri prúðmennsku enda kann hann ekki við að heyja kosningabaráttu gegn sitjandi forseta.

Það er þó ekki þar með sagt að Andri Snær hefði það gegn Ólafi, sjálfum forsetanum, en það gæti orðið mjög tvísýnt. Þótt Ólafur njóti góðs fylgis eru einnig afskaplega margir sem vilja alls ekki sjá hann sitja áfram og sjá þann kost vænstan að velja Andra Snæ, hvort sem þeir eru einlægir aðdáendur hans eða ekki, enda alveg ljóst að hann er sá eini sem á einhvern möguleika í sitjandi forseta.

Þó er kannski ekki alveg útséð með Guðna Th. og ef hann færi fram þá gæti þetta orðið enn tvísýnna. Eiginlega myndi ég giska á að hver um sig, þeir Ólafur, Andri og Guðni Th. gætu allir náð eitthvað um 30% atkvæða og ómögulegt að segja hver þeirra hefði það. Restin fengi þá um 10% samanlagt, svo framarlega að ekki komi fram enn eitt þungavigtarframboðið, sem er svo sem ekkert mjög líklegt.

En svona er kosningakerfið okkar. Sá sem fær mest, hann vinnur og verður forseti. Jafnvel þótt hið mesta sé ekki svo mikið. Sumir vilja hræra í þessum einfalda kerfi. Gallalaust kosningakerfi er reyndar ekki til. Tvær umferðir til að tryggja meirihluta er svolítið rausnarlegt fyrir embætti sem er í raun aðallega heiðursembætti. Það mætti þó kannski íhuga slíka reglu ef sigurvegarinn nær ekki 30% greiddra atkvæða, en það getur aðeins gerst ef frambjóðendur eru fjórir eða fleiri (eða er það ekki annars?).

Mynd: Steinhissa steinn á vestfirskri heiði. (EHV)