Hversu gott var Reykjavíkursumarið 2014?

Nú eru aðal-sumarmánuðirnir að baki og landsmenn sjálfsagt missáttir við sitt sumarveður eftir því hvar á landinu þeir búa. Hér í Reykjavík var talsvert kvartað yfir veðri langt fram eftir sumri og sjálfsagt ekki að ástæðulausu en það rættist talsvert úr málum í ágúst. Sjálfsagt hafa viðmiðanir um það hvað telst gott sumar eitthvað breyst eftir nokkur góð sumur í röð undanfarin ár þar til kom að sumrinu í fyrra sem var eiginlega afleitt í alla staði. En hvað telst gott sumar og hvernig kom sumarið 2014 út?

Árið 1986 fór ég að skrá niður veðrið í Reykjavík get því borið saman einstök ár veðurfarslega séð. Eins og ég hef minnst á áður er innifalið í þessum skráningum, einkunnakerfi sem byggist á veðurþáttunum fjórum: sólskini, úrkomu, vindi og hita. Hver þessara fjögurra veðurþátta leggja 0-2 stig til einkunnar dagsins sem þannig getur verið á bilinu 0-8 stig. Mánaðareinkunn reiknast svo út frá meðaltali allra daga og með sömu aðferð má reikna út meðaleinkunn heilu sumranna.
Niðurstöðuna má sjá á eftirfarandi súluriti þar sem sjá má að nýliðið sumar í Reykjavík fær einkunnina 4,73 sem er nánast í meðallagi tímabilsins. Hæstu einkunn fær sumarið 2009: 5,37 en sumarið 1989 er það lakasta með 4,10 stig. Niðurstöðum má taka með vissum fyrirvara enda miðast einkunnir bara við mitt skráningarkerfi. En hér er myndin:

Hér kemur mjög stuttaraleg lýsing á öllum sumrum frá árinu 1986. Tek fram að aðallega er miðað við mitt heimapláss, Reykjavík, nema annað sé tekið fram:

1986 4,46 Júní var dimmur, kaldur og blautur suðvestanlands en júlí og ágúst öllu betri.
1987 4,73 Sólríkt og þurrt í júní og ágúst, en júlí var sólarlítill og blautur.
1988 4,30 Afar slæmur júnímánuður og einn sá sólarminnsti í Reykjavík. Júlí var ágætur en ágúst ekkert sérstakur. Óvenjumikið þrumuveður suðvestanlands þann 10. júlí.
1989 4,10 Að þessu sinni var það júlí sem brást algerlega og var sá sólarminnsti sem mælst hefur í Reykjavík auk þess að vera kaldur. Júní og ágúst voru einnig frekar svalir er skárri að öðru leyti.
1990 4,50 Lítið eftirminnilegt sumar sem var í slöku meðallagi. Reykjavíkurhitinn júlí var þó sá hæsti í 22 ár.
1991 4,93 Júní var sérstaklega sólríkur og á eftir fylgdi heitasti júlímánuður sem komið hefur í Reykjavík og voru slegin hitamet víða um land. Í mikilli hitabylgju náði hitinn 23,2 stigum í borginni þann 9. júlí en sá mánuður varð hlýjastur allra mánaða í Reykjavík 13,0 gráður.  
1992 4,37 Sumarið var ekkert sérstakt og var nokkuð kalt. Eftirminnilegast er kuldakastið um Jónsmessuna í annars mjög köldum júnímánuði, þá snjóaði fyrir norðan og einnig til fjalla sv-lands.
1993 4,70 Ágætt tíðarfar en besta veðrið var í júlí. Þá var mjög bjart og þurrt í Reykjavík en kalt fyrir norðan.
1994 4,80 Sumarið var sæmilegt með köldum júnímánuði en júlí var frekar hlýr.
1995 4,33 Sumarið ekki gott nema hvað júlí var ágætur. Ágúst var mjög þungbúinn.
1996 4,63 Fátt eftirminnilegt þetta sumar. Ágúst var mjög dapur í Reykjavík en góður kafli kom um miðjan júlí.
1997 4,80 Sumarið var þurrt og bjart framan af en júlí og ágúst ollu vonbrigðum SV-lands.
1998 4,93 Sumarið var gott í heildina. Júnímánuður var bjartur og þurr og var ásamt ágúst sá hlýjasti í mörg ár.
1999 4,60 Sumarið var frekar blautt þar til í ágúst, en þá var bjart og hlýtt.
2000 4,77 Ágætt sumar með köflum en mjög sólríkt og þurrt var fyrir norðan og austan.
2001 4,70 Sumarið var ágætt í heildina þó lítið væri um hlýja daga.
2002 4,57 Af sumarmánuðunum var júní að þessu sinni sá hlýjasti, hæst komst þá hitinn í 22 stig sem er hitamet fyrir júní í Rvík. Sumarið þótti ekkert sérstakt en var nokkuð milt.
2003 4,80 Júní og ágúst urðu hlýrri en nokkru sinni í Reykjavík enda var sumarið það hlýjasta sem mælst hafði í borginni sem og víða um land. Nokkuð rigndi þó með köflum.
2004 5,13 Sumarið var bæði hlýtt og sólríkt. Í ágúst gerði mikla hitabylgju SV-lands þar sem hitinn fór yfir 20 stig í borginni fjóra daga í röð, nýtt hitamet í Reykjavík var þá sett í Reykjavík 24,8°.
2005 4,73 Sumarið var sæmilegt fyrir utan þungbúinn og svalan kafla í júlí.
2006 4,47 Sumarið var þungbúið og blautt suðvestanlands framan af en rættist heldur úr því er á leið.
2007 5,13 Sumarið var yfirleitt hlýtt og þurrt og mjög gott um mest allt land. Í Reykjavík var júlímánuður sá næst hlýjasti frá upphafi.
2008 4,90 Afar sólríkur og þurr júnímanaður en síðan köflóttara, mjög rigningarsamt í lok ágúst. Aftur var slegið hitamet í Reykjavík í hitabylgju undir lok júlí þegar hitinn komst í 25,7°.
2009 5,37 Mjög gott sumar sunnan og vestanlands, sérstaklega júlímánuður sem var sá þurrasti í Reykjavík síðan 1889 og sjálfsagt einn af bestu veðurmánuðum sem komið hafa í Reykjavík.
2010 5,13 Eitt hlýjasta sumar í Reykjavík. Júní var sá hlýjasti frá upphafi, júlí jafnaði metið frá 1991 og ágúst með þeim hlýjustu. Aldrei var þó um að ræða verulega hitabylgju.
2011 5,03 Sumarið byrjaði heldur kuldalega, sérstaklega norðaustanlands. Annars yfirleitt bjart og þurrt suðvestanlands.
2012 5,33 Mjög gott sumar víðast hvar. Sólríkt, þurrt og hlýtt. Óvenjudjúp sumarlægð kom suður að landi 22. júlí.
2013 4,37 Mikið bakslag í veðurgæðum sunnan- og vestanlands. Ágætis kafli seinni hlutann í júlí bjargaði þó miklu.
2014 4,73 Sæmilegt sumar þrátt fyrir vætu og fáa sólardaga fram yfir mitt sumar. Júní var með þeim allra hlýjustu en jafnframt einn sá alblautasti. Ágúst nokkuð góður en endaði með óveðri í lok mánaðar.

- - - -
Þar höfum við það. Einhverjum gæti fundist það nokkuð rausnarlegt hjá mér að gefa sumarveðrinu í Reykjavík meðalgóða einkunn eftir allt sólarleysið og rigninguna en þetta er bara það sem kemur út úr einkunnakerfinu. Einkunn sumarsins er nokkuð undir meðaltali 10 áranna á undan (4,96) en hafa má í huga að með í reikningnum eru talsvert kaldari og lakari sumur frá fyrri hluta tímabilsins. Þetta var hlýtt sumar og ofar meðalhita síðustu 10 ára í borginni þótt kviksalifrið á Veðurstofunni hafi ekki alveg náð 20 stigum. Fólk er kröfuharðara á veður um hásumarið í júlí og fram að Verslunarmannahelgi en bestu veður sumarsins að þessu sinni voru eiginlega utan þess tíma. En hvað sem öllu líður þá var þetta nokkuð skárra en í fyrra.

 

Hliðarskot frá Bárðarbungu yfir í Öskjukerfið?

Út frá því sem maður hefur lesið og lært um eldvirkni hér á Íslandi þá skiptast eldstöðvarnar í svokölluð eldstöðvakerfi sem raðast eftir gliðnunarbeltum landsins. Hvert þessara kerfa eru að mestu sjálfstæðar einingar. Á hinum eldri og þroskaðri kerfum eru megineldstöðvar með kvikuþróm sem fóðra sprungureinar sem liggja út frá þeim. Á suðurhelmingi landsins hafa kerfin SV-NA stefnu en á Norðurlandi er sprungustefnan N-S.

Myndin hér til hliðar er hluti myndar sem tekin er af vef Vatnajökulsþjóðgarðs og sýnir legu eldstöðvakerfana fyrir miðju landsins. Við sjáum að sprungukerfi Bárðarbungu liggur í NNA-átt frá megineldstöðinni og endar vestan megin við Öskjukerfið en það teygir sig hinsvegar í SSV-átt og endar í Dyngjujökli í suðri einmitt þar sem kvikan hefur leitað og skjálftarnir hafa verið flestir upp á síðkastið.

Ef þetta er svona mætti spyrja hvers vegna hleypur kvikan úr Bárðarbungu ekki í norð-norðaustur eins og hún ætti að gera - nú eða í suðvestur? Ekki veit ég svarið við þessu en það er þó ekki annað að sjá en að kvikan hafi farið rækilega út af sporinu.

Þetta sést betur á næstu mynd sem tekin er af vef Veðurstofunnar undir lok dags 24. ágúst. Þarna eru eldstöðvakerfin lituð með gulum tón hvert um sig. Öskjukerfið gengur inn í myndina að ofanverðu og þangað leita skjálftarnir og þar með kvikan. Nýjustu skjálftarnir eru rauðir en þeir elstu bláir.

Útfrá elstu skjálftunum þá virðist kvikan upphaflega hafa reynt tvær útgönguleiðir frá kvikuþró Bárðarbunguöskjunnar. Útrásin eftir sprungurein kerfisins í norð-norðaustur virðist ekki hafa tekist. Öðru máli gegnir með hliðarskotið í aust-suðaustur, þvert á stefnu Bárðarbungukerfisins. Sú útrás opnaði mjög fljótlega, leið inn í næsta sprungusveim sem tilheyrir Öskjukerfinu og því má líta á þetta sem algert hliðarspor af hálfu kvikunnar og má jafnvel tala um ranga kviku í vitlausu eldstöðvakerfi. Með því að svindla sér inn svona öfugu megin er kvikan líka að stefna í öfuga átt miðað við það sem kvika í viðkomandi eldstöðvakerfi ætti að gera. Hvort þetta auki eða minnki líkurnar á því að kvikan komi upp veit ég ekki en eitthvað var hann Haraldur Sig. að nefna að skjálftarnir væru farnir að mælast á meira dýpi en áður. Skýringin á því gæti verið sú að kvikan sé komin úr einu eldstöðvakerfinu yfir í annað sem tekur vel á móti og gefur kvikunni færi á að láta fara vel um sig, djúpt í iðrum jarðar á nýjan leik.

Þannig hljóða leikmannaþankar mínir þessa stundina. Hvað verður í framhaldinu veit ég ekki. Kannski verður bara farið að gjósa þegar þú lesandi góður sérð þetta.

Flogið yfir Dyngjujökul

Á meðan beðið er eftir gosinu, sem kannski kemur ekki, er alveg tilvalið að skoða gervitunglamynd af Dyngjujökli í boði skelfir.is. Á þeim vef má sjá alla nýjustu jarðskjálftana og hægt að fylgjast með þegar nýir skjálftar bætast við ásamt upplýsingum um stærð þeirra og dýpt. Kortagrunnurinn er frá Google en upplýsingar gögn er frá Veðurstofunni að mér skilst. Um daginn er ég lá yfir þessu datt mér í hug að súmma dálítið nær jökulsporðinum til að skoða aðstæður og kom þá eitt dálítið óvænt í ljós.

Fyrst kemur hér yfirlitsmynd með nokkuð víðu sjónarhorni.

 

Við fikrum okkur mun nær dökkum jökulsporðinum og fara þá ýmis smáatriði að skýrast betur. Ekkert óvenjulegt þó að sjá en vakin er athygli á litlum hvítum bletti rétt innan við jökulsporð fyrir miðri mynd.

 

Hér erum við komin öllu neðar og punkturinn á efri myndinni er ekki lengur punktur heldur …

 

… farþegaþota á flugi. Liturinn á vélinni er þó eitthvað á skjön sem gæti skýrst af ljósbroti.

 

- - - -

Það er svo sem ekkert óvenjulegt að farþegaþotur séu á sveimi yfir landinu enda landið í þjóðleið milli heimsálfa. Þetta er samt frekar óvenjulegt sjónarhorn á flugvél á flugi ekki síst úr þessari miklu hæð. Það má gera ráð fyrir að gervitunglið sem myndaði landið sé í 600-1000 km hæð eða allt að 100 sinnum meiri hæð en flugvélin sem þýðir að flugvélin er nokkurn vegin í raunstærð miðað við yfirborð landsins. Kannski verður lítið um flugumferð þarna á næstunni en það má þó nefna að væntanlega er vélin löngu flogin hjá enda gæti gervitunglamyndin verið nokkurra ára gömul.

 

Sprengigos eða sprungugos?

Atburðirnir við Bárðarbungu kalla fram ýmsar vangaveltur um framhaldið. Samkvæmt því sem jarðafræðingar hafa talað um þá er um að ræða uppsöfnun kviku í grunnu kvikuhólfi undir öskjunni sem er miðja þessa stóra eldstöðvarkerfis. Eins og staðan er nú þá virðast kvikuhreyfingar og skjálftar helst vera austur af Bárðarbunguöskjunni og í norðaustri við brún Dyngjujökuls sem eykur líkurnar á sprunguosi undir jökli sem leiddi af sér að bræðsluvatn flæddi norður í vatnasvið Jökulsár á Fjöllum með tilheyrandi afleiðingum. Gos í og við öskjuna ætti hinsvegar að leiða af sér sprengigos með talsverðu öskufalli auk vatnsbráðnunar og hlaups.

Nú veit maður ekki hvort eitthvað verði úr þessu yfirleitt. Þetta gæti vissulega verið fyrirboði mikilla eldsumbrota þá og þegar, en gæti líka lognast út af. Einnig gæti þetta verið upptaktur að umbrotum sem ná upp á yfirborð síðar, jafnvel eftir allnokkur ár. Það má kannski líkja þessu við bólu sem annaðhvort springur eða hjaðnar með tímanum. Ef hún springur núna alveg á næstunni þá má helst gera ráð fyrir að gosið komi upp þar sem skjálftavirkin er mest þ.e. á jöklinum sjálfum en ekki inni í sjálfri öskjunni. Mér skilst að gos séu í raun sjaldgæf innan Bárðarbunguöskjunnar þótt stór sé. Kvikan kemur vissulega neðan úr undirdjúpunum innan öskjunnar en leitar til hliðar vegna þrýstings ofanfrá. Jökulfargið ofaná öskjunni gæti þar átt sinn þátt.

Það má líka velta annarskonar atburðum fyrir sér. Eldstöðvakerfi Bárðarbungu er mjög stórt. Útfrá öskjunni þar sem kvikan kemur upp úr undirdjúpunum, ganga sprungukerfi aðallega til suðvesturs og norðausturs. Sprungukerfið til suðvesturs er sérlega langt og nær langleiðina að Landmannalaugum. Á þessari suðvestursprungu hafa orðið mikil hraun- og öskugos, t.d. í Vatnaöldum um 870 þegar hið svokallaða landnámslag myndaðist. Mjög stórt gos varð einnig við Veiðivötn 1480 sem olli gjóskufalli um hálft landið. Öskufallið orsakaðist af samspili elds og vatns sem þarna er víða að finna á vatnasviði Tungnaár. Þessi gos eru mun nær okkur í tíma en stórgosið fyrir um 8500 árum þegar Þórsárhraunið mikla rann í sjó fram við Suðurland. Hráefnið í þessi miklu sprungugos fyrri tíma kom frá Bárðarbungu og þá sennilega eftir svipaða upphafsfasa í öskjunni og við erum að sjá nú. Samskonar tilfærsla á kviku í gegnum sprungukerfi megineldstöðva hefur einnig átt sér stað í Skaftáreldum þar sem upptökin voru undir megineldstöðinni við Grímsvötn og í Eldgjárgosinu 934 en sú kvika átti rætur sína í Kötlukerfinu.
Stórt sprungugos á löngu sprungunni suðvestur af Bárðarbungu væri auðvitað mikill atburður ekki síst nú á dögum þegar búið að raða þar upp vatnsaflsvirkjunum og uppistöðulónum.

Miðað við hegðun jarðskorpunnar nú, mætti sennilega frekar veðja á atburði austur eða norðaustur af Bárðarbungu með tilheyrandi flóðum í Jökulsá á Fjöllum eða sprungugosi með hraunrennsli norður af jökli. Ef hinsvegar ekkert gerist á næstunni þá er aldrei að vita. Kvikan sem safnast hefur í kvikuhólfið þarf kannski ekkert endilega að leita út og upp þar sem óróinn er mestur í þessum upphafsfasa. Þetta gæti hinsvegar verið byrjunin á áralöngu ferli svipað og í Kröflueldum á sínum tíma. Allt eldstöðvarkerfið væri þá inni í myndinni og ómögulegt að segja hvar á því, atburðirnir verða, það er að segja ef einhverjir atburðir verða yfirleitt.

Eða það held ég allavega, án þess að vita það.

 

Punktaferð

Stundum þarf dálítið að leggja á sig til að sinna sérviskulegum áhugamálum. Hér hef ég lagt bílnum við illfæran vegarslóða sem liggur vestur af Kjalvegi um 20 km norður af Hveravöllum. Vegarslóðinn sem kenndur er við Stórasand er ekki gerður fyrir minn bílakost og því ekki um annað að ræða en að hefja gönguna þarna. Átti svo sem ekki von á öðru. Þá er bara að reima á sig gönguskóna, skella bakpokanum á sig og halda af stað með GPS-tækið við höndina. Dagurinn er 26. júlí og klukkan 10 að morgni. Framundan er löng ganga um hrjóstrugt landslag, 19 km í beinni línu að ákvörðunarstað og aftur til baka. Meðferðis bakpokanum er aukaklæðnaður ef veðrið skyldi versna auk ýmislegs annars svo sem drykkjar- og matarföng fyrir heilan dag og auðvitað myndavélin og guli sérsmíðaði ramminn.

Og svo er gengið - og gengið - og gengið. Og þegar búið er að ganga lengi á eftir að ganga mjög lengi til viðbótar, upp og niður brekkur, yfir mela, þúfur, mýrar og eyðisanda. Veðrið er gott í fyrstu en fljótlega hrannast upp skúraský á víð og dreif og úr einu slíku hellist vætan yfir mig. Veðrið batnar á ný og með hverju skrefi fækkar kílómetrunum uns loks er komið að ákvörðunarstað á eyðilegum mel þar sem GPS-tækið sýnir að hnitin eru nákvæmlega 65°,00000 norður og 20,00000° vestur. Klukkan er þarna að nálgast 6 síðdegis. Gangan hefur tekið tæpa 8 tíma og aftur farið að rigna.

Akkúrat þessi punktur er einn þeirra 23ja staða þar sem lengdar- og breiddarbaugar mætast á heilum tölum hér á landi en markmiðið er einmitt að heimsækja þá flesta og helst alla áður en yfir líkur. Með þessari ferð eru þeir orðnir 8 talsins en sá 9. bættist við síðar. Ýmsir spennandi punktar eru eftir, sumir þeirra erfiðir en enginn þó ómögulegur.

En nú þarf að hefjast handa. Fyrsta verk er að ljósmynda GPS tækið með hnitunum en það getur reynt dálítið á þolinmæðina því tækið vill dálítið skipta um skoðun varðandi síðasta aukastafinn sem getur kostað tilfæringar um 2-3 skref í einhverja áttina. Þegar góð sátt næst um staðsetninguna er guli ramminn sóttur, skrúfaður saman, lagður á jörðina á réttan stað og látinn snúa rétt miðað við höfuðáttir. Myndatakan hefst þá fyrir alvöru. Á sjálfri punktamyndinni er horft beint niður á það sem er innan rammans. Í þessu tilfelli er það möl og grjót ásamt nokkrum fíngerðum og hraustum fjallaplöntum sem vaxa upp úr rýrum jarðvegi sem kannski hefur einhvern tíma fóðrað þéttari gróður þarna í 780 metra hæð norðvestur af Langjökli. Aðrar myndir eru svo teknar til að sýna afstöðuna í umhverfinu í sem flestar áttir.

Horft í norðvestur að punkti: 65° norður og 20° vestur.

Horft niður að punkti: 65° norður og 20° vestur.

 

Að ljósmyndun og næringu lokinni er lagt að stað sömu leið til baka og er sú leið alveg jafn löng. Nestið dugar ágætlega en farið er að ganga á drykkjarbyrgðir og ekkert vatn á leiðinni sem gagn er að. Það bjargar þó málum að rakt er í veðri og bakpokinn farinn að léttast. Allt kvöldið fer í gönguna sem sækist hægt en örugglega. Smám saman skyggir og sólroðinn yfir Vatnsdalsfjöllum í norðri dofnar og hverfur. Í rökkrinu fara að heyrast ískyggileg hljóð sem skera hálendisþögnina og líkjast mennskum öskrum sem enda í ámátlegu væli. Þessi hljóð gætu sjálfsagt ært draugahrædda en sennilega er þarna tófan á ferð. Rökkrið breytir allri skynjun. Grettistök í fjarska taka að líkjast byggingum eða farartækjum og eitt sinn horfi ég niður á húsþök sem reynast vera mýrarvötn þegar nær er komið. Allt mitt traust er sett á staðsetningartækið sem vísar mér beinustu leið aftur að slóðanum illfæra þar sem bíllinn hefur beðið þolinmóður í fimmtán og hálfan tíma. Tjaldið beið svo á Hveravöllum. Þetta var góð ferð.

Fáfarnar slóðir á hálendinu norðan Langjökuls. Krákshraun og fjallið Krákur.

 

Mánaðar- og árshitasúluritið

Þá er komin ný uppfærsla fyrir súluritið yfir meðalhita mánaðanna í Reykjavík. Meðalhitinn í júlí endaði í 11,8 stigum, samkvæmt Veðurstofu, sem telst bara nokkuð vel af sér vikið þrátt fyrir frekar erfiða byrjun enda sótti hitinn í sig veðrið þegar á leið. Meðalhitinn í júlí náði þó ekki alveg meðalhita síðustu 10 ára, ólíkt öðrum mánuðum ársins sem allir hafa verið fyrir ofan 10 ára meðaltalið.

Þetta má sjá á súluritinu þar sem fjólubláu súlurnar standa fyrir þá mánuði sem liðnir eru af árinu en til samanburðar eru bláu súlurnar sem sína meðalhita mánaða út frá "kalda" meðaltalinu 1961-1990 og þær rauðu sem sýna meðalhita síðustu 10 ára. Súlurnar fimm, lengst hægra megin, standa fyrir árshita. Tónuðu súlurnar tvær sýna hvert stefnir með árshitann í Reykjavík eftir því hvort það sem eftir er ársins verður í kalda meðaltalinu eða í hinu mun hlýrra meðaltali síðustu 10 ára. Allra lengst til hægri er græn súla sem stendur fyrir meðalhitann í fyrra, 2013 (4,9°) sem var kaldasta árið í Reykjavík, það litla sem af er öldinni.

 

Nú er svo komið að allt stefnir í fremur hlýtt ár hér í Reykjavík. Ef meðalhitinn það sem eftir er verður ekki nema í kalda meðaltalinu, þá endar meðalhitinn í 5,4 stigum sem er sama tala og meðalhiti síðustu 10 ára. Ef meðalhitinn nær að halda í við 10 ára meðaltalið út árið þá verður meðalhitinn 5,8 stig og árið í flokki hlýjustu ára hér í Reykjavík. Með hóflegum væntingum má því gera ráð fyrir 5,6 stigum sem telst nokkuð gott.
Árshitinn á samt ennþá möguleika á því að ná 6,1 stigi og jafna þar með árshitametið frá 2003. Allavega má teljast mjög líklegt að meðalhitinn nái 5 stigum enn eitt árið á þessari öld og það blasir jafnframt við að árið verður hlýrra en árið í fyrra sem endaði í 4,9 stigum (munaði reyndar mjög litlu að það næði að reiknast sem 5,0). Miðað við frammistöðu ársins það sem af er, bendir ekkert til þess að það sé að kólna hér hjá okkur.

Sennilega mun ég bíða með næstu uppfærslu þar til í byrjun október, nema ágúst taki upp á því að gerast einhver öfgamánuður í hitafari.

Af hafísnum á norðurslóðum

Sumarbráðnun hafíssins er nú í fullum gangi á Norður-Íshafinu og mun halda áfram uns hinu árlega lágmarki verður náð í september. Þá mun koma í ljós í hvernig bráðnunin hefur staðið sig miðað við undanfarin sumur. EIns og staðan er núna er reyndar fátt sem bendir til þess að um einhverja ofurbráðnun verði að ræða, eins og reyndin var sumarið 2012 þegar bráðnunin sló rækilega út fyrri met, en þó er ekki tímabært að afskrifa neitt. Bráðnunin fór frekar rólega af stað að þessu sinni enda voru engin sérstök hlýindi þarna uppfrá í upphafi sumars. Á línuritinu hér að neðan sést hvernig þróunin hefur verið á flatarmáli íssins miðað við nokkur fyrri sumur. Flatarmálið er nú þegar komið undir septemberlágmarkið 1980 þegar ástand hafíssins var mun betra en nú á dögum. Spurning er hvert stefnir í ár. Guli 2014 ferillinn er nálægt rauðu 2013 línunni eins og er, en þó ekki svo fjarri fyrri metárum á sama tíma.

Veðurfar á alltaf heilmikinn þátt í sumarbráðnun. Metsumarið 2012 léku hlýir vindar um Norður-íshafið strax í sumarbyrjun og með hjálp sólarinnar. Stórvaxin lægð gerði svo mikinn usla í byrjun ágúst og flýtti fyrir því sem stefndi í. Sumarið 2013 var síðan allt öðru vísi því þá voru lægðir á sveimi bróðurpart sumars sem byrgðu fyrir sólu á meðan hún var hæst á lofti auk þess sem vindar gerðu meira í því að dreifa úr ísnum frekar en að pakka honum saman. Útkoman það sumar var því meiri útbreiðsla en um leið gisnari ís en sumrin á undan. 

Nú í sumar er ástandið aðallega þannig að eftir ríkjandi hægviðri er ísinn nokkuð þéttur og samanpakkaður á meginhluta ísbreiðunnar. Óvenju stórt opið hafsvæði er norður af miðhluta Síberíu en þar kom ísinn reyndar mjög illa undan vetri eins og ég talaði um í hafíspistli 23. maí. Á sumum öðrum svæðum hefur bráðnunin gengið hægar. Ef sumarbráðnunin á að keppa við fyrri lægstu lágmörk þá þarf ísinn meira og minna að hverfa utan við 80. breiddarbauginn (innsti hringurinn á myndinni) sem þýðir að stór hafsvæði þurfa að vera auð norður af Alaska og öllum austurhluta Síberíu í lok sumars. Það er nokkuð í land með það ennþá, sérstaklega á Beaufort-hafi norður af Alaska þar sem er að finna nokkuð öflugan ís sem þangað hefur leitað eftir að hafa lifað af nokkrar sumarvertíðir og þá ekki síst árið í fyrra. Sumarhitar næstu vikur munu hinsvegar herja áfram á þessi svæði sem best þau geta og það er vel mögulegt að dygg aðstoð fáist frá hlýrra meginlandslofti úr suðri, eftir því sem lesa má úr spákortum. Þetta er alla vega langt í frá búið.

Að lokum koma hér tvær myndir sem sýna septemberlágmörkin árin 2012 og 2013. Munurinn er nokkuð áberandi. Sumarið 2012 pakkaðist ísinn að mestu innan við 80 breiddargráðuna. Sumarið 2013 var ísinn dreifðari en þó mjög þunnur á stóru svæði kringum sjálfan pólinn eins og bláu tónarnir bera með sér. Hvernig mun þetta líta út í september nú í ár?

- - - -

Hafískortin sem fylgja sýna áætlaða ísþykk samkvæmt tölvulíkönum.
Kortin eru héðan: http://www7320.nrlssc.navy.mil/hycomARC/arctic.html

Línuritið er unnið frá línuriti af síðunni The Cryosphere Today:
http://arctic.atmos.uiuc.edu/cryosphere/

Einnig má lesa hafísyfirlit frá Bandarísku snjó- og hafísrannsóknarmiðstöðinni, NSDC. http://nsidc.org/arcticseaicenews/

Hafa skal í huga nú sem fyrr að þessi skrif eru áhugamannapælingar óbreytts borgara.

Mánaðar- og árshiti í Reykjavík. Staðan í hálfleik.

Meðalhitinn fyrir júní í Reykjavík er kominn í hús og eins og fram hefur komið var þetta með allra hlýjustu júnímánuðum hér í bæ og sumstaðar á landinu sá hlýjasti frá upphafi. Veðurgæði að öðru leyti voru hins vegar ekki í sama gæðaflokki og fara þarf aftur í árdaga veðurskráninga í Reykjavík til að finna meiri úrkomu í júní.

En þá að súluritinu sem nú birtist með nýjustu tölum innanborðs en því er meðal annars ætlað að sýna hvert gæti stefnt með árshitann í Reykjavík. Bláu súlurnar á myndinni sýna meðalhita hvers mánaðar samkvæmt núverandi opinbera meðaltali 1961-1990 sem vill svo til að er frekar kalt tímabil. Rauðu súlurnar sem rísa hærra er mánaðarmeðalhiti síðustu 10 ára, sem er öllu hlýrra tímabil. Fjólubláu súlurnar standa svo fyrir þá sex mánuði sem liðnir eru af núverandi ári, 2014. Hægra megin við strik eru 5 súlur sem sýna ársmeðalhita. Bláa súlan þar er kalda meðaltalið 1961-1990 (4,3°) og sú rauða er meðalhiti síðustu 10 ára (5,4°). Allra lengst til hægri er græn súla sem stendur fyrir meðalhitann í fyrra, 2013 (4,9°) sem var kaldasta árið í Reykjavík, það litla sem af er öldinni.

Spennan liggur í því hvert stefnir með þetta ár og þar koma tónuðu súlurnar tvær við sögu. Sú bláfjólubláa segir til um árshitann ef mánuðirnir sem eftir eru verða akkúrat í „kalda meðaltalinu“ en sú rauðfjólubláa sýnir hver árshitinn verður ef restin verður jöfn meðalhita síðustu 10 ára. Samkvæmt mínum útreikningum er staðan eftir fyrri hálfleik ársins þá þannig að sé framhaldið reiknað út frá kalda meðaltalinu stefnir árshitinn í Reykjavík í 5,3°C sem telst bara nokkuð gott. Sé framhaldið hinsvegar reiknað út frá síðustu 10 árum stefnir árshitinn í 5,8°C og árið komið í flokk með hlýjustu árum. Til að halda aftur af væntingum þá sleppi ég að reikna út hvað gerist ef mánaðarmeðaltölin halda áfram í sömu hæðum en það má geta þess að hlýjasta árið í Reykjavík er 2003, með 6,1°C í meðalhita. Júlí virðist reyndar ætla að byrja með einhverju bakslagi en svo verður framhaldið bara að koma í ljós.

Fyrstu sex mánuðir þessa árs hafa allir verið yfir meðalhita síðustu 10 ára. Ekki munar miklu í febrúar og mars, en eftir það hefur meðalhitinn verið vel yfir meðallagi. Meðalhitinn í júní að þessu sinni var 11,2°C sem 0,9 stigum ofan við meðalhita síðustu 10 ára. Mest munaði um hversu hlýtt var fyrri hluta mánaðar og varð því fljótlega ljóst að mánuðurinn myndi keppa við við þá allra hlýjustu. Hann náði þó ekki metinu en ögn hlýrra var árið 2003 og tveimur ögnum hlýrra (11,4°C) árið 2010 og er júní það ár því handhafi titilsins: Hlýjasti júní í Reykjavík.

Veðureinkunn júnímánaðar. Að venju þá hef ég gefið liðnum mánuði veðureinkunn eftir mínu prívatkerfi sem byggist á fjórum veðurþáttum: Sól, úrkomu, hita og vindi. Þessi sólarlitli, úrkomusami og hægviðrasami hlýindamánuður fékk samkvæmt því algera miðlungseinkunn: 4,7 stig, sem þó er bæting frá júní í fyrra, 2013, sem fékk 4,4 stig. Árið þar áður, 2012, fengum við hinsvegar besta júnímánuðurinn á þessum skala með algera toppeinkunn 5,9. Nokkuð er hinsvegar liðið síðan sá allra versti kom en það var júní 1988 með aðeins 3,5 stig. Það var miklu verri mánuður en sá nýliðni eins og þeir vita sem muna.

 

Af hitum og ísum hér og þar.

Nú er ég að hugsa um slá nokkrar flugur í einu höggi og að taka létta stöðu á því sem er að gerast í hitafari hér heima og jörðinni í heild og stöðu hafísmála í norðri og suðri. Spennu er víðar en að finna en í fótboltanum og það má skrifa heilu bloggfærslurnar um hvert atriði fyrir sig en ég læt þennan texta nægja að sinni.

Fyrst er það Reykjavíkurhitinn en meðalhitinn það sem af er þessu ári er vel yfir öllum meðaltölum. Þessi júnímánuður mun einnig verða hlýr og er í harðri baráttu við þá allra hlýjustu. Hlýjasti júní í Reykjavík var júní 2010, með meðalhitann 11,4°C og er meðalhitinn það sem af er mánuði einhversstaðar á því róli. Eitthvað bakslag hefur reyndar verið á þessum hlýindum undanfarið en út af fyrir sig væri mjög gott ef júní næði 11 stigunum enda gerist það ekki oft. Raunar bara sárasjaldan. Fyrstu 6 mánuðir ársins í Reykjavík gætu orðið þeir 3.-4. hlýjustu frá upphafi og eru þar í harðri keppni við árið 2003 sem endaði reyndar sem eitt hlýjasta árið í Reykjavík. Heldur hlýrra var fyrra hluta árs 1929 og öllu hlýrra árið 1964 (vedur.is). Sjáum til eftir mánaðarmót en þá stefni ég að því að uppfæra súluverkið mikla yfir Reykjavíkurhitann.

Á heimsvísu er meðalhitinn að reyna að rífa sig upp úr meðalmennskunni en ýmsir hafa auglýst grimmt eftir hlýnun jarðar sem lítið hefur borið á það af er öldinni. Tíðinda gæti þó verið að vænta á næstu mánuðum þar sem hið hlýja fyrirbæri El Nino er nú í burðarliðnum í Kyrrahafinu og gæti haft áhrif til hækkunar heimshitans fram á næsta ár. Spurning er hversu öflugur þessi El Nino mun reynast. Eitthvað hafa menn gælt við það sem kallast Super El Nino, en best er að fara varlega í slíkar spár. Þetta gæti allt eins orðið bara einhver mini El Nino. Heimshitinn er þó þegar farinn að stíga samkvæmt gögnum NASA þar sem liðinn mánuður reyndist vera hlýjasti maí á jörðinni á okkar tímum. Gervitunglagögn UAH yfir hita í neðri hluta veðrahvolfs settu nýliðinn maímánuð þó bara í þriðja sæti svo væntanlega hafa hlýindin ekki alveg skilað sér upp í efri hæðir enn sem komið er.

Hafísinn á Norðurslóðum bráðnar að venju nú í sumar og bíða margir milli vonar og ótta eftir því hvort bræðslutímabilið verði eins lélegt og í fyrra eða eins afdrifaríkt og metsumarið 2012. Síðasti vetur var nokkuð hlýr á Norðurslóðum og því kom hafísinn ekkert sérstaklega öflugur undan vetri þrátt fyrir litla bráðnun sumarið á undan. Mikið veltur á því sem gerist á komandi vikum þegar hitinn er hæstur og heimskautasólin sæmilega hátt á lofti. Satt að segja hefur verið frekar kalt þarna upp frá nú í júní og ekki mikið að gerast en nú er því hinsvegar spáð að hæðarsvæði nái sér á strik með tilheyrandi sólskini og hlýjum vindum af suðri. Slíkt ástand þyrfti að haldast eða vera ríkjandi í talsverðan tíma ef þessi bræðslutíð á að keppa við þær sögulegustu á borð við 2012 og 2007. Þetta er tilvalið að skoða betur síðar.

Á Suðurhveli er útbreiðsla hafíssins með mesta móti og hefur verið það síðustu mánuði. Hafísinn í þarna suðri hefur verið í hægum vexti, öfugt við þróunina hér í norðri og reyndar er staðan þannig nú að samanlagt hafíssflatarmál á heimsvísu er ofan meðaltalsins frá 1979. Það hefur ekki reynst auðvelt að skýra þessa aukningu sem greinilega á sér stað hafísnum á Suðurhveli en grunsemdir beinast helst að auknum og breyttum vindum frekar en almennri kólnun. Landfræðilegar aðstæður á Suðurhveli eru annars gerólíkar því sem gerast hér norðanmegin og það spilar inn í. Eitthvað var ég að velta þessu fyrir mér fyrir nokkrum vikum í bloggfærslunni: Hafístíðindi af Suðurhveli.

Sem sagt. Fullt að gerast hér og þar - nú sem endranær.

(Undistrikuð orð eru linkar á heimildir)

Hitað upp fyrir bræðsluvertíð á norðurslóðum

Sumarið gengur hægt en örugglega í garð á Norður-Íshafinu. Með hækkandi sól og hækkandi hita fer hafísbreiðan að bráðna uns hinu árlega hafíslágmarki verður náð í september. Síðustu tvö bræðslusumur voru afar ólík. Sumarið 2012 sló bráðnunin öll fyrri met og skildi eftir sig stærra svæði af opnu hafi en áður hefur þekkst. Sumarið 2013 var hinsvegar mun kaldara og sólarlausara þannig að hafísútbreiðslan varð nokkru meiri í lok sumars en árin þar á undan. Það er þó alls ekki svo að hafísinn hafi jafnað sig þarna norðurfrá enda kemur í ljós að sumarbráðnun er ekki það eina sem skiptir máli í lengra samhengi. Veturnir hafa líka sitt að segja.

Til að meta ástandið nú í upphafi sumars hef ég náð mér í tvö kort. Hið efra sýnir áætlaða ísþykkt þann 22. maí fyrir tveimur árum, eða vorið áður en metbráðnunin átti sér stað. Neðra kortið er frá vorum dögum árið 2014. Litaskalinn er þannig að fjólublár litur táknar þynnsta ísinn en sá rauði og dökki táknar þykkasta ísinn sem iðulega er að finna norður af Kanadísku heimskautaeyjunum. Og hvað kemur í ljós?

Ekki er annað að sjá á þessum samanburði en að ástand íssins sé heldur lakara nú en fyrir tveimur árum. Svæðin undan ströndum Síberíu einkennast nú af þunnum ís sem skýrist af eindregnari landáttum síðustu mánuði sem hrekur ísinn frá strandlengjunni. Nýr ís myndast jafnharðan að vetrarlagi við slíkar aðstæður en sá ís er ungur, þunnur og óþroskaður og fyrstur til að bráðna í vorsólinni. Í staðinn hefur ísinn leitað í auknum mæli að Atlantshafinu enda er hann öllu meiri við Svalbarða nú en fyrir tveimur árum. Þangað kominn á ísinn varla afturkvæmt og bráðnar þar í sumar eða hrekst suður eftir Grænlandi.

Svæðið norður af Ameríku er einskonar verndarsvæði hafíssins en ís sem hrekst þangað getur hringsólað á svæðinu í nokkur ár og þykknað vel. Samkvæmt kortunum er þar nú minna um þykkan ís en fyrir tveimur árum en ástæðan gæti verið sú að vindar hafi verið verið öflugri þarna en fyrir tveimur árum og duglegri en venjulega að þjappa ísnum upp að ströndum. Ísinn norður af Alaska er þó heldur þykkari nú en vorið 2012, en þar er sennilega að hluta til um að ræða ís sem í venjulegu árferði hefði átt að bráðna í fyrrasumar.

Það má líka horfa til Beringssunds milli Alaska og Síberíu sem nú er að mestu íslaust, ólíkt fyrir tveimur árum. Þetta ætti að benda til aukins innstreymis frá Kyrrahafinu sem fer ekki vel með ísinn og gæti skipt máli á komandi sumri. Miðhluti íshafsins er einnig hulinn þynnri ís en áður og þar er sjálfur Norðurpóllinn ekki undanskilinn. Hvað skyldi gerast þar í sumar? Besta að segja sem minnst um það í bili. En allavega. Miðað við ástandið, þá hefur þessi vertíðarbyrjun alla burði til að slá fyrri bræðslumet og má jafnvel gæla við stórfenglegt hrun ísbreiðunnar. En eins og kom í ljós síðasta sumar þá ráða veðurfarslegir þættir miklu. Það eru hæðir og lægðir í þessu. Það skiptir t.d. máli hvort hlýir sumarvindar berast frá meginlöndunum eða ekki og hversu mikið heimskautasólin nær að skína þær vikur sem hún er hæst á lofti fyrri part sumars. Þessi atriði geta alveg hrokkið í mínus eins og gerðist í fyrra.

Ég verð á vaktinni hvernig sem fer og mun væntanlega taka upp þráðinn með frekari hugrenningar og hugaróra síðar í sumar.

- - - - -

Kortin eru fengin á þessari heimasíðu á vegum Bandaríska flotans:
http://www7320.nrlssc.navy.mil/hycomARC/arctic.html