Hafísstaðan á miðju sumri

Sumarið er í hámarki á norðurslóðum og hafísinn bráðnar samkvæmt því. Í hafísyfirliti mínu fyrir mánuði nefndi ég að hafísbráðnunin hefði ekki farið neitt óvenjulega hratt af stað í upphafi sumars, allavega ekki miðað við það sem ég sá fyrir mér að gæti gerst eftir einn hlýjasta vetur á norðurslóðum sem mælst hefur og um leið eitt minnsta ísmagn á Norður-Íshafinu sem mælst hefur. Fram til þessa hefur sumarið þó ekki verið neinn eftirbátur annarra mikilla bræðslusumra, samanber línuritið ættuðu frá bandarísku snjó- og ísmiðstöðinni (NSIDC). Dökkblái ferillinn stendur fyrir árið 2017 og til viðmiðunar eru 10 árin þar á undan. Gráa línan er meðaltal áranna 1980-2010 sem sýnir vel hversu mikið ísinn hefur hörfað að sumarlagi miðað við það sem áður var.

Eins og sést á dökkbláu 2017-línunni þá útbreiðsla íssins með allra minnsta móti en þó örlítið meiri en hún var metbræðslusumarið 2012 á sama tíma þann 20. júlí. Árið 2011 er reyndar þarna í tímabundinni forystu en átti eftir að missa hana þegar stórir atburðir fóru að gerast í ágústbyrjun 2012 sem skilaði hina mikla lágmarksútbreiðslumeti í september það ár. Annars er þetta nokkuð þétt flækja af línum. Heldur greiðist þó úr henni þegar líður að hinu árlegu haustlágmarki enda skiptir lokahlutinn í bráðnunartímabilinu miklu máli eins og gjarnan gerist í kappleikjum. Þá er bara spurning hvað gerist með 2017. Á sumarið 2017 endasprett inni eða fær það krampa?

Kortin hér að neðan sýna útbreiðslu og þéttleika íssins á sömu dagsetningu sumarið 2012 og 2017. Auk þess teiknaði ég inn lágmarksútbreiðslu íssins á 2012-kortið til vinstri en þá dróst ísbreiðan meira saman en dæmi er um.

Nokkur munur er á útbreiðslunni milli þessara tveggja sumra. Til dæmis var þarna ennþá landfastur ís norður af Alaska og Austur-Síberíu sumarið 2012 og styttra einnig frá okkur í hafísinn austur af Grænlandi. Hinsvegar er meiri ís núna við Baffinsland, Svalbarða og við miðhluta Síberíustranda. Það sem gæti þó skipt máli upp á framhaldið er að það sem eftir er af ísnum núna er nokkuð hvítt yfirlitum sem þýðir að ísinn núna er nokkuð þéttur - ekki síst á jaðarsvæðum. Stór svæði á 2012-kortinu er hins vegar farin að blána talsvert enda átti ísbreiðan þarna eftir að dragast saman um ríflegan helming áður en lágmarkinu var náð. 2017-kortið ber hinsvegar með sér að ísinn sé nokkuð þéttur og víðfeðm hafíssvæði ekki í bráðri útrýmingarhættu.

Í fyrri hafíspistli nefndi ég að hinn hlýi vetur gæti hafa framkallað meiri snjókomu í norðri en venjulega sem gæti haft sitt að segja varðandi það hversu tiltölulega hægt bráðnunin fór af stað nú í vor. Mikill snjór á ísnum tefur fyrir bráðnun og snjór á aðliggjandi landssvæðum veldur kælingu í heildina. Súluritið hér að neðan fann ég á netinu en veit þó ekki alveg uppruna þess. Samkvæmt því þá var snjóhula í júnímánuði nokkuð meiri en verið hefur hin síðari ár, en reyndar þó "bara" í meðallagi fyrir tímabilið í heild. Árið 2017 sker sig greinilega úr hvað þetta varðar miðað við síðustu ár þótt snjóhulan sé þó mikill eftirbátur þess sem tíðkaðist á fyrri hluta tímabilsins.

Hvernig bræðslusumarið 2017 mun plumma sig að lokum mun koma í ljós á næstu vikum. Sennilega þarf eitthvað róttækt að gerast ef lágmarkið í ár á að verða eitthvað í líkingu við metlágmarkið 2012. Eftir sem áður er ísinn núna mjög þunnur þótt hann sé þéttur. Þykktar og rúmmálsmælingar benda einmitt til þess. Sjáum til hvað gerist og að venju boða ég aftur stöðuuppfærslu eftir mánuð. Það má líka taka fram að þetta eru allt saman áhugamannspælingar í mér en sjálfsagt er að benda á mánaðarlegt yfirlit Bandarísku snjó- og ísmiðstöðvarinnar eins og ég kalla hana. Sjá: National Snow and Ice Data Center, NSIDC

Staðan á bræðslumálum á norðurslóðum

Hafísbráðnun sumarsins er nú komin í fullan gang á Norður-Íshafinu og mun halda áfram fram í september þegar hinu árlega lágmarki í hafísútbreiðslu verður náð. Þegar ég "hitaði upp" fyrir bræðslusumarið fyrir mánuði þá gældi ég við þann möguleika að það yrði minni hafís þarna í norðri en áður hefur sést á vorum dögum. Einnig boðaði ég stöðuuppfærslu að mánuði liðnum sem er akkúrat það sem kemur hér.

Og hver er svo staðan? Er eitthvað óviðjafnanlegt í uppsiglingu? Eiginlega er ég ekki alveg eins viss um það og fyrir mánuði. Þrátt fyrir vísbendingar um þynnri og veiklulegri hafís en áður hefur sést, eftir mjög svo hlýjan vetur, þá hefur bráðnunin ekki farið neitt óvenjulega hratt af stað þótt vissulega sé fullur gangur á henni. Svo virðist sem hlýindunum í vetur hafi fylgt töluverð snjókoma á norðurslóðum sem dýrmætur tími hefur farið í að vinna á sem hefur sitt að segja upp á framhaldið. Nokkuð sólríkt hefur verið á Íshafinu en jafnframt án verulegra hlýinda úr suðri. Á línuriti frá bandarísku snjó- og hafísmiðstöðinni, NSIDC, má bera saman stöðuna við fyrri ár að eigin vali og hér eru það síðustu 10 ár sem eru til samanburðar. Sjálfur hef ég fiktað í litum og bætt við upplýsingum.

Dökkblái ferillin stendur fyrir 2017 og er útbreiðslan þann 20. júní mjög nálægt því sem hún var á sama tíma árin 2010, 2011, 2012 og 2016 þótt það sjáist ekki vel í kösinni. Öll önnur ár frá upphafi gervitunglamælinga 1979 eru ofar eða mun ofar. 2016 hefur nánast misst forystuna í minnstu hafísútbreiðslu á þessum tímapunkti eftir að hafa verið afgerandi lægst vikurnar á undan. Árið 2012, sem er núverandi handhafi sjálfs lágmarksmetsins mikla, er þarna komið í baráttuna eftir nokkuð víðfeðma vetrarútbreiðslu. Minni eigin spá, sem ég gerði fyrir mánuði, er þarna bætt við í ljósbláum lit og er sá ferill ögn neðar en raunveruleikinn segir til um núna þótt ekki muni mjög miklu. Raunar er nægur tími til að elta spána uppi ef aðstæður leyfa.

Til að skoða stöðuna nánar þá koma hér, eins og í síðasta yfirliti, tvö kort sem sýna dreifingu íssins og áætlaða þykkt, sem skiptir ekki litlu máli. Til vinstri er kort frá 18. júní 2016 og samskonar kort fyrir sama dag núna í ár, 2017.

Gulgræni liturinn á 2016-kortinu er til vitnis um rúmlega 3ja metra þykkan ís á allstóru svæði sem varla er að finna á 2017-kortinu hægra megin, og ætti að gefa árinu í ár nokkuð forskot að þessu leyti þótt ísinn núna sé almennt nokkuð þéttur og fastur fyrir þar sem hann er enn er til staðar. Sjá má þó að ísinn er farin að hörfa verulega undan ströndum Síberíu og opin svæði farin að myndast þar. Óvenju opið svæði er einnig núna inn af Beringssundi milli Alaska og Síberíu. Aftur á móti er meiri ís við Svalbarða og almennt norður af Atlantshafi enda hafði mikill ís leitað þangað í vetur. Spurning er hversu mikið hafísbreiðan á eftir að dragast saman á miðhluta Norður-Íshafsins en mestallur ís á jaðarsvæðum svo sem á Hudson-flóa og umhverfis Baffinsland á eftir að bráðna í sumar samkvæmt venju. Spurning er þó hvort norðvesturleiðin um Ameríku eigi eftir að opnast eins og stundum hefur gerst, en norðausturleiðin norður fyrir Rússland ætti þó að verða nokkuð greið þegar á líður.

Framhaldið ræðst svo auðvitað af veðrinu - og talandi um það þá gerist það núna eftir nokkuð hægviðrasama og bjarta tíð að stóreflis lægð er að koma sér fyrir nálægt norðurpólnum. Lægðir á þessum slóðum geta ýmist tafið fyrir bráðnun eða gert mikinn usla á ísbreiðunni. Með lægðum eykst skýjahula sem hindrar bráðnun á bjartasta tíma ársins. En sumarlægðum fylgir einnig rigning ef nógu hlýtt loft fylgir en staðsetningin núna er reyndar þannig að hlýtt loft frá suðlægari svæðum berst yfir Íshafið og herjar á ísinn. Ekki skiptir síður máli að stóraukin hreyfing kemst á ísbreiðuna með tilheyrandi öldugangi ef opin hafssvæði hafa myndast. Á kortinu hér má sjá hina miklu hringhreyfingu á ísnum vegna lægðarinnar sem spáð er að muni ríkja þarna og gera sitt í allnokkra daga að minnsta kosti, í samvinnu við hæðarsvæði nálægt norðurströndum Kanada. Þetta er staða sem ekki er hliðholl ísnum og veitir ekki af ef sumarið ætlar að vera með í botnbaráttunni.

Já það verður fróðlegt að fylgjast með þessu hafi maður áhuga á hafísmálum á annað borð og þá þakkar maður fyrir allar þær upplýsingar sem í boði eru á veraldarvefnum. Sjálfsagt er svo að taka stöðuna aftur eftir mánuð.

- - -

Kortin eru fengin héðan: https://www7320.nrlssc.navy.mil/hycomARC/arctic.html
Línurit og fróðleikur frá NSIDC: http://nsidc.org/arcticseaicenews/

Hitað upp fyrir bræðslusumarið (óviðjafnanlega?)

Sumarið er framundan á norðurslóðum með tilheyrandi bráðnun á ísbreiðunni. Miðað við hvernig liðinn vetur hefur verið þá finnst mér alveg óhætt að gæla við þann möguleika að minni hafís verði þar í lok sumars en áður hefur sést á vorum dögum. Það sem helst skiptir máli er að nýliðinn vetur var óvenju hlýr þarna upp frá sem þýðir að hafísinn náði ekki að þykkna eins mikið og hann gerir venjulega yfir vetrartímann. Í samræmi við það þá hefur útbreiðsla hafíssins verið með allra minnsta móti í allan vetur. Staðan í fyrravor gaf reyndar einnig vissar væntingar um að sumarið 2016 gæti orðið einstakt bræðslusumar. Lágmarksútbreiðslan í fyrra setti þegar til kom engin met en var þó í 2.-3. sæti ásamt árinu 2007 og ógnaði ekki lágmarksmetinu frá árinu 2012. Nú er hinsvegar spurning hvað gerist. Er komið að nýju metári og munum við sjá íslausan Norðurpól á 90°N? Áður en lengra er haldið kemur hér línurit yfir hafísútbreiðslu, frá Bandarísku snjó og hafísmiðstöðinni með smá tilfærslum frá mér.

Á línuritinu sést hvernig útbreiðsla íssins á norðurslóðum er þessa dagana miðað við 10 árin á undan ásamt meðalútbreiðslu áranna 1981-2010. Dökkblái ferillinn stendur fyrir árið 2017. Útbreiðslan núna er með minna móti samkvæmt þessu en þó ekki einstök. 2016 ferillinn var afgerandi lægstur í maí og hélt þeirri forystu fram í júní þegar draga tók úr bráðnuninni. Árið 2012 er táknað með grænni brotalínu og kemur vel fram hversu afgerandi lágmarkmetið frá því ári er, þrátt fyrir að vetrarútbreiðslan hafi þá verið talsverð. Sjálfur hef ég svo bætt við myndina blárri línu sem er mín tillaga eða spádómur um það hvernig málin gætu þróast í sumar. Sjálfsagt nokkuð glannalegt því greinilega er ég að tala um mestu bráðnun, eða lægsta lágmarki, sem sést hefur á vorum dögum, og ég leyfi mér það enda er ég bara heimilislegur áhugamaður á þessu sviði.

En sjáum nú til, eitthvað gæti gæti ég haft fyrir mér í þessu. Það er ekki bara hlýr vetur sem spilar inn í því dreifing íssins skiptir líka máli. Til að skoða þykktardreifingu íssins eru kortin frá Bandaríska sjóhernum afar skýr og góð, og vonandi eitthvað að marka þau. Hér að neðan ber ég saman tvö slík kort, annarsvegar frá maí 2017 og hinsvegar maí 2016.

Á kortinu frá því í fyrra sést stór rauðgul skella með allt að 4ra metra þykkum ís á hafsvæði norður af Kanada og Alaska. Enga slíka þykkt er hinsvegar að finna á kortinu í nú ár nema mjóa rönd norður af Kanadísku heimskautaeyjunum og Grænlandi. Ísinn núna er einnig mjög þunnur norður af Síberíu eins og fjólublái liturinn er til vitnis um. Hinsvegar er meiri og þykkari ís að finna nú í ár við Svalbarða og þar um kring. Þetta skiptir allt máli upp á framhaldið og er til vitnis um að ísinn hefur í vetur verið að leita í áttina að Atlantshafinu þar sem hann mætir hlýrri sjó. Aukin útbreiðsla þar er því alls ekkert heilbrigðismerki enda á ísinn við Svalbarða ekki afturkvæmt í ísmassann í norðri. Talsvert streymi af sæmilega þykkum ís virðist líka vera suður með Grænlandi og þar bíður hans heldur ekkert annað en að bráðna í sumar.

Það sem gerist á næstu vikum og mánuðum er að ísinn mun að venju hörfa nokkuð örugglega þarna í Norður-Íshafinu. Opið haf er þegar farið að éta sig inn um þunnan ís frá Beringssundi milli Alaska og Síberíu og stutt er í opnanir á svæðum norður af Síberíu. Ísinn á Hudson-flóa mun hverfa að venju sem og allur ísinn kringum Baffinsland og vestur af Grænlandi. Hvernig staðan verður svo í september í ár mun koma í ljós. Á kortunum hér að neðan eru borin saman septemberlágmörk ársins 2016 og metársins 2012 sem var raunar alveg einstakt bræðslusumar. Ég veit það ekki. Kannski er fullsnemmt að vera að spá nýju meti, en sjáum til. Ætli maður taki ekki stöðuna aftur eftir mánuð.

- - -

Þykktarkortin eru fengin héðan: https://www7320.nrlssc.navy.mil/hycomARC/arctic.html
Línurit og fróðleikur frá NSIDC: http://nsidc.org/arcticseaicenews/

 

Þunnildislegur hafís í Norðurhöfum

Miðað við hversu hlýtt hefur verið í vetur á norðurslóðum, má velta fyrir sér hvort komið sé að tímamótum og hvort nýr áfangi sé framundan í hnignandi hafísbreiðunni í Norður-Íshafinu. Sennilega er þó ekki tímabært að skapa einhverjar væntingar eða örvæntingar í þessum málum, en nú sem aldrei fyrr, finnst mér full ástæða til að fylgjast vel með afkomu hafíssins þegar sumarbráðnunin hefst.

Ég ætla að byrja hér á samsettri mynd frá hafísdeild Dönsku Veðurstofunnar sem sýnir hvernig hitinn norðan 80°N hefur verið (rauð lína) miðað við meðalhita (græn lína) allt aftur til ársbyrjunar 2016. Frostmarkið er sýnt sem blá lína og eins og sést þá skríður hitinn þar rétt yfir um sumarið en annars er kvarðinn til vinstri í Kelvin. Í allan vetur hefur hitinn á svæðinu verið hátt yfir meðallaginu og var það reyndar lengst af í fyrravetur einnig. Topparnir í vetur hafa hinsvegar verið afgerandi nema reyndar smá kuldakast fyrir nokkrum dögum þegar fimbulfrostið fór niður í það vera bara venjulegt á þessum slóðum.

Þegar frostið er ekki meira en þetta, gerist það náttúrulega að þykknun hafíssins verður minni en venjulega yfir vetrartímann og þess er farið gæta í mælingum og í tölvuútreikningum sem áætla þykkt íssins. Sjálfsagt spilar fleira en lofthitinn inn í. Með hlýjum lægðum úr suðri berst líka hlýr og saltur sjór norður í íshafið.

Kortin hér að neðan sýna þykkt íssins og eru unnin útfrá tölvulíkönum, sem við gerum ráð fyrir að séu ekki mjög fjarri sanni. Kvarðinn lengst til hægri er í metrum. Bæði kortin gilda 2. mars, 2016 er til vinstri en 2017 til hægri og eru þau frá Bandaríska sjóhernum.

Breytingin milli ára er nokkuð greinileg. Samkvæmt 2017-kortinu hægra megin er nú mun minna af ís sem er yfir 3 metrum á þykkt. Slíkan ís hefur venjulega verið að finna í Beaufort-hafi norður af Kanada og Alaska en sá þykki ís beið reyndar mikið afhroð síðasta sumar. Ísinn er einnig mjög þunnur norður af Beringssundi milli Alaska og Síberíu. Ekki er ástandið betra inn af Barentshafinu þar sem margar hlýjar lægðir hafa gert usla í vetur. Þungamiðja ísbreiðunnar er hinsvegar að þessu sinni norður af Grænlandi og Svalbarða og þaðan er stutt í Fram-sundið þar sem ísinn lekur í gegn samkvæmt venju og berst síðan suður með austur-Grænlandi. Ekki er þó mikið um hafís hér við land núna. Allt lítur þetta frekar illa út fyrir hafísinn, hvað sem okkur finnst um það.

Það má líka taka annað samanburðarár. Hér að neðan eru borin saman með sama hætti árin 2012 og 2017. Myndin til vinstri sýnir, sem sagt, ástand íssins í marsbyrjun 2012, en sumarið þar á eftir er frægt fyrir mestu bráðnun sem orðið hefur á ísnum yfir sumartímann og skilaði af sér lágmarksmeti í útbreiðslu sem stendur óhaggað enn. Miðað við ástandið í dag er varla hægt að segja annað en að það lágmarksmet geti farið að vara sig í sumar. Segi ekki meir í bili.

- - -

Reyndar eitt til viðbótar, kl 15:30: Línuritið hér að neðan, sem unnið er úr nýuppfærðum gögnum frá Piomas, sýnir stöðuna á rúmmáli íssins miðað við síðustu ár. Rauða línan sýnir að árið 2017 er þarna vel undir öðrum árum sem eru til viðmiðunar og hefur verið þannig það sem af er ári. Ef sama neikvæða frávikið helst næstu mánuði má velta fyrir sér hversu mikið verður yfirleitt eftir af ísnum í lok september. En best að hafa alla fyrirvara þar á. Ýmislegt gæti gerst í millitíðinni

 

Botninum náð á Norðurslóðum

Nú bendir allt til þess að hinu árlega hafíslágmarki hafi verið náð á Norður-Íshafinu. Þetta er allt eftir bókinni því september er mánuðurinn þegar viðsnúningurinn á sér stað en þá taka kuldarnir völdin með lækkandi sól og kólnandi sjó. Þar með lýkur bráðnun sumarsins og nýr ís fer að myndast. Hafíslágmarkið í september er þannig ágætis viðmiðunarpunktur til að bera saman ástand íssins á milli ára. Það er einmitt það sem hér verður gert en ég hef einmitt fylgst með hafísnum í allnokkur ár af sérviskulegum áhuga.

Sumarlágmarkið 2016 má sjá hér á línuritinu sem að grunni til er frá Bandarísku snjó- og hafísmiðstöðinni NSIDC. Borin er saman hafísútbreiðsla síðustu 10 ára ásamt meðaltali áranna 1981-2010. Samkvæmt þessu er lágmarksútbreiðslan 2016 sú næst lægsta frá upphafi, örlítið undir tímamótalágmarkinu 2007. Önnur ár, fyrir árið 2007, eru ekki sýnd enda eru þau víðs fjarri botnbaráttunni. Hvað útbreiðslu varðar þá hefur þetta ár verið nokkuð sérstakt. 2016-ferillinn kemur inn í myndina mun neðar en önnur ár enda var hafísútbreiðslan að loknum síðasta vetri óvenju lítil sem auðvitað vakti ýmsar væntingar - eða áhyggjur. Hafísinn tórir þó enn að loknu þessu sumri og er nokkuð yfir metlágmarkinu mikla frá 2012 hvað útbreiðslu varðar. Stór ástæða þess er hversu skýjað var á Norður-Íshafinu þegar sólin var hæst á lofti nú í sumar, ólíkt því sem var sumarið 2012 og það skiptir máli.

Útbreiðsla hafíssins segir þó ekki nema hluta sögunnar. Hafísbreiðan var nefnilega óvenju gisin á mjög stórum svæðum undir lok sumars og náði þetta gisna svæði alveg norður að sjálfum Norðurpól og hefur varla sést annað eins. Á hinn bóginn voru lífseigir útnárar í hafísbreiðunni sem meðal annars ollu því að siglingaleiðin norður fyrir Síberíu var lengi að hreinsast almennilega. Einnig var þrálátur armur sem teygði sig langleiðina að Beringssundi og slitnaði að lokum í einhverja parta. Ástæðan fyrir þessari skellóttu ísbreiðu er væntanlega hinn mikli lægðagangur þarna í sumar sem rótaði mikið í ísnum. Hinsvegar var minna um vinda frá suðri sem venjulega þjappa ísnum meira saman. Allt þetta gerir það að verkum að sjálf útbreiðslan verður frekar mikil miðað við það litla ísmagn sem er til staðar. Allt önnur staða var til dæmis metárið 2012 þegar það sem eftir lifði var samanþjappað í einum pakka eins og sést á samanburðarmyndunum hér að neðan.

Í framhaldi af þessu vert að skoða framhaldið. Næstu vikur og mánuði þegar vetur leggst yfir, mun allt Norður-Íshafið og nærliggjandi hafssvæði frjósa saman samkvæmt venju. Ísinn mun þá einnig streyma suður með allri austurströnd Grænlands. Hámarki útbreiðslunnar verður svo væntanlega náð í mars og viðsnúningur hefst með bráðnun á jaðarsvæðum íssins. Næsta bræðslusumri fylgist maður svo auðvitað með og aldrei að vita hvað þá gerist. Ástand íssins er reyndar þannig að við réttar veðuraðstæður gætu orðið meiri aföll á ísnum en áður hefur sést. Tíðarfar sumarsins 2016 var ekki þannig, en það má velta fyrir sér hvað hefði gerst ef veðuraðstæður sumarsins 2012 hefðu endurtekið nú í ár. Þ.e. hið fullkomna bræðslusumar. Ísinn er nefnilega nánast á barmi algers hruns. Hinsvegar sýndi það sig eftir árið 2012 að ísinn getur líka verið fljótur að jafna sig. Útbreiðsla íssins árið 2013 var til dæmis furðu mikil eftir afhroðið 2012. En hvað um það. Æstustu hafísnördar eru strax farnir að horfa til sumarsins 2017 og geta varla beðið.

- - -

Heimildir mínar eru héðan og þaðan. Myndirnar sem fylgja eru að grunni til fengnar frá:

National Snow and Ice Data Center: http://nsidc.org/arcticseaicenews/

University of Bremen: http://www.iup.uni-bremen.de:8084/amsr2/

Af hafísbræðslumálum á Norður-Íshafinu

Um miðjan maí, þegar ég tók síðast stöðuna á ísnum á Norður-Íshafinu, þá velti ég upp þeim möguleika að minni hafís yrði þar nú í lok sumars en áður hefur sést á vorum dögum. Þetta var ekki sagt að ástæðulausu enda var hafísútbreiðslan síðastliðið vor, eftir hlýjan vetur, sú lægsta sem sést hefur og munaði talsverðu. Árið 2016 hafði því talsvert forskot á fyrri metár þegar kom að upphafi sjálfrar sumarbráðnunarinnar í Norður-Íshafinu. Til að grípa til samlíkingar þá var ástandið eitthvað svipað því að keppandi í 100 metra hlaupi fengi að starta nokkrum metrum framar en keppinautarnir. En þetta forskot fór þó fyrir lítið því segja má að bræðslusumrinu 2016 hafi hlekkst illa á í byrjun enda var forskotið orðið að engu um miðjan júní. Veðurfarslegar skýringar á þessu lélega starti var lægðargangur með óhagstæðum vindáttum og skýjahula sem hindraði sólbráð. Bræðslusumarið 2016 fékk því vindinn í fangið og sá vart til sólar til að byrja með. En sumarið 2016 náði sér loksins á strik þarna í norðri og síðan þá hefur bráðnun hafíssins haldið vel í við skæðustu keppinautana. Þetta má sjá á línuritinu yfir útbreiðsluþróun hafíssins þar sem árið 2016 er borið saman þau ár sem hafa náð lægstu útbreiðslu í lok sumars og þar er sumarið 2012 í sérflokki eins og sjá má á þessu Japans-ættaða línuriti.

Framhaldið er stór spurning eins og venjulega. Hefur sumarið 2016 það sem til þarf til að slá út metárið 2012 í lágmarkútbreiðslu? Á hafískortunum hér að neðan frá Bremen-háskóla eru þessu tvö ár borin saman í útbreiðslu og þéttleika á sömu dagsetningunni 19. júlí. Dreifing íssins er greinilega mismunandi milli þessara ára. Lægðargangurinn hefur vissulega haldið áfram í sumar en eftir því sem á líður þá skilar slíkur lægðarangur af sér tættari ísbreiðu sem verður sífellt viðkvæmari, þótt sjálf útbreiðslan dragist hægar saman. Gulgræni liturinn sýnir einmitt hversu gisin ísbreiðan er nú í sumar á stórum svæðum allt upp að sjálfum norðurpólnum, miðað við sumarið 2012. Þegar þarna var komið við sögu sumarið 2012, átti þó sjálf ofurlægðin eftir að herja á svæðið en sú lægð gerði eiginlega út af við þann hluta íssins sem lá norður af Alaska og Austur-Síberíu.

Til frekari glöggvunar kemur svo í lokin, önnur ísmynd í eðlilegri litum sem sýnir einnig stöðuna þann 19. júlí sl. en sjálfur hef ég bætt inn mörkum ísbreiðunnar í lok metsumarsins 2012. Greinilega þarf mikið að hverfa á næstu vikum ef eitthvað álíka á að gerast nú í ár.

Miðað við hvað ísinn er tættur og gisinn á stórum svæðum þá gætum við mögulega endað með tvískipta eða skellótta ísbreiðu í lok sumars, sem væri sérstakt. Freistandi finnst mér reyndar að segja að í ljósi bágs ástands ísbreiðunnar almennt, þá gæti bræðslusumarið 2016 mögulega átt óviðjafnanlegan endasprett og skapað ný viðmið þegar upp verður staðið, jafnvel opið hafssvæði á sjálfum Norðurpólnum, sem mér er stundum hugleikið.

Linkur á ýmis línurit og hafískort: https://sites.google.com/site/arcticseaicegraphs/

Allt til reiðu fyrir sumabræðsluna miklu í Norður-Íshafinu

Sumarið er framundan á norðurslóðum með tilheyrandi bráðnun á ísbreiðunni. Við vitum ekki hvernig það mun nákvæmlega ganga fyrir sig en miðað við hvernig liðinn vetur hefur verið þá er alveg óhætt að gæla við þann möguleika að minni hafís verði þar í lok sumars en áður hefur sést á vorum dögum. Allt mun það þó ráðast af veðuraðstæðum næstu mánuði þannig að best er að fullyrða sem minnst.

Það sem skiptir hins vegar máli nú er að nýliðinn vetur var óvenju hlýr þarna upp frá sem þýðir að hafísinn náði ekki að þykkna eins mikið og hann gerir venjulega yfir vetrartímann. Sjálf útbreiðsla hafíssins hefur einnig verið með allra lægsta móti í allan vetur og í samræmi við það var árlegt vetrarhámark hafíssins það lægsta sem mælst hefur. Vorið hefur líka farið snemma af stað og allt sem bendir til þess að útbreiðslan nú um stundir sé sú lægsta miðað við sama tíma hin fyrri ár - allavega síðan 1979 er farið var að mæla með nákvæmum hætti með gervitunglum. Að vísu hefur eitthvað bilunarvesen í gervihnattarbúnaði verið að hrjá eftirlitsaðila, aðallega Bandaríska, en það sem virkar bendir þó allt til óvenju lítillar útbreiðslu hafíssins nú í upphafi bræðsluvertíðar. Þetta má til dæmis sjá á þessu línuriti sem byggir á gögnum frá JAXA-stofnuninni japönsku. Rauða línan stendur, eins og sjá má, fyrir það sem liðið er af árinu 2016. Gula línan er árið 2012 þegar sumarbráðnunin sló öll fyrri met.

Til frekari glöggvunar er auðvitað bráðnauðsynlegt að líta á hafískort og hér koma því tvö samanburðarkort frá NSIDC. Kortið til vinstri sýnir útbreiðslu og þéttleika íssins þann 12. maí 2012 sem var einmitt vorið fyrir metbráðnunarsumarið mikla það ár. Til hægri er svo staðan þann 12. maí, árið 2016.

Í fljótu bragði er kannski enginn ógurlegur munur á þessum kortum. Norður-Íshafið er auðvitað þakið ís á þeim báðum en þarna eru þó atriði sem skipta máli. Á 2016-kortinu er til dæmis ísinn að mestu horfinn á Beringshafi milli Alaska og Síberíu og ísinn orðinn lélegur inn af Beringssundinu sjálfu. Merkilegt er svo hið myndarlega íslausa svæði norður af nyrstu ströndum Kanada við Beaufort-haf en það bendir til þess að ísinn sé kominn á hreyfingu og farinn að brotna upp mun fyrr en venjulega sem gæti skipt máli fyrir framhaldið.

Þetta íslausa svæði við Beaufort-haf er þó ekki endilega tilkomið vegna hlýinda þar undanfarið heldur frekar vegna mjög staðfastrar hæðar sem ríkti þar nálægt, mestallan aprílmánuð. Vindar umhverfis hæðina náðu sem sagt að koma ísnum af stað, og viðhalda réttsælis snúningi á stórum hluta ísbreiðunnar. Um leið stuðluðu vindar að færslu íssins að sundinu milli Svalbarða og Grænlands þar sem mikið af sleppur út úr prísundinni svipað og sjá má á myndinni hér að neðan sem sýnir hreyfingu íssins einn dæmigerðan dag seint í apríl.

Þetta mikla uppbrot og tilfærsla á hafísnum má greinilega sjá á gervitunglamyndum. Svona mikið opið haf þarna norður af Kanada og Alaska er óvenjulegt þetta snemma árs en tilfærsla íssins á þessum slóðum er annars vel þekkt fyrirbæri, nema hvað að á veturna frjósa allar vakir næstum jafnóðum. Þessi opnun gerist þó á viðkvæmum tíma núna, ofaná allt annað. Myndin hér er að neðan er frá NASA og sýnir hið íslausa haf við Beaufort-haf en Ísland er þarna með til að sýna stærðarhlutföll.

Svo er bara að sjá til hvert framhaldið verður. Lágmarksmetið frá 2012 gæti alveg verið í hættu í lok sumars miðað við aðstæður nú. Það þykir vænlegt til ísbráðnunar að sólin skíni sem mest á þessum slóðum á meðan hún er sem hæst á lofti. Hlýtt loft úr suðri þarf svo að hafa góðan aðgang að Norður-Íshafinu til að hjálpa til við bráðnunina. Reyndar er einmitt hlýtt loft á ferðinni þessa dagana eins og svo oft í vetur. Síðasta myndin er kort sem sýnir áætluð hlýindi miðað við meðallag, þann 13. maí. Ef þannig hlýindagusur halda áfram í sumar er útlitið ekki bjart fyrir hafísinn.

 

Heimsmet í hafísleysi

Nú er sá tími ársins sem hafísinn í norðurhöfum ætti að vera í sínu árlega hámarki og því tilvalið að skella í smá stöðuyfirlit. Áður en komið er að sjálfum hafísnum er þó ágætt að kíkja á hitafarið sem hefur lengst af í vetur einkennst af talsverðum hlýindum yfir Norður-Íshafinu eins og sjá má á kortinu sem sýnir frávik frá meðalhita síðustu 90 daga. Þrátt fyrir rauða litinn er samt hörkufrost þarna uppfrá. Munurinn er þó sá að hörkufrostið er öllu mildara en venjulega og Norður-Íshafið er eftir sem áður algerlega hulið hafís. Vegna "hlýindanna" ætti ísinn hinsvegar að þykkna eitthvað minna þennan vetur sem gæti haft sitt að segja þegar kemur að sumarbráðnuninni.

Útbreiðslu íssins um þessar mundir má sjá hér á kortinu. Það sem helst einkennir stöðuna núna er mjög lítill ís umhverfis Svalbarða og norður af Barentshafi en þar spila inn í hin miklu hlýindi sem verið hafa á norðurslóðum í vetur. Reyndar hefur ísinn varla náð að norðurströndum Svalbarða í vetur sem er eiginlega mjög spes. Ísinn hefur einnig haldið sig víðsfjarri Íslandsströndum í vetur. Vindáttir í Grænlandssundi hafa verið okkur hagstæðar en almennt er þó ekki mikill liðssafnaður af hafís til staðar til að herja á okkur og liðsauka ekki að vænta miðað við vígstöðuna norðar. Hinsvegar vill svo til að hafísinn hefur náð sæmilegri útbreiðslu miðað við meðallag á svæðum sem eru fjærst Norðurpólnum. Þar á ég við hafssvæðin vestur af Nýfundnalandi og einnig alveg hinumegin, við Okhotskhaf sem liggur á milli Kamtsjatkaskaga og Japanseyja, en það er reyndar sá staður á norðurhveli sem kaldastur hefur verið í vetur, miðað við meðallag. Ástandið á sjálfu Norður-Ísahafinu skiptir þó mestu máli þegar bræðsluvertíðin að sumarlagi hefst enda mun flestallt annað bráðna fljótt örugglega fyrri part sumars.

Samanlagt hefur útbreiðsla hafíssins á Norðurhveli verið með minnsta móti allt frá áramótum og stundum sú lægsta miðað við síðustu 10 ár, eins og sést á línuritinu frá NSIDC. Brúna línan stendur fyrir árið 2016 en meðalútbreiðsla áranna 1981-2010 er sýnd með grárri línu. Lægsta hámarksútbreiðsla sem mælt hefur var reyndar í fyrra en það er ekki alveg útséð með hámarkið í ár þegar þetta er skrifað. Enn er þó möguleiki að hámarkið verði lægra í ár. Það er þó tæpt vegna norðanátta við Svalbarða þessa dagana en þær hafa reyndar verið sjaldgæfar í vetur.

Reyndar eru til ýmsir mælikvarðar í sambandi við hafísinn og það mætti lengja þessa bloggfærslu með því að tala um þykktarmælingar og flatarmálsmælingar sem reyndar segja svipaða sögu og útbreiðslan. Það má þó nefna eitt met sem klárlega var sett í vetur en það var í febrúar þegar samanlagt flatarmál hafíssins á suður- og norðurhveli mældist það minnsta frá upphafi nákvæmra gervitunglamælinga 1979. Slíkt met er eiginlega bara hægt að setja í febrúar þegar hásumar er á suðurhveli og hafísinn þar er minnstur. Að þessu sinni fór það svo að sumarísinn á suðurhveli var með minna móti eftir nokkurra ára hlé og þegar það fór saman við óvenjulitla febrúarútbreiðslu á norðurhveli var metinu náð. Það má kannski kalla þetta "heimsmet í hafísleysi" en ég viðurkenni að það er heldur mikil æsifréttamennska að setja það í fyrirsögn. Línuritið er hluti af stærra línuriti af síðunni Cryosphere Today og nær þar alveg aftur til 1979, sem breytir þó ekki metinu.

Myndir og heimildir:
http://www.esrl.noaa.gov/psd/map/images/rnl/sfctmpmer_90b.rnl.html
http://arctic.atmos.uiuc.edu/cryosphere/
http://nsidc.org/arcticseaicenews/

 

Sjónvarpsveðurkort frá 1991

Fyrir nokkru eignaðist ég gamalt veðurkort af þeirri gerð sem notuð voru í veðurfréttum sjónvarps á meðan gamli snúningskassinn var enn við lýði. Hvernig á því stóð að ég komst yfir þetta kort látum við liggja á milli hluta en það gæti allt eins tengst einhverjum samböndum við undirheimana. Eins og sést á myndinni er þetta yfirlitskort sem sýnir stöðu hæða og lægða hér við Norður-Atlantshaf og gildir um hádegi þann 11. desember 1991. Ekki kemur þó fram hvort um sé að ræða spákort eða hvort þetta hafi verið staðan þennan dag.

Eins og tíðkaðist í þá daga eru öll veðurkerfin handteiknuð og greinilegt að vanur maður – eða kona, hefur haldið á pennum. Þrýstilínur eru dregnar upp með svörtum línum, hitaskil með þykkum rauðum strikum, kuldaskil með bláum og regnsvæði skástrikuð með grænum lit. Önnur veðurtákn ásamt hitatölum eru límd á kortið og eins og gengur á þessum árstíma er mikið um að vera í veðrinu. Kalt er í Vesturheimi og lægð á Grænlandshafi sendir á undan sér hefðbundið skilakerfi með rigningu og nær hlýi geiri lægðarinnar hingað upp til okkar. Mjög stutt er þó á milli hita- og kuldaskilanna þannig að hlákan hefur ekki varað lengi. Allt stefnir svo í klassískan vetrarútsynning með éljagangi þegar skilin hafa komið sér yfir landið, væntanlega síðar um daginn. Suður af Nýfundnalandi er síðan ný lægðarbylgja, 998 millíbör, að myndast. Í Evrópu er hinsvegar mikið hæðarsvæði ríkjandi og fylgir henni greinilega kuldi í hægviðrinu. Í París og London er hitinn ekki nema við frostmark og fjögurra stiga frost er í Skotlandi, sem er allsendis ólíkt því sem verið hefur nú undanfarið. Hlýrra er hinsvegar í Norður-Noregi, sem nýtur hlýja suðlæga loftsins sem hæðin dælir í norður.

Þannig voru þau nú þessi gömlu góðu veðurkort sem maður ólst upp með. Þau voru skýr og greinileg, sérstaklega eftir að liturinn kom til sögunnar. Að vísu gögnuðust þau betur þeim sem höfðu lágmarksþekkingu á veðurfræðunum en annars mátti ganga út frá því sem vísu að veðrið væri verra eftir því sem strikin voru fleiri. Krassandi lægðir voru því stundum á vissan hátt réttnefni.

Á þessum tíma var ég byrjaður að skrá veðrið og þennan dag, miðvikudaginn 11. desember 1991, skrái ég einmitt sem eindreginn rigningardag með sterkum vindi af suðri og þriggja stiga hita. Líklegt er að hitinn hafi þó farið hærra á meðan hlýjasta loftið fór yfir. Dagurinn fékk ekki nema 1 stig í einkunnakerfinu sem einmitt gefur lítið fyrir svona slagveðursrigningar. Annars var það helst að frétta fyrir utan veðrið að Dagsbrúnarmenn fóru í verkfall þennan dag og þýddi þá ekkert fyrir menn að fá sér bensín á bílana sína enda tíðkaðist ekki þá að menn dældu sjálfir. Þarna voru líka síðustu dagar Sovétríkjanna sem enn voru til að nafninu til. Gorbatschov var auðvitað ekki sérlega kátur með þá þróun mála á meðan Jeltsín styrkti stöðu sína sem forseti Rússlands. Þannig er það nú. Það er alltaf einhverjar hæðir og lægðir í pólitíkinni rétt eins og í veðrinu.

Árið 2005 - þegar hafísinn kom hingað síðast

Síðustu vetur hefur hafísinn lítið látið sjá sig hér við land. Ástæðan ætti að vera almenn hlýindi til sjávar og sveita sem og minna framboð af hafís á Grænlandssundi. Við réttar aðstæður getur ísinn þó gerst nærgöngull hér við land eins og gerðist í febrúar og mars árið 2005 en síðan þá er varla hægt að tala um almennilega hafískomu. Kortið hér að neðan sýnir ástandið þann 16. mars en þá lá ísinn úti fyrir öllu Norðurlandi og siglingaleiðin fyrir Horn lokuð en hún hafði annars verið varasöm. Á þessum tímapunkti hefði ísinn getað orðið öllu ágengari ef gert hefði hreinar norðanáttir í framhaldinu en í stað þess tók að blása meira úr austri og lét þá ísinn smám saman undan.

Það sem olli því að ísinn varð svona ágengur veturinn 2005 er ekki það veturinn var svo óskaplega kaldur og norðanáttir miklar. Því var eiginlega öfugt farið. Seinni partinn í janúar þetta ár var mikið hæðarsvæði ríkjandi fyrir sunnan land sem beindi hingað suðlægum hlýjum vindum. Á Grænlandssundi var vindáttin vestlægari sem gerði það að verkum að ísinn við Grænland breiddi úr sér í austur fyrir norðan land. Þannig var norðurströndin komin í dauðafæri fyrir hafísinn enda færðist hann nær landi á næstu vikum og ógnaði öllu norðurlandi.

Ísinn þarf sem sagt að hrekjast hingað af sinni hefðbundnu leið suður eftir Grænlandsströndum og þá helst með aðstoð suðvestanáttar í hægribeygju eins og hæðarsvæði sunnan við land eru dugleg við að framkalla, samanber veðurkortið hér að neðan frá 26. janúar 2005. Fyrir norðan land blæs vindur af völdum sama veðurkerfis í vestur með aukahjálp frá lægð í norðri, þannig hjálpast allt til þrátt fyrir ríkjandi hlýindi á landinu þessa daga.

Um það sem gerðist þarna á fyrstu mánuðum ársins 2005 má lesa nánar í greinarkorni á vef Veðurstofunnar, Hafís í mars 2005. Þar segir meðal annars:

„Kyrrstöðuhæðin sem hafði verið við lýði meira eða minna í 5-6 vikur lét sig upp úr miðjum marsmánuði og vindátt varð austlæg. Greiddist þá úr ísnum og lát varð að mestu á ís úr Grænlandssundi austur í Íslandshaf. Þess ber þó að geta að sinn tíma tekur fyrir hafísinn, sem á annað borð er kominn norður fyrir land, að molna, grotna og bráðna en á meðan berst hann gjarnan með strandstraumum með landi austur með Norðurlandi.“

Út frá þessu má eiginlega segja að hlýindakaflar að vetrarlagi geta haft sínar afleiðingar hvað varðar hinn forna fjanda okkar Íslendinga. Á kaldari veðurskeiðum þegar miklu meiri hafís er að öllu jöfnu norðvestur af landinu þarf vissulega mun minna til. Hvort slík tímabil séu alveg að baki er alls ekkert víst. En á meðan hafís er ekki að finna norður af landinu þurfum við lítið að óttast norðanáttina hvað hafísinn varðar og alls ekki norðaustanáttina því hún gerir ekki annað en að halda hafísnum í skefjum við Grænlandsstrendur.