Hafíslágmarkið nokkuð fjarri meti að þessu sinni

Eins og venjulega í september þá hefur hafísinn á norðurslóðum nú náð sínu árlega lágmarki í útbreiðslu eftir bráðnun sumarsins. Ekki verður sagt að lágmarkið í ár sæti einhverjum tíðindum nema þá helst hversu miklu munar frá árinu í fyrra þegar lágmarkið var það næst lægsta frá upphafi mælinga. Þannig mældist minnsta útbeiðslan í fyrra 3.824 þús km2 en nú í ár þann 16. september mældist hún 4.724 þús km2 sem er munur upp á akkúrat 900 þús km2, samkvæmt tölum Bandarísku hafísmiðstöðvarinnar NSIDC. Eitthvað lengra er síðan í metið frá 2012 þegar útbreiðslan þá um haustið fór niður í 3.387 þús km2.

Sé miðað við öll ár frá upphafi nákvæmra mælinga árið 1979 endaði lágmarkið í ár einungis í 12. sæti. Hafa má þó í huga að öll árin fyrir 2007 mældist útbreiðslan meiri, og stundum töluvert meiri, sérstaklega eftir því sem við förum lengra aftur í tímann. Fyrir aldamótin 2000 fór lágmarksútbreiðslan yfirleitt ekki undir 6000 þús km2 og á níunda áratug síðustu aldar var lágmarkið að dóla sér í kringum 7000 þús km2, þannig að töluvert er í hafísmagn fyrri og kaldari tíma.

Þessi hafísútbreiðsla þarf þó ekkert að vera merki um að eitthvað bakslag sé í vændum enda spila veðuraðstæður mikið inn í þegar einstök ár eru skoðuð. Þeir miklu hitar sem víða gerðu vart við sig á meginlöndum Ameríku og Evrópu í sumar, að ógleymdu Norður- og Austurlandi, náðu hreinlega ekki alla leið norður. Eða eins og kannski má segja, þá héldu kuldapollarnir á Norður-Íshafinu sig heimafyrir að mestu með tilheyrandi sólarleysi. 

En svo má líka hafa í huga að útbreiðslan segir ekki allt. Heildarrúmál ísbreiðunnar er álíka lítil og verið hefur undanfarin ár og gamli þykki ísinn sem áður þakti stóran hluta ísbreiðunnar er að mestu horfinn. Ísinn er því að yngjast og þynnast og í samræmi við það hefur verið gefið út að hlutfall þunns 1. árs íss sé meira en áður hefur mælst. Hafísinn mun því áfram verða viðkvæmur fyrir skakkaföllum sumarlagi – en þá við annarskonar veðuraðstæður og voru nú í sumar.

 

Sjá einnig:

NSIDC: http://nsidc.org/arcticseaicenews/

MONGABAY: https://news.mongabay.com/2021/09/researchers-express-alarm-as-arctic-multiyear-sea-ice-hits-record-low/

Lang-næstminnsti hafís í norðri að loknu sumri

Þetta er kannski ekki vel orðuð fyrirsögn en hún segir þó það sem segja þarf. Sumarbráðnun hafíssins á Norður-Íshafinu var óvenju mikil að þessu sinni sem skilaði sér í næst minnstu útbreiðslu hafíssins, nú þegar hinu árlega hafíslágmarki er náð. Það var einungis á árinu 2012 sem minni hafís mældist að loknu sumri en það ár var alveg einstakt þegar kemur að hafísbráðnun. Ekkert hafíslágmark hefur komist nálægt því að jafnast á við það ár nema þá helst árið í ár sem tekur sér rækilega stöðu sem næst lægsta lágmarkið. Kortið hér að neðan sýnir lágmarksútbreiðslu íssins þann 13. september en til viðmiðunar hef ég dregið línu um lágmarkið 2012.

Hafísinn nú er óvenju lítill á þeirri hlið sem snýr að Atlantshafinu og ekki hefur áður verið lengra í hafísinn frá ströndum Síberíu. Þarna hafa ríkjandi vindar haft sín áhrif í sumar og spila hitabylgjur í Síberíu snemma sumars þar inn í auk þess sem óvenju sólríkt var yfir Norður-Íshafinu lengst af í júlí. Aftur á móti var minna um sól og hlýindi norður af Alaska enda blésu vindar þar gjarnan frá ísbreiðunni en ekki frá sumarheitum meginlöndunum. Til vitnis um það er allmikill hafís-angi eða einskonar hafíslokkur í Beauforthafi norður af Alaska sem heldur velli og munar helst því að þegar kemur að samanburði við metárið 2012.

Línuritið hér að ofan sýnir útbreiðsluþróun nokkurra ára. Árið 20017 var mikið tímamótár á sínum tíma en síðan hafa nokkur ár jafnast á við það eða verið með lægri lágmarksútbreiðslu í september. Einungis árið 2020 hefur náð að ógna seinna tímamótaárinu 2012. Gráa línan er meðalútbreiðsla áranna 1981-2010. Hvenær lágmarksmetið frá 2012 verði slegið vita menn ekki og því síður hvenær Norður-Íshafið nær að verða íslaust að mestu í sumarlok. Einhverjar yfirlýsingar um að mjög stutt gæti verið í það voru gerðar á árunum eftir 2007 en það voru svo sem ekki neinar spár. Ljóst er þó sífellt minni veðurfarsleg óvenjuleg þarf til þess að fá út mjög lága útbreiðslu í sumarlok.

Nánar um þetta allt saman má fá á heimasíðu Natioanal Snow and Ica Data Center: http://nsidc.org/arcticseaicenews/

 

Af hafísbráðnun sumarsins

Sumarbráðnun hafíssins í norðri er nú í fullum gangi og samkvæmt venju mun hið árlega lágmark í hafísútbreiðslu eiga sér stað í september. Áhugasamir, eins og ég, eru auðvitað farnir að spekúlera í hvernig það lágmark verði í samanburði við fyrri ár. Þrátt fyrir að heill mánuður sé eftir af bræðsluvertíðinni þá er útbreiðslan nú þegar komin undir september-meðallágmark áranna 1981-2010, sem þykir þó varla sæta tíðindum - slík er breytingin frá því sem áður var.

Möguleiki á metlágmarki að þessu sinni er þó frekar tæpur því samkeppni við metlágmarkið frá árinu 2012 er mjög erfið enda má segja að allt hafi gengið upp það ár í átt til bráðnunar. Kortið hér að neðan sýnir hvernig hafísútbreiðslan leit út núna þann 7. ágúst en til samanburðar hef ég krotað inn línu sem sýnir met-septemberlágmark ársins 2012. Möguleikinn er þó kannski til staðar enda ísinn orðinn gisinn utan 2012-línunnar eins og sjá má.

Að þessu sinni var hafísinn óvenju fljótur að hverfa undan ströndum Síberíu þar sem miklir hitar réðu ríkjum fyrri part sumars. Öflugt og lífseigt hæðarsvæði var einnig yfir íshafinu í júlí með tilheyrandi sólskini sem gerði sitt til að vinna á ísnum og átti sinn þátt í hversu mikið útbreiðsla íssins dróst saman í júlí enda fór svo að útbreiðslan hafði ekki mælst minni áður í þeim mánuði. Í Beaufort-hafi norður af Alaska hélt ísinn hins vegar betur velli vegna ríkjandi vindátta þar. Öflugt lægðarsvæði tók sér síðan bólfestu á þeim slóðum undir lok júlí með tilheyrandi vindum sem rótuðu upp ísnum, gerðu hann gisinn án þess þó að útbreiðsla íssins hafi dregist saman að ráði. Þetta má meðal annars sjá á línuritinu hér að neðan sem sýnir útbreiðsluþróunina miðað við tvö valinkunn tímamótaár (2007 og 2012), auk tveggja síðustu.

Hvernig staðan verður í september mun svo bara koma í ljós en úr þessu fer töluvert að draga úr bráðnuninni eftir því sem sólin lækkar á lofti. Stór svæði sem snúa að Alaska og Beringssundi og einkennast af gisnum ís geta þó auðveldlega orðið íslaus áður en yfir líkur. Lokaniðurstaðan í útbreiðslu ræðst því aðallega af því hvernig veður og vindar leika um það svæði.

Endum þetta á öðru línuriti frá NSIDC sem sýnir hvernig meðalútbreiðslan í júlí hefur þróast frá upphafi nákvæmra gervitunglamælinga árið 1979. Nýliðinn júlí kemur þarna sérlega sterkur inn eins og sjá má.

Hafíslágmarkið 2019

Sumrinu er lokið á Norðurslóðum og hafís tekinn að aukast á ný eftir hið árlega lágmark í útbreiðslu íssins í september. Eins og venjulega beinist athyglin að þessu hafíslágmarki enda ágætis mælikvarði á stöðu mála miðað við fyrri ár, þótt lágmarkið eitt og sér segi ekki alla söguna. Að þessu sinni var lágmarkið 2019 í 2.-3. sæti yfir lægstu lágmörk, ásamt árinu 2007 sem á sínum tíma var mikið tímamótaár í hafísbráðnun. Árið 2016 var lágmarkið einnig á mjög svipuðum slóðum en er nú strangt til tekið það 4. lægsta. Hafíslágmark sumarsins 2012 heldur þar með sinni afgerandi stöðu en það var einmitt líka mikið tímamótaár eins og sumarið 2007. Á þeim tveimur sumrum má segja að allt hafi gengið upp til að valda sem mestum usla á ísbreiðunni, hvort sem það sé talið gott eða slæmt. Á línuritinu hér að neðan frá NSIDC má sjá samanburð allra ára frá 1979 og eru blátónarnir tengdir áratugum, (sjá einnig yfirlit frá NSIDC hér).

Þarna sést að hafísbráðnun sumarsins 2019 var með mesta móti lengst af sumri og hélt alveg í við árið 2012 þar til allt hrökk í baklás seinni partinn í ágúst með kaldri og illa staðsettri lægð sem gerði sitt til að dreifa úr því sem eftir var af ísnum. Ísbráðnunin náði sér þó aftur á strik með hagstæðum vindáttum undir lokin en keppnin stóð þá við árin 2007 og 2016 á meðan árið 2012 var rækilega stungið af eins og glögglega má sjá.

Sumarið 2019 verður ekki talið neitt tímamótaár þótt útbreiðslan hafi farið þetta neðarlega en um það má segja, svipað og 2016, að aðstæður til að gera sem mestan usla á ísbreiðunni voru bara í sæmilegu meðallagi. Vissulega var sólríkt framan sumri þegar sólin var hæst á lofti, en til að halda forystunni má ekkert klikka undir lokin eins og gerðist þarna seinni partinn í ágúst. Við þekkjum þetta úr íþróttunum þótt auðvitað sé ekki um neina raunverulega keppni að ræða nema fyrir þá sem vilja. Reyndar eru áhyggjukröfur uppi þar sem þetta er hluti af þeim loftslagshamförum sem munu vera í gangi. En hvernig sem það er, þá má segja að vegna almennrar þynningar ísbreiðunnar þarf sífellt minni óvenjulegheit til að bræða ísinn þannig að lágmarksútbreiðslan nálgist 4 milljón ferkílómetra - sem reyndar var óhugsandi fyrir nokkrum áratugum þegar normið í lágmarkinu var nálægt 6-7 milljón km3.

Endum þetta á korti yfir hafísútbreiðsluna þann 13. september, sem var reyndar nokkrum dögum fyrir sjálft lágmarkið. Til samanburðar hef ég sett línu sem sýnir metlágmarks-útbreiðsluna árið 2012.

 

Tímamót eða tíðindaleysi framundan í hafísbræðslu sumarsins?

Að venju fylgist ég með stöðu mála í hafísmálum Norður-Íshafsins. Eins og gengur og gerist á þessum tíma árs er sumarbráðnun hafíssins komin vel á skrið og mun halda áfram fram í september þegar hinu árlega lágmarki verður náð. Að venju verður áhugavert að sjá hvernig það lágmark verður því hafísútbreiðslan í lok sumars er ein af hinum stóru viðmiðunum um þróun hafíssins í hlýnandi heimi. Nokkuð er nú liðið síðan síðast var sett met í lágmarksútbreiðslu hafíssins. Lágmarksmetið frá 2012 stendur enn óhaggað en það sumar bráðnaði hafísinn öllu meira en áður hafði þekkst. Síðan þá hafa bræðsluvertíðir verið upp og ofan og hafísinn almennt í jafnvægi þótt útbreiðsla hafíssins hafi vissulega verið mun minni en á fyrri tíð.

Línuritið hér að neðan er að grunni til frá Bandarísku snjó- og ísmiðstöðinni (NSIDC) og sýnir hvernig hafísútbreiðslan hefur verið öll árin frá 2012. Til samanburðar er grá lína sem sýnir meðaltal áranna 1981-2010. Vetrarhámörkin koma þarna vel fram ásamt sumarlágmörkunum þar sem 2012 hefur ennþá algera sérstöðu.

Eins og staðan er núna í upphafi júní þá er útbreiðslan með minna móti. Mjög svipuð og á sama tíma fyrir ári en árið 2016 var útbreiðslan minnst á þessum árstíma, samanber gulu línuna. Árið 2012 átti þarna eftir að láta til sín taka en vetrarútbreiðslan það ár var reyndar með mesta móti miðað við síðustu ár. Vetrarhámarkið 2019 sætti ekki tíðindum en útbreiðslan í apríl nú í ár var hinsvegar lægra en áður hefur þekkst.

En hvers er svo að vænta? Til að gefa mynd af stöðunni koma hér tvö kort sem sýna útbreiðslu og þykkt íssins eins og hún er metin af kortum frá Bandaríska sjóhernum. Bæði kortin gilda 1. júní. Árið 2018 er vinstra megin og 2019 til hægri.

Þótt heildarútbreiðslan sé mjög svipuð þá er ákveðinn grundvallarmunur á dreifingu íssins sem ræðst af ríkjandi veðrum og vindum á liðnum vetri. Í fyrra var mjög hlýtt á Atlantshafshlið íshafsins og náðu suðlægir vindar og hlýr sjór að halda ströndum Svalbarða íslausum, eins og sjá má sé rýnt í kortið. Aftur á móti safnaðist ísinn fyrir og þykknaði vel norður af Alaska enda bára vindar og straumar ísinn þangað. Nú aftur á móti árið 2019 er þessu öfugt farið. Eftir mjög hlýjan vetur við Alaskastrendur er ísbreiðan nú strax farin að opnast þar verulega og hjálpar þar hæðarsvæði sem skrúfar ísinn frá ströndum þar. Mun meiri ís er hinsvegar við Atlantshafið þangað sem ísinn hefur borist í auknum mæli og lagst kyrfilega að ströndum Svalbarða. Almennt séð ættu þetta ekki að vera góðar fréttir fyrir ísinn enda er svæðið norður af Alaska, Beaufort-hafið, hálfgert forðabúr íssins og verði það fyrir skakkaföllum er ísbreiðan almennt orðin mjög veik fyrir. Hafís sem berst að Atlantshafinu er hinsvegar þangað mættur til að bráðna og á ekki afturkvæmt í partíið.

Sé þetta þannig eins og það virðist vera og verði sumarið hlýtt þarna uppfrá og sólríkt að auki, þá má alveg búast við að bráðnun verði með meira móti þarna í sumar. Allavega eru núna kjöraðstæður fyrir talsverð skakkaföll í ísbreiðunni í sumar. Hinsvegar þarf að bíða og sjá. Lægðargangur, sólarleysi og loftkuldi geta bjargað málum, einkum fyrri part sumars þegar sólin er hæst á lofti. Reyndar er hæðarsvæði ríkjandi núna og hefur verið, með tilheyrandi sólskini.

Að lokum kemur hér kort sem sýnir útbreiðslu íssins í lok síðasta sumars. Að auki hef ég teiknað inn met-lágmarksútbreiðsluna frá árinu 2012. Verður því meti ógnað í sumar? Það vitum við ekki svo glöggt.

- - - -

Sjá nánar á heimasíðu NSIDC: Arctic Sea Ice and News Analysis

Hafíslágmarkið á norðurslóðum og jákvæður NAO

Eins og vera ber í september þá er hið árlega lágmark hafíssins á norðurslóðum að baki sem þýðir að nýmyndun hafíss hafin á ný eftir sumarbráðnunina. Hafíslágmarkið er stór viðmiðunarpunktur á ástandi hafíssins og tilvalinn tímapunktur til að bera saman heilbrigði ísbreiðunnar milli ára. En hver er þá staðan nú? Sé miðað við gögn frá NSIDC (Bandarísku snjó- og ísmiðstöðinni) þá var lágmarksútbreiðslan að þessu sinni sú sjötta til sjöunda lægsta síðan nákvæmar gervihnattamælingar hófust árið 1979. Lágmarksútbreiðslan í ár var nánast sú sama og árið 2008 og var lítillega lægri en árin 2010 og 2017. Lágmarkið samkvæmt NSIDC var 4,596 milljón ferkílómetrar og fór lægst kringum 18. september en þá er miðað við fimm daga meðaltal. Árið 2012 heldur enn stöðu sinni með langlægsta sumarlágmarkið 3,387 milljón km2, en árin 2007 og 2016 eru í 2. og 3. sæti. Þetta má meðal annars sjá á spagettílínuritinu hér að neðan. Árið 2018 er merkt með þykkri dökkri línu.


Ef miðað er við tímabilið frá og með tímamótaárinu 2007 er útbreiðslan núna ekki fjarri meðallagi, en þó mun minni en mældist í lok sumars á gervihnattaárum fyrir árið 2007 og að öllum líkindum minni en hún var nokkru sinni á síðustu öld. Þótt útbreiðslan sveiflist nokkuð á milli ára þá hefur í raun lítið gerst í útbreiðslumálum að haustlagi eftir 2007 ef undan er skilið metárið 2012. Ísinn virðist því ekki vera að hverfa alveg strax og hann er heldur ekki að jafna sig, hvað sem síðar verður. Aftur á móti hafa vetrarhámörkin verið með minnsta móti síðustu fjögur ár sem er í takt við vetrarhlýindi sem ríkt hafa á Norðurslóðum undanfarna vetur.


Kortið hér að ofan frá Bremen-háskóla sýnir hvernig ísbreiðan leit út þann 18. september en til viðmiðunar bætti ég sjálfur við appelsínugulri línu sem sýnir metlágmarkið 2012. Í heildina er ísinn núna nokkuð samanþjappaður þar sem hann er, allavega miðað við stundum áður þegar ísinn hefur verið dreifður um stærra svæði og gisinn eftir því, jafnvel á sjálfum pólnum. Á kortinu má einnig sjá hversu lítill ís er austur af Grænland, eða varla nokkur. Ísinn hefur einnig hörfað vel norður af Svalbarða og áfram hringinn alveg að Alaska, ef frá er talin þaulsetin ístunga sem teygir sig í átt að Austur-Síberíu. Þessi ístunga hefur þó mikið verið að rýrna undanfarið sem á sinn þátt í því að hafíslágmarkið hefur dregist dálítið á langinn. Ísinn er aftur á móti nokkuð mikill norður af Kanada en kuldar þar og ríkjandi vindar hafa verið nokkuð duglegir að beina ísnum þangað og milli heimskautaeyjanna, í stað þess að beina ísnum út um Fram-sundið milli Grænlands og Svalbarða.

Að mínu mati og kannski einhverra annarra er þessi tilhneiging í færslu íssins hluti af stærri óvenjulegheitum sem staðið hafa yfir frá síðasta vetri sem lýsa sér í veikri Grænlandshæð og sterkum lægðargangi suður með Grænlandi. Það ætti að leiða til aukinna hlýinda austan Grænlands og hlýnandi sjávar allra nyrst í Atlantshafinu sem heldur aftur af hafísnum þar. Aftur á móti þá safnast kuldinn fyrir nyrst í Kanada og vestur af Grænlandi og streymir þaðan suður og veldur kælingunni á Atlantshafinu, suður af Grænlandi. Einhverjir vilja reyndar kenna þá kælingu við hægingu á Golfstraumi eða bræðsluvatni frá Grænlandi. Ég vil hins vegar leyfa mér að kalla þetta hvert annað frávik enda hefur hinn svokallaði NAO vísir (North Atlantic Oscillation) verið í sterkum jákvæðum fasa mánuðum saman og reyndar síðustu vetur einnig, sem lýsir sér einmitt í öflugri Íslandslægð með öllu því sem henni fylgir fyrir okkur.

Kortin hér að ofan frá ClimateReanalyzer eru nokkuð dæmigerð fyrir þá stöðu en þau eru frá 30. ágúst sl. og sýna annarsvegar loftþrýsting og hinsvegar frávik í sjávarhita. Pílurnar eru viðbætur frá mér. Hér fyrir neðan má síðan sjá hvernig NAO-vísirinn hefur þróast frá 1995 til 2018. Sveiflurnar hafa aukist frá því sem var og jákvæður NAO-vísir orðið mun algengari en á árunum 1995-2011, sem hefur sín neikvæðu áhrif á sjávarhita suðvestur af landinu, en velgir vel nyrstu norðurhöf við Atlantshafið. Ýmislegt má annars lesa úr myndinni eins og að rauð tímabil eru ekki vænleg hér suðvestanlands en öllu skárri norðaustanlands.

Hafísstaðan á miðju ári

Árið er hálfnað og tími kominn til að skoða hafísstöðuna á Norðurhveli nú þegar sumarbráðnunin er komin á fullt. Fyrst er það línurit yfir hafísútbreiðslu frá Bandarísku snjó- og ísmiðstöðinni NSIDC. Svarta línan er árið 2018 en til viðmiðunar eru öll árin frá 2007. Gráa línan er meðalútbreiðsla tímabilsins 1981-2010 og liggur sú lína yfir öllum hinum enda hefur ísnum hrakað mikið á síðari árum. Sérstaklega að sumarlagi. Eins og staðan er þarna í lok júní þá er hafísútbreiðslan ekki ósvipuð og hún hefur verið á sama tíma á árunum eftir 2007. Árið í ár hefur þó dregist nokkuð aftur úr keppinautunum síðustu vikur og er í 8. sæti eftir að útbreiðslan hafði verið sú næstminnsta þann 1. júní og raunar sú minnsta eða við það minnsta allan veturinn á undan.

Útbreiðslan þann 30. júní er einnig dálítið meiri en á sama tíma í fyrra, 2017, en þessi tvö ár eru borin saman á hafískortunum hér að neðan. Einnig í boði NSIDC.

Þegar rýnt er í kortin sést að sitthvað er mismunandi í hafísútbreiðslunni milli þessara síðustu tveggja ára. Fyrst má nefna það sem að okkur snýr, en núna er enginn teljanlegur ís milli Íslands og Grænlands og er það fremur óvenjulegt á þessum tíma árs. Sunnanáttirnar héldu ísnum í skefjum í vetur og hröktu leifarnar að lokum inn á Íslandsmið þar sem ísinn bráðnaði hratt án þess að ná almennilegri landfestu. Að sama skapi hafa sunnanvindar haldið ísnum í skefjum í Barentshafi og sérstaklega við Svalbarða þar sem óvenjulangt er í ísbrúnina.

Það sem vegur upp á móti minni ís á Atlantshafshliðinni eru svæði eins og Hudsonflói þar sem enn er mikill ís en hann var að mestu horfinn á þessum tíma í fyrra. Mikið gat hafði opnast í ísinn í fyrra í Beauforthafi norður af Kanada en núna í vor hafa kaldir vindar blásið sem frestað hafa vorkomu fram að þessu.

Þótt heildarútbreiðsla íssins sé nokkuð frá því lægsta þá á mikið eftir að gerast þar til bræðslusumrinu líkur í september. Allur ís á jaðarsvæðum mun bráðna fyrir haustið samkvæmt venju og eftir mun standa misþétt ísbreiða á sjálfu Norður-Íshafinu og gæti þá útbreiðslan orðið eitthvað líkingu við það sem ég merkti inn með bleikri línu á 2018-kortið. Væntanlega verður metlágmarkinu frá 2012 ekki ógnað í ár og ómögulegt að segja hvort lágmarkið verður lægra en það endaði í fyrra, en bráðnunin sumarið 2017 gaf heldur eftir undir lokin og endaði útbreiðslan í 8. sæti, - sem reyndar er sama sæti og útbreiðslan er nú. Hvað sem það segir.

En útbreiðsla er ekki allt því einnig er horft til heildarrúmmál íssins. Slíkt er reyndar erfitt meta og því notast menn að mestu við líkön fremur en beinar mælingar að sumarlagi. Í rúmmálsgreiningu er gjarnan notast við niðurstöður frá PIOMAS (Pan-Arctic Ice Ocean Modeling and Assimilation System) og samkvæmt því var rúmmálið það 5. minnsta núna um miðjan júní.

 

 

Hafísstaðan í Norðurhöfum

Hámarksútbreiðsla hafíssins að vetrarlagi er að baki á norðurslóðum og ísinn farin að bráðna á jaðarsvæðum ísbreiðunnar. Á næstu vikum og mánuðum mun útbreiðsla íssins halda áfram að dragast saman með hækkandi sól uns hinu árlegu lágmarki verður náð í september, eins og vera ber. Af útbreiðslu íssins nú í ár er það að segja að hún hefur yfirleitt verið sú minnsta eða við það minnsta miðað við fyrri ár eða frá því nákvæmar útbreiðslumælingar hófust árið 1979. Ekki munar þó miklu frá síðustu tveimur árum og reyndar fór vetrarhámarkið í ár örlítið hærra en í fyrra. Engin vafi er hinsvegar á að árið 2016 státar að minnstu útbreiðslunni að vorlagi og það nokkuð afgerandi þótt sú forysta hafi ekki haldist út sumarið. Útbreiðslan að vetrar- og vorlagi segir þó ekki allt, samanber árið 2012 þegar vetrarútbreiðslan var við það mesta síðustu ár en sumarlágmarkið það afgerandi lægsta sem þekkt er. Spurningin er svo hvernig árið í ár þróast.

Línuritið hér að ofan er ættað frá bandarísku snjó- og hafísmiðstöðinni NSIDC og sýnir, eftir smá áherslubreytingar frá mér, útbreiðsluþróun hafíssins frá árinu 2012 en gráa línan er meðalútbreiðsla áranna 1981-2010.

Á heimasíðu sömu aðila má finna nýjustu útbreiðslukort af hafísnum hverju sinni. Þann 20. apríl var útbreiðslan eins og hér er sýnd. Sjá má granna gula línu sem markar meðalútbreiðslu áranna 1981-2010 en miðað við það meðallag eru ekki stór frávik á þeim svæðum sem snúa að Atlantshafinu þótt víðast sé útbreiðslan undir meðallaginu. Til dæmis má sjá að lítill hafís er núna á Grænlandssundi ólíkt því sem oft var áður á þessum árstíma.

Tvö svæði hef ég merkt við sérstaklega á Kyrrahafshliðinni. Á Beringshafi er mesta frávikið nú um stundir en þar hefur raunar verið mjög lítill hafís í allan vetur. Þetta mun víst vera minnsti hafís sem vitað er um á þeim slóðum og skýrist væntanlega af suðlægum vindum þar. Þetta gæti haft sitt að segja fyrir bráðnun í sumar inn af Beringssundi og gefið bráðnun þar visst forskot miðað við fyrri ár. Svo er það Okhotskhaf sunnan Kamtsjatkaskaga en þar hefur verið talsverður ís í vetur sem getur skýrst af Síberíukuldum sem leitað hafa út á hafssvæðið. Okhotskhaf er talið með í útbreiðslumælingum þótt það sé alveg úr tengslum við Norður-Íshafið. Ísinn þarna er væntanlega þunnur og mun hverfa alveg í sumar.

Liðinn vetur á norðurslóðum hefur verið nokkuð dæmigerður fyrir allra síðustu ár og hefur einkennst af talsverðum hlýindum yfir Norður-Íshafinu. Aftur á móti hafa verið þrálátir kuldapollar á meginlöndunum, sérstaklega í Kanada og eitthvað í Síberíu. Bandaríkin og Evrópa hafa síðan fengið sína skammta inn á milli. Væntanlega mun ísinn á Hudsonflóa í Kanada duga eitthvað lengur fram á sumar en venjulega sem afleiðing af Kanadakuldum. Stundum er talað um þetta sem eitthvað nýtt "norm" þ.e. kuldarnir vilja leita meira suður sem afleiðing af hlýnandi heimskautasvæðum. Þetta má sjá á þessu útflatta hitafarskorti fyrir alla jörðina, sem sýnir hitann sem frávik frá meðallagi síðustu 180 daga. Greinilegt er hvar hlýindin eru mest en þau hlýindi náðu hinsvegar ekki alveg suður til Íslands að þessu sinni.

- - - -

http://nsidc.org/arcticseaicenews/
https://www.esrl.noaa.gov/psd/map/clim/glbcir_rnl.shtml

Að loknu hafísbræðslusumri

Sumarið er búið á norðurslóðum sem þýðir að samkvæmt venju er hafísinn farinn að myndast á ný eftir hið árlega lágmark í útbreiðslu. Á næstu mánuðum þegar myrkrið leggst yfir og frosthörkur aukast mun Norður-Íshafið frjósa stranda á milli allt þar til næsti viðsnúningur verður í lok vetrar. Hafíslágmarkið á hverju ári er stór viðmiðunarpunktur á ástandi hafíssins hverju sinni og oft vísað í það í ýmsum tilgangi þegar loftslagsmálin ber á góma. Ef hafísinn er óvenju lítill í sumarlok er það auðvitað talið vera ótvírætt merki um afleiðingar hnattrænnar hlýnunar en ef ísinn er óvenju mikill þykir það af öðrum vera ótvírætt merki um yfirvofandi kólnun þvert á það sem iðulega haldið á lofti.

En hver er þá staðan núna? Hefur ísinn að aukist eða minnkað frá því í fyrra? Svarið er að ísinn hefur aukist lítillega síðan á sama tíma í fyrra, ekki bara hvað útbreiðslu varðar heldur líka varðandi heildarrúmmál, en er samt ennþá lasburða miðað við það sem þekktist hér á árum áður. Sjálfur átti ég reyndar von á meiri bráðnun en raunin varð, enda síðasti vetur óvenju hlýr og skilaði af sér minni ís en áður, bæði varðandi útbreiðslu og rúmmál. En hvað um það. Á línuritinu (eða spakettíflækjunni) hér að neðan sést hvernig hafísútbreiðslan hefur þróast nú í ár miðað við önnur ár frá upphafi nákvæmra gervitunglamælinga árið 1979 (unnið út frá línuriti Bandarísku snjó- og ísmiðstöðvarinnar, NSIDC.

Árið 2017 er þarna teiknað með dökkblárri línu og þótt það sjáist ekki vel er lágmarkið í ár það 8. lægsta. Ísinn varð minnstur þann 13. september, 4,6 milljón km2 og smekksatriði hvort það sé mikið eða lítið. Þróunin á árinu var þannig að fyrstu mánuðina var ísinn oftast minni en áður hefur mælst. Bráðnunin var hinsvegar frekar hæg á vormánuðum en árið var þó með í botnbaráttunni langt fram eftir sumri uns verulega tók að hægja á bráðnuninni upp úr miðjum ágúst. Sennilega réð þetta hæga start töluverðu um framhaldið en annars var sumarið á Norður-Ísafinu ekkert sérlega hlýtt og vindar ekki hagstæðir. Borið saman við önnur ár þá var meiri ís í sumarlok 2014, 2013 og 2009 auk þess sem meiri ís var öll árin fyrir 2007. Árið 2012 heldur sinni ótvíræðu stöðu varðandi metlágmarkið en fara þarf aftur til ársins 1980 til að finna mesta ísinn um sumarlágmark enda voru þá aðrir tímar með mun þykkari og meiri ís heilt yfir.

Til að sjá þetta betur hef ég tekið saman í eina mynd lágmarksútbreiðslu fjögurra ára, þ.e. mesta og minnsta ísinn við sumarlágmark (1980 og 2012), einnig er þarna fulltrúi meðalástandsins (2000) og svo staðan nú á dögum (2017). Hér má líka benda á að þótt ísinn núna sé þetta meiri en árið 2012 þá bendir bláleitur litatónnin til þess að ísinn sé frekar gisinn og veikluleigur á stórum svæðum alveg inn að miðju. Ísinn á sjálfum pólnum ætti því að vera frekar þunnildislegur enda er almennt mun minna um gamlan og þykkan ís núna miðað við það sem áður var.

Hvað framhaldið áhrærir þá veit auðvitað enginn hvernig það verður. Eins og ástandið hefur verið á ísnum síðustu 10 árin þá er alltaf möguleiki á miklu hruni ísbreiðunnar að sumarlagi og tvö öflug bræðslusumur í röð gætu hugsanlega fært ísbreiðuna um sumarlok undir 1 milljón km2 markið sem gjarnan er notað sem skilgreining á svo til íslausu Norður-Íshafi. Öflug bræðslusumur eins og 2007 og 2012 hafa hinsvegar ekki komið upp tvö sumur í röð. Því hefur frekar verið öfugt farið með kaldari árum á eftir hlýjum.

Stundum er rætt um siglingaleiðir á Norður-Íshafinu. Eins og oftast á síðustu árum er norðausturleiðin norður fyrir Síberíu ágætlega opin. Norðvesturleiðin norður fyrir Ameríku er hins vegar ekki íslaus enda almennt mun erfiðari þótt einhver skip hafi farið þar í gegn síðustu vikur með aðstoð ísbrjóta. Hér gæti líka spilað inn í eitt atriði sem ég hef ekki séð mikið fjallað um en það var hinn mikli sótreykur sem barst yfir svæðið vegna mikilla skógarelda í Kanada og byrgði fyrir sólu í ágústmánuði. Mistrið sem þessu fylgdi barst jafnvel hingað til Íslands og hefur sjálfsagt haft sitt að segja að varðandi lokasprettinn í hafísbræðslusumrinu þarna á Kanadísku heimskautasvæðunum. MODIS-myndin hér að neðan er frá 16. ágúst, einmitt frá því svæði,

- - - -

Best að láta þetta duga í bili. Með þessari færslu eru 10 ára bloggskrif að baki og allsendis óvíst hversu duglegur ég verð hér eftir. Dýrðardagar mbl-bloggsins eru víst löngu liðnir og fáir sem skrifa hér lengur nema þá helst eldri borgarar og stöku sérvitringar. Ekki að það sé eitthvað verra enda færist ég óðum nær því sjálfur að teljast til slíkra ef ég er geri það ekki nú þegar hvað seinni skilgreininguna varðar. Góðar stundir.

Hafísstaðan undir lok bræðsluvertíðar

Sumarbráðnun hafíssins á norðurslóðum er á lokasprettinum og senn fer að skýrast hvernig bræðslusumarið 2017 kemur út miðað við undanfarin ár. Reyndar er ekki alveg rétt að tala um lokasprett í þessu sambandi því með lækkandi sól á lofti hægir smám saman á bræðslunni uns viðsnúningur verður einhvern tíma í september og vetrarfrysting hefst. Hvernig sem framhaldið verður þá er þegar ljóst að metárinu 2012 verður ekki ógnað nú í ár hvað lágmarksútbreiðslu varðar eins og sést á línuritinu hér að neðan. Dökkbláa 2017-línan er nú á svipuðum slóðum og á sama tíma árin 2007 og 2016 en lágmarksútbreiðsla þeirra sumra endaði nokkuð jöfn í 2. og 3. sæti. Framhaldið er nokkuð óljóst en einmitt núna er komið nokkuð hik á 2017-ferillinn sem þýðir að útbreiðsla íssins hefur lítið dregist saman allra síðustu daga. Svona hik getur reyndar komið upp hvenær sem er sumars og ræðst aðallega af veðuraðstæðum, svo sem því hvort ríkjandi vindar blási að eða frá ísnum. Veðrið síðustu daga hefur einmitt verið frekar hagstætt ísnum og ef það breytist ekki gæti útbreiðslulágmarkið endað í einhverju meðallagi síðustu 10 ára. Hafa verður þó í huga að það meðallag er langt fyrir neðan það sem þekktist fyrir tímamótasumarið 2007.

Á kortunum hér að neðan er útbreiðsla íssins borin saman 19. ágúst metsumarið 2012 og núna árið 2017. Að auki er sjálft metlágmarkið í september 2012 teiknað með rauðri línu inn á 2012-kortið. Framhaldið í ár ræðst aðallega af því hversu mikið nær að bráðna af þeim jaðarsvæðum sem farin eru að blána sem þýðir að þar er ísinn nokkuð gisinn, en raunar er ekki hægt að búsast við róttækum breytingum þegar svona langt er liðið á sumar enda sólin farin að lækka verulega á lofti allra nyrst. Bráðnun á sér þó ennþá stað neðanfrá og lægðir sem bera með sér suðlæga vinda geta þjappað ísnum saman þar sem hann er gisinn.

Það má benda á að þótt ísinn sé nú almennt meiri en á sama tíma 2012 þá er minni ís núna austur af Grænlandi sem bendir til lítils útflutnings á heimskautaís um Framsund milli Grænlands og Svalbarða. Spurning hvort það hafi einhverja þýðingu fyrir komandi vetur hér hjá okkur. Ísinn er þó samt heldur meiri en venjulega við Svalbarða og áfram í þá átt til Rússlands, enda var talsverður ís þar í vetrarlok. Siglingaleiðin norður fyrir Síberíu ætti þó að vera nokkuð greið samkvæmt þessu. Sama er hinsvegar ekki að segja um Ameríkuleiðina sem opnast reyndar bara almennilega í bestu sumrum.

Meira ætla ég ekki að segja um stöðu hafíssins í bili en eins og ég hef gert í sumar þá boða ég næsta uppgjör á hafísstöðunni að mánuði liðnum en þá verður líka komið í ljós hvernig þetta fer. Yfirleitt ætti maður ekki að auglýsa bloggfærslur fyrirfram en í þessu tilfelli held ég það sé ágætt enda vill maður ekki vera grunaður um að velja tímasetningar sem henta einhverjum hugsanlegum málstað. Það sem er að gerast með hafísinn á norðurslóðum finnst mér umfram allt mjög áhugavert og af smá spennufíkn er ég alveg tilbúinn að sjá dramatískar breytingar verða að veruleika sem kannski lita eigin spádóma um framhaldið. Ég hef hinsvegar haldið mig frá við boðskaps- og áhyggjuhliðinni þegar þessi hitamál ber á góma enda enginn sérstakur áhyggjumaður þegar kemur að hafísnum eða loftslagmálum almennt og má segja að það sé leiðarljósið í því sem ég hef komið á framfæri allt frá upphafi. Eftir mánuð verða einmitt liðinn 10 ár frá fyrstu bloggfærslu minni sem fjallaði um - hafísinn - nema hvað?