Tíðindi eða tíðindaleysi af hafísnum

Það er svo sem engin sérstök ástæða til að skrifa um hafísinn núna nema þá helst vegna þess að eitthvað af ís er farið að nálgast Vestfirði. Það er þó varla neitt til að tala um enda um að ræða ísdreifar af gisnum nýmynduðum ís sem hafa hrakist hingað. Þann 19. nóvember var ísinn um 44 sjómílur NV af Straumnesi (skv. Veðurstofu) og hefur færst eitthvað nær í vestanáttinni nú um helgina. Næsta lægð gæti hinsvegar hrakið ísinn eitthvað til baka og svo er bara að sjá til. Þetta er allavega ekkert efni í hafísvetur enn sem komið er, til þess þarf ýmislegt að gerast og þá helst suðlægar og þar með frekar hlýjar vindáttir sem trufla flæði íssins á hans hefðbundinni suðurleið meðfram Grænlandsströndum. Það er einmitt að hluta til skýringin á nærveru hans út af Vestfjörðum þessa dagana en framboðið úr norðri hefur þó auðvitað einnig sitt að segja.

Kortið hér að ofan er að grunni til frá Bandarísku snjó- og hafísmiðstöðinni NSIDC og sýnir útbreiðslu íssins á gjörvöllum Norðurhjara þann 20. nóvember. Meginísbreiðan á samkvæmt þessu dálítið í land að Vestfjörðum þótt einhver reytingur hafi gert sig heimakomin á Vestfjarðamiðum. Það má þarna sjá meðalútbreiðslu íssins þennan almanaksdag merkta inn með rauðgulri línu. Samkvæmt því er ísinn alveg í meðallagi austur af Grænlandi og þar með ekki frásögum færandi. Útbreiðslan er þó heldur yfir meðallagi vestur af Grænlandi og er þar nokkuð snemma á ferð. Hinsvegar er frávikið mest í Barentshafinu þar sem útbreiðslan er langt undir meðallaginu sem miðast við 1981-2010, reyndar er þetta ekkert mjög óvenjulegt frávik miðað við síðustu ár en þarna hefur reyndar verið mjög hlýtt upp á síðkastið. Ísinn á líka enn eftir að ná að Beringssundi þarna uppi á myndinni og er einnig undir meðallaginu þar. Eftir því sem líður á veturinn mun útbreiðslan auðvitað aukast talsvert fram í febrúar/mars en þó ekkert endilega hér við land nema vindar í Grænlandssundi taki upp á einhverju sérstöku.

Myndin hér að ofan er úr fórum Bandaríska sjóhersins og segir svipaða sögu nema hér er þykktin sýnd. Helsti fengur af því er að þarna sést vel ísinn sem lifði af bráðnun síðasta sumars en allt þetta fjólubláa er ís sem myndast hefur nú í haust enda er það þynnsti ísinn. Sá ís mun auðvitað aukast og þykkna næstu mánuði og eitthvað af þykkari fjölæra ísnum mun berast lengra suður með Grænlandi - vonandi án viðkomu hér á landi.

Svo er bara eitt eftir en það er að skoða útbreiðslulínurit frá Bandarísku snjó- og hafísmiðstöðinni. Þarna er svo sem ekkert að frétta. Útbreiðslan þann 20. nóvember er mjög áþekk síðustu 10 árum - eða álíka lítil. Útbreiðsla öll árin sem sýnd eru þarna er vel undir meðallaginu. Þetta er reyndar ekki árstíminn sem mikill munur er á útbreiðslu íssins milli ára enda er þetta eiginlega ekki árstíminn til að vera með miklar bollaleggingar með hafísinn.

 

 

Hafíslágmark á Norðurslóðum

Nú bendir allt til þess að hinu árlega hafíslágmarki á Norðurslóðum hafi verið náð enda sólin það lágt á lofti að hún megnar ekki lengur að vega á upp móti hitaútgeislun lofts og sjávar þarna norður frá. Dagsetning sjálfs lágmarksins mun vera 8. september að þessu sinni sem er frekar í fyrra fallinu en annars er algengast að lágmarkið sé einhverntíma um miðjan mánuðinn. Það er þó allur gangur á þessu eins og með sjálft hámarkið að vetralagi sem í ár var óvenju snemma á ferðinni og auk þess með allra lægsta móti frá upphafi nákvæmra gervitunglamælinga árið 1979.

Hafíslágmarkið 2015 mun vera það fjórða lægsta í útbreiðslu talið. Mjög svipað árinu 2011 en dálítið fyrir ofan fyrrum metári 2007 þegar ísinn hélt áfram að bráðna fram í seinni hluta september. Árið 2012 heldur enn lágmarksmetinu með miklum glans en hinsvegar er útbreiðslan í ár mun minni en í lágmörkunum 2013 og 2014. Ísinn er því alls ekki að aukast og ekki heldur að slá nýtt lágmarksmet en sögulegheit fara þó alltaf eftir því hvað menn vilja miða við. Umrædd ár eru borin saman á mynd sem unnin er útfrá á línuriti National Snow and Ice Data Center.

Línuritið sem vísað er í er gagnvirkt og er hægt að bera saman hvaða ár sem er. Einnig er hægt að kalla fram kort með hafísútbreiðslu hvaða dag sem er aftur í tímann. Til nánari glöggvunar hef ég sett saman mynd með hafíslágmörkum sex valinkunnra ára frá 2000 til 2015 sem gefur smá sýnishorn af þróuninni.

Á kortinu fyrir árið 2000 má sjá hvernig staðan var rétt um aldamót en þá var lítið um opin höf á N-Íshafinu í sumarlok. Ísinn hafði þó minnkað frá fyrri árum og almennt reiknað með að N-Íshafið gæti orðið íslaust á seinni hluta þessarar aldar. 2007 var mikið tímamótaár en þá voru aðstæður afar hagstæðar til að bræða ísinn auk þess sem mikið af þeim ís sem ekki bráðnaði barst suður með Grænlandi. Þarna fór mönnum að verða ljóst að ísinn gæti horfið í lok sumars mun fyrr en áður var talið, jafnvel á nokkrum árum. Ísinn náði þó að jafna sig eitthvað á ný en útbreiðsla ársins 2011 varð síðan sú önnur lægsta frá upphafi. Annað tímamótaár varð svo 2012 þegar ísinn bráðnaði mikið á alla kanta og þynntist mjög. Aftur braggaðist ísinn næstu tvö ár og árið 2014 var greinilegt að ísinn væri ekki á förum alveg á næstunni. Nú árið 2015 hefur ísinn minnkað á ný og orðinn álíka og hann var í sumarlok 2011 sem var einmitt árið á undan metárinu mikla.

Hvað gerist á næstu árum veit ég ekki enda er ég frekar illa að mér í framtíðinni. Það er allavega ljóst að hlutirnir geta breyst mjög á örfáum árum. Þannig gæti ísinn allt eins verið horfinn að mestu í sumarlok eftir tvö ár ef réttar aðstæður skapast, á hinn bóginn gæti ísinn allt eins átt það til að aukast á ný og lifað ágætu lífi langt fram eftir öldinni. Þessi óvissa gerir hlutina bara meira spennandi að fylgjast með, hafi maður á annað borð áhuga á þessu.

- - -

Heimildir og nánari upplýsingar: http://nsidc.org/arcticseaicenews

Þá er það hafísinn

Nú ætla ég að taka létta stöðu á hafísmálum á Norðurslóðum svona rétt fyrir lokasprett bræðsluvertíðar sem stendur fram í september. Sumarbráðnunin gengur annars sinn vanagang en þó með sínum árlegum sérkennum. Það stefnir svo sem ekki í neitt sérlega sögulegt sumar á Norður-Íshafinu. Lágmarksmetið frá sumrinu 2012 verður væntanlega ekki slegið, opið haf mun væntanlega ekki myndast yfir Norðurpólnum en þó bendir flest til að útbreiðslan í sumarlok verði lægri en árin tvö á undan og sama gildir um heildarrúmmál íssins. Nokkrar vikur eru þó í viðsnúning og enn pláss fyrir óvæntar uppákomur. Línurit yfir útbreiðslu hafíssins, í boði Bandarísku snjó- og hafísmiðstöðvarinnar, kemur hér fyrst.

Blái ferillin stendur fyrir þróunina 2015 en til viðmiðunar eru fjögur síðustu ár, ásamt meðaltalinu 1981-2010 sem er talsvert fyrir ofan. Um þessar mundir er útbreiðslan að fara niður fyrir 6 milljón ferkílómetra-markið og komin niður fyrir tvö síðustu ár. 2011 er rétt handan seilingar en lengra er í 2012 ferilinn sem átti eftir að taka mikla dýfu fram í september. Spurning er hvernig framhaldið verður með útbreiðsluna í ár.

En þá er að skoða kort sem sýna útbreiðslu og þéttleika hafíssins, í boði Brimarhafnarháskóla.

Núverandi staða er þarna á kortinu niðri til hægri en metárið 2012 er uppi til vinstri. Það má sjá á 2015-kortinu að útbreiðslan gæti enn dregist töluvert saman norður af Alaska enda ísinn þar gisinn af gulgrænu litunum að dæma. Þar er líka talsverð ísspöng sem slitið hefur sig frá meginísbreiðunni en þar mun vera á ferðinni ört bráðnandi fjölær ís sem var orðinn talsverður á þessum slóðum eftir tiltölulega slök bræðslusumur síðustu tvö ár. Síberíustrendur eru nánast íslausar og vel skipafærar þótt ekki muni miklu þarna á einum stað. Hvalkjötsflutningar okkar ættu allavega ekki að stöðvast hafíssins vegna þetta árið.

Útbreiðsla íssins er eitt og þéttleiki annað. En svo er stundum talað um flatarmál íssins (Area) en þá er einmitt þéttleiki íssins tekinn inn í dæmið. Í línuritaspagettíinu hér að neðan sem fengið er af síðunni Freðhvolfið í dag, eru sýnd hafísslágmörk allra árana eftir 1979.

Þegar kemur að flatarmáli, sést að ísinn í ár (gul lína) er mun minni en á síðasta ári (rauð lína). Núverandi flatarmál er örlítið ofan við 2011 um þessar mundir og nánast jafnt gamla metárinu 2007. Árið 2012 er hinsvegar í forystu eins og fyrr. Af þessu að dæma er ekkert bakslag um að ræða þetta árið og alveg mögulegt að flatarmálið íssins verði það næst lægsta í sumarlok - allavega frá upphafi nákvæmra gervitunglamælinga árið 1979.

Á sama tíma á Suðurhveli er veturinn að ná hámarki og styttist í hámarks-vetrarútbreiðslu hafíssins. Ég fer ekki náið út í það en hinsvegar er það að frétta þaðan að umrætt vetrarhámark stefnir í að verða með lægsta móti miðað við stöðuna í dag (sjá gula ferilinn). Þetta eru mikil umskipti frá síðustu tveimur árum sem einkenndust af óvenjumiklum hafís.

Samanlagður hafís á báðum jarðarhvelum hefur í samræmi við þetta allt saman dregist mjög mikið saman upp á síðkastið og komið á ný langt undir meðallag, samanber línuritið hér:

Látum þetta nægja af hafísmálum að sinni. Ég verð á vaktinni áfram og tek stöðuna eftir mánuð þegar árlegt hafíslágmark á Norðurhveli liggur fyrir. Minna má það ekki vera enda er maður sérlegur hafísbræðslumeistari íslenskra glópahlýnunarsinna, eins og ég var kallaður á ónefndri fésbókarsíðu á dögunum.

Hvernig gengur að bræða hafísinn?

Nú er bræðsluvertíð sumarsins í fullum gangi á Norðurslóðum. En hvernig gengur? Verður þetta sögulegt sumar? Mun ísbreiðan gjalda enn eitt afhroðið eða er ísbreiðan kannski eitthvað að jafna sig þriðja sumarið í röð eftir metbræðsluárið mikla 2012? Svörin munu liggja endanlega fyrir í september í lok vertíðar þegar hinn árlegi viðsnúningur hefst með lækkandi sól og kaldari dögum.

Ef staðan nú er metin er hægt að fá mismunandi niðurstöður eftir því hvernig á málin er litið. Þegar upp verður staðið í lok sumars er venjulega litið til útbreiðslu hafíssins í ferkílómetrum. Línuritið hér að neðan sýnir stöðuna þann 10. júlí miðað við fjögur síðustu ár.

Eins og sjá má þá hefur hafísútbreiðslan 2015 nú heldur dregist afturúr árunum sem eru til viðmiðunar. Litlu skiptir að útbreiðsluhámarkið í vetur hafi verið með minnsta móti í vetur enda er lítið samband þar á milli. Það er þó ekki nema á síðustu vikum sem árið 2015 tapar forystunni. Samkvæmt þessu þarf bræðslan heilmikið að taka sig á ef halda á í við keppinautana og hver veit nema hún sé akkúrat að gera það. En þetta á bara við um útbreiðslu hafíssins sem segir ekki alla söguna.

Hér að neðan hef ég tekið saman fjögur kort til samanburðar sem sýna legu og þéttleika hafíssins um svipað leyti árin 2012-2015. Þar kemur ýmislegt í ljós sem skýra málin betur.

Árið 2012 endaði sem metár í lítilli útbreiðslu þegar upp var staðið þá í sumarlok. 2013 og 2014 reyndust hinsvegar lakari bræðslusumur, talað um þau sem bataár og þar með ljóst að minnkandi líkur væru á að ísbreiðan yrði að engu á allra næstu árum eins og óttast var eftir óðabræðslusumarið 2012. Það má sjá á kortinu fyrir 2015 að útbreiðslan er vissulega mikil nú um stundir. Mestu munar um að lítið hefur hreinsast norður af Síberíu, allavega vantar þar stóra gatið sem sjá má á hinum árunum. Einnig er ennþá dálítið eftir af hafís í Hudsonflóa og vestur af Grænlandi eftir veturinn kalda þar. Segja má að bræðsluvertíðin 2015 eigi þau svæði inni því vissulega mun ísinn þar bráðna áður en sumarið er úti. En svo er þarna allmyndarlegt gisið svæði á Kyrrahafshlið ísbreiðunnar sem mikið er farið að láta á sjá ef marka má gulgræna litinn. Þar er ísinn líklegur til að eyðast mjög á næstu dögum með tilheyrandi samdrætti í útbreiðslu og mega þá árin 2013 og 2014 aldeilis fara að vara sig.

En svo er það auðvitað líka heildarrúmál ísbreiðunnar sem telur, en þá er þykkt íssins talin með. Hér að neðan eru tvö kort frá hafísdeild Dönsku veðurstofunnar sem sýnir þykkt hafísbreiðunnar árin 2014 og 2015 samkvæmt tölvulíkönum. Ef eitthvað er að marka þau er varla um nokkurn áframhaldandi bata að ræða þetta árið, nema síður sé því mjög lítið er eftir af þykkasta ísnum sem einkenndur er þarna með rauðum lit norður af heimskautaeyjum Kanada og Alaska þar sem elsti ísinn hafði safnast fyrir. 

Vorið 2015 byrjaði reyndar á því að ráðast á garðinn þar sem hann er hæstur þegar óvenjuhlýir vindar blésu í norður frá Alaska og tóku að herja á þykka ísinn á þeim slóðum og brutu hann í klessu. Þynnsti ísinn norður af Síberíu fékk hins vegar meira að vera í friði framan af vori þar til nú upp á síðkastið og er því von á talsvert minnkandi útbreiðslu þar.

Norðurpóllin sjálfur mun þó væntanlega sleppa við allsherjar bráðnun eins og hingað til en líklega mun ísinn eitthvað brotna þarna upp áður sumri líkur. Það er þó aldrei að vita. Sólin hefur skinið glatt þarna síðustu daga sökum mikillar hæðar yfir Norður-Íshafinu sem stækkar bræðslupollana. Vegna eðlilegs ísreks hefur athugunarstöðin reyndar borist eilítið suður og er nú stödd 86° norður með stefnu á Austur-Grænland. Spor eru í snjónum og áhöld uppi hvort um sé að ræða jólasveininn eða forvitinn hvítan bangsa.

- - - -
Heimildir og uppruni mynda:
http://nsidc.org/arcticseaicenews/
https://sites.google.com/site/arcticseaicegraphs/concentration-maps/sic0713
http://ocean.dmi.dk/arctic/icethickness/thk.uk.php
http://psc.apl.washington.edu/northpole/

 

Hitað upp fyrir bræðsluvertíð

Sumarið er framundan á norðurslóðum með tilheyrandi ísbráðnun á Norður-Íshafinu. Við vitum ekki fyrirfram hvernig hlutirnir munu ganga fyrir sig. Spurning er hvort við fáum þriðja sumarið í röð með tiltölulega lítilli bráðnun eða hvort aðstæður verða ísnum í óhag en það veltur mikið á ríkjandi veðurfari þarna norðurfrá í sumar. Ástand íssins nú í lok vetrar hefur auðvitað líka sitt að segja. Útbreiðsla íssins er með lægra móti þessa dagana en heilbrigði ísbreiðunnar ræðst ekki síður af þykktinni og þar er ástandið mjög misjafn eftir svæðum. Fyrsta kortið hér sýnir áætlaða þykkt þann 8. maí en á kortið hef ég krotað pílur sem eiga að sýna helstu strauma og stefnur sem ég ætla að byrja á að ræða.

Á ísþykktarkortinu má sjá hvernig hreyfingum íssins hefur verið háttað í vetur en þær hafa reyndar verið með nokkuð dæmigerðu móti. Ríkjandi stefna meginísbreiðunnar er frá Síberíuströndum í áttina að Fram-sundi milli Grænlands og Svalbarða sem er aðalundankomuleið íssins út úr Norður-Íshafinu. Þessi færsla sýnist mér hafa verið nokkuð ákveðin í vetur enda ber þunnur ísinn norður af vesturhluta Síberíu þess merki (blár litur á korti). Hluti íssins nær þó ekki að Fram-sundi en tekur í stað þess hægri beygju og safnast saman á svæðum norður af Kanada sem er einskonar forðabúr ísbreiðunnar þar sem elsta og þykkasta ísinn er að finna. Þar klessist ísinn upp að heimskautaeyjunum og þykknar mjög en stór hluti hans berst þó áfram inn í hringiðu Beauforthafs og sleppi hann undan sumarbráðnuninni þar á hann góða möguleika á að fara annan umgang um íshafið. Mikil eða lítil sumarbráðnun í Beauforthafi er því einn af stóru þáttunum um afkomu íssins en síðustu tvö sumur hefur bráðnun þar verið frekar lítil sem hefur einmitt aukið heilbrigði íssins í heildina.

Þá er að velta fyrir sér hvernig mismunandi veðuraðstæður að sumarlagi hafa áhrif á sumarafkomuna. Fyrir þær pælingar hef ég útbúið tvö veðurkort af einfaldara taginu.

Til að bræðsluvertíðin skili af sér sem mestri sumarbráðnun er aðstæður líkar þessum, afar ákjósanlegar. Fyrri part sumars þegar sólin er hæst á lofti og skín allan sólarhringinn er mikilvægt að skýin sé ekki mikið að flækjast fyrir. Því er best að öflug sólrík HÆÐ komi sér fyrir þar sem ísinn er þykkastur. Þetta þarf helst að gerast upp úr miðjum maí og áfram í júní til að fá gott start. Þegar líður á sumarið er síðan alveg kjörið að lægð eða lægðir í útjaðri ísbreiðunnar Síberíumegin hjálpi til við að dæla hlýju meginlandslofti norður yfir ísinn með aðstoð hæðar Kanadamegin. Miklu skiptir aðallega þó að vindar blási inn að ísnum eins og sýnt er á kortinu og reki það sem ekki bráðnar sem mest áfram að trektinni við Framsund. Þessar aðstæður voru áberandi á metárunum 2007 og 2012 en öllu síður undanfarin tvö sumur.

- - -

Þá er það hinn möguleikinn sem mun hagstæðari ísnum að sumarlagi og getur algerlega eyðilagt bræðsluvertíðina, samanber sumarið 2013. Hér er það einfaldlega LÆGÐ sem dóminerar Norður-Íshafið. Ef þetta ástand er ríkjandi fyrri part sumars í júní veldur það mjög hægu starti vegna skýjahulu á viðkvæmasta tíma hins stutta heimskautasumars. Vissulega nær hitinn eitthvað upp fyrir frostmark en vindar sjá til þess að það dreifist úr ísnum í stað þess að hann þjappist saman. Haldi þetta áfram yfir sumarið verður ísbreiðan því gisin og götótt, jafnvel efst á sjálfum Norðurpólnum. Öflugar lægðir á viðkvæmasta tíma geta þó gert usla eins og einmitt gerðist upp úr Verslunarmannahelgi sumarið 2012 en þá kom sannkölluð lægðarbomba eftir talsverð hlýindi og átti sinn þátt í metbráðnun það ár. En það var bara stök lægð en ekki viðvarandi og það skiptir máli.

- - - -

Hvernig sumarið þarna norðufrá verður kemur bara í ljós. Við réttar aðstæður er alveg möguleiki á miklu afhroði ísbreiðunnar og jafnvel íslausum Norðupól í sumarlok. Þetta gæti líkað orðið alveg glatað bræðslusumar en sennilega er best að spá því að þetta verði einhver einhver kokteill af ýmsu. Látum þetta duga af tómstundavangaveltum. 

 

Forni fjandinn fjarri góðu gamni

Nú á dögum er lítið um að varað sé við hafís við Íslandsstrendur miðað við það sem áður var. Í norðankasti eins og því sem hrellir okkur nú hefði þessi forni fjandi einhverntíma gerst nærgöngull, en nú er öldin önnur og engar spurnir af hafís. Samanburðarmyndirnar hér að neðan ættu að segja sína sögu. Sú til vinstri er frá 10. apríl 1985, eða nokkrum árum áður en kuldaskeið síðari hluta 20. aldar rann sitt skeið á enda. Talsvert hafísmagn teygir sig langt á haf út austan Grænlands og norðan Íslands, sem aldeilis er ekki reyndin sama mánaðardag árið 2015. Mun meiri hafís er svo einnig við Svalbarða og Barentshaf þarna fyrir 30 árum. Það var þó ekki alveg svona snjólétt árið 1985 enda eingöngu jöklar merktir inn á það kort. Kortin eru fengin af síðunni Cryosphere Today.

Það er svo sem aldrei að vita hvað gerist á þessum síðustu og verstu tímum og engin ástæða til að gera lítið úr þessu kalda vorhreti. Það þarf engu að síður miklu meira að ganga á nú til dags til að fá almennilegan hafís hingað því það er hreinlega ekki svo mikið af honum fyrir norðan land eins og myndirnar bera með sér. Þar munar líka miklu að undanfarin 10 ár eða svo hefur þessi hafís austur af Grænlandi nánast horfið að sumarlagi og þarf því að safnast upp að nýju hvern vetur.

Hvað verður á næstu árum vitum við ekki. Þessi kólnun í Atlantshafinu sem talað hefur verið um undanfarið kemur úr suðvestri og gæti vel verið tímabundið ástand. Kaldsjávarskeiðið sem hófst seint á 7. áratugnum var hinsvegar að öðrum toga. Það kom úr norðri og tengist væntanlega mikilli útrás heimskautasjávar út í Norður-Atlantshaf, með tilheyrandi sjávarkólnun og auknum hafís. Slíku er ekki að heilsa nú ... tja, nema svo vilji til að nú sé akkúrat blábyrjunin á einhverju svoleiðis.

Hafís hér við land þarf svo sem ekki að heyra sögunni þótt hlýindi haldi áfram. Sambland af réttum vindáttum, t.d. sunnan og vestanáttum ættuðum af háþrýstisvæðum sunnan við land geta hindrað hafísflæði suður með Grænlandi og beint ísnum hingað. Ætli eitthvað slíkt hafi ekki einmitt gerst fyrir 10 árum? Samanber myndina hér að neðan sem sýnir ástandið á norðurmiðum þann 3. mars 2005 (já, það leynist nú ýmislegt í pokahorninu hjá manni).

 

Tíðindi eða tíðindaleysi af hafísnum á Norðurslóðum?

Við fengum af því fréttir fyrir nokkru að árlegt vetrarhámark hafíssins í norðurhöfum, sem venjulega á sér stað í mars, hafi verið í sögulegu lágmarki. Kannski dálítið ruglingslegt en svona var það nú samt. Ísinn á Norðurhveli er venjulega í sínu árlega hámarki hvað útbreiðslu varðar í mars en að þessu sinni var raunar tvennt óvenjulegt við vetrarhámarkið. Annarsvegar var hámarkið þann 25. febrúar og hefur aldrei verið svo snemma vetrar og hinsvegar hefur heildarútbreiðslan ekki áður mælst jafn lítil í hámarkinu frá því nákvæmar mælingar hófust árið 1979. Þá má spyrja: Eru þetta tíðindi sem skipta máli eða er þetta bara hver annar metametingur? Hvað segja línurit?

Á línuritinu eru borin saman ársþróun hafíssins nokkurra síðustu ára. Bláa línan fyrir 2015 er þarna uppi og eins og sjá má þá hætti útbreiðslan að aukast seint í febrúar og tók þá að minnka, jókst svo eitthvað á ný án þess að ná að toppa fyrri topp. Tvítoppa hámark eða jafnvel topplaust hámark eftir því hvernig á það er litið. Nú er það reyndar svo, að vetrarhámarkið gefur eitt og sér litlar vísbendingar um komandi sumarbráðnun og þar með sjálft sumarlágmarkið sem aðal-metingurinn snýst um. Það má t.d. sjá á tveimur viðmiðunarárum sem ég hef merkt við. Árið 2006 var vetrarútbreiðslan mjög lítil og átti raunar hið fyrra met. Aftur á móti var sumarlágmarkið 2006 ekkert sérstakt, allavega ekki miðað við síðari ár. Veturinn 2012 var útbreiðslan hinsvegar nokkuð mikil yfir veturinn en sumarbráðnunin setti nýtt og "glæsilegt" lágmarksmet og héldu þá margir að dagar íssinns væru senn taldir.

En hvers vegna þetta litla samhengi milli vetrar- og sumarútbreiðslu? Kort af útbreiðslu hafíssins nú í mars gæti leitt það í ljós. Bleika línan sýnir meðalútbreiðslu að viðbættum plúsum og deilingarmerkjum sem ég hef bætt við til áherslu. Mesta neikvæða frávikið er undan austurströnd Síberíu í Okhotsk-hafi sunnan Kamtsjatka-skaga. Einnig er ísinn undir meðallagi í Beringshafi milli Alaska og Síberíu og í Barentshafi. Mesta aukningin er síðan undan Nýfundnalandi og vestur af Grænlandi. Allt eru þetta svæði utan aðalleikvangsins í Norður-Íshafinu þar sem sumarleikarnir fara fram en það er útbreiðslan 100% eins og hún alltaf er að vetrarlagi. Það skiptir því í raun engu máli þetta mikla frávik þarna í Okhotsk-hafi enda er það ekki í neinum tengslum við Norður-íshafið og varla hægt að segja að ísinn lengst suður við Nýfundnaland sé það heldur. Þessi frávik segja raunar meira um tíðarfarið í vetur. Vetrarkuldar í Norður-Ameríku austanverðri í vetur hafa sín áhrif með því kæla hafið og auka við hafíss. Aftur á móti hefur verið hlýtt í Síberíu sem hefur sín áhrif á ísinn við Kyrrahafsstrendur sem og væntanlega við norðurströnd Síberíu.

Hið sanna ástand ísreiðunnar á Norður-Íshafinu sést þannig ekki þegar útbreiðslukort eru skoðuð. Óvenjulegt hafíshámark segir heldur ekki mikið. Annað mál er með kort sem sýna þykkt íssins en slík kort eru reyndar misnákvæm og háð talsverðri óvissu. Kort á vegum Bandaríska sjóhersins, byggð á tölvulíkönum, eru mjög upplýsandi sé eitthvað að marka þau. Hér að neðan set ég hlið við hlið kort frá 4. apríl 2012 og 2015.

Hér sést að ísinn er nokkuð þunnur undan Síberíuströndum á 2015 kortinu sem ætti að vera vísbending bráðnun snemma sumars á þeim slóðum. Þykkastur er ísinn að venju Ameríkumegin þar sem hann safnast fyrir enda er íssins ekkert að hverfa þar á næstu árum. Við vitum annars lítið hvernig sumarbráðnunin verður, en af þessum kortum að dæma er ekkert sem útilokar álíka mikla bráðnun og var metárið 2012. Hvað með sjálfan Norðurpólinn? Sjáum við kannski loksins opið haf þar í september? Það væru allavega tíðindi.

- - -

Að lokum smá tilkynning. Pistillinn sem birtist hér þann 1. apríl og fjallaði um tilfærslu Íslands til norðurs um 32 cm vegna sunnanvinda, var að sjálfsögðu tileinkaður þeim merkisdegi 1. apríl. Sjá: http://emilhannes.blog.is/blog/emilhannes/entry/1681640/

 

Þá er komið að hafísnum

Eins og komið hefur fram í fréttum þá er hafísinn með meira móti nú í lok sumars miðað við það sem oft hefur verið á sama tíma hin síðari ár. Hafísútbreiðslan er reyndar mjög svipuð og í fyrra en mun meiri en hún var fyrir tveimur árum. Slík tíðindi eru fréttnæm út af fyrir sig en hvort þetta sé til marks um meiriháttar viðsnúning í útbreiðslu hafíssins er ekki gott að segja. Ísinn er enn í mun verra ástandi en hann var undir lok síðustu aldar, þrátt fyrir að tvær síðustu bræðsluvertíðir hafi verið með lakara móti miðað við tímabilið frá 2007. Hafísútbreiðslan sveiflast talsvert á milli ára. Hún var einstaklega lítil metsumarið 2012, reyndar svo lítil að þrátt fyrir um 60% aukningu íssins nú, þá er enn ekki hægt að tala um að ísinn hafi náð útbreiðslu sem þótti eðlileg fyrir 10 árum. Hinsvegar þýðir útkoman nú að það er ólíklegra en áður að hafísinn hverfi á Norður-Íshafi að sumarlagi á allra næstu árum. Einnig sýna undanfarin tvö sumur að hafísbreiðan getur braggast á ný eftir slæma útreið. Það virðist því ekki vera um að ræða neinn afgerandi örlagapunkt að ræða í hafísmagni eða “point of no return” upp á útlensku. Að minnsta kosti náði metbræðslusumarið 2012 ekki þeim punkti. En þá er að líta á ýmis kort og línurit sem ég ætla reyna að kjafta mig í kringum í miklu máli.

Þannig lítur hafísútbreiðslan út þann 15. september en litaskiptingin miðast við þykkt íssins. Kortið er frá Naval Research Labaratory: http://www7320.nrlssc.navy.mil/hycomARC/arctic.html. Helsta aukningin miðað við mörg síðustu ár er svæði í Austur-Síberíuhafi þar sem finna má þunna og gisna ísbreiðu í fjólubláum lit á kortinu sem nær suður fyrir 75°N. Ísinn á þessu svæði gæti þó enn verið að hörfa og gisna þrátt fyrir að sólin sé verulega farin að lækka á lofti. Einnig er talsvert mikill ís austur af Svalbarða sem er nýlunda miðað við fyrri ár og gott betur. Greinilegt er að norðanáttir hafa verið þarna ríkjandi sem hafa hrakið ísinn áfram. Það má þó hafa í huga að ísinn á þessum slóðum Atlantshafsmegin, er að megninu til kominn til að fara og á ekki afturkvæmt í partíið, venjulega leiðin liggur þó suður með Astur-Grænlandi en þar er reyndar ekki mikið um ís núna.

Svo er það gamli góði ísinn á Beauforthafi norður af vesturhluta Kanada en hann hefur þraukað ágætlega í sumar. Þangað vill gamli ísinn leita, jafnvel eftir nokkra snúninga um íshafið. Að þessu sinni býr svæðið vel af þeim talsverða ís sem lifði af sumarið í fyrra og meira mun væntanlega bætast í forðann eftir þetta sumar.
Á milli Kanadísku heimskautaeyjanna liggur hin svokallaða norðvestur-siglingaleið milli stóru úthafanna. Þar er allt lokað í ár fyrir stór flutningaskip en norðvesturleiðin er að öllu jöfnu mun erfiðari en norðausturleiðin norður fyrir Síberíu.

En þetta er ekki allt á einn veginn því að þessu sinni er einmitt mjög stórt opið hafsvæði norður af Síberíu í Laptev-hafi en þar nær opið haf norður fyrir 85°N sem einhvern tíma hefði þótt merkilegt. Ég hef reyndar minnst á það í fyrri pistlum í sumar að íssvæðin norður af Síberíu hefðu komið veik undan vetri, en þarna eru reyndar ríkjandi landáttir, öfugt við Ameríkuhlutann þar sem ísinn vill safnast fyrir, samanber rauðu og grænu litina á kortinu að ofan.

Samanburður
Það má bera saman hafísinn á milli ára með ýmsum hætti. Sum línurit sýna útbreiðslu, önnur flatarmál og enn önnur rúmmál ísbreiðunnar.

Á línuritinu hér er það flatarmálið sem ræður en þetta er hluti myndar af vefnum Cryosphere Today. Gula línan er 2014 sem á nú í harðri baráttu við árin 2013 og 2009 sem voru þarna nýbúin að ná sínum lágmörkum. Lágmarkið 2014 gæti því haft betur á næstu dögum ef lágmark ársins dregst á langinn. Vel kemur þarna fram hversu afgerandi 2012-lágmarkið var. Nokkuð bil er í næstu lágmök fyrir ofan núverandi lágmark en þar eru allt lágmörk frá árinu 2006 og fyrr, en línuritið nær aftur til ársins 1979 (elstu ártölin klipptust ofan af myndinni).

 

Á sömu síðu og línuritið er fengið er hægt að nálgast hafískort og bera saman hvaða tvær dagsetningar sem er aftur til 1979. Hér hef ég kosið að bera saman hafísinn þann 13. september 1994 fyrir 20 árum (vinstra megin) við útbreiðsuna sömu dagsetningu 2014 (til hægri). Varla er hægt að hafísinn hafi jafnað sig enda útbreiðslan mun minni í ár en þarna undir lok síðustu aldar.  

 

Ef við hinsvegar berum núverandi lágmark saman við metárið 2012 fæst önnur mynd eins og sjá má hér að neðan. Sumarið 2012 var einstakt og má segja að það hafi verið á undan sinni samtíð og varla samanburðarhæft. Reyndar var það sama sagt um sumarið 2007 sem einnig var mikið tímamótaár. Stökkin niður á við koma nefnilega annað slagið. Þess á milli er ísinn meiri og þá tala sumir um að hafísinn sé að jafna sig.

Kuldar eða eitthvað annað?
Það má velta fyrir sér hvað veldur meiri ís nú en t.d. fyrir tveimur árum. Sennilega er um einhverjar staðbundnar aðstæður að ræða á Norður-Íshafinu. Á kortinu hér að neðan er sýndur yfirborðs-sjávarhiti í heiminum sem frávik frá meðaltali.

Almennt er sjórinn mjög hlýr á norðurhveli, bæði í Atlantshafi og Kyrrahafi þannig að varla er um ræða allsherjar kólnun. Hlýr yfirborðssjór er öllu vandfundnari á suðurhveli og ekki bólar enn á þeim El Nino á Kyrrahafi sem sumir höfðu spáð að gæti skotið upp kollinum í ár, hvað sem síðar verður. Hér norður af Íslandi er sjávarhiti talsvert hár. Kaldan sjó á Norðurhveli er helst að finna norður af Barentshafi sem tengist meiri ís austur af Svalbarða. (http://www.esrl.noaa.gov/psd/map/clim/sst.shtml)

Það má kannski frekar skoða línurit yfir meðalhita 2014 á pólasvæðum norðan við 80°N til að fá einhverja skýringu. Frostmarkið er markað af bláu línunni en kvarðinn er annars í Kelvin. Græna línan er meðalhiti 1952-2002. (Myndin er fengin af hafísvef dönsku veðurstofunnar http://ocean.dmi.dk/arctic/meant80n.uk.php)

Samkvæmt þessu var töluvert minna frost á norðurslóðum fyrstu 3 mánuði ársins miðað við meðallag. Vorkoman lét hinsvegar aðeins á sér standa en það virðist skipta mjög miklu máli varðandi sumarbráðnun. Gott start gefur gæfumuninn en hinsvegar getur lægðargangur og skýjahula lækkað mjög meðalhitann þegar sólin er hæst á lofti seint í maí og í júní og það var einmitt tilfellið í ár. Hásumarið einkenndist síðan af hægum vindum á Norður-Íshafi sem þýðir lítið uppbrot á ísnum og þar með var lítið um vakir sem flýta fyrir bráðnun. Þegar sólin lét svo loksins almennilega sjá sig í ágúst var það eiginlega of seint því þá er hún farin að lækka það mikið á lofti að útgeislun hitans undir heiðum heimskautahimni er farinn að vinna á móti.

Tímabilið 2007-2012 á Norður-Íshafinu einkenndist af óvenjumikilli hafíssbráðnun sem varð til þess að ýmsir eygðu þann möguleika að ísbreiðan gæti svo gott sem horfið á örfáum árum. Jafnvel spáðu sumir því fyrir nokkrum árum að ísinn gæti jafnvel verið horfinn strax nú í ár, sem hann hefur greinilega ekki gert. Þetta voru þó bara spár sem sögðu til um möguleika í stöðunni en ekki fullyrðingar um að ísinn myndi hverfa á örfáum árum. Ef réttar aðstæður koma upp nokkur sumur í röð t.d. eins og þær voru sumarið 2012 eða 2007 þá gæti ísinn verið svo til horfinn síðsumars eftir svona 5-7 ár. Það er ómögulegt að spá fyrir um slíkt en möguleikinn ætti þó að vera fyrir hendi.

Það er annars merkilegt að árabilið 2007 til 2012 fer saman við röð sólríkra gæðasumra hér suðvestanlands en mjög misgóðs og sumarveðurs á austurhluta landsins sem og í Norðurhluta Evrópu. Þetta snérist við sumarið 2013 þegar hafísinn jókst á Norður-Íshafinu vegna mikils lægðargangs. Þá skein sólin norðan- og austanlands sem og í Norður-Evrópu en rigndi hér fyrir sunnan. Svipað var uppi á teningnum í ár. Þarna gæti verið eitthvað óljóst samræmi á milli sem ég kann ekki að skýra. Kannski er nóg að horfa bara til Esjunnar til að taka stöðuna í stóru málunum. Skaflinn þar hverfur varla í ár og gerði það alls ekki í fyrra sem voru mikil viðbrigði rétt eins og bakslagið á Norður-Íshafinu.

 

 

Af hafísnum á norðurslóðum

Sumarbráðnun hafíssins er nú í fullum gangi á Norður-Íshafinu og mun halda áfram uns hinu árlega lágmarki verður náð í september. Þá mun koma í ljós í hvernig bráðnunin hefur staðið sig miðað við undanfarin sumur. EIns og staðan er núna er reyndar fátt sem bendir til þess að um einhverja ofurbráðnun verði að ræða, eins og reyndin var sumarið 2012 þegar bráðnunin sló rækilega út fyrri met, en þó er ekki tímabært að afskrifa neitt. Bráðnunin fór frekar rólega af stað að þessu sinni enda voru engin sérstök hlýindi þarna uppfrá í upphafi sumars. Á línuritinu hér að neðan sést hvernig þróunin hefur verið á flatarmáli íssins miðað við nokkur fyrri sumur. Flatarmálið er nú þegar komið undir septemberlágmarkið 1980 þegar ástand hafíssins var mun betra en nú á dögum. Spurning er hvert stefnir í ár. Guli 2014 ferillinn er nálægt rauðu 2013 línunni eins og er, en þó ekki svo fjarri fyrri metárum á sama tíma.

Veðurfar á alltaf heilmikinn þátt í sumarbráðnun. Metsumarið 2012 léku hlýir vindar um Norður-íshafið strax í sumarbyrjun og með hjálp sólarinnar. Stórvaxin lægð gerði svo mikinn usla í byrjun ágúst og flýtti fyrir því sem stefndi í. Sumarið 2013 var síðan allt öðru vísi því þá voru lægðir á sveimi bróðurpart sumars sem byrgðu fyrir sólu á meðan hún var hæst á lofti auk þess sem vindar gerðu meira í því að dreifa úr ísnum frekar en að pakka honum saman. Útkoman það sumar var því meiri útbreiðsla en um leið gisnari ís en sumrin á undan. 

Nú í sumar er ástandið aðallega þannig að eftir ríkjandi hægviðri er ísinn nokkuð þéttur og samanpakkaður á meginhluta ísbreiðunnar. Óvenju stórt opið hafsvæði er norður af miðhluta Síberíu en þar kom ísinn reyndar mjög illa undan vetri eins og ég talaði um í hafíspistli 23. maí. Á sumum öðrum svæðum hefur bráðnunin gengið hægar. Ef sumarbráðnunin á að keppa við fyrri lægstu lágmörk þá þarf ísinn meira og minna að hverfa utan við 80. breiddarbauginn (innsti hringurinn á myndinni) sem þýðir að stór hafsvæði þurfa að vera auð norður af Alaska og öllum austurhluta Síberíu í lok sumars. Það er nokkuð í land með það ennþá, sérstaklega á Beaufort-hafi norður af Alaska þar sem er að finna nokkuð öflugan ís sem þangað hefur leitað eftir að hafa lifað af nokkrar sumarvertíðir og þá ekki síst árið í fyrra. Sumarhitar næstu vikur munu hinsvegar herja áfram á þessi svæði sem best þau geta og það er vel mögulegt að dygg aðstoð fáist frá hlýrra meginlandslofti úr suðri, eftir því sem lesa má úr spákortum. Þetta er alla vega langt í frá búið.

Að lokum koma hér tvær myndir sem sýna septemberlágmörkin árin 2012 og 2013. Munurinn er nokkuð áberandi. Sumarið 2012 pakkaðist ísinn að mestu innan við 80 breiddargráðuna. Sumarið 2013 var ísinn dreifðari en þó mjög þunnur á stóru svæði kringum sjálfan pólinn eins og bláu tónarnir bera með sér. Hvernig mun þetta líta út í september nú í ár?

- - - -

Hafískortin sem fylgja sýna áætlaða ísþykk samkvæmt tölvulíkönum.
Kortin eru héðan: http://www7320.nrlssc.navy.mil/hycomARC/arctic.html

Línuritið er unnið frá línuriti af síðunni The Cryosphere Today:
http://arctic.atmos.uiuc.edu/cryosphere/

Einnig má lesa hafísyfirlit frá Bandarísku snjó- og hafísrannsóknarmiðstöðinni, NSDC. http://nsidc.org/arcticseaicenews/

Hafa skal í huga nú sem fyrr að þessi skrif eru áhugamannapælingar óbreytts borgara.

Hitað upp fyrir bræðsluvertíð á norðurslóðum

Sumarið gengur hægt en örugglega í garð á Norður-Íshafinu. Með hækkandi sól og hækkandi hita fer hafísbreiðan að bráðna uns hinu árlega hafíslágmarki verður náð í september. Síðustu tvö bræðslusumur voru afar ólík. Sumarið 2012 sló bráðnunin öll fyrri met og skildi eftir sig stærra svæði af opnu hafi en áður hefur þekkst. Sumarið 2013 var hinsvegar mun kaldara og sólarlausara þannig að hafísútbreiðslan varð nokkru meiri í lok sumars en árin þar á undan. Það er þó alls ekki svo að hafísinn hafi jafnað sig þarna norðurfrá enda kemur í ljós að sumarbráðnun er ekki það eina sem skiptir máli í lengra samhengi. Veturnir hafa líka sitt að segja.

Til að meta ástandið nú í upphafi sumars hef ég náð mér í tvö kort. Hið efra sýnir áætlaða ísþykkt þann 22. maí fyrir tveimur árum, eða vorið áður en metbráðnunin átti sér stað. Neðra kortið er frá vorum dögum árið 2014. Litaskalinn er þannig að fjólublár litur táknar þynnsta ísinn en sá rauði og dökki táknar þykkasta ísinn sem iðulega er að finna norður af Kanadísku heimskautaeyjunum. Og hvað kemur í ljós?

Ekki er annað að sjá á þessum samanburði en að ástand íssins sé heldur lakara nú en fyrir tveimur árum. Svæðin undan ströndum Síberíu einkennast nú af þunnum ís sem skýrist af eindregnari landáttum síðustu mánuði sem hrekur ísinn frá strandlengjunni. Nýr ís myndast jafnharðan að vetrarlagi við slíkar aðstæður en sá ís er ungur, þunnur og óþroskaður og fyrstur til að bráðna í vorsólinni. Í staðinn hefur ísinn leitað í auknum mæli að Atlantshafinu enda er hann öllu meiri við Svalbarða nú en fyrir tveimur árum. Þangað kominn á ísinn varla afturkvæmt og bráðnar þar í sumar eða hrekst suður eftir Grænlandi.

Svæðið norður af Ameríku er einskonar verndarsvæði hafíssins en ís sem hrekst þangað getur hringsólað á svæðinu í nokkur ár og þykknað vel. Samkvæmt kortunum er þar nú minna um þykkan ís en fyrir tveimur árum en ástæðan gæti verið sú að vindar hafi verið verið öflugri þarna en fyrir tveimur árum og duglegri en venjulega að þjappa ísnum upp að ströndum. Ísinn norður af Alaska er þó heldur þykkari nú en vorið 2012, en þar er sennilega að hluta til um að ræða ís sem í venjulegu árferði hefði átt að bráðna í fyrrasumar.

Það má líka horfa til Beringssunds milli Alaska og Síberíu sem nú er að mestu íslaust, ólíkt fyrir tveimur árum. Þetta ætti að benda til aukins innstreymis frá Kyrrahafinu sem fer ekki vel með ísinn og gæti skipt máli á komandi sumri. Miðhluti íshafsins er einnig hulinn þynnri ís en áður og þar er sjálfur Norðurpóllinn ekki undanskilinn. Hvað skyldi gerast þar í sumar? Besta að segja sem minnst um það í bili. En allavega. Miðað við ástandið, þá hefur þessi vertíðarbyrjun alla burði til að slá fyrri bræðslumet og má jafnvel gæla við stórfenglegt hrun ísbreiðunnar. En eins og kom í ljós síðasta sumar þá ráða veðurfarslegir þættir miklu. Það eru hæðir og lægðir í þessu. Það skiptir t.d. máli hvort hlýir sumarvindar berast frá meginlöndunum eða ekki og hversu mikið heimskautasólin nær að skína þær vikur sem hún er hæst á lofti fyrri part sumars. Þessi atriði geta alveg hrokkið í mínus eins og gerðist í fyrra.

Ég verð á vaktinni hvernig sem fer og mun væntanlega taka upp þráðinn með frekari hugrenningar og hugaróra síðar í sumar.

- - - - -

Kortin eru fengin á þessari heimasíðu á vegum Bandaríska flotans:
http://www7320.nrlssc.navy.mil/hycomARC/arctic.html