Hvar verður næsta eldgos á Íslandi?

Eins og ég hef gert árlega í minni bloggtíð að hausti til ætla ég að leggja mitt mat á það hvar næsta eldgos verður á Íslandi. Sem fyrr eru þessar vangaveltur studdar hæfilega lítilli þekkingu á undirheimum landsins og settar fram meira af kappi en forsjá. Þær eru þó ekki verri en svo að fyrir ári síðan taldi ég mestar líkur á því að næsta gos yrði í Grímsvötnum eins og einmitt varð raunin. Kannski þurfti þó ekki mikla getspeki til. Prósentutölurnar í upptalningunni hér að neðan vísa í hversu miklar líkur ég tel á að næsta gos verði í viðkomandi eldstöð og eru þau líklegustu talin fyrst. Annað mál er svo hvenær næsta gos verður hér á landi. Kannski mun ekkert gjósa hér á næstu árum en kannski verða þau mörg og mikil. Greiningin kemur hér og undir öllum textanum er kort til frekari glöggvunar.

30% Katla er mest umtalaða eldstöðin um þessar mundir og vermir nú efsta sætið á þessum lista í fyrsta skipti. Aukin skjálftavirkni og smágert gos í sumar benda til þess að eitthvað stærra geti verið í undirbúningi. Þótt lítið sé hægt að stóla á hefðir þá segir sagan að Kötlugos fylgi gosi í Eyjafjallajökli. Óvenju langt er líka liðið frá síðasta gosi í Kötlu en samt er ekkert öruggt og ekki er hægt að útiloka að þetta 93ja ára goshlé fram að þessu sé bara hálfnað. Kannski mun koma í ljós í vetur hvort óróinn undanfarið fjari bara út eða endi í almennilegu Kötlugosi. Samkvæmt annálum verða sterkir jarðskjálftar nokkrum klukkutímum fyrir gos sem fara ekki framhjá neinum í grenndinni. Slíkir skjálftar ef þeir verða eru auðvitað gagnleg viðvörun fyrir þau læti og flóð sem munu fylgja fyrstu stigum gossins.

27% Hekla. Fátt virðist vitað hvað er að gerast í Heklu annað en að hún hefur verið mjög virk síðustu 40 ár, gosið nánast á 10 ára fresti og auk þess talin tilbúin í gos. Samkvæmt 10 ára hefðinni hefði Hekla átt að gjósa árið 2010 eða fyrri part 2011 en ekkert bólar þó á slíku. Hekla lætur ekkert vita af sér fyrr en gos er í þann veginn að hefjast, en það mun stafa af því að kvikuþróin er djúpt í jörðu og lítið hægt að fylgjast með. Þetta fræga eldfjall er til alls líklegt þótt 10 ára reglan virðist vera að bregðast. Kannski ætlar Hekla bara aftur í sitt gamla far og gjósa stærri gosum einu sinni til tvisvar á öld nema eitthvað annað og meira sé í undirbúningi.

16% Grímsvötn. Þessi mikilvirka eldstöð er fastur áskrifandi af þremur efstu sætunum hér, en þar sem Grímsvötn hafa nýlokið sér af eru ekki mjög miklar líkur á næsta gosi þar. Líklega mun samt gjósa þarna á ný á næstu 10 árum og því er þetta spurning um hvort aðrar eldstöðvar skjótist inn á milli. Annars var Grímsvatnagosið í vor merkilega öflugt þótt það hafi staðið stutt og gæti verið til merkis um aukna virkni undir miðju landinu miðað við seinni hluta 20. aldar.

7% Bárðarbunga er stór megineldstöð með stórri öskju sem hulin er jökli. Útfrá henni eru gossprungur sem ná út fyrir jökulinn í suðvestur og norðaustur. Hamarinn í vesturhluta Vatnajökuls tengist eldstöðinni beint eða óbeint en þar hefur verið talsvert um skjálfta undanfarin ár og jafnvel smágos í sumar. Síðustu gos tengd Bárðarbungukerfinu sem vitað er um voru norðan Tungnárjökuls seint á á 7. áratug 19. aldar. Bárðarbunga er næst miðju heita reitsins á landinu og hefur af og til verið að minna á sig á síðustu árum með jarðskjálftum sem gætu verið undanfari eldgoss.

6% Askja og nágrenni eru alltaf inní myndinni. Eins og víða annarsstaðar hefur orðið vart við jarðskjálfta síðustu ár þarna á svæðinu. Upptyppingaóróinn var til dæmis mikið í fréttum fyrir nokkrum árum, hann tengist þó kannski öðrum eldstöðvakerfum. Þá var rætt um mögulegt dyngjugos sem staði gæti staðið langtímum saman. Sennilega er einhver bið á meiriháttar Öskjugosi eins og varð á 19. öld. enda varla hægt að búast við svoleiðis nema á einhverra alda fresti. Smærri gos geta þó komið hvenær sem er samanber hraungosið 1961 sem hlýtur að teljast hin þægilegasta gerð af eldgosi og auk þess túristavænt.

5% Reykjanesskagi. Það væri mikill merkisatburður ef gos kæmi upp á Reykjanesskaga jafnvel þótt ekki yrði um stórt gos að ræða. Ef gos hæfist þarna væri það til merkis um að 700 ára goshvíld væri lokið og framundan væri umbrotaskeið sem stæði með hléum í 300 ár eða svo, með allskonar afleiðingum og veseni. Reykjanesið er mikið jarðskjálftasvæði og þar hafa vissulega komið skjálftahrynur öðru hvoru. Flestir skjálftarnir tengjast þó gliðnun landsins frekar en hugsanlegum eldsumbrotum og því engin ástæða að óttast þó eitthvað hristist þarna. Hinsvegar þykjast menn þó sjá núna einhver merki um hæðarbreytingar sem benda til kvikusöfnunar, aðallega undir Krísuvíkusvæðinu. Meiriháttar hamfarir eru samt ólíklegar og varla þarf að koma til allsherjarýmingar höfuðborgarsvæðisins. Sennilega verður mesta umferðin í áttina að gosstöðvunum frekar en frá þeim, vegna forvitinna borgarbúa með myndavélar.

4% Suðurhálendið. Hér hef ég aðallega í huga sprungugos með talsverðu hraunrennsli sem fóðrað væri frá megineldstöðvunum Kötlu, Grímsvötnum eða Bárðarbungu. Þetta geta orðið meiriháttar gos samanber Skaftárelda og Eldgjárgosið. Væntanlega kæmu slík gos ekki án undirbúnings og mikillar tilfærsla kviku neðanjarðar sem færi varla framhjá vökulum vaktmönnum. Smærri og kurteisari gos geta þó kannski laumast í gegn án mikils undirbúnings. Lítið virðist þó vera að gerast þarna sem bendir til einhvers. Ef rétt er að eldvirkni landsins sé að aukast þarf samt að íhuga þennan möguleika.

5% Aðrir staðir mæta svo afgangi svo sem Vestmannaeyjar, Hengill, Öræfajökull, Mývatnsöræfi, Langjökulssvæðið og svo allir hinir staðirnir sem margir hverjir teljast frekar ólíklegir þótt þeir teljist til eldvirkra svæða. Sumstaðar er líka margt á huldu varðandi innri hegðun svæða, samanber Snæfellsnesið, en eins og Haraldur Sigurðsson skrifar um, þá mun vera eitthvað lítið um jarðskjálftamælingar þar.  

 

- - - - - - - - - - - - - - -

Heimildir eru héðan og þaðan. Ljósmyndin sem fylgir er af Eyjafjallajökli, tekin 8. maí 2010.

Athugasemdir

[S i g u r ð u r S i g u r ð a r s o n, 18.10.2011 kl. 21:13]

Að venju fást athyglisverðari upplýsingar hjá Emil Hannesi en hjá öllum starfandi jarðfræðingum. Innifalið er fræðslugildið. Auðvitað er þetta mat leikmanns en rökstutt afar sennilega. Væri ég spurður myndi ég auka vægi Reykjaness um 12% og rökstyðja með áliti hins draumspaka manns. Einnig myndi ég setja Tjörnessvæðisins, þar eru grunsamleg læti um þessar mundir. Mjög áhugavert er að skoða jarðskjálfta á hreyfikorti Datmarket/Capacent. Það breytir beinir athygli manns á ískyggilegar brautir ...

[Emil Hannes Valgeirsson, 18.10.2011 kl. 23:06]

Þakka þér Sigurður. Þessir leikmannsþankar eru nú svosem samansoðnir af ýmsum upplýsingum frá jarðfræðingum en hinsvegar nýtir maður sér það frelsi að geta slegið ýmsu fram sem bloggari en ekki fræðimaður.
Ég legg ekki í að segja að gos á Reykjanesskaga sé líklegra en þetta á næstunni þrátt fyrir drauma draumspakra en útiloka alls ekki möguleikann. Hekla og Grímsvötn eru hinsvegar sígjósandi ef svo má segja og Katla orðin sjóðheit. Skjálftar við Tjörnes tengjast sennilega þverbrotabeltinu úti fyrir Norðurlandi og þar með gliðnun landsins og boða ekki eldgos frekar en Suðurlandsskjálftar. Og jú, ég kannast við jarðskjálftahreyfikortið frá Datamarker/Capacent.

[Sigurður Þór Guðjónsson, 19.10.2011 kl. 00:20]

Hvernig stendur á þessari miklu öskju í Hofsjökli? Hvar eru gosin sem sköpuðu hana? Það yrði aldeilis handagangur í öskjunni ef hún færi af stað eftir æði langt hlé!

[Höskuldur Búi Jónsson, 19.10.2011 kl. 07:49]

Ég hef trú á að fljótlega verði eldgos undir jökli - Katla og Grímsvötn eru þar auðvitað fremstu kandidatarnir.  En það er samt kominn tími á Heklu, giska á að hún verði næst.

Sigurður Sigurðarson: Þú getur ekki ætlast til þess að vísindamenn - þ.e. starfandi jarðfræðingar - sem tekið er mark á fari að taka þátt í giskunum út í loftið um hvenær næsta eldgos verður. Það er óábyrgt og óvísindalegt. Ég er reyndar jarðvísindamaður - en vinn fjarri eldstöðvum og því tekur enginn mark á mér í þeim efnum 

[Emil Hannes Valgeirsson, 19.10.2011 kl. 14:23]

Hofsjökulsaskjan er dularfull enda ekki langt síðan hún var uppgötvuð. Þar virðist allt vera með kyrrum kjörum en einhverntíma hefur varla verið svo.

Jarðfræðingar sem fást við eldfjöll nefna stundum ýmsa möguleika varðandi næstu eldgos. Þeir nefna auðvitað engar prósentur eins og ég geri. Reyndar var ég að velta fyrir mér að sýna prósenturnar með einum aukastaf – geri það kannski næst.

[Gunnar Th. Gunnarsson, 19.10.2011 kl. 20:25]

Skemmtilegar pælingar. Takk

[S i g u r ð u r S i g u r ð a r s o n, 20.10.2011 kl. 13:42]

Höskuldur, þakka fyrirspurnina. Nei, auðvitað ætlast ég ekki til að jarðvísindamenn taki þátt í þessu. Eitthvað má þó á milli vera. Haraldur Sigurðsson, jarðeðlisfræðingur, ritar pistla á bloggsíðu sína og kemur með ígrundaðar vangaveltur. Aðrir gera það ekki eftir því sem ég best fæ séð. Ég hef áður hvatt jarðvísindamenn til að taka fræðimenn eins og Harald sér til fyrirmyndar. Einnig veðurfræðingana Trausta Jónsson og Einar Sveinbjörnsson, sem báðir rita um fag sitt á ótrúlega skemmtilega og hugmyndaríkan máta. Enginn ásakar þessa þrjá menn fyrir að vera með óábyrgt eða óvísindalegt hjal, þvert á móti.

[VJE (IP-tala skráð) 23.10.2011 kl. 17:44]

Þakka athyglisverð skrif. Í framhaldi af þeim og einhverri þörf fyrir vera með í þessarri umræðu, langar mig að bætt sé við svæðinu Norðanlands sem Þeystareykir nefnast og hefur verð mikið í umræðunni um alllangt skeið vegna hugsanlegra virkjana þar. Minnugur Kröflueldanna miklu sem stóðu mánuðum sanman um það leyti sem virkjunarframkvæmdir stóðu í Kröflu og ógnuðu mannvirkjum þar svo og á Mývatnssvæðinu. Það skyldi þó ekki fara svo að svipaðir atburðir endurtaki sig vegna virkjanna hér rétt við bæjardyr okkar Reykjavíkinga þ.e.a.s. á Hellisheiðinni. Heyrði reyndar eitt sinn um það rætt, að svipaðar aðstæður væru í Hveragerðishvosinni og á Kröflusvæðinu og hefðu líkingarnar fyllt vísindamenn óhug.

[Emil Hannes Valgeirsson, 24.10.2011 kl. 16:24]

Kröflueldarnir opnuðu vissulega augum manna fyrir því sem getur gerst á Reykjanesskaga og Hengli og þar fengust staðfestar kenningar um tengsl megineldstöðva við gossprungur út frá þeim. Það má alveg velta því fyrir sér hvort boranir á Kröflusvæðinu á sínum tíma hafi haft áhrif á það að goshryna hófst á svæðinu á 8. áratugnum. Sennilega var það bara tilviljun en hugsanlega ekki.

Það á örugglega eftir að renna hraun niður Kambabrún í framtíðinni en þá er óvíst hvort ennþá verði byggði í Hveragerði. Hengilssvæðið gaus ekki þegar síðusta goshryna gekk yfir á Reykjanesskaga fyrir 700-1000 árum, en það gerðist þó í goshrynunni þar áður fyrir um 2000 árum og því ætti eiginlega að vera komi tími á Hengilssvæðið. Kannski munu boranir og niðurdæling flýta því eitthvað.