Tímamót á norðurslóðum

Það er nú ekki hægt annað en að fjalla aðeins um hafísinn á Norður-Íshafinu sem aldrei hefur verið minni á okkar tímum, hvort sem talað er um útbreiðslu, flatarmál eða rúmmál. Hversu langt aftur „okkar tímar“ ná er síðan matsatriði en við gætum örugglega verið að tala um mannsaldur, sennilega líka aldir eða jafnvel þúsund ár. Fyrra metið hvað varðar útbreiðslu hafíssins var sett með afgerandi hætti árið 2007 og markaði það einnig mikil tímamót. En þetta eru einnig tímamót hjá mér sjálfum því það var einmitt vegna hafíslágmarksins 2007 sem ég skrifaði mína fyrstu bloggfærslu og hef ég verið að síðan. Þar á meðal eru ófáir hafíspistlar enda hef ég fylgst þar nokkuð grannt með málum.

En hvað get ég sagt gáfulegt sem ekki hefur þegar komið fram um þetta títtnefnda hafíslágmark? Sennilega ekki mikið en það má samt alltaf steypa saman einhverju. Það má til dæmis byrja á að bera saman þessar myndir til sýna hvað við er að eiga.

Myndin til vinstri er frá 17. september 1980 en sú til hægri er sami mánaðardagur nú í ár. Eins og sést er þá er stór hluti Norður-Íshafsins nú opið haf og ekki langt í að Norðurpólinn sjálfur sé íslaus. Mestur og þéttastur er ísinn er norður af Grænlandi og Kanadísku heimskautaeyjunum en þar er að finna það sem eftir er af fjölærum þykkum hafís sem áður var allsráðandi á mest öllu Norður-Íshafinu. Nú eru hinsvegar tímarnir breyttir því sá nýji ís sem myndast yfir veturinn er mun viðkvæmari fyrir sumarbráðnun næsta árs. Auk þess er gisnari hafísbreiða líka hreyfanlegri gagnvart vindum og straumum sem t.d. beina ísnum út um sundið milli Grænlands og Svalbarða þaðan sem hann berst suður með Austur-Grænlandsstraumnum og áleiðs til okkar. Kortin er af síðunni The Cryosphere Today.

Nú gæti einhver sagt að það sé til lítils að bera saman ísinn í dag við það sem var á árinu 1980 þegar loftslag var frekar kalt - allavega á okkar slóðum. Þótt gervihnattagögn af útbreiðslunni nái aðeins aftur til ársins 1979 eru til ýmsar mælingar og gögn sem ná lengra. Þetta línurit frá Bandarísku snjó- og hafísmiðstöðinni nær aftur til ársins 1953 og ef það er nærri lagi þá er greinilegt að þessi þróun hefur staðið lengi. Að vísu er ekki búið að setja inn árið 2012 en sú lína næði alveg niður í kjallara myndarinnar. Ath. línuritið sýnir frávik frá meðaltali en ekki sjálfa útbreiðsluna.

Það er líka merkilegt við síðustu ár hvað sveiflurnar hafa aukist milli árstíða. Útbreiðsla undanfarna vetur hefur nefnilega verið alveg þokkaleg miðað við þróunina í heild en það virðist þó ekki skipta máli þegar kemur að sumarlágmarkinu. Á næstu mynd sem ættuð er frá frændum vorum Dönum sést þróun síðustu ára betur. Svarta línan er árið 2012 og árin frá 2005 eru til samanburðar. Þarna sést að útbreiðsla síðasta vetrar var heldur í meira lagi miðað við mörg síðustu ár. Það hefur hinsvegar ekkert að segja því þá telja einnig svæði sem eru vel utan við Norður-Íshafið og bráðna iðulega snemma hvort sem er. Það er hinsvegar ekki fyrr en um sumarið sem kemur í ljós hvernig hinn eiginlegi hafís á norðurslóðum plummar sig. Ísinn er eitthvað farinn að aukast á ný þessa dagana eins og vera ber og gæti á næstu vikum náð upp í bláu línuna frá fyrra metárinu 2007.

En af hverju svona mikil bráðnun akkúrat í ár? Það eru sjálfsagt ýmsar skýringar á því. Sumarið 2012 þykir reyndar ekki eins sérstakt og sumarið 2007 sem einkenndist af miklu sólskini yfir ísbreiðunni og vindum sem pökkuðu ísnum saman auk þess að beina honum suður í Austur-Grænlandsstrauminn. Í ár dreifðist ísinn hinsvegar meira vegna breytilegra vindátta og varð fljótlega frekar gisinn. Mjög stór lægð gerði síðan nokkurn usla snemma í ágúst og sem flýtti fyrir því sem verða vildi en ekki er þó víst að sú lægð hafi endilega gert útslagið með sjálft lágmarkið.

En svo skipta líka máli aðstæður yfir vetrarmánuðina, þ.e. hversu mikinn frið ísinn hefur til að þykkna almennilega yfir veturinn, t.d. vegna aðstreymis af hlýju lofti og hlýrri sjávar. Þá rifjast upp mynd sem ég setti saman fyrir bloggfærslu snemma í febrúar núna í ár þegar talsverðir Síberíukuldar höfðu helst yfir Evrópu. Kuldunum olli öflugt hæðarsvæði yfir Skandinavíu sem um leið dældi hlýju lofti lengst norður á bóginn. 

Best að ljúka þessari bloggfærslu á texta sem ég setti saman þarna í febrúar og ekki lokum fyrir það skotið að ég hafi kannski dálítið séð fyrir það sem átti eftir að gerast nú í sumar:

Sunnanáttirnar hafa verið eindregnar milli Íslands og meginlandsins og náð lengst norður í höf með óvenju miklum hlýindum. Á Longerbyen á Svalbarða mældist t.d. fyrir stuttu, hæsti hiti sem mælst hefur á eyjunum í febrúar, ein 7 stig. … Mjög lítill ís er einnig við Svalbarða og er norðurströndin þar íslaus, en íslaust svæði teygir sig langleiðina til smáeyjaklasans, Franz Josefslands. Það má því segja að það sé sumarástand á hafísútbreiðslunni þarna. Það er þó enn vetur og nóg eftir af honum á norðurslóðum … Þessi mikli skammtur af hlýindum þarna norðurfrá hlýtur þó að hafa sín áhrif á framhaldið og getur haft sitt að segja þegar kemur að sumarbráðnunnni.

(Úr bloggfærslunni: Óvenju hlýtt í Evrópu - óvenju hlýtt í Norðurhöfum frá 12. febrúar 2012)

Athugasemdir

[Sveinn Atli Gunnarsson, 22.9.2012 kl. 10:22]

Það verður fróðlegt að fylgjast með þróuninni í náinni framtíð. Verstu spár gera ráð fyrir því að hafísinn geti hugsanlega horfið á fjórum árum...sjá t.d. Arctic “death spiral” leaves climate scientists shocked and worried þar sem m.a. eftirfarandi kemur fram:

Professor Wadhams, whose predictions of rapid ice loss have so far been among the most accurate, told the Guardian he thinks summer Arctic sea ice could vanish within four years.

Mér finnst þetta persónulega ólíkleg þróun, en það er kannski aukaatriði í stóra samhenginu, hvort það tekur 5 eða 50 ár fyrir hafísinn að bráðna alveg við hafíslágmarkið, aðalatriðið er að ísinn er að bráðna vegna hækkandi hitastigs af manna völdum – og það er svo sem ekkert sem bendir til þess að sú þróun muni snúa við.

[Emil Hannes Valgeirsson, 22.9.2012 kl. 15:55]

Já það verður fróðlegt að fylgjast með þessu áfram. En að hafísinn nái að bráðna alveg á næstu 4 árum er ansi brött spá og ekki einu sinni víst að þetta met verði slegið á því tímabili. Langtímþróunin er þó alveg skýr, næsti áfangi er íslaus norðurpóll í sumarlok og svo er spurning hversu lengi hafísinn nái að halda velli norðan Grænlands og Kanada þar sem hann mun væntanlega lifa lengst.

Svo er líka alltaf spurning hversu stór hluti þróunarinnar er af mannavöldum. En hvernig sem það er þá lítið hægt að gera annað en að fylgjast með og búa sig undir breyttar aðstæður.

[Hilmar Hafsteinsson (IP-tala skráð) 22.9.2012 kl. 17:02]

"...sem aldrei hefur verið minni á okkar tímum, hvort sem talað er um útbreiðslu, flatarmál eða rúmmál. Hversu langt aftur „okkar tímar“ ná er síðan matsatriði en við gætum örugglega verið að tala um mannsaldur, sennilega líka aldir eða jafnvel þúsund ár."(?!)

Enn hættir þér til að höska og svatla vísindin Emil minn. Þú bætir svo sem við innganginn þinn "Þótt gervihnattagögn af útbreiðslunni nái aðeins aftur til ársins 1979 eru til ýmsar mælingar og gögn sem ná lengra."(?!)

Hvernig þætti þér ef ég upplýsti þig um það praktuglega að umræddur Norðurpóll hefur sannarlega verið íslaus áður?  Væri það mikið áfall fyrir söfnuð sanntrúaðra á Íslandi?

Hvað segir þú um þá óttalegu staðreynd að hitabeltisgróður óx og dafnaði á Suðurpólnum fyrir margt löngu? Er það ekki skelfileg tilhugsun fyrir innvígða Kolviðarhólsbúa?

[Sigurður Þór Guðjónsson, 22.9.2012 kl. 17:32]

Mjá! Eina sem ég þori að segja.

[Emil Hannes Valgeirsson, 22.9.2012 kl. 17:56]

Vertu ávallt velkominn Hilmar!

Veistu það þá fyrir víst að norðurpólinn hafi einhverntíma verið íslaus á okkar tímum?

Ef svo er, hvenær þá svona sirka?

En veistu hvænær hitabeltisgróður óx á Suðurpólnum? Ég kannast ekki við það. En reyndar er vitað að fyrir mjög löngu síðan óx hitabeltisgróður á Suðurskautslandinu sem var þá ekki endilega staðsett á suðurskautinu.

Annars er þetta alveg skotheld bloggfærsla jafnt utan sem innan safnaðarstarfs.

Voff!!

[Hilmar Hafsteinsson (IP-tala skráð) 22.9.2012 kl. 20:12]

Mikið skelfilega geta kolefniskirkjutrúboðar verið þröngsýnir Emil minn.

Eins og venjulega miðast heimsmynd ykkar við síðasta mannsaldur. Þér að segja er jörðin all-miklu eldri.

Þannig telja alvöru vísindamenn t.a.m. að um mitt tertíertímabilið hafi loftslag nálægt norðurpólnum verið svipað því sem nú er í Suður-Evrópu, það staðfesta steingerðar plöntur sem til að mynda hafa fundist á Norður-Grænlandi.

Tertíertímabilið hófst fyrir 65 milljón árum, þannig að mannsaldursviðmiðið ykkar heimsendaspámanna nær ekki yfir það. 

Á síðustu árum hefur dr. Friðgeir Grímsson við Jarðvísindastofnun Háskóla Íslands kannað surtarbrand 14 til 6 milljón ára gamlan. Samkvæmt þeim niðurstöðum fór loftslag hlýnandi frá 14 til 12 milljón ára – þá var það um 10°C hlýrra en nú – en kólnaði síðan smám saman eftir því sem nálgaðist ísöldina.

Ísöld hófst á norðurhveli fyrir um 2,6 milljón árum, og þá breyttist allt – skriðjöklar surfu niður firði og djúpa dali en eldgos undir jöklum mynduðu há einstök fjöll (búrfell, stapa) og fjallgarða. Á hlýskeiðum runnu svo þykk hraun og fylltu upp dalina.

Bíddu nú aðeins við Emil minn. Eruð þið Al Gore ekki að óskapast yfir meintri 0,7°C hnatthlýnun á síðustu 100 árum?

[Emil Hannes Valgeirsson, 22.9.2012 kl. 20:43]

Þetta eru alveg ágætar upplýsingar hjá þér Hilmar en þetta eru reyndar engar nýjar fréttir og koma þessari bloggfærslu ekkert við. Hvar er ég t.d. að óskapnast yfir einhverju?

Ég hef áhuga á veðri, loftslagi, jarðfræði og fleiru og skrifa um það sem mér finnst merkilegast hverju sinni. Hörfun hafíssins er einmitt eitt það merkilegasta sem er að gerast í dag í náttúrufari jarðar og þess vegna skrifa ég um það núna. Þú verður hinsvegar að beina kolefniskirkjutali að öðrum en mér.

[Sveinn Atli Gunnarsson, 22.9.2012 kl. 21:28]

Hilmar:

Loftslag hefur breyst áður, það er staðreynd sem má m.a. lesa um á loftslag.is, sjá til að mynda Orsakir fyrri loftslagsbreytinga. En sú staðreynd að loftslag hafi breyst áður breytir ekki því að hitastig er að hækka í dag af mannavöldum, sjá t.d. Mælingar staðfesta kenninguna.

[Hilmar Hafsteinsson (IP-tala skráð) 23.9.2012 kl. 11:22]

Kæri félagi Svatli. Ég hef lengi dáðst að elju og vinnusemi hvers konar trúboða sem telja sig hafa fangað hinn heilaga bikar sannleikans og eru dæmdir til að þröngva honum upp á meðbræður sína.

Sagan sýnir okkur hins vegar (því miður) að vegurinn til helvítis er varðaður góðum ásetningi slíkra "ofurmenna" sem vaða eld og brennistein fyrir blinda trúgirni.

Ekkert í þeirri samantekt sem þú vísar í (og er kappsamlega komið á koppinn af þér sjálfum Svatli minn) sannar á einn eða annan hátt "staðreyndir" um orsakir fyrri loftslagsbreytinga.

Allt eru þetta hálfvolgar speglasjónir um hugsanlegar ástæður miklu stærri loftslagsbreytinga á jörðu en þeirra sem kolefniskirkjan ærist nú út af.

Ef það er eitthvað sem vísindin eiga að kenna hugsandi mönnum þá er það að efast. Ekkert er sem sýnist. Kenningar sem menn hafa hafið til skýjanna reynast oftar en ekki rangar, villandi eða ómarktækar.

Þessi málflutningur ykkar félaga, Höska og þín, sem oftar en ekki endar á klisjunni "... það er staðreynd sem má m.a. lesa um á loftslag.is"(!) hefur leitt til þess sem ég vil leyfa mér að nefna "að höska og svatla vísindin"

[Emil Hannes Valgeirsson, 23.9.2012 kl. 14:49]

Hilmar, var Svatli ekki einmitt að taka undir með þér að það sé "staðreynd" að loftlag hafi breyst áður? Það má hinsvegar alltaf spekúlera um ástæður þeirra breytinga enda er það iðulega gert. Ég sjálfur er alveg meðvitaður um að í fyrndinni hefur oft verið mun hlýrra á jörðinni og líka miklu kaldara. Hafísinn hefur ekki alltaf verið til staðar og hann hefur líka verið miklu meiri. Þess vegna tala ég um "okkar tíma" í bloggfærslunni og það er það sem skiptir okkur máli.