Að loknu hafísbræðslusumri

Sumarið er búið á norðurslóðum sem þýðir að samkvæmt venju er hafísinn farinn að myndast á ný eftir hið árlega lágmark í útbreiðslu. Á næstu mánuðum þegar myrkrið leggst yfir og frosthörkur aukast mun Norður-Íshafið frjósa stranda á milli allt þar til næsti viðsnúningur verður í lok vetrar. Hafíslágmarkið á hverju ári er stór viðmiðunarpunktur á ástandi hafíssins hverju sinni og oft vísað í það í ýmsum tilgangi þegar loftslagsmálin ber á góma. Ef hafísinn er óvenju lítill í sumarlok er það auðvitað talið vera ótvírætt merki um afleiðingar hnattrænnar hlýnunar en ef ísinn er óvenju mikill þykir það af öðrum vera ótvírætt merki um yfirvofandi kólnun þvert á það sem iðulega haldið á lofti.

En hver er þá staðan núna? Hefur ísinn að aukist eða minnkað frá því í fyrra? Svarið er að ísinn hefur aukist lítillega síðan á sama tíma í fyrra, ekki bara hvað útbreiðslu varðar heldur líka varðandi heildarrúmmál, en er samt ennþá lasburða miðað við það sem þekktist hér á árum áður. Sjálfur átti ég reyndar von á meiri bráðnun en raunin varð, enda síðasti vetur óvenju hlýr og skilaði af sér minni ís en áður, bæði varðandi útbreiðslu og rúmmál. En hvað um það. Á línuritinu (eða spakettíflækjunni) hér að neðan sést hvernig hafísútbreiðslan hefur þróast nú í ár miðað við önnur ár frá upphafi nákvæmra gervitunglamælinga árið 1979 (unnið út frá línuriti Bandarísku snjó- og ísmiðstöðvarinnar, NSIDC.

Árið 2017 er þarna teiknað með dökkblárri línu og þótt það sjáist ekki vel er lágmarkið í ár það 8. lægsta. Ísinn varð minnstur þann 13. september, 4,6 milljón km2 og smekksatriði hvort það sé mikið eða lítið. Þróunin á árinu var þannig að fyrstu mánuðina var ísinn oftast minni en áður hefur mælst. Bráðnunin var hinsvegar frekar hæg á vormánuðum en árið var þó með í botnbaráttunni langt fram eftir sumri uns verulega tók að hægja á bráðnuninni upp úr miðjum ágúst. Sennilega réð þetta hæga start töluverðu um framhaldið en annars var sumarið á Norður-Ísafinu ekkert sérlega hlýtt og vindar ekki hagstæðir. Borið saman við önnur ár þá var meiri ís í sumarlok 2014, 2013 og 2009 auk þess sem meiri ís var öll árin fyrir 2007. Árið 2012 heldur sinni ótvíræðu stöðu varðandi metlágmarkið en fara þarf aftur til ársins 1980 til að finna mesta ísinn um sumarlágmark enda voru þá aðrir tímar með mun þykkari og meiri ís heilt yfir.

Til að sjá þetta betur hef ég tekið saman í eina mynd lágmarksútbreiðslu fjögurra ára, þ.e. mesta og minnsta ísinn við sumarlágmark (1980 og 2012), einnig er þarna fulltrúi meðalástandsins (2000) og svo staðan nú á dögum (2017). Hér má líka benda á að þótt ísinn núna sé þetta meiri en árið 2012 þá bendir bláleitur litatónnin til þess að ísinn sé frekar gisinn og veikluleigur á stórum svæðum alveg inn að miðju. Ísinn á sjálfum pólnum ætti því að vera frekar þunnildislegur enda er almennt mun minna um gamlan og þykkan ís núna miðað við það sem áður var.

Hvað framhaldið áhrærir þá veit auðvitað enginn hvernig það verður. Eins og ástandið hefur verið á ísnum síðustu 10 árin þá er alltaf möguleiki á miklu hruni ísbreiðunnar að sumarlagi og tvö öflug bræðslusumur í röð gætu hugsanlega fært ísbreiðuna um sumarlok undir 1 milljón km2 markið sem gjarnan er notað sem skilgreining á svo til íslausu Norður-Íshafi. Öflug bræðslusumur eins og 2007 og 2012 hafa hinsvegar ekki komið upp tvö sumur í röð. Því hefur frekar verið öfugt farið með kaldari árum á eftir hlýjum.

Stundum er rætt um siglingaleiðir á Norður-Íshafinu. Eins og oftast á síðustu árum er norðausturleiðin norður fyrir Síberíu ágætlega opin. Norðvesturleiðin norður fyrir Ameríku er hins vegar ekki íslaus enda almennt mun erfiðari þótt einhver skip hafi farið þar í gegn síðustu vikur með aðstoð ísbrjóta. Hér gæti líka spilað inn í eitt atriði sem ég hef ekki séð mikið fjallað um en það var hinn mikli sótreykur sem barst yfir svæðið vegna mikilla skógarelda í Kanada og byrgði fyrir sólu í ágústmánuði. Mistrið sem þessu fylgdi barst jafnvel hingað til Íslands og hefur sjálfsagt haft sitt að segja að varðandi lokasprettinn í hafísbræðslusumrinu þarna á Kanadísku heimskautasvæðunum. MODIS-myndin hér að neðan er frá 16. ágúst, einmitt frá því svæði,

- - - -

Best að láta þetta duga í bili. Með þessari færslu eru 10 ára bloggskrif að baki og allsendis óvíst hversu duglegur ég verð hér eftir. Dýrðardagar mbl-bloggsins eru víst löngu liðnir og fáir sem skrifa hér lengur nema þá helst eldri borgarar og stöku sérvitringar. Ekki að það sé eitthvað verra enda færist ég óðum nær því sjálfur að teljast til slíkra ef ég er geri það ekki nú þegar hvað seinni skilgreininguna varðar. Góðar stundir.

Á fellibyljavaktinni með CNN

Sunnudagurinn 10. september fór að mestu í það hjá mér að fylgjast með margboðaðri landgöngu fellibyljarins IRMU að ströndum Bandaríkjanna. Sjónvarpsstöðin CNN lagði allar aðrar fréttir til hliðar þennan dag og einbeitti sér af fullum þunga að IRMU með beinum útsendingum af vettvangi þar sem fréttamenn fóru mikinn í lýsingum á því sem koma skildi eða því sem þegar var skollið á en inn á milli var skipt yfir á veðurfréttamanninn sem tók stöðuna hverju sinni. Þrátt fyrir sívaxandi spennu var samt nauðsynlegt að taka sér smá hvíld öðru hvoru enda mikið um endurtekningar í svona útsendingu þar sem fréttamönnum alltaf jafn mikið niðri fyrir þótt þeir sögðu frá því sama á korters fresti. 

Hið eiginlega hámark atburðarins og útsendingarinnar varð upp úr klukkan 20 að ísl. tíma þegar fellibylurinn gekk á land við Naples á vesturströnd Flórída en þar hafði einn fréttamaðurinn komið sér fyrir á húsasvölum með ágætu útsýni yfir eina af götum bæjarins á meðan félagi hans tók stöðuna niðri á tómri umferðargötu. Hvað sem segja má um annað þá var afskaplega tilkomumikið að sjá í beinni útsendingu þegar mesti óveðursstrengurinn á undan auga fellibyljarins gekk yfir. Sjálfir höfðu þeir orð á því að þetta væri eins og að standa berskjaldaðar inni í bílaþvottastöð, þvílíkur var krafturinn í regninu. Skömmu síðar féll svo allt í ljúfa löð þegar komið var inn í miðju fellibylsins en þá var reyndar allt komið á flot enda höfðu niðurföll engan veginn undan í þær 15-20 mínútur þegar lætin voru sem mest. Aftur fór að blása þegar miðjan var komin fram hjá en bakstrengurinn var þó öllu hægari en sá sem á undan gekk og úrfellið skaplegra. 

Almennt virtust gegnblautir fréttamennirnir fá nokkuð út úr þessari lífreynslu. Tjónið sem óveðrið skildi eftir sig virtist þó vera mun minna en væntingar gáfu tilefni til. Eitthvað mátti þó finna af smábraki hér og þar en skemmdir voru þó aðallega á gróðri. Sjálf húsin í næsta umhverfi stóðu þetta af sér með sóma enda búa menn vel og byggja vandað þessum slóðum í ljósi reynslunnar af fyrri stormum. Margskonar tjón af ýmsu tagi mun þó væntanlega eiga eftir að koma í ljós, ekki síst af völdum vatns og sjávargangs svo ekki sé talað um víðtækar truflanir á rafmagni.

Við landgöngu var Irma 2.-3. stigs fellibylur og vindhraðinn gefinn upp sem 115 mílur á klst, sem samsvarar um 51 metrum á sekúndu sem er miklu meira en fárviðri. Vindurinn mældist yfirleitt þó mun minni á veðurstöðvum en til samanburðar var vindhraðinn mestur um 180 mílur á klst þegar IRMA fór yfir smáeyjar austar í Karíbahafinu sem 5. stigs fellibylur með tilheyrandi tjóni. Íbúar Flórída gátu prísað sig sæla að braut Irmu var heldur heldur sunnar en spáð hafði verið enda dró nokkuð úr vindhraðanum við að lemja norðurströnd Kúbu. Eins og venja er þá voru spár mikið á reiki allt frá upphafsdögum fellibyljarins lengst austur í Atlantshafinu. Aldrei þessu vant þá fylgdist ég með framvindunni nánast frá upphafi þegar ónefndir hitabeltisklakkar fóru að leggja á ráðin og skipuleggja sig skammt vestur af Grænhöfðaeyjum. Fyrstu langtímaspár um fellibyl bentu til landgöngu í Bandaríkjunum norðarlega á Austurströndinni en með tímanum færðist hættusvæðið smám saman sunnar og fyrir síðustu helgi var stórborgin Miami beint í skotlínunni af Irmu í fullum styrk. Á endanum kom hún síðan að landi bakdyramegin á Flórída í mun mildari útgáfu og enn einu sinni gátu Flórídabúar því prísað sig sæla að hljóta ekki sömu örlög og íbúar ýmissa fátækra eyja í Karíbahafinu.

Mynd frá Weatherunderground sýnir feril Irmu 30. ágúst - 9. september.

Fellibyljatíminn er þó ekki yfirstaðinn. Jose reikar um í austri en hefur ekki verið talinn til stórræðna. Þróun hans er þó mjög óljós og virðast útreikningar stefna honum ýmist út og suður eða norður og niður og því best að hafa sem fæst orð um hann.

Samanburður á sumarveðurgæðum í Reykjavík

Sjálfsagt eru skiptar skoðanir á því hvernig sumarið hafi komið út veðurfarslega. Hér í Reykjavík, og kannski víðast hvar, virðast þó flestir vera nokkuð sáttir eftir því sem maður heyrir. Þetta var þó ekkert afburðasumar og vissulega höfum við kynnst því miklu verra. Eins og einhverjir vita sem álpast hafa inn þessa bloggsíðu þá held ég uppi daglegum frístundaskráningum fyrir veðrið í Reykjavík og það allt frá árinu 1986. Fylgisfiskur þessa skráninga er einkunnakerfi sem metur veðurgæði frá degi til dags útfrá veðurþáttunum fjórum: sól, úrkomu, hita og vindi. Hver hinna fjögurra veðurþátta fær einkunn á bilinu 0-2 og því getur heildareinkunn dagsins verið á bilinu 0-8 stig. Hver mánuður fær síðan einkunn útfrá meðaltali allra daga og heilu árstíðirnar og árin, ef því er að skipta.
Eins og í fyrra, og hittifyrra, og árið þar áður, þá hef ég tekið saman á súluriti, veðureinkunnir allra skráðra sumra (júní-ágúst) sem nú eru orðin 32 talsins. Einkunn sumarsins 2017 er 4,9 stig sem almennt er nokkuð gott og greinilegt að sumarveðurgæði í Reykjavík hafa náð sér ágætlega á strik eftir hrunið 2013.

Þótt sumarið í ár hafi komið ágætlega út var það samt eftirbátur sumarsins í fyrra sem helst státaði að góðum hlýindum. Eftir hlýtt vor átti hitinn núna í sumar lengst af í nokkrum vandræðum með að ná sér almennilega á strik, nema nokkra daga í lok júlí þegar hitinn náði 22,5 stigum sem þykir aldeilis mjög gott hér í borginni. Af einkunnum einstakra mánaða má nefna að júní fékk 4,7 í einkunn sem er rétt svona nógu gott. Júlí varð hinsvegar betri með 5,0 stig og skipti hlýr og góður seinni hluti þar mestu. Ágúst gerði svo ögn betur með 5,1 stigi en það var sólríkur og þurr mánuður en þó án verulegra hlýinda. Einhverjir gætu saknað þess að hafa september ekki með í þessari úttekt enda mun hann líka vera sumarmánuður, en það verður bara að hafa það. Vonum bara að sumarblíða endist sem lengst.

Besta sumarið í Reykjavík á tímabilinu er samkvæmt þessu sumarið 2012 en sumarið 2009 fylgir fast á eftir. Bæði þessi gæðasumur tilheyra einstökum kafla góðra sumra árin 2007-2012. Viðbrigðin voru mikil með sumrinu 2013 sem var meira í stíl við nokkur ómöguleg sumur á fyrstu 10 árum skráningartímabilsins þar sem sumarið 1989 var meðal annars að finna með aðeins 4,1 stig í einkunn. Það má líka nefna einstaka mánuði, en bestu skráðu mánuðirnir eru báðir frá gæðasumrakaflanum á þessari öld: júlí 2009 með 5,8 stig og júní 2012 með 5,9 stig. Afgerandi verstu tveir sumarmánuðirnir komu hinsvegar tvö ár í röð á fyrstu skráningarárunum en það eru júní 1988 með 3,6 stig og júlí 1989 með 3,5 stig. Ef einhver man eftir þeim.

Út frá þessum veðurskráningum og einkunnagjöfum gæti ég heilmikið skrifað, reiknað og velt vöngum. Geri það reyndar stundum. Tímarnir hafa breyst og aðgangur að upplýsingum er öllu betri en á upphafsárum skráninganna þegar veðurfréttir í útvarpi og sjónvarpi voru það sem maður hafði auk eigin upplifunar. Það er erfitt að segja til um hvort ég meti alla veðurþættina alveg eins í gegnum tíðina eða hvort einhver langtímaskekkja sé í dæminu. Metur maður til dæmis hægviðri nú á dögum, mælt í metrum á sekúndu, á sama hátt og á dögum andvarans og golunnar? Maður hefur svo sem lagst í útreikninga og samanburð á slíku út frá opinberum veðurgögnum, sem reyndar gætu líka átt við sínar smáskekkjur að stríða vegna ýmissa atriða. Ýmsum aðferðum er annars hægt að beita við svona veðurgæðamat og ég ekki sá eini sem legg út það, niðurstöður gætu verið mismunandi en þó ekki endilega í aðalatriðum.

Til frekari glöggvunar bendi ég á sérstaka bloggfærslu um besta skráða mánuðinn sem minnst var á hér að framar. Sjá: Bæjarins besti júní

Hafísstaðan undir lok bræðsluvertíðar

Sumarbráðnun hafíssins á norðurslóðum er á lokasprettinum og senn fer að skýrast hvernig bræðslusumarið 2017 kemur út miðað við undanfarin ár. Reyndar er ekki alveg rétt að tala um lokasprett í þessu sambandi því með lækkandi sól á lofti hægir smám saman á bræðslunni uns viðsnúningur verður einhvern tíma í september og vetrarfrysting hefst. Hvernig sem framhaldið verður þá er þegar ljóst að metárinu 2012 verður ekki ógnað nú í ár hvað lágmarksútbreiðslu varðar eins og sést á línuritinu hér að neðan. Dökkbláa 2017-línan er nú á svipuðum slóðum og á sama tíma árin 2007 og 2016 en lágmarksútbreiðsla þeirra sumra endaði nokkuð jöfn í 2. og 3. sæti. Framhaldið er nokkuð óljóst en einmitt núna er komið nokkuð hik á 2017-ferillinn sem þýðir að útbreiðsla íssins hefur lítið dregist saman allra síðustu daga. Svona hik getur reyndar komið upp hvenær sem er sumars og ræðst aðallega af veðuraðstæðum, svo sem því hvort ríkjandi vindar blási að eða frá ísnum. Veðrið síðustu daga hefur einmitt verið frekar hagstætt ísnum og ef það breytist ekki gæti útbreiðslulágmarkið endað í einhverju meðallagi síðustu 10 ára. Hafa verður þó í huga að það meðallag er langt fyrir neðan það sem þekktist fyrir tímamótasumarið 2007.

Á kortunum hér að neðan er útbreiðsla íssins borin saman 19. ágúst metsumarið 2012 og núna árið 2017. Að auki er sjálft metlágmarkið í september 2012 teiknað með rauðri línu inn á 2012-kortið. Framhaldið í ár ræðst aðallega af því hversu mikið nær að bráðna af þeim jaðarsvæðum sem farin eru að blána sem þýðir að þar er ísinn nokkuð gisinn, en raunar er ekki hægt að búsast við róttækum breytingum þegar svona langt er liðið á sumar enda sólin farin að lækka verulega á lofti allra nyrst. Bráðnun á sér þó ennþá stað neðanfrá og lægðir sem bera með sér suðlæga vinda geta þjappað ísnum saman þar sem hann er gisinn.

Það má benda á að þótt ísinn sé nú almennt meiri en á sama tíma 2012 þá er minni ís núna austur af Grænlandi sem bendir til lítils útflutnings á heimskautaís um Framsund milli Grænlands og Svalbarða. Spurning hvort það hafi einhverja þýðingu fyrir komandi vetur hér hjá okkur. Ísinn er þó samt heldur meiri en venjulega við Svalbarða og áfram í þá átt til Rússlands, enda var talsverður ís þar í vetrarlok. Siglingaleiðin norður fyrir Síberíu ætti þó að vera nokkuð greið samkvæmt þessu. Sama er hinsvegar ekki að segja um Ameríkuleiðina sem opnast reyndar bara almennilega í bestu sumrum.

Meira ætla ég ekki að segja um stöðu hafíssins í bili en eins og ég hef gert í sumar þá boða ég næsta uppgjör á hafísstöðunni að mánuði liðnum en þá verður líka komið í ljós hvernig þetta fer. Yfirleitt ætti maður ekki að auglýsa bloggfærslur fyrirfram en í þessu tilfelli held ég það sé ágætt enda vill maður ekki vera grunaður um að velja tímasetningar sem henta einhverjum hugsanlegum málstað. Það sem er að gerast með hafísinn á norðurslóðum finnst mér umfram allt mjög áhugavert og af smá spennufíkn er ég alveg tilbúinn að sjá dramatískar breytingar verða að veruleika sem kannski lita eigin spádóma um framhaldið. Ég hef hinsvegar haldið mig frá við boðskaps- og áhyggjuhliðinni þegar þessi hitamál ber á góma enda enginn sérstakur áhyggjumaður þegar kemur að hafísnum eða loftslagmálum almennt og má segja að það sé leiðarljósið í því sem ég hef komið á framfæri allt frá upphafi. Eftir mánuð verða einmitt liðinn 10 ár frá fyrstu bloggfærslu minni sem fjallaði um - hafísinn - nema hvað?

 

 

Gengið eftir vegg Hadríanusar á Englandi

Þegar Rómverska heimsveldið var í sem mestum blóma snemma á 2. öld náði veldi þeirra meðal annars til stórs hluta Bretlandseyja. Framan af gilti það sama þar og víðar að útmörk, eða landamæri ríkisins, voru ekki alltaf í föstum skorðum vegna sífelldra tilrauna Rómverja til aukinna landvinninga eða utanaðkomandi árása óvina. Þetta breyttist hinsvegar í valdatíð Hadríanus keisara árin 117-137 því með valdatíð sinni vildi hann treysta sem mest innviði ríkisins og auka stöðugleika þess með varanlegri landamærum. Einn liður í þessum áherslum var að reisa myndarlegan landamæravegg á Bretlandseyjum lítið eitt sunnan við núverandi mörk Englands og Skotlands. Meðfram veggnum voru settar öflugar varðstöðvar og fjölmennar herbúðir til að halda í skefjum keltneskum þjóðflokkunum í norðri, nánar tiltekið Piktum, sem þá byggðu Skotland. Veggurinn hélt vel og markaði útmörk ríkisins á þessum stað allt þar til halla fór undan fæti og Rómverjar hófu að yfirgefa svæðið árið 410. Undantekning var þó þegar Antóníus, næsti eftirmaður Hadríanusar, ákvað að halda lengra í norður og hóf að reisa nýjan vegg álíka norðarlega og Glasgow er í dag. Það var hinsvegar feigðarflan og hörfuðu Rómverjar fljótlega aftur að fyrri landamærum við rammgerðan vegg Hadríanusar.

Veggur Hadríanusar stendur að hluta til enn í dag þótt hvergi sé hann í upprunalega ástandi. Heillegastur er hann á miðhlutanum þar sem hann liggur um strjálbýl heiðarsvæði en hann er hinsvegar alveg horfinn á þéttbýlli láglendissvæðum við báða enda, þar sem eru borgirnar Newcastle í austri og Carlisle í vestri. Veggurinn var víðast hvar um 2-3 metra breiður og eitthvað meira á hæðina þannig að óhemjumikið grót þurfti í mannvirkið. Útveggirnir voru úr tilhöggnu grjóti sem auðvitað var tilvalið að endurnýta í seinni tíma mannvirki í gegnum aldirnar, svo sem kastala, kirkjur og klaustur. Það var í raun ekki fyrr en um miðja síðustu öld að talað var um að varðveita það sem eftir var af veggnum mikla og fyrir 20 árum var hann settur á heimsminjaskrá UNESCO sem eitt heillegasta landamæramannvirki frá dögum hins forna Rómaveldis.

Svo maður beini sögunni að manni sjálfum þá hef ég lengi en þó óljóst vitað um tilvist þessa veggs. Einhverntíma síðasta vetur vorum við hjónin að skoða kort af Bretlandseyjum af Google Maps og beindist þá athyglin að vegg Hadríanusar. Þá kviknaði sú hugmynd hvort ekki væri tilvalið að ganga meðfram veggnum eða þar sem hann hafði legið. Reyndar var það ákveðið á staðnum með báðum greiddum atkvæðum án þess að vita hvort það væri hentugt eða yfirleitt gert. Nánari eftirgrennslan leiddi þó í ljós að töluvert er um að gengið sé eftir þessari leið. Sumir fara þá í nokkura daga gönguferð stranda á milli á meðan aðrir láta sér nægja dagsferðir eða heimsóknir að áhugaverðustu stöðunum. Leiðin, sem Bretarnir kalla Hadrian's Wall Path, hefur öll verið merkt svo enginn þurfi að villast að óþörfu um enskar sveitir á svæðum þar sem engin ummerki um vegginn eru lengur til staðar.

Sunnudaginn 21. júlí vorum við síðan mætt til Newcastle og hófum gönguna skammt þar fyrir vestan. Við tók 5 daga ganga eftir Hadrian's Wall Path allt vestur til Carlisle. Dagleiðirnar voru 13-24 kílómetrar, samtals um 80 kílómetrar, en þá slepptum við reyndar bláendunum til sitthvorar strandar. Á gönguleiðinni var ýmislegt áhugavert að sjá fyrir utan leyfarnar af veggnum. Gangan um enskar sveitir var hin athyglisverðasta þótt veðurlagið væri upp og ofan þar sem skiptust á skin og skúrir. Enskar kindur eru mjög gæfar og hlaupa ekki undan á harðaspretti eins og þær íslensku. Stundum gekk maður líka innan um nautgripi sem voru sem betur fer einnig að spakara taginu. Heiðarnar norður af veggnum er mjög strjálbýlar enda njóta þær einhverskonar friðunar varðandi næturbirtu svo hægt sé að nýta kvöldhimininn til stjörnuskoðunar. Greinilegt var að flugherinn nýtir einnig svæðið sem æfingasvæði enda mátti stundum heyra drunur miklar þegar herþotur rufu hljóðmúrinn. Það sem eftir var af gamla múrnum hans Hadríanusar stóð það þó allt af sér.

Ljósmyndirnar sem fylgja eru teknar úr gönguferðinni.

Við upphaf göngu í góðu veðri skammt vestur af Newcastle. Steinveggurinn sem þarna sést er hefðbundinn enskur sveitaveggur frá seinni tíð.

Skjótt skipast veður í lofti. Blogghöfundur stendur þarna hundblautur undir lok fyrsta göngudags þegar komið var að fyrsta búti af vegg Hadríanusar.

Enskar kindur að spóka sig við rústir rómverskrar varðstöðvar.

Eitt af þekktari kennileitum gönguleiðarinnar er Sycamore Gap. Tréð þarna er vinsælt myndefni enda mun það hafa komið við sögu í vinsælli kvikmynd um Robin Hood og var kosið tré ársins í Bretlandi árið 2016.

Eitt fjölmargra upplýsingaskilta á leiðinni. Myndin á skiltinu sýnir hvernig veggurinn stóð á brún klettaveggs sem þarna liggur um sveitir og er um leið náttúrulegur þröskuldur innrásarherja. Myndin stækkast með ásmellingu ef einhver vill rýna í smáa letrið.

Stór hluti göngunnar lá annars um enskar sveitir þar sem engan fornan vegg er að finna lengur. Ótal hliðum þurfti að ljúka upp á leiðinni og á sumum þeirra mátti finna gagnlegar upplýsingar og viðvaranir. Gangan í heildina var því ágætis kynning á landbúnaðarháttum heimamanna auk þess að gefa innsýn í hina sögulegu fortíð. Ferðin gekk mjög vel þrátt fyrir misjafnt veður og dýrin í sveitinni voru hin spökustu þótt vissara var að fara með gát þegar tortryggnir nautgripir urðu á vegi manns.

Að lokum er það svo stemningsmynd frá Carlisle þar sem ganga okkar endaði. Kvöldsólin var ekki af verri endanum í þessum vinalega bæ.

 

Hafísstaðan á miðju sumri

Sumarið er í hámarki á norðurslóðum og hafísinn bráðnar samkvæmt því. Í hafísyfirliti mínu fyrir mánuði nefndi ég að hafísbráðnunin hefði ekki farið neitt óvenjulega hratt af stað í upphafi sumars, allavega ekki miðað við það sem ég sá fyrir mér að gæti gerst eftir einn hlýjasta vetur á norðurslóðum sem mælst hefur og um leið eitt minnsta ísmagn á Norður-Íshafinu sem mælst hefur. Fram til þessa hefur sumarið þó ekki verið neinn eftirbátur annarra mikilla bræðslusumra, samanber línuritið ættuðu frá bandarísku snjó- og ísmiðstöðinni (NSIDC). Dökkblái ferillinn stendur fyrir árið 2017 og til viðmiðunar eru 10 árin þar á undan. Gráa línan er meðaltal áranna 1980-2010 sem sýnir vel hversu mikið ísinn hefur hörfað að sumarlagi miðað við það sem áður var.

Eins og sést á dökkbláu 2017-línunni þá útbreiðsla íssins með allra minnsta móti en þó örlítið meiri en hún var metbræðslusumarið 2012 á sama tíma þann 20. júlí. Árið 2011 er reyndar þarna í tímabundinni forystu en átti eftir að missa hana þegar stórir atburðir fóru að gerast í ágústbyrjun 2012 sem skilaði hina mikla lágmarksútbreiðslumeti í september það ár. Annars er þetta nokkuð þétt flækja af línum. Heldur greiðist þó úr henni þegar líður að hinu árlegu haustlágmarki enda skiptir lokahlutinn í bráðnunartímabilinu miklu máli eins og gjarnan gerist í kappleikjum. Þá er bara spurning hvað gerist með 2017. Á sumarið 2017 endasprett inni eða fær það krampa?

Kortin hér að neðan sýna útbreiðslu og þéttleika íssins á sömu dagsetningu sumarið 2012 og 2017. Auk þess teiknaði ég inn lágmarksútbreiðslu íssins á 2012-kortið til vinstri en þá dróst ísbreiðan meira saman en dæmi er um.

Nokkur munur er á útbreiðslunni milli þessara tveggja sumra. Til dæmis var þarna ennþá landfastur ís norður af Alaska og Austur-Síberíu sumarið 2012 og styttra einnig frá okkur í hafísinn austur af Grænlandi. Hinsvegar er meiri ís núna við Baffinsland, Svalbarða og við miðhluta Síberíustranda. Það sem gæti þó skipt máli upp á framhaldið er að það sem eftir er af ísnum núna er nokkuð hvítt yfirlitum sem þýðir að ísinn núna er nokkuð þéttur - ekki síst á jaðarsvæðum. Stór svæði á 2012-kortinu er hins vegar farin að blána talsvert enda átti ísbreiðan þarna eftir að dragast saman um ríflegan helming áður en lágmarkinu var náð. 2017-kortið ber hinsvegar með sér að ísinn sé nokkuð þéttur og víðfeðm hafíssvæði ekki í bráðri útrýmingarhættu.

Í fyrri hafíspistli nefndi ég að hinn hlýi vetur gæti hafa framkallað meiri snjókomu í norðri en venjulega sem gæti haft sitt að segja varðandi það hversu tiltölulega hægt bráðnunin fór af stað nú í vor. Mikill snjór á ísnum tefur fyrir bráðnun og snjór á aðliggjandi landssvæðum veldur kælingu í heildina. Súluritið hér að neðan fann ég á netinu en veit þó ekki alveg uppruna þess. Samkvæmt því þá var snjóhula í júnímánuði nokkuð meiri en verið hefur hin síðari ár, en reyndar þó "bara" í meðallagi fyrir tímabilið í heild. Árið 2017 sker sig greinilega úr hvað þetta varðar miðað við síðustu ár þótt snjóhulan sé þó mikill eftirbátur þess sem tíðkaðist á fyrri hluta tímabilsins.

Hvernig bræðslusumarið 2017 mun plumma sig að lokum mun koma í ljós á næstu vikum. Sennilega þarf eitthvað róttækt að gerast ef lágmarkið í ár á að verða eitthvað í líkingu við metlágmarkið 2012. Eftir sem áður er ísinn núna mjög þunnur þótt hann sé þéttur. Þykktar og rúmmálsmælingar benda einmitt til þess. Sjáum til hvað gerist og að venju boða ég aftur stöðuuppfærslu eftir mánuð. Það má líka taka fram að þetta eru allt saman áhugamannspælingar í mér en sjálfsagt er að benda á mánaðarlegt yfirlit Bandarísku snjó- og ísmiðstöðvarinnar eins og ég kalla hana. Sjá: National Snow and Ice Data Center, NSIDC

Um stokka og steina ofan Bústaðavegar

Eins og stundum gerist hér á síðunni skal nú boðið upp á myndaspjall þar sem gengið er um eitthvert svæði borgarinnar og því lýst í máli og myndum sem fyrir auga ber. Að þessu sinni er það svæðið ofan Bústaðavegar sem stundum er kallað Litlahlíð og er einskonar litla systir Öskjuhlíðar. Á þessari litlu hlíð er víðsýni mikið, margt að skoða og líka margt sem hægt er að hafa skoðanir á. Þannig að þótt gönguferðin sé stutt er bloggfærslan frekar löng. Dagurinn er 7. júlí 2017.

Upphaf leiðangursins er þessi stígur sem liggur upp hlíðina og þegar litið er um öxl í vesturátt blasir Öskjuhlíðin við. Bústaðavegurinn aðskilur þessar tvær hæðir en Litluhlíð má þó kannski skilgreina sem hæðardrag. Stígurinn er lagður ofaná gamla hitaveitustokkinum sem veitir heita vatninu austan úr sveitum og upp í tankana undir Perlunni. Allt er í mikilli sumargrósku og eins og sést þá hefur lúpínan breitt úr sér sitt hvoru megin stígsins.

Ekki þarf að ganga langt eftir stígnum þar til þessar sérstöku klappir blasa við. Þetta eru svonefnd hvalbök - menjar ísaldarjökulsins sem hér lá yfir þar til fyrir um 10 þúsund árum. Samkvæmt upplýsingaskilti er þetta um leið einskonar umhverfislistaverk er nefnist Streymi tímans, eignað listakonunni Sólveigu Aðalsteinsdóttur sem ákvað að svipta gróður- og jarðvegshulunni frá klöppunum svo þær fái notið sín. Hér áður stóð myndastytta Ásmundar Sveinssonar, Vatnsberinn, sem var fluttur niðrí bæ sem þótti meira við hæfi enda voru víst ekki margir slíkir hér á ferð á gullöld hinna eiginlegu vatnsbera.

Vatn kemur þó aldeilis hér við sögu því auk heitavatnsleiðslunnar er þarna einnig heilmikill geymir fyrir kalda vatnið - eða kaldavatnstankurinn - sem skartar þessu tilkomumikla súlnaverki á framhlið og gefur byggingunni fallegan klassískan svip.

Auðvelt er að komast upp á tankinn og þar er víðsýni til allra átta. Sérstakt er að standa ofan á hinu stóra og slétta þaki tanksins sem þakið er grjóti. Hér er horft í austur og sér til Hengils og Vífilsfells. Loftið er óstöðugt. Bólstraskýjað með köflum og úrkoma í fjarska, kannski of langt i burtu til að flokkast sem úrkoma í grennd. Þeir vita það sjálfsagt hjá Veðurstofunni sem þarna er einnig í mynd.

Stundum er sagt að Reykjavík sé byggð á sjö hæðum eins og Rómaborg og hér er horft af einni hæð til annarrar þar sem helgidómurinn blasir við á Skólavörðuholti. Í forgrunni er lúpínan allsráðandi og af sem áður var. Í hugum margra er lúpínan nánast heilög jurt sem ekki má skerða þrátt fyrir að hún leggi undir sig stór svæði víða um land, gróin sem ógróin, af sívaxandi hraða. Á þéttbýlissvæði eins og þessu er að vísu nægt framboð af öflugum plöntum sem geta blandað sér í baráttuna en því er ekki að heilsa víðast hvar. Sumir vilja meina að með lúpínuvæðingunni séum við að greiða til baka eitthvað sem við skuldum náttúru landsins en sú endurgreiðsla er ekki greidd í sömu mynt því lúpínan er innflutt framandi planta og flokkast sem ágeng jurt í viðkvæmri flóru landsins. Lúpínan er óskajurt hinna óþolinmóðu sem vilja græða landið allt, helst strax í dag með vaxtavöxtum og grilla svo um kvöldið.

Spölkorn austar breytir umhverfið um svip með borgaralegri gróðri. Stígurinn er hér raun gamli hitaveitustokkurinn sem upphaflega var lagður alla leið ofan úr Mosfellssveit á árunum kringum 1940. Lengi vel var yfirborð stokksins bogadregið en slétt yfirborðið hentar betur mannaferðum. Íbúðablokkin tilheyrir næsta hverfi og liggur Kringlumýrarbrautin í hvarfi þar á milli.

Þá erum við komin að Veðurstofutúni sem er eitt af merkustu túnum landsins. Þann 30. júlí 2008 mældist hér 25,7 stiga hiti á klassískan kvikasilfurmæli í hitamælingaskýli og er það um leið hitamet í Reykjavík við slíkar staðalaðstæður. Samanburður í framtíðinni við hina ýmsu veðurþætti gæti orðið erfiður og þá erum við komin að öðru hitamáli því svo lítur út fyrir að búið sé að ákveða að þetta tún skuli brátt heyra sögunni til vegna stórfelldra byggingaráforma en í þeim felst meðal annars að Veðurstofan þarf að finna sér nýjan stað. Væntanlega þá einhversstaðar í fjarska frekar en í grennd enda ekki mikið eftir af opnum svæðum innan borgarinnar. Eiginlegar veðurathuganir myndu þá í raun leggjast af í Reykjavík sem væri mikill skaði en samfella í veðurathugunum á sama stað er mikils virði. Ekki síst nú á tímum þegar umræður um loftslagsbreytingar eru allsráðandi.

Hvað sem loftslagsbreytingum líður þá hafa þær ekkert að gera með þennan gíraffa sem teygir sig upp úr einum garðinum í nærliggjandi einbýlishúsi. Hér hafa sjálfsagt verið gerð kostakaup á kjarapöllum.

Enn breytir um svip og nú erum við komin að suðaustanverðri hlíðinni sem snýr að Bústaðavegi og horfum í átt að hinu virðulega húsi Veðurstofunnar. Hér er gróðurfarið allt annað en handan hæðarinnar. Upprunalegur gróðurinn í sinni fjölbreyttustu mynd fær hér að njóta sín á milli steina og birkiplantna sem virðast dafna vel í þessum sælureit. Þessi staður gæti einnig verið í bráðri útrýmingarhættu vegna fyrrnefndrar uppbyggingar sem á að slá á húsnæðisvandann. Ekki vil ég gera lítið úr honum. En kannski finnst yfirvöldum lítil eftirsjá í svona villigróðri í miðju borgarlandinu.

Og auðvitað er svo þarna að finna þjóðarblómið sjálft, Holtasóley, sem stingur upp hvítum kollinum í umferðarniðnum og lætur sér fátt um finnast enda þekkir það ekki örlög sín frekar en aðrir. Fyrir þessu eilífðar smáblómi er hver dagur í það minnsta þúsund ár og þúsund ár varla nema einn dagur.

Hitafar í Reykjavík að loknum fyrri hluta ársins

Árið 2017 er hálfnað og því tilvalið að birta mánaðarhitasúluritið sem dúkkar annars upp hér öðru hvoru og sýnir hvernig meðalhitinn í Reykjavík stendur sig í samanburði við tvö fyrri tímabil. Að venju standa fjólubláu súlurnar fyrir meðalhita þeirra mánaða sem liðnir eru af árinu en til samanburðar eru annars vegar síðustu 10 ár (rauðar súlur) og hinsvegar 30 ára viðmiðunartímabilið (bláar súlur) sem enn er í gildi og uppnefnist hér "kalda meðaltalið" vegna þess hversu kalt það var í raun. Lengst til hægri eru auk þess nokkrar árshitasúlur. Allt eins og áður hefur verið boðið upp á.

Þótt hitinn núna í júlíbyrjun sé heldur í daprara lagi þá má vel una við það sem liðið er af árinu. Febrúar og maí koma mjög vel út og eru hátt yfir 10 ára meðaltalinu (2007-2016). Enginn mánuður er sérstaklega svalur nema kannski apríl sem rétt nær yfir kalda meðaltalið og bara lítillega hlýrri en febrúar. Um framhaldið vitum við ekki mikið annað en að nokkur skortur gæti orðið á sumarhlýindum næstu daga. Nóg er samt eftir en það má minna á að seinni hluti ársins í fyrra var mjög hlýr og endaði árið 2016 í 6,0 stigum sem er með því hæsta sem gerist, en fátt benti hinsvegar til þess um mitt ár í fyrra.

En brugðið getur til beggja vona eins og frægt er og þá koma árshitasúlurnar hægra megin til sögunnar. Litatónuðu súlurnar tvær segja til um hvar árshitinn getur endað ef seinni hluti ársins verður með hlýrra eða kaldara móti. Ef framhaldið verður í kalda meðaltalinu þá verður árshitinn 5,16 stig, samkvæmt mínum útreikningum, sem þó er ekkert sérlega lélegt enda svipað meðalhitanum í Reykjavík á gömlu hlýju árunum sem margir eldri borgarar dásama. Verði meðalhitinn hinsvegar í hlýja 10 ára meðaltalinu mun árshitinn enda í 5,75 stigum sem er bara mjög gott. Alltaf er síðan möguleiki á eindregnum öfgum í aðra hvora áttina en best er að vera ekki að reikna mikið með því. Hófleg svartsýni á áframhaldandi hlýindi á þessu ári er þó alveg raunhæf og heilbrigð að mínu mati.

 

Staðan á bræðslumálum á norðurslóðum

Hafísbráðnun sumarsins er nú komin í fullan gang á Norður-Íshafinu og mun halda áfram fram í september þegar hinu árlega lágmarki í hafísútbreiðslu verður náð. Þegar ég "hitaði upp" fyrir bræðslusumarið fyrir mánuði þá gældi ég við þann möguleika að það yrði minni hafís þarna í norðri en áður hefur sést á vorum dögum. Einnig boðaði ég stöðuuppfærslu að mánuði liðnum sem er akkúrat það sem kemur hér.

Og hver er svo staðan? Er eitthvað óviðjafnanlegt í uppsiglingu? Eiginlega er ég ekki alveg eins viss um það og fyrir mánuði. Þrátt fyrir vísbendingar um þynnri og veiklulegri hafís en áður hefur sést, eftir mjög svo hlýjan vetur, þá hefur bráðnunin ekki farið neitt óvenjulega hratt af stað þótt vissulega sé fullur gangur á henni. Svo virðist sem hlýindunum í vetur hafi fylgt töluverð snjókoma á norðurslóðum sem dýrmætur tími hefur farið í að vinna á sem hefur sitt að segja upp á framhaldið. Nokkuð sólríkt hefur verið á Íshafinu en jafnframt án verulegra hlýinda úr suðri. Á línuriti frá bandarísku snjó- og hafísmiðstöðinni, NSIDC, má bera saman stöðuna við fyrri ár að eigin vali og hér eru það síðustu 10 ár sem eru til samanburðar. Sjálfur hef ég fiktað í litum og bætt við upplýsingum.

Dökkblái ferillin stendur fyrir 2017 og er útbreiðslan þann 20. júní mjög nálægt því sem hún var á sama tíma árin 2010, 2011, 2012 og 2016 þótt það sjáist ekki vel í kösinni. Öll önnur ár frá upphafi gervitunglamælinga 1979 eru ofar eða mun ofar. 2016 hefur nánast misst forystuna í minnstu hafísútbreiðslu á þessum tímapunkti eftir að hafa verið afgerandi lægst vikurnar á undan. Árið 2012, sem er núverandi handhafi sjálfs lágmarksmetsins mikla, er þarna komið í baráttuna eftir nokkuð víðfeðma vetrarútbreiðslu. Minni eigin spá, sem ég gerði fyrir mánuði, er þarna bætt við í ljósbláum lit og er sá ferill ögn neðar en raunveruleikinn segir til um núna þótt ekki muni mjög miklu. Raunar er nægur tími til að elta spána uppi ef aðstæður leyfa.

Til að skoða stöðuna nánar þá koma hér, eins og í síðasta yfirliti, tvö kort sem sýna dreifingu íssins og áætlaða þykkt, sem skiptir ekki litlu máli. Til vinstri er kort frá 18. júní 2016 og samskonar kort fyrir sama dag núna í ár, 2017.

Gulgræni liturinn á 2016-kortinu er til vitnis um rúmlega 3ja metra þykkan ís á allstóru svæði sem varla er að finna á 2017-kortinu hægra megin, og ætti að gefa árinu í ár nokkuð forskot að þessu leyti þótt ísinn núna sé almennt nokkuð þéttur og fastur fyrir þar sem hann er enn er til staðar. Sjá má þó að ísinn er farin að hörfa verulega undan ströndum Síberíu og opin svæði farin að myndast þar. Óvenju opið svæði er einnig núna inn af Beringssundi milli Alaska og Síberíu. Aftur á móti er meiri ís við Svalbarða og almennt norður af Atlantshafi enda hafði mikill ís leitað þangað í vetur. Spurning er hversu mikið hafísbreiðan á eftir að dragast saman á miðhluta Norður-Íshafsins en mestallur ís á jaðarsvæðum svo sem á Hudson-flóa og umhverfis Baffinsland á eftir að bráðna í sumar samkvæmt venju. Spurning er þó hvort norðvesturleiðin um Ameríku eigi eftir að opnast eins og stundum hefur gerst, en norðausturleiðin norður fyrir Rússland ætti þó að verða nokkuð greið þegar á líður.

Framhaldið ræðst svo auðvitað af veðrinu - og talandi um það þá gerist það núna eftir nokkuð hægviðrasama og bjarta tíð að stóreflis lægð er að koma sér fyrir nálægt norðurpólnum. Lægðir á þessum slóðum geta ýmist tafið fyrir bráðnun eða gert mikinn usla á ísbreiðunni. Með lægðum eykst skýjahula sem hindrar bráðnun á bjartasta tíma ársins. En sumarlægðum fylgir einnig rigning ef nógu hlýtt loft fylgir en staðsetningin núna er reyndar þannig að hlýtt loft frá suðlægari svæðum berst yfir Íshafið og herjar á ísinn. Ekki skiptir síður máli að stóraukin hreyfing kemst á ísbreiðuna með tilheyrandi öldugangi ef opin hafssvæði hafa myndast. Á kortinu hér má sjá hina miklu hringhreyfingu á ísnum vegna lægðarinnar sem spáð er að muni ríkja þarna og gera sitt í allnokkra daga að minnsta kosti, í samvinnu við hæðarsvæði nálægt norðurströndum Kanada. Þetta er staða sem ekki er hliðholl ísnum og veitir ekki af ef sumarið ætlar að vera með í botnbaráttunni.

Já það verður fróðlegt að fylgjast með þessu hafi maður áhuga á hafísmálum á annað borð og þá þakkar maður fyrir allar þær upplýsingar sem í boði eru á veraldarvefnum. Sjálfsagt er svo að taka stöðuna aftur eftir mánuð.

- - -

Kortin eru fengin héðan: https://www7320.nrlssc.navy.mil/hycomARC/arctic.html
Línurit og fróðleikur frá NSIDC: http://nsidc.org/arcticseaicenews/

Lifandi og látnir popparar

Öðru hvoru berast fréttir utan úr heimi að einhver af stórmennum poppsögunar falli frá. Sumir þeirra yfirgefa heiminn fyrir aldur fram á meðan aðrir ná að tóra fram á gamals aldur. Eins og gengur. Á síðasta ári var heldur meira brottfall í þessum hópi en í meðalári og má þar nefna menn eins og David Bowie, Prince, George Michael að ógleymdum Leonard Cohen. Allt náungar sem eru vel þekktir og hafa meira að segja tveir þeirra troðið upp í sjálfri Laugardalshöll. En það er önnur saga. Það sem ég vildi hinsvegar gera hér er að að taka saman hverjir af hinum frægu eru lífs og hverjir eru liðnir. Eru margir eftir? Jú þeir eru ýmsir þótt vissulega sé margir farnir. Hér kemur fyrst upptalning á helstu, poppurum, rokkurum, pönkurum, röppurum o.fl sem ég tel vera meðal þeirra helstu og eru enn á lífi. Alls 80 aðilar, raðaðir eftir fæðingarári í sviga. Auðvitað eru ýmsir ónefndir þótt frægir séu og verður bara að hafa það. Það komast ekki allir í höllina. Sumir eru líka of ungir. Sá yngsti fær að vera með að því hann er svo mikill Íslandsvinur.

Lifandi:
Fats Domino (1928), Little Richard (1932), Willie Nelson (1933), Jerry Lee Lewis (1935), Dusty Springfield (1939), Tina Turner (1939), Dionne Warwick (1940), Ringo Starr (1940), Joan Baez (1941), Bob Dylan (1941), Joan Baez (1941), Paul Simon (1941), Aretha Franklin (1942), Barbra Streisand (1942), Brian Wilson (1942), Paul McCartney (1942), Mick Jagger (1943), Keith Richards (1943), Diana Ross (1944), Jon Anderson (1944), Ray Davis (1944), Brian Ferry (1945), Neil Young (1945), Debbie Harry (1945), Eric Clapton (1945), Ian Gillan (1945), Rod Steward (1945), Van Morrison (1945), Barry Gibb (1946), ABBA (1945, 1945, 1946, 1950), David Gilmore (1946), Patty Smith (1946), Syd Barret (1946), Elton John (1947), Carlos Santana (1947), Jeff Lynne (1947), Cat Stevens (1948), Robert Plant (1948), Donna Summer (1948), Ozzy Osborne (1948), Billy Joel (1949), Bruce Springsteen (1949), Mark Knopfler (1949), Tom Waits (1949), Peter Gabriel (1950), Stevie Wonder (1950), Phil Collins (1951), Sting (1951), David Byrne (1952), Elvis Costello (1954), David Le Roth (1954), Johnny Rotten (1956), Bruce Dickinsson (1958), Simon Le Bon (1958), Madonna (1958), Morrissey (1959), Bono (1960), Axl Rose (1962), Jon Bon Jovi (1962), Lenny Kravitz (1964), Celine Dion (1968), Thom York (1968), Jay Z (1969), Mariah Carrey (1969 eða 1970), Snoop Dogg (1971), Eminem (1972), Liam Gallagher (1972), Robbie Williams (1974), 50 Cent (1975), Britney Spears (1981), Beyonce (1981), Justin Timberlake (1981), Justin Bieber (1994).

- - - -

Hér á eftir koma svo þeir helstu sem eru ekki lengur á meðal vor en lifa áfram í sínum verkum. Alls 40 aðilar. Talan á eftir sviga segir til um aldurinn er þeir létust. Meðalaldurinn er kannski ekki hár en aldurstalan sem kemur afgerandi oftast fyrir er 27, sem þykir sérstakt.

Látnir:
Woody Guthrie (1912-1967) 55, Billy Holiday (1915-1959) 44, Frank Sinatra (1915-1998) 83, Dean Martin (1917-1995) 78, Nat King Cole (1919-1965) 45, Hank Williams (1923-1953) 29, Bill Haley (1925-1981) 56, B.B. King (1925-2015) 90, Chuck Berry (1927-2017) 90, Serge Gainsbourg (1928-1991) 63, Ray Charles (1930-2004) 73, Johnny Cash (1932-2003) 71, James Brown (1933-2006) 73, Leonard Cohen (1934-2016) 82, Elvis Presley (1935-1977) 42, Buddy Holly (1936-1959) 23, Roy Orbison (1936-1988) 52, Marvin Gaye (1939-1984) 44, Dusty Springfield (1939-1999) 59, John Lennon (1940-1980) 40, Frank Zappa (1940-1993) 53, Otis Redding (1941-1967) 26, Jimi Hendrix (1942-1970) 27, Lou Reed (1942-2013) 71, Janis Joplin (1943-1970) 27, Jim Morrison (1943-1971) 27, George Harrison (1943-2001) 58, Bob Marley (1945-1981) 36, Freddy Mercury (1946-1991) 45, David Bowie (1947-2016) 69, Maurice Gibb (1949-2003) 53, Robin Gibb (1949-2012) 62, Joe Strummer (1952-2002) 50, Michael Jackson (1958-2009) 50, Prince (1958-2016) 57, George Michael (1963-2016) 53, Whitney Houston (1963-2012) 48, Chris Cornell (1964-2017) 52, Kurt Cobain (1967-1994) 27, Amy Winehouse (1983-2011) 27.

- - - -

Á eftir þessu öllu saman er ekki hægt annað en að fá almennilega Músík. Fyrir valinu er tónleikasýnishorn frá árinu 1976 með Bruce Springsteen sem þarna er alveg sprelllifandi eins og í dag. Með honum á sviði er hið stórgóða E-Street band með mörgum snillingum innanborðs þótt þeir komist ekki í flokk hinna allra frægustu. Ég nefni þar sérstaklega saxófónleikarann Clarence Clemons sem því miður er fallinn frá. Sá náungi setti sterkan svip á bandið og var mikill vinur Bruce sem kallaði hann ávallt "The Big Man". Það má tileinka honum þetta sýnishorn. Lagið er klassískt, Twist and Shout, sem ýmsir hafa spreytt sig á, en upphaflega var lagið vinsælt með The Isley Brothers árið 1962. Mikið rokk, en þó með hægum "Slow Rocking" millikafla. Mjög gott.

Hitað upp fyrir bræðslusumarið (óviðjafnanlega?)

Sumarið er framundan á norðurslóðum með tilheyrandi bráðnun á ísbreiðunni. Miðað við hvernig liðinn vetur hefur verið þá finnst mér alveg óhætt að gæla við þann möguleika að minni hafís verði þar í lok sumars en áður hefur sést á vorum dögum. Það sem helst skiptir máli er að nýliðinn vetur var óvenju hlýr þarna upp frá sem þýðir að hafísinn náði ekki að þykkna eins mikið og hann gerir venjulega yfir vetrartímann. Í samræmi við það þá hefur útbreiðsla hafíssins verið með allra minnsta móti í allan vetur. Staðan í fyrravor gaf reyndar einnig vissar væntingar um að sumarið 2016 gæti orðið einstakt bræðslusumar. Lágmarksútbreiðslan í fyrra setti þegar til kom engin met en var þó í 2.-3. sæti ásamt árinu 2007 og ógnaði ekki lágmarksmetinu frá árinu 2012. Nú er hinsvegar spurning hvað gerist. Er komið að nýju metári og munum við sjá íslausan Norðurpól á 90°N? Áður en lengra er haldið kemur hér línurit yfir hafísútbreiðslu, frá Bandarísku snjó og hafísmiðstöðinni með smá tilfærslum frá mér.

Á línuritinu sést hvernig útbreiðsla íssins á norðurslóðum er þessa dagana miðað við 10 árin á undan ásamt meðalútbreiðslu áranna 1981-2010. Dökkblái ferillinn stendur fyrir árið 2017. Útbreiðslan núna er með minna móti samkvæmt þessu en þó ekki einstök. 2016 ferillinn var afgerandi lægstur í maí og hélt þeirri forystu fram í júní þegar draga tók úr bráðnuninni. Árið 2012 er táknað með grænni brotalínu og kemur vel fram hversu afgerandi lágmarkmetið frá því ári er, þrátt fyrir að vetrarútbreiðslan hafi þá verið talsverð. Sjálfur hef ég svo bætt við myndina blárri línu sem er mín tillaga eða spádómur um það hvernig málin gætu þróast í sumar. Sjálfsagt nokkuð glannalegt því greinilega er ég að tala um mestu bráðnun, eða lægsta lágmarki, sem sést hefur á vorum dögum, og ég leyfi mér það enda er ég bara heimilislegur áhugamaður á þessu sviði.

En sjáum nú til, eitthvað gæti gæti ég haft fyrir mér í þessu. Það er ekki bara hlýr vetur sem spilar inn í því dreifing íssins skiptir líka máli. Til að skoða þykktardreifingu íssins eru kortin frá Bandaríska sjóhernum afar skýr og góð, og vonandi eitthvað að marka þau. Hér að neðan ber ég saman tvö slík kort, annarsvegar frá maí 2017 og hinsvegar maí 2016.

Á kortinu frá því í fyrra sést stór rauðgul skella með allt að 4ra metra þykkum ís á hafsvæði norður af Kanada og Alaska. Enga slíka þykkt er hinsvegar að finna á kortinu í nú ár nema mjóa rönd norður af Kanadísku heimskautaeyjunum og Grænlandi. Ísinn núna er einnig mjög þunnur norður af Síberíu eins og fjólublái liturinn er til vitnis um. Hinsvegar er meiri og þykkari ís að finna nú í ár við Svalbarða og þar um kring. Þetta skiptir allt máli upp á framhaldið og er til vitnis um að ísinn hefur í vetur verið að leita í áttina að Atlantshafinu þar sem hann mætir hlýrri sjó. Aukin útbreiðsla þar er því alls ekkert heilbrigðismerki enda á ísinn við Svalbarða ekki afturkvæmt í ísmassann í norðri. Talsvert streymi af sæmilega þykkum ís virðist líka vera suður með Grænlandi og þar bíður hans heldur ekkert annað en að bráðna í sumar.

Það sem gerist á næstu vikum og mánuðum er að ísinn mun að venju hörfa nokkuð örugglega þarna í Norður-Íshafinu. Opið haf er þegar farið að éta sig inn um þunnan ís frá Beringssundi milli Alaska og Síberíu og stutt er í opnanir á svæðum norður af Síberíu. Ísinn á Hudson-flóa mun hverfa að venju sem og allur ísinn kringum Baffinsland og vestur af Grænlandi. Hvernig staðan verður svo í september í ár mun koma í ljós. Á kortunum hér að neðan eru borin saman septemberlágmörk ársins 2016 og metársins 2012 sem var raunar alveg einstakt bræðslusumar. Ég veit það ekki. Kannski er fullsnemmt að vera að spá nýju meti, en sjáum til. Ætli maður taki ekki stöðuna aftur eftir mánuð.

- - -

Þykktarkortin eru fengin héðan: https://www7320.nrlssc.navy.mil/hycomARC/arctic.html
Línurit og fróðleikur frá NSIDC: http://nsidc.org/arcticseaicenews/

 

Stóra snjódagamyndin 1986-2017

Enn einn veturinn er nú endanlega að baki og senn fara grundirnar að gróa. Þar með er líka komið að einu af vorverkunum hér á þessari síðu sem er að birta nýja útgáfu af stóru snjódagamyndinni sem á að sýna hvenær snjór hefur verið á jörðu í höfuðborginni. Myndin er unnin upp úr mínum eigin prívatskráningum sem hófust árið 1986 og er þetta því 31. veturinn sem hefur verið færður til bókar. Hver lárétt lína stendur fyrir einn vetur samkvæmt ártölum vinstra megin en tölurnar hægra megin sýna samanlagðan fjölda hvítra daga. Matsatriði getur verið hvenær jörð er hvít en viðmiðunin er a.m.k. helmingssnjóhula í mínum garði undir miðnætti. Nánari útlistanir eru undir myndinni.

Eins og sést á tölunum hægra megin þá voru flestir hvítir dagar veturinn 1994-95 en fæstir voru þeir veturinn 2012-13. Á liðnum vetri voru hvítir dagar 47 talsins sem er með minna móti miðað við meðaltalið sem eru 73 dagar á vetri. Þeir vetur sem náð hafa 100 hvítum dögum komu allir fyrir aldamót en mjög litlu munaði þó veturna tvo 2014-15 og 2015-16.

Það var frekar löng bið eftir fyrsta hvíta deginum á síðasta vetri enda var haustið hlýtt og veturinn lengst af einnig. Snjórinn var því yfirleitt ekki mikill og staldraði stutt við þegar hann lét sjá sig. Undantekningin á snjóléttum vetri var ofursnjókoman aðfararnótt 26. febrúar sem skilaði 51 cm snjódýpt sem er það mesta sem mælst hefur í Reykjavík í febrúar og næst mesta snjódýpt sem yfirleitt hefur mælst í borginni. Þessi mikli snjór lét smám saman undan síga og í lok dags þann 11. mars skrái ég auða jörð á ný. Eitthvað lítilræði snjóaði eftir þetta og örlaði á hvítri jörð síðustu dagana í apríl þótt ekki dygði það til að rata í skráningarbókina, sem eins og fyrr segir miðar við garðinn heima vestarlega í borginni.

Allt á kafi í garðinum heima að morgni hins 26. febrúar 2017.

Veðrið á sumardaginn fyrsta 1987-2017

Ég hef tekið hér saman létt yfirlit yfir veðrið sumardaginn fyrsta í Reykjavík allt frá árinu 1987 sem byggist á mínum eigin skráningum og á að lýsa einkennisveðrinu yfir daginn. Sumardagurinn fyrsti er alltaf á fimmtudegi á tímabilinu 19.-25. apríl þegar enn er allra veðra von, eins og við höfum reynslu af, en sérstaklega er það hitastigið sem gjarnan á erfitt með að ákveða hvaða árstíð það vill tilheyra. Eins og sést á töflunni er þó yfirleitt nokkuð sólríkt á þessum árstíðaskiptum og að sama skapi þurrt. Köldustu dagarnir dóla sér nálægt frostmarkinu og þeir hlýjustu vippa sér yfir 10 stigin eins og ekkert sé. Engin regla er í vindafarinu fremur en endranær en það má nefna að hægviðrasamir dagar eru þarna táknaðir með hlykkjóttri pílu úr viðkomandi vindátt og tvöföld píla er vindur af tvíefldum styrk. Síðasti dálkurinn er einkunn dagsins á skalanum 0-8, fengin með ákveðnu kerfi sem ég nenni ekki að útskýra nema ef einhver spyr. Eini sumardagurinn fyrsti sem fær fullt hús stiga er árið 2004 og gerir það með miklum glans. Ekki þurfti þó að kvarta árin 1996, 2001 og 2007 þótt sá síðastnefndi hafi verið í svalara lagi. Það stefnir reyndar ekki í mikið sumarveður að þessu sinni á þessum annars ágæta degi. Hefðbundin veðurbókarskráning mun fara fram í lok dags, en ég er þó að hugsa um að bæta við skráningu dagsins eftir kvöldmat.

Skráning dagsins er nú komin inn og óhætt að segja að veðrið hafi verið afar fjölbreytt. Bjart var með köflum og stöku él. Hitinn fór í 4 stig í sólinni en kólnaði á meðan élin gengu yfir. Vindur nokkuð sterkur úr vestri fyrri partinn en lægði heldur er leið á daginn. Veðureinkunn dagsins er 3 stig, þar af tvö stig fyrir veðurþáttinn og eitt stig fyrir hitann. Ekkert fyrir vindinn.

Hvernig kemur Esjan undan vetri? Myndasyrpa.

Samkvæmt venju er nú komið að hinum árlega samanburði á snjóalögum í Esju sem felst í því að taka mynd af Esjunni fyrstu vikuna í apríl þegar skyggni leyfir og bera saman við sambærilegar myndir fyrri ára. Fyrsta myndin var tekin árið 2006 og eru myndirnar því orðnar 12 talsins og koma allar hér á eftir í öfugri tímaröð ásamt upplýsingum hvort og þá hvenær allur snjór hefur horfið úr Esjuhlíðum.

Undanfarin fjögur sumur hefur Esjan ekki náð að hreinsa af sér alla snjóskafla frá borginni séð og hefur reyndar verið nokkuð fjarri því síðustu tvö sumur. Allnokkrir skaflar lifðu sumarið 2015 og þá sérstaklega skaflinn langi ofan Gunnlaugssakarðs sem einnig lifði góðu lífi í fyrrahaust. Það út af fyrir sig minnkar líkurnar á að Esjan nái að verða alveg snjólaus í ár því undir snjóalögum þessa vetrar lúrir hinn þrautseigi skafl með sínu tveggja ára hjarni. Að öðru leyti má segja að fannir Esju séu frekar fínflekkóttar að þessu sinni með smásköflum langt niður eftir hlíðum og má búast við að metsnjókoman seint í febrúar eigi þar drjúgan þátt. Esjan var því ekkert sérstaklega snjólítil þennan fyrsta dag aprílmánaðar þrátt fyrir hlýjan vetur að meðallagi - úrkomumynstrið og ýmis fínleg veðurfarsleg atriði skipta þar ekki síður máli. En hér eru myndirnar:

Herðubreiðareldar?

Öðru hvoru erum við áminnt um möguleg eldgos í hinum og þessum eldstöðvum en allur gangur er þó á því hvort eitthvað gerist. Aðdragandi eldgosa er afar mislangur og fer það eftir eldstöðvum. Hekla gýs nánast fyrirvaralaust á meðan aðrar eldstöðvar þurfa vinna í sínum málum árum eða áratugum saman áður en það brestur á með gosi. Biðin eftir gosi í Kötlu virðist engan enda ætla að taka og þótt hún hafi lengi verið talin einn líklegasti kandídatinn fyrir næsta gos þá skjótast sífellt aðrar eldstöðvar fram fyrir með sprækum gosum. Í takt við það þá hefur talsverður óstöðugleiki verið á litlu svæði rétt við Herðubreið undanfarna daga og náði hrinan vissu hámarki nú í morgun 18. mars með skjálfta upp á nálægt þremur á Righter.

Við vitum auðvitað ekkert hvort þessir skjálftar þarna við Herðubreið þýði að gos sé yfirvofandi á næstunni eða ekki. Raunar hafa verið skjálftar á þessum slóðum árum saman með mislöngum hléum. Sennilega má tengja þetta við mikla smáskjálftavirkni sem hófst við Upptyppingar lítið eitt austar fyrir nálægt 20 árum. Sú virkni átti eftir að færast að Álftanesdyngju og aftur til baka en virðist nú hafa fundið sér góðan afmarkaðan stað rétt suðaustan við Herðubreið. Svona virkni þykir vera til merkis um að einhver kvika sé á ferðinni þarna í undirheimunum en hafi ekki fundið sér leið til yfirborðs. Fyrirstaða virðist vera til staðar í jarðskorpunni á um 3-4 kílómetra dýpi en flestallir skjálftarnir eiga stað þar fyrir neðan og niður á allt að 10 km dýpi.

Eins og jarðfræðingar benda stundum á, þá nær bara takmarkaður hluti kviku til yfirborðs yfirleitt, en megnið af kvikunni storknar undir yfirborði án nokkurra frekari atburða. Það gæti vissulega átt við þarna við Herðubreið. En ef við erum áhugasöm fyrir sakleysislegu hálendisgosi, jafnvel túristagosi, þá gæti þetta alveg verið staðurinn. Líklegast er að um dyngjugos yrði að ræða og þá myndi myndast svokölluð dyngja eins og algengt er á þessum slóðum. Slík gos einkennast af hægu þunnu hraunrennsli á afmörkuðum stað (kannski þó sprungugos í upphafi) og getur staðið langtímum saman samanber gosið endalausa á Hawaii. Þetta væri því ekki kröftugt sprungugos eins og það sem kom upp í Holuhrauni en kvikan þar var ættuð úr kvikuþró hinnar miklu megineldstöðvar Bárðarbungu. Tengsl gætu þó verið þarna á milli, t.d vegna gliðnunar sem átti sér stað vegna Bárðarbungu. Undir Herðubreið er hinsvegar engin kvikuþró. Kvikan sem þar er undir kemur fersk beint úr iðrum jarðar án þess að hafa þróast í kvikuhólfi. Lengd gossins fer þá eftir því hversu gott jafnvægi er til staðar í því sem berst djúpt að neðan og upp til yfirborðs.

Annars borgar sig að segja sem minnst um óorðna atburði sem ekki er einu sinni víst að séu yfirvofandi. Hitt er þó víst að þarna mun gjósa að lokum. Kvika mun halda áfram að leita upp þarna vegna nálægðar við heita reitinn og landið mun halda áfram að gliðna vegna flekahreyfinga. Þar sem þetta tvennt fer saman verða óhjákvæmilega eldgos öðru hvoru því kvikan mun alltaf finna sér leið að lokum um þær sprungur og veikleika sem gliðnunin skapar. Meðfylgjandi myndir eru skjáskot af vef Veðurstofunnar.