Hversu gott var Reykjavíkursumarið 2014?

Nú eru aðal-sumarmánuðirnir að baki og landsmenn sjálfsagt missáttir við sitt sumarveður eftir því hvar á landinu þeir búa. Hér í Reykjavík var talsvert kvartað yfir veðri langt fram eftir sumri og sjálfsagt ekki að ástæðulausu en það rættist talsvert úr málum í ágúst. Sjálfsagt hafa viðmiðanir um það hvað telst gott sumar eitthvað breyst eftir nokkur góð sumur í röð undanfarin ár þar til kom að sumrinu í fyrra sem var eiginlega afleitt í alla staði. En hvað telst gott sumar og hvernig kom sumarið 2014 út?

Árið 1986 fór ég að skrá niður veðrið í Reykjavík get því borið saman einstök ár veðurfarslega séð. Eins og ég hef minnst á áður er innifalið í þessum skráningum, einkunnakerfi sem byggist á veðurþáttunum fjórum: sólskini, úrkomu, vindi og hita. Hver þessara fjögurra veðurþátta leggja 0-2 stig til einkunnar dagsins sem þannig getur verið á bilinu 0-8 stig. Mánaðareinkunn reiknast svo út frá meðaltali allra daga og með sömu aðferð má reikna út meðaleinkunn heilu sumranna.
Niðurstöðuna má sjá á eftirfarandi súluriti þar sem sjá má að nýliðið sumar í Reykjavík fær einkunnina 4,73 sem er nánast í meðallagi tímabilsins. Hæstu einkunn fær sumarið 2009: 5,37 en sumarið 1989 er það lakasta með 4,10 stig. Niðurstöðum má taka með vissum fyrirvara enda miðast einkunnir bara við mitt skráningarkerfi. En hér er myndin:

Hér kemur mjög stuttaraleg lýsing á öllum sumrum frá árinu 1986. Tek fram að aðallega er miðað við mitt heimapláss, Reykjavík, nema annað sé tekið fram:

1986 4,46 Júní var dimmur, kaldur og blautur suðvestanlands en júlí og ágúst öllu betri.
1987 4,73 Sólríkt og þurrt í júní og ágúst, en júlí var sólarlítill og blautur.
1988 4,30 Afar slæmur júnímánuður og einn sá sólarminnsti í Reykjavík. Júlí var ágætur en ágúst ekkert sérstakur. Óvenjumikið þrumuveður suðvestanlands þann 10. júlí.
1989 4,10 Að þessu sinni var það júlí sem brást algerlega og var sá sólarminnsti sem mælst hefur í Reykjavík auk þess að vera kaldur. Júní og ágúst voru einnig frekar svalir er skárri að öðru leyti.
1990 4,50 Lítið eftirminnilegt sumar sem var í slöku meðallagi. Reykjavíkurhitinn júlí var þó sá hæsti í 22 ár.
1991 4,93 Júní var sérstaklega sólríkur og á eftir fylgdi heitasti júlímánuður sem komið hefur í Reykjavík og voru slegin hitamet víða um land. Í mikilli hitabylgju náði hitinn 23,2 stigum í borginni þann 9. júlí en sá mánuður varð hlýjastur allra mánaða í Reykjavík 13,0 gráður.  
1992 4,37 Sumarið var ekkert sérstakt og var nokkuð kalt. Eftirminnilegast er kuldakastið um Jónsmessuna í annars mjög köldum júnímánuði, þá snjóaði fyrir norðan og einnig til fjalla sv-lands.
1993 4,70 Ágætt tíðarfar en besta veðrið var í júlí. Þá var mjög bjart og þurrt í Reykjavík en kalt fyrir norðan.
1994 4,80 Sumarið var sæmilegt með köldum júnímánuði en júlí var frekar hlýr.
1995 4,33 Sumarið ekki gott nema hvað júlí var ágætur. Ágúst var mjög þungbúinn.
1996 4,63 Fátt eftirminnilegt þetta sumar. Ágúst var mjög dapur í Reykjavík en góður kafli kom um miðjan júlí.
1997 4,80 Sumarið var þurrt og bjart framan af en júlí og ágúst ollu vonbrigðum SV-lands.
1998 4,93 Sumarið var gott í heildina. Júnímánuður var bjartur og þurr og var ásamt ágúst sá hlýjasti í mörg ár.
1999 4,60 Sumarið var frekar blautt þar til í ágúst, en þá var bjart og hlýtt.
2000 4,77 Ágætt sumar með köflum en mjög sólríkt og þurrt var fyrir norðan og austan.
2001 4,70 Sumarið var ágætt í heildina þó lítið væri um hlýja daga.
2002 4,57 Af sumarmánuðunum var júní að þessu sinni sá hlýjasti, hæst komst þá hitinn í 22 stig sem er hitamet fyrir júní í Rvík. Sumarið þótti ekkert sérstakt en var nokkuð milt.
2003 4,80 Júní og ágúst urðu hlýrri en nokkru sinni í Reykjavík enda var sumarið það hlýjasta sem mælst hafði í borginni sem og víða um land. Nokkuð rigndi þó með köflum.
2004 5,13 Sumarið var bæði hlýtt og sólríkt. Í ágúst gerði mikla hitabylgju SV-lands þar sem hitinn fór yfir 20 stig í borginni fjóra daga í röð, nýtt hitamet í Reykjavík var þá sett í Reykjavík 24,8°.
2005 4,73 Sumarið var sæmilegt fyrir utan þungbúinn og svalan kafla í júlí.
2006 4,47 Sumarið var þungbúið og blautt suðvestanlands framan af en rættist heldur úr því er á leið.
2007 5,13 Sumarið var yfirleitt hlýtt og þurrt og mjög gott um mest allt land. Í Reykjavík var júlímánuður sá næst hlýjasti frá upphafi.
2008 4,90 Afar sólríkur og þurr júnímanaður en síðan köflóttara, mjög rigningarsamt í lok ágúst. Aftur var slegið hitamet í Reykjavík í hitabylgju undir lok júlí þegar hitinn komst í 25,7°.
2009 5,37 Mjög gott sumar sunnan og vestanlands, sérstaklega júlímánuður sem var sá þurrasti í Reykjavík síðan 1889 og sjálfsagt einn af bestu veðurmánuðum sem komið hafa í Reykjavík.
2010 5,13 Eitt hlýjasta sumar í Reykjavík. Júní var sá hlýjasti frá upphafi, júlí jafnaði metið frá 1991 og ágúst með þeim hlýjustu. Aldrei var þó um að ræða verulega hitabylgju.
2011 5,03 Sumarið byrjaði heldur kuldalega, sérstaklega norðaustanlands. Annars yfirleitt bjart og þurrt suðvestanlands.
2012 5,33 Mjög gott sumar víðast hvar. Sólríkt, þurrt og hlýtt. Óvenjudjúp sumarlægð kom suður að landi 22. júlí.
2013 4,37 Mikið bakslag í veðurgæðum sunnan- og vestanlands. Ágætis kafli seinni hlutann í júlí bjargaði þó miklu.
2014 4,73 Sæmilegt sumar þrátt fyrir vætu og fáa sólardaga fram yfir mitt sumar. Júní var með þeim allra hlýjustu en jafnframt einn sá alblautasti. Ágúst nokkuð góður en endaði með óveðri í lok mánaðar.

- - - -
Þar höfum við það. Einhverjum gæti fundist það nokkuð rausnarlegt hjá mér að gefa sumarveðrinu í Reykjavík meðalgóða einkunn eftir allt sólarleysið og rigninguna en þetta er bara það sem kemur út úr einkunnakerfinu. Einkunn sumarsins er nokkuð undir meðaltali 10 áranna á undan (4,96) en hafa má í huga að með í reikningnum eru talsvert kaldari og lakari sumur frá fyrri hluta tímabilsins. Þetta var hlýtt sumar og ofar meðalhita síðustu 10 ára í borginni þótt kviksalifrið á Veðurstofunni hafi ekki alveg náð 20 stigum. Fólk er kröfuharðara á veður um hásumarið í júlí og fram að Verslunarmannahelgi en bestu veður sumarsins að þessu sinni voru eiginlega utan þess tíma. En hvað sem öllu líður þá var þetta nokkuð skárra en í fyrra.

 

Hliðarskot frá Bárðarbungu yfir í Öskjukerfið?

Út frá því sem maður hefur lesið og lært um eldvirkni hér á Íslandi þá skiptast eldstöðvarnar í svokölluð eldstöðvakerfi sem raðast eftir gliðnunarbeltum landsins. Hvert þessara kerfa eru að mestu sjálfstæðar einingar. Á hinum eldri og þroskaðri kerfum eru megineldstöðvar með kvikuþróm sem fóðra sprungureinar sem liggja út frá þeim. Á suðurhelmingi landsins hafa kerfin SV-NA stefnu en á Norðurlandi er sprungustefnan N-S.

Myndin hér til hliðar er hluti myndar sem tekin er af vef Vatnajökulsþjóðgarðs og sýnir legu eldstöðvakerfana fyrir miðju landsins. Við sjáum að sprungukerfi Bárðarbungu liggur í NNA-átt frá megineldstöðinni og endar vestan megin við Öskjukerfið en það teygir sig hinsvegar í SSV-átt og endar í Dyngjujökli í suðri einmitt þar sem kvikan hefur leitað og skjálftarnir hafa verið flestir upp á síðkastið.

Ef þetta er svona mætti spyrja hvers vegna hleypur kvikan úr Bárðarbungu ekki í norð-norðaustur eins og hún ætti að gera - nú eða í suðvestur? Ekki veit ég svarið við þessu en það er þó ekki annað að sjá en að kvikan hafi farið rækilega út af sporinu.

Þetta sést betur á næstu mynd sem tekin er af vef Veðurstofunnar undir lok dags 24. ágúst. Þarna eru eldstöðvakerfin lituð með gulum tón hvert um sig. Öskjukerfið gengur inn í myndina að ofanverðu og þangað leita skjálftarnir og þar með kvikan. Nýjustu skjálftarnir eru rauðir en þeir elstu bláir.

Útfrá elstu skjálftunum þá virðist kvikan upphaflega hafa reynt tvær útgönguleiðir frá kvikuþró Bárðarbunguöskjunnar. Útrásin eftir sprungurein kerfisins í norð-norðaustur virðist ekki hafa tekist. Öðru máli gegnir með hliðarskotið í aust-suðaustur, þvert á stefnu Bárðarbungukerfisins. Sú útrás opnaði mjög fljótlega, leið inn í næsta sprungusveim sem tilheyrir Öskjukerfinu og því má líta á þetta sem algert hliðarspor af hálfu kvikunnar og má jafnvel tala um ranga kviku í vitlausu eldstöðvakerfi. Með því að svindla sér inn svona öfugu megin er kvikan líka að stefna í öfuga átt miðað við það sem kvika í viðkomandi eldstöðvakerfi ætti að gera. Hvort þetta auki eða minnki líkurnar á því að kvikan komi upp veit ég ekki en eitthvað var hann Haraldur Sig. að nefna að skjálftarnir væru farnir að mælast á meira dýpi en áður. Skýringin á því gæti verið sú að kvikan sé komin úr einu eldstöðvakerfinu yfir í annað sem tekur vel á móti og gefur kvikunni færi á að láta fara vel um sig, djúpt í iðrum jarðar á nýjan leik.

Þannig hljóða leikmannaþankar mínir þessa stundina. Hvað verður í framhaldinu veit ég ekki. Kannski verður bara farið að gjósa þegar þú lesandi góður sérð þetta.

Flogið yfir Dyngjujökul

Á meðan beðið er eftir gosinu, sem kannski kemur ekki, er alveg tilvalið að skoða gervitunglamynd af Dyngjujökli í boði skelfir.is. Á þeim vef má sjá alla nýjustu jarðskjálftana og hægt að fylgjast með þegar nýir skjálftar bætast við ásamt upplýsingum um stærð þeirra og dýpt. Kortagrunnurinn er frá Google en upplýsingar gögn er frá Veðurstofunni að mér skilst. Um daginn er ég lá yfir þessu datt mér í hug að súmma dálítið nær jökulsporðinum til að skoða aðstæður og kom þá eitt dálítið óvænt í ljós.

Fyrst kemur hér yfirlitsmynd með nokkuð víðu sjónarhorni.

 

Við fikrum okkur mun nær dökkum jökulsporðinum og fara þá ýmis smáatriði að skýrast betur. Ekkert óvenjulegt þó að sjá en vakin er athygli á litlum hvítum bletti rétt innan við jökulsporð fyrir miðri mynd.

 

Hér erum við komin öllu neðar og punkturinn á efri myndinni er ekki lengur punktur heldur …

 

… farþegaþota á flugi. Liturinn á vélinni er þó eitthvað á skjön sem gæti skýrst af ljósbroti.

 

- - - -

Það er svo sem ekkert óvenjulegt að farþegaþotur séu á sveimi yfir landinu enda landið í þjóðleið milli heimsálfa. Þetta er samt frekar óvenjulegt sjónarhorn á flugvél á flugi ekki síst úr þessari miklu hæð. Það má gera ráð fyrir að gervitunglið sem myndaði landið sé í 600-1000 km hæð eða allt að 100 sinnum meiri hæð en flugvélin sem þýðir að flugvélin er nokkurn vegin í raunstærð miðað við yfirborð landsins. Kannski verður lítið um flugumferð þarna á næstunni en það má þó nefna að væntanlega er vélin löngu flogin hjá enda gæti gervitunglamyndin verið nokkurra ára gömul.

 

Sprengigos eða sprungugos?

Atburðirnir við Bárðarbungu kalla fram ýmsar vangaveltur um framhaldið. Samkvæmt því sem jarðafræðingar hafa talað um þá er um að ræða uppsöfnun kviku í grunnu kvikuhólfi undir öskjunni sem er miðja þessa stóra eldstöðvarkerfis. Eins og staðan er nú þá virðast kvikuhreyfingar og skjálftar helst vera austur af Bárðarbunguöskjunni og í norðaustri við brún Dyngjujökuls sem eykur líkurnar á sprunguosi undir jökli sem leiddi af sér að bræðsluvatn flæddi norður í vatnasvið Jökulsár á Fjöllum með tilheyrandi afleiðingum. Gos í og við öskjuna ætti hinsvegar að leiða af sér sprengigos með talsverðu öskufalli auk vatnsbráðnunar og hlaups.

Nú veit maður ekki hvort eitthvað verði úr þessu yfirleitt. Þetta gæti vissulega verið fyrirboði mikilla eldsumbrota þá og þegar, en gæti líka lognast út af. Einnig gæti þetta verið upptaktur að umbrotum sem ná upp á yfirborð síðar, jafnvel eftir allnokkur ár. Það má kannski líkja þessu við bólu sem annaðhvort springur eða hjaðnar með tímanum. Ef hún springur núna alveg á næstunni þá má helst gera ráð fyrir að gosið komi upp þar sem skjálftavirkin er mest þ.e. á jöklinum sjálfum en ekki inni í sjálfri öskjunni. Mér skilst að gos séu í raun sjaldgæf innan Bárðarbunguöskjunnar þótt stór sé. Kvikan kemur vissulega neðan úr undirdjúpunum innan öskjunnar en leitar til hliðar vegna þrýstings ofanfrá. Jökulfargið ofaná öskjunni gæti þar átt sinn þátt.

Það má líka velta annarskonar atburðum fyrir sér. Eldstöðvakerfi Bárðarbungu er mjög stórt. Útfrá öskjunni þar sem kvikan kemur upp úr undirdjúpunum, ganga sprungukerfi aðallega til suðvesturs og norðausturs. Sprungukerfið til suðvesturs er sérlega langt og nær langleiðina að Landmannalaugum. Á þessari suðvestursprungu hafa orðið mikil hraun- og öskugos, t.d. í Vatnaöldum um 870 þegar hið svokallaða landnámslag myndaðist. Mjög stórt gos varð einnig við Veiðivötn 1480 sem olli gjóskufalli um hálft landið. Öskufallið orsakaðist af samspili elds og vatns sem þarna er víða að finna á vatnasviði Tungnaár. Þessi gos eru mun nær okkur í tíma en stórgosið fyrir um 8500 árum þegar Þórsárhraunið mikla rann í sjó fram við Suðurland. Hráefnið í þessi miklu sprungugos fyrri tíma kom frá Bárðarbungu og þá sennilega eftir svipaða upphafsfasa í öskjunni og við erum að sjá nú. Samskonar tilfærsla á kviku í gegnum sprungukerfi megineldstöðva hefur einnig átt sér stað í Skaftáreldum þar sem upptökin voru undir megineldstöðinni við Grímsvötn og í Eldgjárgosinu 934 en sú kvika átti rætur sína í Kötlukerfinu.
Stórt sprungugos á löngu sprungunni suðvestur af Bárðarbungu væri auðvitað mikill atburður ekki síst nú á dögum þegar búið að raða þar upp vatnsaflsvirkjunum og uppistöðulónum.

Miðað við hegðun jarðskorpunnar nú, mætti sennilega frekar veðja á atburði austur eða norðaustur af Bárðarbungu með tilheyrandi flóðum í Jökulsá á Fjöllum eða sprungugosi með hraunrennsli norður af jökli. Ef hinsvegar ekkert gerist á næstunni þá er aldrei að vita. Kvikan sem safnast hefur í kvikuhólfið þarf kannski ekkert endilega að leita út og upp þar sem óróinn er mestur í þessum upphafsfasa. Þetta gæti hinsvegar verið byrjunin á áralöngu ferli svipað og í Kröflueldum á sínum tíma. Allt eldstöðvarkerfið væri þá inni í myndinni og ómögulegt að segja hvar á því, atburðirnir verða, það er að segja ef einhverjir atburðir verða yfirleitt.

Eða það held ég allavega, án þess að vita það.

 

Punktaferð

Stundum þarf dálítið að leggja á sig til að sinna sérviskulegum áhugamálum. Hér hef ég lagt bílnum við illfæran vegarslóða sem liggur vestur af Kjalvegi um 20 km norður af Hveravöllum. Vegarslóðinn sem kenndur er við Stórasand er ekki gerður fyrir minn bílakost og því ekki um annað að ræða en að hefja gönguna þarna. Átti svo sem ekki von á öðru. Þá er bara að reima á sig gönguskóna, skella bakpokanum á sig og halda af stað með GPS-tækið við höndina. Dagurinn er 26. júlí og klukkan 10 að morgni. Framundan er löng ganga um hrjóstrugt landslag, 19 km í beinni línu að ákvörðunarstað og aftur til baka. Meðferðis bakpokanum er aukaklæðnaður ef veðrið skyldi versna auk ýmislegs annars svo sem drykkjar- og matarföng fyrir heilan dag og auðvitað myndavélin og guli sérsmíðaði ramminn.

Og svo er gengið - og gengið - og gengið. Og þegar búið er að ganga lengi á eftir að ganga mjög lengi til viðbótar, upp og niður brekkur, yfir mela, þúfur, mýrar og eyðisanda. Veðrið er gott í fyrstu en fljótlega hrannast upp skúraský á víð og dreif og úr einu slíku hellist vætan yfir mig. Veðrið batnar á ný og með hverju skrefi fækkar kílómetrunum uns loks er komið að ákvörðunarstað á eyðilegum mel þar sem GPS-tækið sýnir að hnitin eru nákvæmlega 65°,00000 norður og 20,00000° vestur. Klukkan er þarna að nálgast 6 síðdegis. Gangan hefur tekið tæpa 8 tíma og aftur farið að rigna.

Akkúrat þessi punktur er einn þeirra 23ja staða þar sem lengdar- og breiddarbaugar mætast á heilum tölum hér á landi en markmiðið er einmitt að heimsækja þá flesta og helst alla áður en yfir líkur. Með þessari ferð eru þeir orðnir 8 talsins en sá 9. bættist við síðar. Ýmsir spennandi punktar eru eftir, sumir þeirra erfiðir en enginn þó ómögulegur.

En nú þarf að hefjast handa. Fyrsta verk er að ljósmynda GPS tækið með hnitunum en það getur reynt dálítið á þolinmæðina því tækið vill dálítið skipta um skoðun varðandi síðasta aukastafinn sem getur kostað tilfæringar um 2-3 skref í einhverja áttina. Þegar góð sátt næst um staðsetninguna er guli ramminn sóttur, skrúfaður saman, lagður á jörðina á réttan stað og látinn snúa rétt miðað við höfuðáttir. Myndatakan hefst þá fyrir alvöru. Á sjálfri punktamyndinni er horft beint niður á það sem er innan rammans. Í þessu tilfelli er það möl og grjót ásamt nokkrum fíngerðum og hraustum fjallaplöntum sem vaxa upp úr rýrum jarðvegi sem kannski hefur einhvern tíma fóðrað þéttari gróður þarna í 780 metra hæð norðvestur af Langjökli. Aðrar myndir eru svo teknar til að sýna afstöðuna í umhverfinu í sem flestar áttir.

Horft í norðvestur að punkti: 65° norður og 20° vestur.

Horft niður að punkti: 65° norður og 20° vestur.

 

Að ljósmyndun og næringu lokinni er lagt að stað sömu leið til baka og er sú leið alveg jafn löng. Nestið dugar ágætlega en farið er að ganga á drykkjarbyrgðir og ekkert vatn á leiðinni sem gagn er að. Það bjargar þó málum að rakt er í veðri og bakpokinn farinn að léttast. Allt kvöldið fer í gönguna sem sækist hægt en örugglega. Smám saman skyggir og sólroðinn yfir Vatnsdalsfjöllum í norðri dofnar og hverfur. Í rökkrinu fara að heyrast ískyggileg hljóð sem skera hálendisþögnina og líkjast mennskum öskrum sem enda í ámátlegu væli. Þessi hljóð gætu sjálfsagt ært draugahrædda en sennilega er þarna tófan á ferð. Rökkrið breytir allri skynjun. Grettistök í fjarska taka að líkjast byggingum eða farartækjum og eitt sinn horfi ég niður á húsþök sem reynast vera mýrarvötn þegar nær er komið. Allt mitt traust er sett á staðsetningartækið sem vísar mér beinustu leið aftur að slóðanum illfæra þar sem bíllinn hefur beðið þolinmóður í fimmtán og hálfan tíma. Tjaldið beið svo á Hveravöllum. Þetta var góð ferð.

Fáfarnar slóðir á hálendinu norðan Langjökuls. Krákshraun og fjallið Krákur.

 

Mánaðar- og árshitasúluritið

Þá er komin ný uppfærsla fyrir súluritið yfir meðalhita mánaðanna í Reykjavík. Meðalhitinn í júlí endaði í 11,8 stigum, samkvæmt Veðurstofu, sem telst bara nokkuð vel af sér vikið þrátt fyrir frekar erfiða byrjun enda sótti hitinn í sig veðrið þegar á leið. Meðalhitinn í júlí náði þó ekki alveg meðalhita síðustu 10 ára, ólíkt öðrum mánuðum ársins sem allir hafa verið fyrir ofan 10 ára meðaltalið.

Þetta má sjá á súluritinu þar sem fjólubláu súlurnar standa fyrir þá mánuði sem liðnir eru af árinu en til samanburðar eru bláu súlurnar sem sína meðalhita mánaða út frá "kalda" meðaltalinu 1961-1990 og þær rauðu sem sýna meðalhita síðustu 10 ára. Súlurnar fimm, lengst hægra megin, standa fyrir árshita. Tónuðu súlurnar tvær sýna hvert stefnir með árshitann í Reykjavík eftir því hvort það sem eftir er ársins verður í kalda meðaltalinu eða í hinu mun hlýrra meðaltali síðustu 10 ára. Allra lengst til hægri er græn súla sem stendur fyrir meðalhitann í fyrra, 2013 (4,9°) sem var kaldasta árið í Reykjavík, það litla sem af er öldinni.

 

Nú er svo komið að allt stefnir í fremur hlýtt ár hér í Reykjavík. Ef meðalhitinn það sem eftir er verður ekki nema í kalda meðaltalinu, þá endar meðalhitinn í 5,4 stigum sem er sama tala og meðalhiti síðustu 10 ára. Ef meðalhitinn nær að halda í við 10 ára meðaltalið út árið þá verður meðalhitinn 5,8 stig og árið í flokki hlýjustu ára hér í Reykjavík. Með hóflegum væntingum má því gera ráð fyrir 5,6 stigum sem telst nokkuð gott.
Árshitinn á samt ennþá möguleika á því að ná 6,1 stigi og jafna þar með árshitametið frá 2003. Allavega má teljast mjög líklegt að meðalhitinn nái 5 stigum enn eitt árið á þessari öld og það blasir jafnframt við að árið verður hlýrra en árið í fyrra sem endaði í 4,9 stigum (munaði reyndar mjög litlu að það næði að reiknast sem 5,0). Miðað við frammistöðu ársins það sem af er, bendir ekkert til þess að það sé að kólna hér hjá okkur.

Sennilega mun ég bíða með næstu uppfærslu þar til í byrjun október, nema ágúst taki upp á því að gerast einhver öfgamánuður í hitafari.

Af hafísnum á norðurslóðum

Sumarbráðnun hafíssins er nú í fullum gangi á Norður-Íshafinu og mun halda áfram uns hinu árlega lágmarki verður náð í september. Þá mun koma í ljós í hvernig bráðnunin hefur staðið sig miðað við undanfarin sumur. EIns og staðan er núna er reyndar fátt sem bendir til þess að um einhverja ofurbráðnun verði að ræða, eins og reyndin var sumarið 2012 þegar bráðnunin sló rækilega út fyrri met, en þó er ekki tímabært að afskrifa neitt. Bráðnunin fór frekar rólega af stað að þessu sinni enda voru engin sérstök hlýindi þarna uppfrá í upphafi sumars. Á línuritinu hér að neðan sést hvernig þróunin hefur verið á flatarmáli íssins miðað við nokkur fyrri sumur. Flatarmálið er nú þegar komið undir septemberlágmarkið 1980 þegar ástand hafíssins var mun betra en nú á dögum. Spurning er hvert stefnir í ár. Guli 2014 ferillinn er nálægt rauðu 2013 línunni eins og er, en þó ekki svo fjarri fyrri metárum á sama tíma.

Veðurfar á alltaf heilmikinn þátt í sumarbráðnun. Metsumarið 2012 léku hlýir vindar um Norður-íshafið strax í sumarbyrjun og með hjálp sólarinnar. Stórvaxin lægð gerði svo mikinn usla í byrjun ágúst og flýtti fyrir því sem stefndi í. Sumarið 2013 var síðan allt öðru vísi því þá voru lægðir á sveimi bróðurpart sumars sem byrgðu fyrir sólu á meðan hún var hæst á lofti auk þess sem vindar gerðu meira í því að dreifa úr ísnum frekar en að pakka honum saman. Útkoman það sumar var því meiri útbreiðsla en um leið gisnari ís en sumrin á undan. 

Nú í sumar er ástandið aðallega þannig að eftir ríkjandi hægviðri er ísinn nokkuð þéttur og samanpakkaður á meginhluta ísbreiðunnar. Óvenju stórt opið hafsvæði er norður af miðhluta Síberíu en þar kom ísinn reyndar mjög illa undan vetri eins og ég talaði um í hafíspistli 23. maí. Á sumum öðrum svæðum hefur bráðnunin gengið hægar. Ef sumarbráðnunin á að keppa við fyrri lægstu lágmörk þá þarf ísinn meira og minna að hverfa utan við 80. breiddarbauginn (innsti hringurinn á myndinni) sem þýðir að stór hafsvæði þurfa að vera auð norður af Alaska og öllum austurhluta Síberíu í lok sumars. Það er nokkuð í land með það ennþá, sérstaklega á Beaufort-hafi norður af Alaska þar sem er að finna nokkuð öflugan ís sem þangað hefur leitað eftir að hafa lifað af nokkrar sumarvertíðir og þá ekki síst árið í fyrra. Sumarhitar næstu vikur munu hinsvegar herja áfram á þessi svæði sem best þau geta og það er vel mögulegt að dygg aðstoð fáist frá hlýrra meginlandslofti úr suðri, eftir því sem lesa má úr spákortum. Þetta er alla vega langt í frá búið.

Að lokum koma hér tvær myndir sem sýna septemberlágmörkin árin 2012 og 2013. Munurinn er nokkuð áberandi. Sumarið 2012 pakkaðist ísinn að mestu innan við 80 breiddargráðuna. Sumarið 2013 var ísinn dreifðari en þó mjög þunnur á stóru svæði kringum sjálfan pólinn eins og bláu tónarnir bera með sér. Hvernig mun þetta líta út í september nú í ár?

- - - -

Hafískortin sem fylgja sýna áætlaða ísþykk samkvæmt tölvulíkönum.
Kortin eru héðan: http://www7320.nrlssc.navy.mil/hycomARC/arctic.html

Línuritið er unnið frá línuriti af síðunni The Cryosphere Today:
http://arctic.atmos.uiuc.edu/cryosphere/

Einnig má lesa hafísyfirlit frá Bandarísku snjó- og hafísrannsóknarmiðstöðinni, NSDC. http://nsidc.org/arcticseaicenews/

Hafa skal í huga nú sem fyrr að þessi skrif eru áhugamannapælingar óbreytts borgara.

Týpógrafískir knattspyrnumenn

Það má lengi velta sér upp úr nýafstöðnu heimsmeistaramóti í fótbolta þótt flestir séu eflaust nokkuð sáttir með að öll ósköpin séu liðin hjá. Knattspyrnan á sér margar hliðar, ekki síst bakhliðar. Þar komum við að einu þeirra atriða sem fangað hefur athygli mína, nefnilega leturhönnun aftan á búningum leikmanna, sem eins og annað verður að vera tipp topp. Nike stórveldið sér mörgum keppnisliðum fyrir búningum en til að gefa hverju liði meiri sérstöðu þá fær hvert landslið sína eigin leturgerð sem gjarnan er sérteiknuð af hinum færustu leturhönnuðum.

Stundum þykir reyndar við hæfi að nota gamalgróna fonta eins og í tilfelli frönsku búninganna sem státa af hinu gamla framúrstefnuletri AVANT GARDE enda hafa Fransmenn lengi gælt við ýmsar framúrstefnur. Leturgerð Bandaríska liðsins er undir greinilegum áhrifum frá köntuðum leturgerðum sem prýða búninga hafnarboltaleikmanna. Leturgúrúinn mikli Neville Brody mun hafa komið við sögu við hönnun ensku leturgerðarinnar og efast ég ekki um að Rooney sé vel sáttur við það. Portúgalska letrið er líka stílhreint og nýstárlegt en mestu stælarnir eru í Hollenska letrinu sem býður upp á þann möguleika að samnýta í einu stafabili bókstafina I og J með því að lyfta I-inu upp svo ekki myndist dautt svæði milli bókstafana. Þetta vakti auðvitað sérstaka athygli mína í hvert sinn er hinn hollenski SNEIJDER snéri baki í myndavélarnar.

Gula spjaldið fyrir týpógrafíu
En svo er það Brasilía sem reyndar var upphaflega kveikjan að þessum pistli. Brasilíska letrið er sérteiknað fyrir heimsmeistaramótið og mun vera undir áhrifum af letrum sem mikið eru notuð í allskonar götuplakötum í Brasilíu. Hið fínasta letur verð ég að segja, sérstaklega tölustafirnir.

En það er að mörgu að hyggja og misbrestir geta verið víða eins og Brasilíska liðið fékk að kenna á í síðustu leikjunum. Fyrirliðinn Thiago Silva var fjarri góðu gamni er lið hans steinlá fyrir Þjóðverjum 7-1 og aftur var hann spjaldaður í tapleiknum gegn Hollendingum. Ég veit ekki hvort hann hafi mikið velt sér upp úr leturmeðferðinni á sinni keppnistreyju en það gerði ég hins vegar.
Þegar nafnið SILVA er sett upp í hástöfum blasa við ákveðin vandamál því þar koma saman stafir sem falla einstaklega misvel hver að öðrum sé ekki brugðist við - sem mér sýnist ekki hafa verið gert. Eins og sést á myndinni standa bókstafirnir I og L mjög þétt saman á meðan stór og mikil bil eru sitt hvoru megin við V-ið sem sundra nafninu.

Upprunalega hefur hver bókstafur sitt kassalaga helgisvæði sem ræðst af lögun stafsins. L-ið hrindir þannig frá sér næsta staf vegna þverleggsins niðri. V-ið er því víðsfjarri L-inu ólíkt bókstafnum I þar sem ekkert skagar út. Einnig myndast stórt bil á milli V og A sem báðir eru duglegir við að hrinda hvor öðrum frá sér. Í heildina virðist þetta nafn SILVA vera alveg sérstaklega erfitt í hástöfum og því nauðsynlegt að laga bilin eins og grafískir hönnuðir hér á landi læra í fyrsta tíma hjá Gísla B. Í nútíma tölvusetningu gerist þetta þó gjarnan sjálfkrafa eins og tilfellið virðist vera á þessu bloggsvæði. Hér að neðan hef ég gert mína tilraun til að bjarga málum fyrir T. Silva og þegar það er búið fær nafnið og letrið að njóta sín. Ja, nema þetta eigi bara að vera svona sundurslitið, stælana vegna. Gula spjaldið fyrir týpógrafíu er alla vega viðeigandi í þessari leturbloggfærslu sem dulbúin er í fótboltabúning.

 

Nánar um leturhönnun á NIKE heimsmeistarakeppnisbúningum:
http://www.designboom.com/design/nike-world-cup-fonts-07-01-2014

 

Það var árið 1986

Sum ár eru af ýmsum ástæðum eftirminnilegri en önnur í hugum okkar. Það er þó persónubundið hvaða ár þetta eru og skiptir aldur manna þá auðvitað heilmiklu. Fyrir mér er árið 1986 eitt þessara ára en þá var ég rétt skriðinn yfir tvítugt, farinn að stúdera grafíska hönnun og auðvitað ákaflega meðvitaður um allt sem í kringum mig var eins og gengur á þeim aldri. Árið 1986 var reyndar ekkert merkilegra fyrir mig persónulega en önnur ár. Stemningin hér á landi svona almennt var hinsvegar eftirminnileg, enda gerðist það hvað eftir annað að fólk sameinaðist eða sundraðist yfir stóratburðum, sem voru kannski ekki miklir stóratburðir í raun en höfðu mikil áhrif á sjálfsmynd okkar. Spennustigið var hátt. Ég ætla ekki að fjalla um pólitíkina en það má rifja upp að Steingrímur Hermannson var forsætisráðherra, Davíð Oddson sat sem fastast sem borgarstjóri og Vigdís var forseti. Það má segja að þetta hafi verið góðæris- og bjartsýnistímar hjá þjóðinni sem þarna var farin að hafa trú á að Íslendingar væru eftir allt saman hin merkilegasta þjóð sem heimurinn ætti bara eftir að uppgötva. Og ef við vorum ekki best í heimi í einhverju þá vorum við það alla vega út frá höfðatölu. Þetta var líka ár „uppana“ sem voru síefnilegir, ætluðu sér stóra hluti í framtíðinni. Þeir sprækustu voru ennþá með sítt að aftan og fóru í Hollýwood um helgar með mynd af bílnum í vasanum. Greifarnir sigruðu í Músíktilraunum þetta ár. 

Sumum þótti smekkleysan og efnishyggjan vera farin að verða full fyrirferðamikil og í samræmi við það var stofnaður andófshópurinn Smekkleysa sem samanstóð af ýmsum ungskáldum og fyrrum pönkurum og veittu smekkleysuverðlaun við litlar undirtektir viðtakenda að undanskyldum Hemma Gunn sem var alltaf jafn hress. Afkvæmi þessa hóps voru svo Sykurmolarnir sem voru ekki fjarri því síðar að sigra heiminn og gerðu þar betur en Strax-hópur Stuðmanna. En sumir sigruðu heiminn svo sannarlega. Haustið 1985 sigraði Hófí, Miss World keppnina og árið 1986 sigraði Jón Páll í annað sinn í keppninni World Strongest Man og því var ljóst að við Íslendingar áttum fallegasta kvenfólkið og sterkustu mennina. Það var keppt í fleiru. Gríðarleg eftirvænting var fyrir Heimsmeistaramótið í handbolta snemma árs þar sem strákarnir okkar ætluðu sér stóra hluti. Heimsmeistaramótin voru einungis á fjögurra ára fresti í þá daga og ekki búið að finna upp Evrópumótið og nú var líka hægt að fylgjast með í beinni útsendingu. Skellurinn kom hins vegar strax í fyrsta leiknum gegn Suður-Kóreu sem fyrir okkar menn og átti bara að vera léttur upphitunarleikur fyrir alvöru átök síðar. Um þennan eftirminnilega leik skrifaði ég reyndar sérstaka bloggfærslu er nefnist: Þegar Suður-Kórea tók okkur í bakaríið Það rættist þó úr málum gegn hefðbundnari andstæðingum og þjóðin gat fagnað frábærum árangri og 6. sæti á mótinu.

Þjóðin fór síðan alveg á límingunum um vorið þegar Eurovisionkeppnin hófst og við með í fyrsta skipti. Sú Gleðibanka-för var eiginlega fyrsta bankaútrás Íslendinga og augljóst að við vorum að fara að keppa til sigurs. Á einhvern óskiljanlegan hátt gekk það ekki eftir og þjóðin lagðist í tímabundna depurð og þunglyndi yfir illum örlögum. Þjóðarstoltið hafði beðið þunga hnekki.

Menn gátu sem betur fer tekið gleðina á ný þegar Heimsmeistaramótið í fótbolta hófst í júní og að sjálfsögðu líka í beinni. Allir fylgdust með nema hörðustu fótboltaandstæðingar eins og gengur. Danir voru þarna ennþá í náðinni hjá Íslendingum og stálu algerlega senunni hjá okkur er þeir gjörsigruðu hvern andstæðinginn af öðrum. Vinsælasta lagið á íslandi sumarið 1986 var einmitt Danska fótboltalagið: „Við er røde, vi er Hvide“. Danska dínamítið sprakk hinsvegar með stórum hvelli í 16 liða úrslitum er þeir mættu Spánverjum. Misheppnuð sending Jesper Olsens til eigin markavarðar í stöðunni 1-0 gerði útslagið og 1-5 tap Dana varð niðurstaðan. Reykvíkingar gátu fagnað síðar um sumarið þegar öllum borgarbúum var boðið upp á köku sem var langlengsta kaka sem nokkru sinni hefur verið bökuð hér á landi, ef ekki bara í öllum heiminum, 200 metra löng. Tilefnið var 200 ára afmæli Reykjavíkur sem haldið var upp á með pomp og prakt. Að sjálfsögðu fékk ég mér sneið.

Það var svo í byrjun október sem tíðindin miklu bárust. Íslendingar áttu bara eftir nokkra daga að taka á móti tveimur valdamestu mönnum heimsins sem ætluðu að semja sín á milli hvernig best væri að fækka kjarnorkuvopnum það mikið að hægt væri að gjöreyða mannkyninu bara nokkrum sinnum í stað mjög mörgum sinnum. Þetta tókst okkur og Ísland svo sannarlega komið í sviðsljósið. Þótt niðurstaða fundarins hafi valdið vonbrigðum þá eru menn nú að komast á þá skoðun að leiðtogafundurinn hafi í raun markað upphafið að endalokum kalda stríðsins og er það sjálfsagt bakkelsinu í Höfða að þakka. Einn skellurinn var þó eftir, því um haustið vöknuðu borgarbúar við þau ótíðindi að búið var að sökkva tveimur hvalveiðibátum í Reykjavíkurhöfn sem í áratugi höfðu verið eitt af föstum kennileitunum Reykjavíkurhafnar. Ódæðismennirnir komust úr landi með áætlunarflugi og hin alræmdu samtök Sea Sheapart lýstu ábyrgð á hendur sér. Þarna vorum við landsmenn svo sannarlega teknir í bólinu.

Það má í lokin nefna ein tímamót á þessu ári sem varða mig sjálfan en í upphafi sumars fékk ég þá flugu í höfuðið að punkta hjá mér veðrið í lok hvers dags. Ekki datt mér í hug þarna árið 1986 að ég yrði enn að árið 2014 en það er þó reyndin. Ekki hafði maður heldur hugmyndaflug í að ímynda sér að maður ætti eftir að skrifa bloggfærslur á einhverjum veraldarvef á tölvu, en í slík tæki var maður lítið að spá á þessum árum. Hinsvegar var heilmikið teiknað.

Sokknir hvalveiðibátar í Reykjavíkurhöfn, 9. nóvember 1986. Teikning eftir sjálfan mig.

Mánaðar- og árshiti í Reykjavík. Staðan í hálfleik.

Meðalhitinn fyrir júní í Reykjavík er kominn í hús og eins og fram hefur komið var þetta með allra hlýjustu júnímánuðum hér í bæ og sumstaðar á landinu sá hlýjasti frá upphafi. Veðurgæði að öðru leyti voru hins vegar ekki í sama gæðaflokki og fara þarf aftur í árdaga veðurskráninga í Reykjavík til að finna meiri úrkomu í júní.

En þá að súluritinu sem nú birtist með nýjustu tölum innanborðs en því er meðal annars ætlað að sýna hvert gæti stefnt með árshitann í Reykjavík. Bláu súlurnar á myndinni sýna meðalhita hvers mánaðar samkvæmt núverandi opinbera meðaltali 1961-1990 sem vill svo til að er frekar kalt tímabil. Rauðu súlurnar sem rísa hærra er mánaðarmeðalhiti síðustu 10 ára, sem er öllu hlýrra tímabil. Fjólubláu súlurnar standa svo fyrir þá sex mánuði sem liðnir eru af núverandi ári, 2014. Hægra megin við strik eru 5 súlur sem sýna ársmeðalhita. Bláa súlan þar er kalda meðaltalið 1961-1990 (4,3°) og sú rauða er meðalhiti síðustu 10 ára (5,4°). Allra lengst til hægri er græn súla sem stendur fyrir meðalhitann í fyrra, 2013 (4,9°) sem var kaldasta árið í Reykjavík, það litla sem af er öldinni.

Spennan liggur í því hvert stefnir með þetta ár og þar koma tónuðu súlurnar tvær við sögu. Sú bláfjólubláa segir til um árshitann ef mánuðirnir sem eftir eru verða akkúrat í „kalda meðaltalinu“ en sú rauðfjólubláa sýnir hver árshitinn verður ef restin verður jöfn meðalhita síðustu 10 ára. Samkvæmt mínum útreikningum er staðan eftir fyrri hálfleik ársins þá þannig að sé framhaldið reiknað út frá kalda meðaltalinu stefnir árshitinn í Reykjavík í 5,3°C sem telst bara nokkuð gott. Sé framhaldið hinsvegar reiknað út frá síðustu 10 árum stefnir árshitinn í 5,8°C og árið komið í flokk með hlýjustu árum. Til að halda aftur af væntingum þá sleppi ég að reikna út hvað gerist ef mánaðarmeðaltölin halda áfram í sömu hæðum en það má geta þess að hlýjasta árið í Reykjavík er 2003, með 6,1°C í meðalhita. Júlí virðist reyndar ætla að byrja með einhverju bakslagi en svo verður framhaldið bara að koma í ljós.

Fyrstu sex mánuðir þessa árs hafa allir verið yfir meðalhita síðustu 10 ára. Ekki munar miklu í febrúar og mars, en eftir það hefur meðalhitinn verið vel yfir meðallagi. Meðalhitinn í júní að þessu sinni var 11,2°C sem 0,9 stigum ofan við meðalhita síðustu 10 ára. Mest munaði um hversu hlýtt var fyrri hluta mánaðar og varð því fljótlega ljóst að mánuðurinn myndi keppa við við þá allra hlýjustu. Hann náði þó ekki metinu en ögn hlýrra var árið 2003 og tveimur ögnum hlýrra (11,4°C) árið 2010 og er júní það ár því handhafi titilsins: Hlýjasti júní í Reykjavík.

Veðureinkunn júnímánaðar. Að venju þá hef ég gefið liðnum mánuði veðureinkunn eftir mínu prívatkerfi sem byggist á fjórum veðurþáttum: Sól, úrkomu, hita og vindi. Þessi sólarlitli, úrkomusami og hægviðrasami hlýindamánuður fékk samkvæmt því algera miðlungseinkunn: 4,7 stig, sem þó er bæting frá júní í fyrra, 2013, sem fékk 4,4 stig. Árið þar áður, 2012, fengum við hinsvegar besta júnímánuðurinn á þessum skala með algera toppeinkunn 5,9. Nokkuð er hinsvegar liðið síðan sá allra versti kom en það var júní 1988 með aðeins 3,5 stig. Það var miklu verri mánuður en sá nýliðni eins og þeir vita sem muna.

 

Af hitum og ísum hér og þar.

Nú er ég að hugsa um slá nokkrar flugur í einu höggi og að taka létta stöðu á því sem er að gerast í hitafari hér heima og jörðinni í heild og stöðu hafísmála í norðri og suðri. Spennu er víðar en að finna en í fótboltanum og það má skrifa heilu bloggfærslurnar um hvert atriði fyrir sig en ég læt þennan texta nægja að sinni.

Fyrst er það Reykjavíkurhitinn en meðalhitinn það sem af er þessu ári er vel yfir öllum meðaltölum. Þessi júnímánuður mun einnig verða hlýr og er í harðri baráttu við þá allra hlýjustu. Hlýjasti júní í Reykjavík var júní 2010, með meðalhitann 11,4°C og er meðalhitinn það sem af er mánuði einhversstaðar á því róli. Eitthvað bakslag hefur reyndar verið á þessum hlýindum undanfarið en út af fyrir sig væri mjög gott ef júní næði 11 stigunum enda gerist það ekki oft. Raunar bara sárasjaldan. Fyrstu 6 mánuðir ársins í Reykjavík gætu orðið þeir 3.-4. hlýjustu frá upphafi og eru þar í harðri keppni við árið 2003 sem endaði reyndar sem eitt hlýjasta árið í Reykjavík. Heldur hlýrra var fyrra hluta árs 1929 og öllu hlýrra árið 1964 (vedur.is). Sjáum til eftir mánaðarmót en þá stefni ég að því að uppfæra súluverkið mikla yfir Reykjavíkurhitann.

Á heimsvísu er meðalhitinn að reyna að rífa sig upp úr meðalmennskunni en ýmsir hafa auglýst grimmt eftir hlýnun jarðar sem lítið hefur borið á það af er öldinni. Tíðinda gæti þó verið að vænta á næstu mánuðum þar sem hið hlýja fyrirbæri El Nino er nú í burðarliðnum í Kyrrahafinu og gæti haft áhrif til hækkunar heimshitans fram á næsta ár. Spurning er hversu öflugur þessi El Nino mun reynast. Eitthvað hafa menn gælt við það sem kallast Super El Nino, en best er að fara varlega í slíkar spár. Þetta gæti allt eins orðið bara einhver mini El Nino. Heimshitinn er þó þegar farinn að stíga samkvæmt gögnum NASA þar sem liðinn mánuður reyndist vera hlýjasti maí á jörðinni á okkar tímum. Gervitunglagögn UAH yfir hita í neðri hluta veðrahvolfs settu nýliðinn maímánuð þó bara í þriðja sæti svo væntanlega hafa hlýindin ekki alveg skilað sér upp í efri hæðir enn sem komið er.

Hafísinn á Norðurslóðum bráðnar að venju nú í sumar og bíða margir milli vonar og ótta eftir því hvort bræðslutímabilið verði eins lélegt og í fyrra eða eins afdrifaríkt og metsumarið 2012. Síðasti vetur var nokkuð hlýr á Norðurslóðum og því kom hafísinn ekkert sérstaklega öflugur undan vetri þrátt fyrir litla bráðnun sumarið á undan. Mikið veltur á því sem gerist á komandi vikum þegar hitinn er hæstur og heimskautasólin sæmilega hátt á lofti. Satt að segja hefur verið frekar kalt þarna upp frá nú í júní og ekki mikið að gerast en nú er því hinsvegar spáð að hæðarsvæði nái sér á strik með tilheyrandi sólskini og hlýjum vindum af suðri. Slíkt ástand þyrfti að haldast eða vera ríkjandi í talsverðan tíma ef þessi bræðslutíð á að keppa við þær sögulegustu á borð við 2012 og 2007. Þetta er tilvalið að skoða betur síðar.

Á Suðurhveli er útbreiðsla hafíssins með mesta móti og hefur verið það síðustu mánuði. Hafísinn í þarna suðri hefur verið í hægum vexti, öfugt við þróunina hér í norðri og reyndar er staðan þannig nú að samanlagt hafíssflatarmál á heimsvísu er ofan meðaltalsins frá 1979. Það hefur ekki reynst auðvelt að skýra þessa aukningu sem greinilega á sér stað hafísnum á Suðurhveli en grunsemdir beinast helst að auknum og breyttum vindum frekar en almennri kólnun. Landfræðilegar aðstæður á Suðurhveli eru annars gerólíkar því sem gerast hér norðanmegin og það spilar inn í. Eitthvað var ég að velta þessu fyrir mér fyrir nokkrum vikum í bloggfærslunni: Hafístíðindi af Suðurhveli.

Sem sagt. Fullt að gerast hér og þar - nú sem endranær.

(Undistrikuð orð eru linkar á heimildir)

Vesturbærinn, Melabúðin, fótbolti og fjölmiðlar

Ég er aðfluttur Vesturbæingur. Ólst upp í Háaleitishverfinu og er því Frammari að eilífu. Það kemur fyrir að ég fari á völlinn í Frostaskjóli í þeirri veiku von að verða vitni að sigri minna manna gegn innfæddum. Sú von hefur brugðist hingað til. Ég á þó vissar rætur í Vesturbænum, þar bjuggu afi og amma og í heimsóknum þangað var gjarnan farið á leikvöllinn við Hringbraut þar sem styttan er af Héðni Vald. Helsta áskorunin á þeim vettvangi var rennibrautin mikla sem var stærri og meiri dæmi eru um í dag.

Melabúðin er mikil menningar- og verslunarmiðstöð hér í Vesturbænum þótt ekki sé hún stór í sniðum. Þar hittir maður einatt einhvern sem maður þekkir og þar má líka reikna með að sjá að minnsta kosti tvo fræga. Maður getur til dæmis hitt Davíð Oddsson hjá kálinu og Össur Skarphéðins hjá smérinu. Ég fer reyndar ekki í Melabúðina á hverjum degi en í síðustu innkaupaferð voru þar bæði Bjarni Fel og Þorsteinn Joð. Kannski var þetta bara einhver sem líktist Bjarna Fel en engin spurning var með Steina Joð enda var hann í samræðum við símann sinn og tilkynnti hátt og snjallt að hann væri staddur í Melabúðinni.

Báðir þessir kappar hafa komið við sögu í útvarpi og sjónvarpi. Bjarni Fel átti ensku knattspyrnuna þar til hún var flutt annað og hef ég varla fylgst með henni síðan. Svipað gerðist með Formúluna. Ég er alger Marteinn Mosdal þegar kemur að ljósvakamiðlun og fylgist bara með ríkisfjölmiðlum. Umræddan dag í Melabúðinni var einhver útvarpsstöð í gangi og var þar einhver hress útvarpskona að segja frá æðislegri brúðkaupsferð einhverrar poppstjörnu og vísaði þá í myndir og frásögn í erlendu slúðurblaði. Ég endist sjaldan lengur en í 5 mínútur ef ég slysast til að skipta yfir á Bylgjuna. Hressileikinn á þar á ekki við mig enda fara hressilegheit sjaldnast saman við skemmtilegheit. Rás 1 og 2 eru mínar heimastöðvar. Útvarpshlustun virka daga er helst stunduð með morgunkaffinu og í bílnum. Kvöldfréttir er einnig hlustað á en annars eru helgarnar góðir útvarpsdagar. Allur gangur er á því hvor ríkisrásin hefur vinninginn. Góða talmálsþætti er enn að finna á Rás 1 þó margir þeirra séu endurfluttir. Á Rás 1 eru líka góðir tónlistarþættir t.d. milli 8-9 á morgnanna virka daga. Þeir eru betri til hlustunar með morgunmatnum en morgunútvarpið á Rás 2 fyrir kl. 9 þar sem allt of mikið er af óspennandi viðtölum. Reyndar finnst mér öll þessi dægur- og vandamálaviðtöl við fólk út í bæ vera ofmetið útvarpsefni sem og símaviðtöl allskonar. Mér finnst skipta máli í sambandi við tónlist í útvarpi að lög séu spiluð frá upphafi til enda, án þess að talað sé ofan í lögin og svo eiga þau líka að vera rækilega kynnt og afkynnt. Þetta er oft gert betur á Rás1 en á Rás2. Ýmsa ágæta útvarpsmenn er að finna á Rás 2. Ég hef sérstakt dálæti á Guðna Má á sunnudögum enda virðast tónlistarsmekkir okkar skarast vel. Gæti trúað að um sé að ræða einhverja 85% skörun. Hann er til dæmis sá eini sem spilar Linton Kwesi Johnson, ef einhver veit hver það er aðrir en við Guðni.

En nú fer að styttast í HM í knattspyrnu sem er alltaf skemmtilegt og gott að keppnin er ekki lokuð á einhverjum einkastöðvum. Áðurnefndir Vesturbæingar í Melabúðinni hafa komið við sögu í slíkum útsendingum. Man alltaf hvað Bjarni Fel var hissa á vélknúna sjúkravagninum sem brunaði inn á völlinn á HM í Bandaríkjunum þegar einhver varð fyrir hnjaski enda fann hann þá upp nýyrðið hnjaskvagn. Ýmsir upphitunarþættir fyrir HM hafa verið verið á dagskrá Sjónvarpsins. Mér datt í hug er ég horfði á einn slíkan hvort ekki væri sniðugra að endursýna í heild sinni gamla klassíska fótboltaleiki frá fyrri keppnum. Það væri t.d. ekki leiðinlegt að sjá leik Englendinga og Argentínumanna frá því í den er Maradonna skoraði tvö af frægustu mörkum fótboltasögunnar. Tala nú ekki um leiki með Danska landsliðinu í sömu keppni árið 1986 sem var samfellt sigurför þar til Danir steinlágu í því gegn Spánverjum. Áfram með góðar tillögur tengdar fótbolta. Rautt spjald í fótbolta þýðir ekki bara að brotamaður fer út af það sem eftir er leiks heldur einnig að liðið spilar manni færri það sem eftir er leiks og það vegna yfirsjónar eins manns eða óþarfa refsigleði dómara. Taka mætti upp í staðin það fyrirkomulag að reka mann tímabundið af velli, t.d. í tuttugu mínútur ef brotið er ekki þeim mun alvarlegra. Að þeim tíma liðnum gæti maðurinn komið inn á aftur eða einhver í hans stað og værum við þá farin að nálgast þann hátt sem hafður er við í handbolta nema að refstíminn er tuttugu mínútur en ekki tvær. Þetta mættu menn athuga en eins og með góðar tillögur þá ná þær oft ekki lengra en að vera nefndar.

 

Hitað upp fyrir bræðsluvertíð á norðurslóðum

Sumarið gengur hægt en örugglega í garð á Norður-Íshafinu. Með hækkandi sól og hækkandi hita fer hafísbreiðan að bráðna uns hinu árlega hafíslágmarki verður náð í september. Síðustu tvö bræðslusumur voru afar ólík. Sumarið 2012 sló bráðnunin öll fyrri met og skildi eftir sig stærra svæði af opnu hafi en áður hefur þekkst. Sumarið 2013 var hinsvegar mun kaldara og sólarlausara þannig að hafísútbreiðslan varð nokkru meiri í lok sumars en árin þar á undan. Það er þó alls ekki svo að hafísinn hafi jafnað sig þarna norðurfrá enda kemur í ljós að sumarbráðnun er ekki það eina sem skiptir máli í lengra samhengi. Veturnir hafa líka sitt að segja.

Til að meta ástandið nú í upphafi sumars hef ég náð mér í tvö kort. Hið efra sýnir áætlaða ísþykkt þann 22. maí fyrir tveimur árum, eða vorið áður en metbráðnunin átti sér stað. Neðra kortið er frá vorum dögum árið 2014. Litaskalinn er þannig að fjólublár litur táknar þynnsta ísinn en sá rauði og dökki táknar þykkasta ísinn sem iðulega er að finna norður af Kanadísku heimskautaeyjunum. Og hvað kemur í ljós?

Ekki er annað að sjá á þessum samanburði en að ástand íssins sé heldur lakara nú en fyrir tveimur árum. Svæðin undan ströndum Síberíu einkennast nú af þunnum ís sem skýrist af eindregnari landáttum síðustu mánuði sem hrekur ísinn frá strandlengjunni. Nýr ís myndast jafnharðan að vetrarlagi við slíkar aðstæður en sá ís er ungur, þunnur og óþroskaður og fyrstur til að bráðna í vorsólinni. Í staðinn hefur ísinn leitað í auknum mæli að Atlantshafinu enda er hann öllu meiri við Svalbarða nú en fyrir tveimur árum. Þangað kominn á ísinn varla afturkvæmt og bráðnar þar í sumar eða hrekst suður eftir Grænlandi.

Svæðið norður af Ameríku er einskonar verndarsvæði hafíssins en ís sem hrekst þangað getur hringsólað á svæðinu í nokkur ár og þykknað vel. Samkvæmt kortunum er þar nú minna um þykkan ís en fyrir tveimur árum en ástæðan gæti verið sú að vindar hafi verið verið öflugri þarna en fyrir tveimur árum og duglegri en venjulega að þjappa ísnum upp að ströndum. Ísinn norður af Alaska er þó heldur þykkari nú en vorið 2012, en þar er sennilega að hluta til um að ræða ís sem í venjulegu árferði hefði átt að bráðna í fyrrasumar.

Það má líka horfa til Beringssunds milli Alaska og Síberíu sem nú er að mestu íslaust, ólíkt fyrir tveimur árum. Þetta ætti að benda til aukins innstreymis frá Kyrrahafinu sem fer ekki vel með ísinn og gæti skipt máli á komandi sumri. Miðhluti íshafsins er einnig hulinn þynnri ís en áður og þar er sjálfur Norðurpóllinn ekki undanskilinn. Hvað skyldi gerast þar í sumar? Besta að segja sem minnst um það í bili. En allavega. Miðað við ástandið, þá hefur þessi vertíðarbyrjun alla burði til að slá fyrri bræðslumet og má jafnvel gæla við stórfenglegt hrun ísbreiðunnar. En eins og kom í ljós síðasta sumar þá ráða veðurfarslegir þættir miklu. Það eru hæðir og lægðir í þessu. Það skiptir t.d. máli hvort hlýir sumarvindar berast frá meginlöndunum eða ekki og hversu mikið heimskautasólin nær að skína þær vikur sem hún er hæst á lofti fyrri part sumars. Þessi atriði geta alveg hrokkið í mínus eins og gerðist í fyrra.

Ég verð á vaktinni hvernig sem fer og mun væntanlega taka upp þráðinn með frekari hugrenningar og hugaróra síðar í sumar.

- - - - -

Kortin eru fengin á þessari heimasíðu á vegum Bandaríska flotans:
http://www7320.nrlssc.navy.mil/hycomARC/arctic.html

 

Hafístíðindi af Suðurhveli

Staða hafísmála umhverfis Suðurskautslandið hefur ekki verið mikið í sviðsljósinu miðað það sem gerist hér á Norðurhveli. Suðurskautslandið er afskekkt og hafísþróun þar skiptir litlu máli fyrir lífsafkomu fólks og hefur ekki áhrif á siglingaleiðir. Það sem er þó merkilegt þarna suðurfrá er að hafísinn þar hefur heldur verið verið að aukast frekar en hitt. Það hefur þó ekki verið nein dramatísk aukning, allavega ekki miðað við þá rýrnun sem orðið hefur á ísnum á Norðurhjara.

En kannski má fara að veita þessu meiri athygli því undanfarin 1-2 ár hefur ísinn við Suðurskautið verið með allra mesta móti og stundum meiri en hann hefur áður verið á sama árstíma frá upphafi gervihnattamælinga 1979. Hafísútbreiðsluna má sjá á kortinu hér að ofan sem ættað er frá frá Bandarísku ís- og snjómiðstöðinni, NSIDC. Rauða línan táknar meðalútbreiðsluna og sést þar vel hvar aukningin er mest á hafssvæði er nefnist Weddelhaf ofarlega á kortinu.

En svo er hér einnig línurit þar sem sjá má þróun hafíssins umhverfis Suðurskautslandið allt frá árinu 1979 en þar má líka sjá hve mikill munur er á útbreiðslunni milli árstíða. Hafísinn náði sínu árlega sumarlágmarki seint í febrúar að venju og var þá ísinn með mesta móti miðað við lágmörk fyrri ára. Aukningin sem fylgir suðlægu vetrarkomunni hefur síðan verið nokkuð hröð sem hefur skilað sér í metútbreiðslu núna undanfarið (Gula línan) miðað við árstíma. Hinsvegar var ísinn öllu minni á sama tíma árið 1980 eins og sést á grábláu línunni. Einnig sést þarna að vetrahámarkið í fyrra var ansi öflugt (rauð lína).

Breitt vindafar. Einfaldasta skýringin á auknum hafíss umhverfis Suðurskautslandið hlýtur að vera meiri kuldi en það segir þó ekki alla söguna. Í rannsókn á vegum NASA og Breskra aðila, þar sem 19 ára tímabil var rannsakað út frá gervitunglagögnum, var hægt að sýna fram á að markverðar breytingar hefðu átt sér stað í hegðun vinda á svæðinu. Suðlægar vindáttir sem blása frá köldu meginlandinu höfðu aukist á þeim svæðum þar sem hafísaukningin hefur verið mest. Hlýrri hafáttir af norðri hafa reyndar eitthvað aukist á móti en samanlögð áhrif er hægfara aukning kaldra suðlægra vinda sem stuðla að auknum hafís. Um þetta má lesa nánar á vef NASA þar sem segir meðal annars:

“NASA and British Antarctic Survey scientists have reported the first direct evidence that marked changes to Antarctic sea ice drift caused by changing winds are responsible for observed increases in Antarctic sea ice cover in the past two decades. The results help explain why, unlike the dramatic sea ice losses being reported in the Arctic, Antarctic sea ice cover has increased under the effects of climate change.“
Sjá hér: NASA Study Examines Antarctic Sea Ice Increases

Önnur rannsókn ættuð frá Ástralíu kemur einnig inn á þetta en þar er talað um að styrkur vestanvindabeltisins mikla í Suðurhöfum hafi almennt farið vaxandi með hnattrænni hlýnun og að þessir vindar séu nú sterkari en þeir hafa verið í þúsund ár. Þarna er um að ræða svæði sem liggja norður af ísasvæðum Suðurskautslandsins og stuðla að nokkurs konar veðurfarslegri einangrun heimskautasvæðisins í suðri sem um leið fer að hluta til á mis við hnattræna hlýnun. Þannig skapast meiri andstæður í hitafar milli hins kalda Suðurskautslands og hlýnandi sjávar Suðurhafa sem aftur leiðir af sér aukna vinda.

"As the westerly winds are getting tighter they're actually trapping more of the cold air over Antarctica," Abram said. "This is why Antarctica has bucked the trend. Every other continent is warming, and the Arctic is warming fastest of anywhere on earth." (Dr. Nerlie Abram)
Sjá hér: Ocean winds keep Antarctica cold, Australia dry Why Antarctica isn't warming as much as other continents

Þetta á þó ekki við um Antarktíkuskagann sem teygir sig áveðurs í átt að Suður-Ameríku en þar á skaganum hafa íshellur verið að brotna upp í auknum mæli og reyndar hefur einnig nokkuð verið fjallað um það undanfarið að jöklar á vesturhluta Suðurskautslandsins séu farnir að vera ansi óstöðugir og gætu jafnvel horfið að mestu á einhverjum árhundruðum með tilheyrandi hækkun á sjávarborði. En það tekur auðvitað allt sinn tíma.

Svo má benda á enn aðra niðurstöðu til að lengja þetta enn. Komið hefur í ljós að minna er um selturíkan yfirborðssjó þar sem hafísaukningin er mest við Weddelhaf. Selturíkur sjór er eðlisþyngri og virðist ná síður upp til yfirborðs en áður vegna aukins fersksjávar sem er eðlisléttari og á einnig á auðveldara með að frjósa. Þetta hefur síðan áhrif á djúpsjávarmyndum eða eins og segir:

„More immediately, though, a weakening of the mixing in the Weddell Sea could be contributing to some of climate trends observed in Antarctica and the Southern Ocean. By keep warmer ocean waters trapped, the weakening may explain a slowdown in surface warming and expansion in the sea ice, the researchers note.“
Sjá nánar hér: Climate Change Felt in Deep Waters of Antarctica

- - - -

Það er sem sagt margt í þessu og miklu meira en ég get komið fyrir hér. Allavega þá er ástæða til fylgjast með hafísþróuninni þarna suðurfrá sem er önnur en hér á norðurhveli. Norðurskautsísinn virðist hinsvegar ekkert vera að jafna sig þrátt fyrir smá bakslag síðasta sumar og auðvitað fylgist maður ekki síður með því. Verður sjálfur Norðurpólinn kannski íslaus í sumarlok?

Mánaðar- og árshiti í Reykjavík. Staðan eftir fjóra mánuði.

Í síðasta mánuði kynnti ég til sögunnar súlurit sem ætlað er að sýna hvert gæti stefnt með árshitann í Reykjavík. Þetta súlurit er ég nú búinn að uppfæra útfrá tölum aprílmánaðar en meiningin er að birta þetta reglulega.
Myndin ætti að skýra sig sjálf en geri hún það ekki þá tákna bláu súlurnar meðalhita hvers mánaðar samkvæmt núverandi opinbera meðaltali 1961-1990 sem vill svo til að er frekar kalt tímabil. Rauðu súlurnar sem rísa hærra er mánaðarmeðalhiti síðustu 10 ára, sem er öllu hlýrra tímabil. Fjólubláu súlurnar standa svo fyrir þá fjóra mánuði sem liðnir eru af núverandi ári, 2014. Hægra megin við strik eru 5 súlur sem sýna ársmeðalhita. Bláa súlan þar er kalda meðaltalið 1961-1990 (4,3°) og sú rauða er meðalhiti síðustu 10 ára (5,4°). Allra lengst til hægri er græn súla sem stendur fyrir meðalhitann í fyrra, 2013 (4,9°) sem var kaldasta árið í Reykjavík, það litla sem af er öldinni.

Spennan liggur í því hvert stefnir með þetta ár og þar koma tónuðu súlurnar tvær við sögu. Sú bláfjólubláa segir til um árshitann ef mánuðirnir sem eftir eru verða akkúrat í kalda meðaltalinu en sú rauðfjólubláa sýnir hver árshitinn verður ef restin verður jöfn meðalhita síðustu 10 ára. Fyrstu fjórir mánuðir þessa árs hafa allir verið yfir meðalhita síðustu 10 ára. Ekki munar miklu í febrúar og mars, en janúar og apríl voru talsvert hlýrri.

Meðalhitinn í apríl var 4,9 stig eða sá sami og árshitinn var í fyrra. Aprílhitinn var þar með einni gráðu fyrir ofan meðalhita síðustu 10 ára, tveimur stigum yfir meðalhita aprílmánaðar 1961-1990 og þremur stigum hærri en í apríl í fyrra. Samkvæmt mínum útreikningum er staðan eftir þrjá mánuði þá þannig að sé framhaldið reiknað út frá kalda meðaltalinu stefnir árshitinn í Reykjavík í 5,0 stig sem er 0,2 stiga hækkun frá síðasta uppgjöri. Sé framhaldið reiknað út frá síðustu 10 árum stefnir árshitinn í 5,7 stig og hefur sú tala hækkað örlítið frá því síðast. Ársmeðalhiti á bilinu 5,0–5,7 ætti því að vera líklegur en gæti endað neðar og gæti endað ofar. Fyrsti þriðjungur ársins lofar allavega góðu, maí er ennþá í mjög góðum málum og aldrei að vita nema sérlega hlýtt ár sé í uppsiglingu. Þó er engu að treysta, samanber árið í fyrra en þá voru nú reyndar bara tveir fyrstu mánuðirnir verulegu hlýir. Málin skýrast betur í næsta uppgjöri eftir mánuð.