Gígjökull heimsóttur

Um helgina var ég á ferð um Suðurland og var tilvalið að skreppa áleiðis inn að Þórsmörk til að kíkja á Gígjökul sem er skriðjökullinn sem fellur niður í lón norður af Eyjafjallajökli. Þótt ég sé á fjórhjóladrifnum bíl er það ekki mikið torfærutæki og þurfti bíllinn því að taka á honum stóra sínum til að komast yfir nokkur vöð sem eru á leiðinni þarna inneftir, en þau voru nokkuð vatnsmikil enda hlýtt í veðri. Þarna var líka hópur útlendinga á tveimur Land Rover jeppum sem fannst þetta vatnasafarí æði spennandi og ógnvænlegt en farþegarnir kusu að fara yfir göngubrúna við lónið og ljósmynduðu grimmt þegar bílum þeirra var ekið yfir útfallið. 

Ég hef ekki komið þarna í mörg ár og því ekki séð jökulinn eftir að hann tók að hopa svo mjög síðustu árin, en nú nær hann með herkjum ofan í lónið sem hann hálffyllti fyrir ekki svo mörgum árum. Það má vel sjá á landinu þarna hvernig jökullinn hefur legið áður þegar hann breiddi hvað mest úr sér. Jökullin skreið fram á 8. áratugnum og myndaði þá væntanlega sandölduna sem er lengst til vinstri á myndinni hér fyrir ofan, en kletturinn sem er hægra megin við neðsta hluta jökulsins kom ekki í ljós fyrr en upp úr aldamótunum 2000.

Eyjafjallajökull gaus síðast árið 1821 og því fylgdi mikið hlaup úr jöklinum sem sennilega hefur komið undan Gígjökli með tilheyrandi jökulburði. Síðan var þarna talsverður órói á árunum 1991-99 sem féll dálítið í skuggann af svipuðum atburðum í Mýrdalsjökli á þeim árum en ég hef heyrt jarðfræðing segja að litlu hefði mátt muna að gos yrði á þessum árum í Eyjafjallajökli. 

- - - - - 

Árið 1980 var ég í skólaferðalagi með Álftamýraskóla þar sem farið var inní Þórsmörk og stoppað við Gígjökul, en þá var myndin hér til hliðar tekin. Þá hefur jökullinn verið hvað stærstur nú í seinni tíð og þá þótti nokkrum alveg tilvalið að hlaupa út á skriðjökulinn sér til skemmtunar en kennurum til hrellingar. Það er örugglega minna gert af því í dag enda ekki mikill skriðjökull til staðar.

Kraftwerk – Tour de France

Í júlí á hverju ári fer fram í Frakklandi hjólreiðakeppnin mikla Tour de France sem sennilega er ein erfiðasta þrekraun sem háð er á sviði íþrótta. Keppnin í ár hófst þann 5. júlí en líkur nú á sunnudaginn 27. júlí þegar hjólreiðamenn koma í mark í París, eftir að hafa hjólað 21 dagleið um þvert og endilangt Frakkland, samtals 3,500 kílómetra. Þótt ég fylgist ekki með keppninni frá degi til dags og er í rauninni nokk sama hver sigrar finnst mér vera ákveðinn glæsileiki yfir þessari keppni þar sem tugir hjólreiðamanna æða í þéttum hópi í gegnum sveitir landsins, yfir fjöll og niður í dali. 

Félagarnir í þýsku hljómsveitinni Kraftwerk voru brautryðjendur og miklir áhrifavaldar á sviði tölvu- og raftónlistar á sínum tíma en sú hljómsveit var stofnuð árið 1970 þegar hugtakið tölva var flestu fólki ákaflega framandi. En þeir eru líka miklir hjólreiðaáhugamenn og hafa tvisvar samið lög um Frakklandshjólreiðarnar sem bæði heita einfaldlega Tour de France. Það fyrra kom út árið 1983 og er eitt af þeirra þekktari lögum en hið síðara er frá 2003. Það er einmitt lagið sem hér fylgir og er myndband mánaðarins á þessari síðu. Þetta er allt mjög glæsilegt, flott myndband, flott tónlist og flott íþrótt, svo framarlega að menn kunni að meta svona lagað.

 

 

Um staðsetningu Listaháskólans við Laugaveg

Ég endaði síðasta pistil á því að minnast á fyrirhugaða nýbyggingu Listaháskólans við Laugaveg en þennan pistil ætla ég að helga þeim áætlunum því eins og margir sem hafa tjáð sig um þetta mál er ég hreint ekki alveg sáttur með í hvað stefnir. Ég hafði reyndar efasemdir strax þegar tilkynnt var að Listaháskólinn hafði fengið þessa lóð í fyrr eftir makaskiptasamning sem gerður var milli borgarinnar og Samson Properties sem fékk í staðinn lóðina við Laugarnes, þar sem Listháskólinn er nú til húsa að hluta til.

Það var alltaf vitað að þessi skólabygging krefst mikilla húsakynna enda þarf þarna sali til að hýsa tónlistar- myndlistar, leiklistarkennslu o.fl. Vandamálið er því það að þessi bygging hvernig sem hún mun líta út verður alltaf stórhýsi sem mun þrengja sér inn á byggingarreit að takmarkaðri stærð og útkoman verður alltaf byggingarbákn sem er í engu samræmi við það umhverfi sem fyrir er á Laugaveginum. Það hefur verið vaxandi vilji að varðveita þetta umhverfi og götumynd, enda hafa verið uppi ýmis önnur áform um að koma upp stórhýsum við Laugaveginn í nafni svokallaðrar uppbyggingar á kostnað þess sem fyrir er og þá kennt um lóðabraski fjárfesta og verktaka sem hafa ekki annað en eigin gróða að markmiði. Það er því dálítið sérstakt að svona stórkarlaleg áform skuli nú vera fyrirhuguð í nafni listarinnar, því það er ekki síst fólk með listmenntun og listnemar sem hafa staðið fyrir verndun þess sem fengur er í og á undir högg að sækja. Sjálfsagt er það þó svo að listamenn vilja halda til sem næst miðbænum í hringiðu mannlífsins en ég get þó ekki ímyndað mér annað en að það veki upp blendnar tilfinningar meðal þeirra þegar nærvera þeirra skuli eiga sinn þátt í að skekkja þá götumynd og stemmningu sem Listaháskólin vill sækja í og vera hluti af.

Mynd til vinstri: Húsin sem eiga að víkja við Laugaveginn. Mynd til hægri: Listaháskólinn við Skipholt.

Ég var sjálfur nemandi í Myndlista- og handíðaskóla Íslands á árunum 1986-89 en þá var skólinn ekki orðinn sameinaður öðrum skólum sem allsherjar Listaháskóli. Húsnæðið var og er að hluta til við Skipholt og var stundum uppnefndur „Stiga- og handriðaskólinn“ enda húsnæðið svona upp og ofan, frekar hrátt á köflum sem reyndar hentar ágætlega þeim óhefluðu vinnubrögðum sem fylgir gjarnan myndlistariðkun. Hvernig það allt virkar í nýrri glæsibyggingu veit ég ekki. 

Ég get alveg séð fyrir mér að uppbygging Listaháskólans hefði getað verið áfram á sömu slóðum þarna rétt fyrir ofan Hlemmtorg. Nú er t.d. búið að rífa gömlu Hampiðjuhúsin þarna sem síðast hýstu listgjörningaapparatið Kling og Bank en sú lóð var einmitt í eigu Samsons, félags Björgúlfs Guðmundssonar. Hefði skólinn ekki getað verið á því svæði? Umhverfið þar í kring er allavega með þeim hætt að það getur ekki annað en batnað jafnvel þótt byggð verði stór fúnktíónalísk kassahús eins og fyrirhugað er að reisa við Laugaveg, í þeim tilgangi að bera gömlu húsin þar ofurliði nema þau eigi kannski öll að fara á endanum.

 

Antonio Gaudí og fagurfræði náttúrunnar

Þegar maður heimsækir Barcelóna sem ferðamaður og lítur á þær fjölmörgu minjagripaverslanir sem þar eru fer ekki milli mála hvað það er sem þykir túristavænast öðrum atriðum fremur, en það eru verk hönnuðarins og arkitektsins Antonio Gaudí sem bjó þar og starfaði á áratugunum um og eftir 1900. Það eru þó ekkert óskaplega margar byggingar sem hann lætur eftir sig en hinsvegar þykja verk hans svo sérstök að nánast allar hans byggingar eru í dag ekkert annað en fjölsóttir ferðamannastaðir eða söfn þar sem gert er út á verk listamannsins.

Frægasta verk hans og um leið eitt aðalkennileiti Barcelónaborgar er án efa kirkjubyggingin mikla La Sagrada Familia, sem hafist var handa við að byggja árið 1882, en sökum þess hve óskaplega stór hún er og flókin í smíðum sér ekki enn fyrir endann á þeirri byggingarvinnu. Þeir 8 turnar sem þegar eru risnir eru ekki annað en aukaturnar við hlið aðalturnana sem hafa ekki enn verið reistir, þar sem sá hæsti í miðjunni mun rísa í upp í 170 metra hæð. Það sem gerir Verk Antonio Gaudís svo sérstök eru hin óvenjulegu bogadregnu form og skreytilist allskonar sem er fengin úr náttúrunni sjálfri. Þarna eru engar beinar línur, öll form eru lífræn og jafnvel burðarvirki bygginganna eiga sér fyrirmyndir í náttúrunni. Það sem vakti fyrir Gaudí á sínum tíma var að þróa nýjan byggingarstíl sem átti að taka við af hinum reglufasta nýklassíska stíl sem hafði verið allráðandi í byggingarlist Evrópubúa og er uppruninn frá forn-Grikkjum og Rómverjum.

Þessi nýi stíll sem Gaudí þróaði í byggingarlist er náskyldur Art Nouveau stílnum sem fleiri listamenn og hönnuðir voru uppteknir við um aldamótin 1900. Hugmyndafræðin er í þá áttina að líta á manninn sem hluta af náttúrunni í stað þess að líta á að náttúran eigi að vera undirgefin manninum. Þetta þýddi þó ekki að allt ætti að vera í óskipulagðri óreiðu eða bara einhvernvegin, náttúran býr nefnilega yfir ströngum verkfræðilögmálum sem bæði virka og geta búið yfir mikilli fegurð. En fagurfræðin er þó ekki bara sótt til náttúrunnar, flest það sem var framandi og dularfullt þótti spennandi og því var skreytilistin oft sótt til annarra heimsálfa eins og Afríku. Þetta á sér líka hliðstæðu í dálætinu á hinu dulræna og forna sem einkenndi hugarheim manna um 1900, einskonar rómantísk tíska sem skýtur upp kollinum af og til í menningarsögunni, síðast árið 1968 þegar menn hlustuðu á gúrúa frá Indlandi, boðuðu afturhvarf til náttúrunnar og frið á jörð.

Tímabil hinnar náttúrutengdu fagurfræði sem Antonio Gaudí aðhylltist varð ekki langt. Í rauninni þóttu byggingar Gaudí vera allt of framandi og furðulegar á sínum tíma, ásamt því að vera afar flóknar í byggingu þar sem nánast hver steinn hafði sína eigin lögun og öll smáatriði voru með sínu lagi. Á sama tíma var líka að koma fram ný byggingaraðferð sem byggðist á stálgrindum og nýr stíll sem kallaðist funktionalismi þar sem allar línur voru beinar og öll horn 90 gráður. Sú stefna átti eftir að sigra heiminn og er enn ráðandi í byggingarlist dagsins í dag og kemur m.a. fram í verðlaunatillögu að nýjum húsakynnum Listaháskólans sem á að rísa á Laugavegi (þar er hugsanlega enn eitt skipulags- og menningarslysið í uppsiglingu sem mætti skoða betur).

Myndirnar sem fylgja hér að ofan eru fengnar úr dagatali 2009 sem er helgað Antonio Gaudí, gefið út af Triangle Postals. Ljósmyndarar: Pere Vivas og Ricard Pla.

 

Heim frá Barcelóna

Þá er tveggja vikna Barcelónaför lokið og ekki laust við að maður hafi tekið á sig smá lit í allri þeirri brakandi blíðu sem viðgengst á þarna á Spáni. Barcelónabúar vilja að vísu ekki kalla sig Spánverja, því þeir eru stoltir Katalóníumenn en þetta hérað á Spáni hét áður Gotalónía eftir Vest-Gotum sem þangað fluttu á tímum þjóðflutningana miklu í eldgamladaga. Það er lítið mál að hafa ofan af fyrir sér í þessari borg í tvær vikur enda afskaplega mikið að skoða og upplifa en sumstaðar er þó helst mikið túristum. Hitinn þarna yfir daginn var yfirleitt á bilinu 24-28 gráður sem er víst bara alveg eðlilegt þótt auðvitað geti orðið miklu heitara. Ekkert rigndi nema eitt kvöld en þá skilst mér að hafi fallið heilir 57 mm í tveimur úrhellisskúrum sem þá gerði.

Þegar maður fer svona út í heim, sérstaklega á staði þar sem tungumálið er manni framandi er maður hálfpartinn út úr heiminum. Engin tölva var með í för, þannig að þetta var því í leiðinni ágætis bloggfrí og internetfrí sem er talsverð viðbrigði fyrir mig verð ég að segja. Samt ekki algert internetfrí því það kom fyrir að ég kíkti inn á internetsjoppuna í götunni til að taka stöðuna og þá ekki síst á veðrinu hér heima því ekki má koma eyða í veðurskráningar mínar.

Nú þegar heim er komið hef ég á tilfinningunni að ég hafi ekki misst af neinu merkilegu hér heima. Veðrið hefur þó staðið sig að mestu með prýði þótt engin hafi verið hitabylgjan í Reykjavík. Annars er bara sami barlómurinn og krepputalið hér ríkjandi í öllu sólskininu og ekki bætir úr skák að Fram, liðið mitt í fótboltanum, virðist vera framliðið eftir gott gengi fyrr í sumar. En mestu skipir þó að hafa ekki misst af stórskemmtilegum náttúruhamförum enda virðist hafa verið séð til þess. Að lokum er hér svo ein mynd sem ég tók síðustu nóttina í Barcelóna. Þarna er það bjarminn af tunglinu sem lýsir upp himininn bakvið húsið og ein stjarna að auki sem gæti verið sjálfur Júpíter miðað við birtu og stöðu. Kýs að kalla myndina: Nótt í Katalóníu.

Örlítil veðurminning 2

Sumardag einn á áttunda áratugnum þegar ég var á ellefta ári datt okkur vinunum í hug að fara í dálítinn leiðangur út fyrir borgina. Að ráðleggingu foreldra útbjuggum við okkur með nesti og góðar skjólflíkur, albúnir að takast á við þau veðurfarslegu öfl sem búast má við hér á landi. Tekinn var strætisvagn upp í efstu byggðir og stefnan síðan tekin fótgangandi yfir holt og hæðir á ákvörðunarstaðinn sem var hellir nokkur í Heiðmörk. Veðrið var gott en fór ört hlýnandi og brátt vorum við farnir að binda á okkur peysurnar, skyrturnar og utanyfirflíkurnar sem áttu að verja okkur gegn köldum vindum. Leiðangurinn gekk annars vel og við fundum hellinn sem ég vissi síðar að heitir Maríuhellir. Eftir að hafa átt þar góðan dag fórum við á puttanum til byggða og svo með Hafnarfjarðarstrætó til Reykjavíkur. Þegar vagninn ók í bæinn sá maður fljótt að yfirbragðið á bæjarlífinu var með allt öðrum hætti en maður átti að venjast á þessum árum því hvarvetna mátti sjá léttklætt fólk á ferli og menn bara á skyrtunni með uppréttar ermar og jakkann undir hendinni. Það voru því fleiri en við sem fundum fyrir hitanum þennan dag og kannski ekki nema von því þessi dagur var einmitt heitasti dagur 20. aldarinnar í Reykjavík, þegar hitinn fór í heilar 24,3 gráður, þann 9. júlí 1976.

(Örlítil veðurminning nr.1 birtist 3. februar. sl.)

Spáð í árshitann í Reykjavík

Það er greinilega alltaf eitthvað að gerast í veðrinu þótt metin hafi kannski ekki verið að falla, en veðrið er samt furðu oft nálægt sínu besta eins og sagt er í íþróttunum. Í veðrinu er keppt í mörgum greinum og í þessum mánuði hefur hitinn í Reykjavík staðið sig afar vel, sólskinið þó enn betur á meðan rigningin var nánast úr leik.

En svona í tilefni að því að árið er hálfnað og búið að gefa út meðalhitatölur fyrir júnímánuð ætla ég aðeins að leika með tölur og skoða hvert stefnir með ársmeðalhitann hér í Reykjavík. Opinber meðalhiti í Reykjavík er ekki nema 4,3°C (Þá er miðað við árin 1961-1990). Síðustu 10 ár hefur meðalhitinn hinsvegar verið öllu hærri, eða 5,2°C.

Ef hitinn frá júlí til desember verður jafn meðalhita sömu mánaða árin …

… 1961-1990, verður meðalhiti ársins = 4,8 °C

… 1998-2007, verður meðalhiti ársins = 5,3 °C

Ef allir mánuðirnir sem eftir eru ársins verða …

… jafn hlýir og hlýjustu mánuðir 1998-2007, verður meðalhiti ársins = 6,2 °C

… jafn kaldir og köldustu mánuðir 1998-2007, verður meðalhiti ársins = 4,4 °C

Þetta þýðir sem sagt að ef hitinn það sem eftir er ársins verður í meðallagi verður árshitinn 4,8°C. Ef hitinn verður áfram í samræmi við hita síðustu 10 ára, þá verður ársmeðalhitinn 5,3°C. Ef hinsvegar þeir mánuðir sem eftir eru verða eins hlýir og þeir hafa orðið hlýjastir árin 1998-2007, verður ársmeðalhitinn 6,2°C, sem er aðeins fyrir ofan árshitametið í Reykjavík sem er 6,1°C árið 2003. Til að fá árshita sem er nálægt meðallagi áranna 1961-90 þurfa þeir mánuðir sem eftir eru að vera eins kaldir og þeir hafa orðið kaldastir á árunum 1998-2007.

Það má segja að báðar tölurnar 4,4° og 6,2° séu ólíklegar en ekki óhugsandi en líklegasta niðurstaðan er kannski á bilinu 5,0°–5,6° C sem telst vera hlýtt hvernig sem á það er litið, en á öllum árum þessarar aldar hefur meðalhitinn verið yfir 5 gráðum hér í Reykjavík.

Nýliðinn júnímánuður var hlýr, þurr og sólríkur

Bruce Springsteen - Born to Run

Myndband mánaðarins hjá mér að þessu sinni er lagið Born to run með Bruce Springsteen. Það kom upphaflega út á samnefndri plötu árið 1975, en er hér flutt á tónleikum. Ég veit ekki hvaðan upptakan er, hún er allavega nýleg, en Bruce og félagar hafa verið á mikilli tónleikareisu undanfarið. Sumir segja að þetta sé eitt besta rokklag allra tíma og ef svo er þá mótmæli ég því ekki. Bruce Springsteen dyggilega studdur af E-street bandinu færði rokkið niður á jörðina og var mótvægi við allt glysið og tilgerðarlegheitin sem einkenndi bransann á sínum tíma.

Bruce Springsteen og The E-street band náði að búa til stórt sánd eins og það er kallað, saxafónleikarinn Clarence Clemons (The Big Man) á þar sinn þátt og lífgaði uppá sviðið sem og gítarleikarinn Steven Van Zandt sem hefur gert það gott í leiklistini í hlutverki mafíubófans Silvio Dante í Sopranos-þáttunum.

Í öðrum frábærum sjónvarpsþáttum Saga Rokksins sem hafa verið í sýningu á RÚV undanfarið, lenti Bruce í flokknum „leikvangarokkari“, en sú skilgreining á vel við kappann enda greinilegt að hann nýtur sín vel á stóru sviði í öllum látunum. En Bruce Springsteen er ekki bara innantómur rokkhundur eins og sumir gætu haldið, hann er líka fínn texta- og lagahöfundur – einskonar rödd hins vinnandi alþýðumanns sem á sínar vonir og þrár, og stundum dálítið brostnar vonir.

Bruce Springsteen og E-Street bandið eins og það birtist á umslagi plötunnar The River sem kom út árið 1980.

Hitaspá fyrir næstu þrjá mánuði hér á jörð

Breska veðurstofan Met Office birtir á sinni heimasíðu með reglulegu millibili spá fyrir hitafar og úrkomu á jörðinni þrjá mánuði fram í tímann og nú er komin út spá sem gildir mánuðina frá júlí til september. Mér datt í hug að birta hitaspána hér á síðunni enda ýmislegt þarna sem mér finnst athyglisvert svona í samhengi við það sem hefur verið í umræðunni og það sem ég hef sjálfur verið að burðast við að skrifa um.

Í fyrsta lagi þá kemur þarna fram að við á Íslandi munum líklega njóta hlýinda þessa mánuði. Sama gildir einnig um stærsta hluta Evrópu, Bandaríkjanna og reyndar mestallt Norður-Atlantshafssvæðið.

Svo kemur þarna fram köld spá fyrir Norður-Íshafið sem ætti að minnka líkurnar á því að norðurpóllinn verði íslaus í haust eins og kom fram í fréttum að gæti gerst. Um það skrifaði ég reyndar nokkur orð í síðustu færslu. Ég held að þetta sé í fyrsta sinn í langan tíma sem spáð er einhverju öðru en hlýindum þarna við Norður-Íshafið, þannig að þetta gæti verið til merkis um einhvern viðsnúning þarna.

Í hafinu kringum Suðuskautslandið eru hinsvegar hlýindi á ferðinni, en á meginlandinu þar suðurfrá er hitinn nálægt meðallagi, en Suðurskautið er sennilega það svæði sem helst hefur farið á mis við hnattræna hlýnun síðustu áratugi.

Í hinu stóra Kyrrahafi má sjá appelsínugula rönd við miðbaug sem þýðir að hinn hlýi El Niñjo straumur hefur eitthvað náð sér aftur strik eftir að hið kalda La Niñja veðurkerfi hefur kælt þarna stórt svæði undanfarið ár. En sveiflurnar í þessum veðurkerfum eru taldar hafa áhrif á veður og hitafar víða um heim.

Síðan er það bláa kalda skeifan á norður-Kyrrahafinu og liggur að ströndum Kanada og Bandaríkjanna. Það mun vera fyrirbærið Pacific Decadal Oscillation sem ég skrifaði um á sínum tíma (hér). Þetta kerfi virðist skipta um ham á 20-30 ára fresti og er nú nýlega komið í sinn kalda fasa. Samkvæmt gögnum sem ná sirka öld aftur í tíman vill svo til að hnattræn hlýnun hefur nokkurn vegin stöðvast þá áratugi sem kerfið hefur verið í þessum kalda fasa en hlýnunin síðan rokið upp úr öllu valdi þegar kerfið er í hlýjum fasa.

Svo að lokum verður alltaf að hafa í huga að spár eins og þessar eru spár en ekki staðreyndir. Sama gildir líka um hamfaraspár sem alltaf koma upp annað slagið. Við vitum kannski ekki alltaf hversu mikið eða lítið við vitum. Eins er kannski líka um þetta sem ég er að skrifa hér.

Spennandi sumar á Norðurpólnum

Það verður spennandi að sjá hvernig þróunin verður með hafísinn í sumar enda yrðu það stórtíðindi ef Norðurpóllin verður íslaus núna í haust. Það er þó ekki alveg ljóst í fréttinni hér hvort átt sé við Norðurpólinn sjálfan eða Norður-íshafið eins og það leggur sig en mig grunar þó að hér sé bara átt við Norðurpólinn, því þótt hann sé íslaus þá geta hafísbreiður áfram legið útfrá norðurströndum Grænlands og Síberíu að einhverju leiti.

Ef hafíslágmarkið frá því í fyrra á að endurtaka sig í ár svo ekki sé talað um íslausan norðurpól, þá þarf bráðnunin dálítið að herða sig því hafísútbreiðslan er um þessar mundir aðeins meiri en hún var í fyrra eins og sést á þessu línuriti frá National Snow and Data Center. Bráðnunin er líka háð veðri og þá skiptir mestu að sólin nái að skína á svæðið en undanfarið sýnist mér hún nefnilega ekki hafa gert það vegna kaldrar lægðar sem hringsólar þarna á svæðinu. Hinsvegar eins og oft hefur komið fram þá er ísinn núna í sumar að mestu leit þunnur fyrstaársís sem er líklegri til að bráðna heldur en gamall ís sem hefur lifað af bráðnun margra sumra. Eitt atriði enn sem vegur einnig þungt um framvinduna eru ríkjandi vindáttir, en þær voru mjög óhagstæðar ísnum í fyrra og ollu m.a. því að mikill hafís streymdi út úr pólsvæðinu suður með Grænlandi á sama tíma og hlýir straumar bárust inn Beringssund úr hinni áttinni.

Hér að neðan kemur svo samanburður á stöðu hafíssins þann 25. júní (til vinstri) og til samanburðar hafíslágmarkið frá því síðasta haust (til hægri).

Norðurpóllinn íslaus í haust?

Ekki enn búið að mála yfir myndina mína

Í hreinsunarátaki því sem borgaryfirvöld standa nú fyrir með orgelleikarann Jack Magnet í broddi fylkingar hefur margt veggjakrotið miðbænum þurft að víkja fyrir málningarrúllunni og kannski ekki vanþörf á. Sumum hefur þó brugðið í brún þegar metnaðarfull myndverk hafa allt í einu horfið undir gráa málninguna eins og um hvert annað næturkrot pörupilta hafi verið um að ræða. Þetta varð til þess að mér datt í hug að kíkja í Kolaportið, og þá meina ég Kolaportið hið eina og sanna, sem er bílageymsluhús við Seðlabankann og hýsti á sínum tíma markaðinn góða sem kenndur er við staðinn.

Árið 1990 á meðan markaðurinn var þarna enn starfræktur var ég á meðal þeirra 25 listamanna og teiknara af yngri kynslóðinni sem tóku þátt í að myndskreyta veggi bílastæðahússins. Staðið var að verkinu þannig að hver og einn fékk sína fermetra til að myndskreyta og gerði hver sína mynd eftir eigin höfði, án tillits til þess hvað sá næsti gerði. Ég ákvað að mála borgarlandslag, húsablokkir með beinum ákveðnum línum og gráa götu sem gul Volkswagen-bjalla í yfirstærð ók eftir í rólegheitum. Fyrirmyndin að bílnum var mín eigin glæsibifreið sem ég ók um götur borgarinnar, átta fyrstu ökuárin mín. Skemmst er frá því að segja að nú eftir næstum átján ár er verkið nánast sem nýmálað og hefur ekki enn orðið hreinsunarátakinu að bráð, enda væntanlega allt unnið með fullu samþykki yfirvalda.

Á meðan á gjörningnum stóð á sínum tíma heiðraði blaðamaður Þjóðviljans okkur með nærveru sinni ásamt ljósmyndara og þar komst ég þar svo sannarlega á blað ásamt stórri mynd. Umfjöllunin birtist svo í Þjóðviljanum þann 11. september árið 1990 og kannski er það bara tilviljun, en nákvæmlega 11 árum síðar varð New York-borg í heimsfréttunum þegar tvö stór farartæki komu aðvífandi og ollu þar talsverðum usla. En þar kom ég reyndar hvergi nærri.

 

 

Er góða veðrið frá því í fyrra að endurtaka sig?

 

Veðrið er svo gott í dag að elstu menn muna vart annað eins síðan frá því í fyrra, ef þeir muna þá svo langt. Allavega þá sé ég ekki betur en við séum komin með sömu stöðu á veðurkerfunum og einkenndi sumarið í fyrra. Lægðirnar fara yfir Bretlandseyjar og þaðan yfir suðurhluta Skandinavíu, á meðan sitjum við hinsvegar í ládeyðunni og getur varla kvartað nema í mesta lagi yfir smá úrkomu í grennd af völdum góðviðrisskúra. Í fyrra var þetta veðurlag ríkjandi frá því snemma í júní og til seinni hluta ágúst, við litla hrifningu Bretlendinga og Danamanna. Svo er bara að sjá hvað þetta veðurlag endist, en ég er frekar bjartsýnn fyrir hönd okkar Íslandsbúa.

 

 

 

Jörðin séð frá sólinni við sumarsólstöður

Núna rétt fyrir miðnætti 20. júní var sólin í sinni hæstu stöðu á norðurhveli jarðar. Á þeim degi þegar sólargangur er lengstur skín sólin allan sólarhringinn á svæðinu norðan heimskautsbaugs og núna rétt fyrir miðnætti 20. júní þegar sumarsólstöður voru í hámarki var jörðin séð frá sólu í þeirri stöðu sem sést hér á myndinni. Okkar ísland sést ekki á myndinni enda komið að miðnætti hjá okkur og landið rétt sunnan heimskautsbaugs nema norðurhluti Grímseyjar.

Á norðurpólnum er sólin í um 23,5° hæð á þessari stundu og kemst ekki hærra á árinu. Hún er jafnhátt á lofti allan sólarhringinn en fer úr þessu smám smám saman lækkandi uns hún hverfur undir sjóndeildarhringinn um jafndægur að hausti, yfirleitt um 24. september.

Næstu tvo mánuði verður sólin dugleg að bræða ísinn á norðurslóðum og það verður spennandi að vita hvort bráðnunin verður jafn mikil og í fyrra þegar bráðnunin sló öll met. Hafísinn náði furðu vel að jafna sig síðastliðinn vetur sem var kaldari en mörg síðustu ár, en útbreiðsla hafíssins núna er samt álíka og var á sama tíma í fyrra. Það er líka lítið eftir af gömlum lífseigum hafís og megnið af ísbreiðunni er því að þessu sinni viðkvæmur fyrstaárs-ís. En það er samt ekki víst að bráðnunin verði eins mikil og í fyrra því veðurfarslegar aðstæður voru mjög óhagstæðar hafísnum í fyrra og ekki víst að þær aðstæður endurtaki sig nú í sumar.

Myndin sem hér fylgir er fengin af slóðinni: http://www.fourmilab.ch/cgi-bin/Earth en þar er hægt að velja ýmis sjónarhorn á jörðina á rauntíma sem uppfærast reglulega samkvæmt snúningi jarðar. Hnattmyndin er samsett af ýmsum eldri gervitunglamyndum, enda ekki möguleiki að komi dagur sem er án skýja á himni.

 

20 stiga sumur í Reykjavík

Í framhaldi af síðustu færslu þar sem ég fjallaði um hinn sjaldgæfa 20 stiga hita í Reykjavík, hef ég teiknað upp mynd sem sýnir á einfaldan hátt hvenær komið hafa sumur þar sem hitinn hefur einhverntíma náð 20 stigum hér í borginni frá árinu 1930. Hver súla á myndinni sýnir hámarkshita hvers sumars og eru þau sumur sem hafa náð hámarkshita yfir 20 stigum aðgreind með gulum lit.

Á árunum 1934 til 1960 komu nokkuð reglulega 20 stiga sumur enda var þá hlýtt á landinu. Sumarið 1939 stóð sig alveg sérstaklega vel þótt það sjáist ekki á myndinni en þá náðu 6 dagar 20 stigum þar af þrír í röð dagana 24.-26 júlí. Árið 1950 náði hitinn 23,1°C þann 17. júlí og hafði hitinn ekki áður komist svo hátt á öldinni.

Næstu áratugir eru nokkuð sérstakir því á 29 ára tímabili 1961-1989 fór hitinn aðeins tvö sumur yfir 20 stig en gerði það hinsvegar svo um munaði, í fyrra skiptið þann 9. júlí 1976, sem var heitasti dagur 20. aldar: 24.3°C. Árið 1980 komu svo tveir mjög hlýir dagar í röð: 30. júlí, 23,7°C og 31. júlí, 23,0°C. Þessir mjög svo hlýju dagar árin 1976 og 1980 eru svo enn merkilegri fyrir það að á þessum árum er kuldakaflinn á síðari hluta 20. aldarinnar í hámarki. Það tímabil hef reyndar áður kallað pínulitlu ísöldina, en það er önnur saga.

Með hækkandi hita um og eftir 1990 fór 20 stiga sumrum fjölgandi á ný en komu samt nokkuð óreglulega. Hitabylgjan í júlí 1991 var eftirminnileg með þremur 20 stiga dögum í röð, hæst náði hitinn þá 23,2°C þann 9. júlí. Eftir 6 sumur án 20 stiga komu svo þrjú 20 stiga sumur í röð árin 2002-2004. Þar er auðvitað frægust hitabylgjan mikla dagana 9.-12. ágúst 2004 þegar hitinn náði hæst 24,8°C, þann 11. ágúst, sem er hitamet í Reykjavík. Það sem af er þessu sumri hefur hitinn ekki náð 20 stigum enda ekki langt liðið á það og mikil hlýindi reyndar ekki í sjónmáli þegar þetta er skrifað (11. júní). Síðast fór hitinn yfir 20 stigin þann 13. júlí í fyrra þegar hann náði 20,5°C.

Læt þetta nægja af 20 stiga hitum að sinni, en áður en ég hætti ætla ég aðeins að minnast á hinn endann, þ.e. sumur með lægstan hámarkshita. Þar eru tvö sumur jöfn, því árin 1973 og 1989 komst hitinn í Reykjavík aldrei ofar en 15,6°C sem þætti auðvitað engan veginn boðlegt í dag. Hinsvegar er líka nauðsynlegt að taka fram að þótt hitinn í Reykjavík fari yfirleitt ekki upp úr öllu valdi er samt lítil hætta á því á sumrin að það komi virkilega kaldir dagar. Eins og með hitann þá ræður því staðsetning borgarinnar hér suðvestanlands og nálægðin við sjóinn.

(Heimildir eru fengnar af vef Veðurstofunnar og Veðráttunni)

Hinn sjaldgæfi 20 stiga hiti í Reykjavík

Nú þegar sumarið er komið fyrir alvöru má fara að velta því fyrir sér hvort þetta verði eitt þeirra sumra sem nær að rjúfa 20 stiga múrinn hér í Reykjavík. Þótt meðalhitinn í Reykjavík sé hærri allt árið en á norður- og austurlandi, erum við hér þannig í sveit sett að 20 stiga hiti er eitthvað sem við borgarbúar upplifum sem merkisviðburð enda geta liðið mörg sumur án þess að það gerist. Frá árinu 1930 telst mér til að komið hafi 22 sumur þar sem hitinn hafi einhvern tíma náð 20 stigum, þannig að við getum samkvæmt því verið að tala um ca. þriðjung sumra. Lengsta tímabil án 20 stiga hita í Reykjavík voru sumrin 1961-1975 eða 15 sumur samfleytt. Síðustu árin hefur 20 stiga sumrum farið eitthvað fjölgandi með auknum hita og á þessari öld hafa þau orðið fjögur. (Nánar um þetta í næstu færslu) 

Þótt ég sé nú enginn alvöru veðurfræðingur þá geri ég mér grein fyrir því að ástæðan fyrir þessum skorti á 20 stigum sé nálægð borgarinnar við sjóinn og staðsetningin hér suðvestanlands. Þegar hlýir loftmassar berast til landsins úr suðri, eins og oft gerist, dugar það okkur ekki hér, því þá sitjum við gjarnan í súldinni á meðan hitinn á norð-austurlandi rýkur upp úr öllu valdi. Sólskinsáttirnar úr norðri eru hinsvegar of kaldar að upplagi til að hífa hitann mikið yfir 15 stigin og þegar hæðarsvæði er yfir okkur með björtu og fallegu sumarveðri er alltaf stutt í hafgoluna sem kælir venjulega um nokkrar gráður.

Ætli vænlegasta staða veðurkerfanna til að færa Reykvíkingum almennilegan 20 stiga, sé ekki þessi sem ég hef teiknað hér upp. Lægð fyrir vestan Bretlandseyjar og hæð vestur af Noregi dæla í sameiningu hlýju meginlandslofti til okkar alla leið frá Evrópu. Þetta loft þarf að koma að landi austanlands að sumarlagi, hreinsa sig af skýjum á leið sinni vestur til okkar og svo þarf vindurinn að vera nægjanlegur til að halda aftur af svalandi hafgolunni. Útkoman gæti þá að verið yfir 20 stigum en því miður verðum við að sætta okkur við mistrið sem gjarnan fylgir þessu mollulega en sjaldgæfa lofti frá Evrópu. Hugsanlega gætum við fengið upp þessa stöðu einhverntíma í sumar og svo almennilega hitabylgju í kjölfarið. Ef eitthvað er að marka langtímaspár sem gefnar hafa verið út fyrir sumarið, má einmitt búast við að lægðirnar fari vel fyrir sunnan land með stefnu á Bretland sem gæti aukið líkurnar á svona hlýindum hér suðvestanlands.