Stóra holan í miðbænum

 

Það er mikið búið að grafa á gamla hafnarsvæðinu í Reykjavík í nágrenni við tónlistar- og ráðstefnuhúsið sem nú er að rísa. Þarna ætlar Pontus-hópurinn að reisa 400 herbergja hótel og fjármálamiðstöð eða einskonar World Trade Center Íslands og svo bílastæðakjallara undir öllu saman. Minna má það ekki vera í þessu landi efnahagsundranna og eins og sjá má á myndinni hér að ofan er grunnurinn sem búið að grafa fyrir þessum framkvæmdum, alveg gríðarstór. Að auki er svo ætlunin að nýjar höfuðstöðvar Landsbankans rísi handan götunnar eða beint á móti pylsusjoppunni Bæjarins bestu en verður þó heldur stærri.

Húsagrunnar eru auðvitað nauðsynlegir ef byggja skal hús enda skal hvert hús reisa á traustum grunni. En þá verðum við líka að vona að þarna verði byggt og það helst í nánustu framtíð. Íslenska fjármálaveldið hefur hinsvegar ekki reynst vera byggt á eins traustum grunni menn töldu og nú er búið að lýsa því yfir að framkvæmdum við Fjármálamiðstöðina verði frestað um óákveðinn tíma vegna vandræða á fjármálamörkuðum, hvað annað? Svo er spurning hvort hinar nýju höfuðstöðvar Landsbankans muni yfirleitt rísa á næstunni eins og staðan er. Kannski ætti frekar að byggja þarna hús utanum starfsemi sem hefur ekkert með peninga að gera. Einu sinni voru t.d. hugmyndir um að Listaháskólinn gæti verið þarna á svæðinu, en nú má víst ekki minnast á það.

En það er fleira sem veldur biðstöðu á þessu svæði, því hugmyndir eru uppi um að leggja Geirsgötuna í stokk en eftir er að ákveða hvort úr því verður og hvernig sá stokkur muni liggja. Jafnvel er talað um að láta hann byrja við enda Sæbrautarinnar og láta hann svo koma upp vestur í Ánanaustum, enda erfitt að koma því við að hafa fyrirferðamikla gangnamunna í svona miðborgarbyggð. Ég veit samt ekki með svona umferðargöng inn í miðri borg. Það virðist alltaf vera markmið þeirra sem skipuleggja umferðarmannvirki að umferðin þurfi alltaf að ganga svo óskaplega hratt fyrir sig. Eins og sést á myndinni hér að neðan sem tekin var um hádegi í miðri viku er umferðin á Geirsgötunni yfirleitt ekki meiri en svo að ein akrein í hvora átt gæti vel annað þeirri umferð. En þarna er kannski verið að hugsa um alla þá umferð sem bætist við þegar búið verður að koma upp öllum þeim óskaplegu landfyllingum vestur af Ánanaustum og Örfirisey með tilheyrandi íbúðabyggð sem sumum dreymir um þar. Þessa leið um Geirsgötuna ek ég á hverjum degi í og úr vinnu og velhana frekar heldur en Hringbrautina, enda er alltaf skemmtilegt að akaframhjá gömlu höfninni. Ég mun hinsvegar forðast það að keyraneðanjarðar í einhverjum stokki enda ekki mikill neðanjarðarmaður.

En svo maður botni þetta, þá lítur allavega út fyrir að þótt byggingu tónlistarhússin verði lokið á næsta ári mun svæðið áfram verða framkvæmdasvæði í mörg ár enn og langur vegur þar til svæðið mun líta sómasamlega út hvort sem draumórar manna um uppbyggingu svæðisins ganga eftir eða ekki. 

Tónlistarhúsið rís

Það er óhætt að segja að Tónlistarhúsið sem menn byggja nú af miklum móð við Austurbakkann sé farið að setja sinn svip á bæinn þessa dagana. Að vísu er það þó bara múrverk, stál og byggingarkranar sem blasa við borgarbúum en það er ekki fyrr en glerverkið hans Ólafs Elíassonar er komið á sinn stað að við getum farið að átta okkur á hvernig þetta dæmi mun líta út allt saman. Eitthvað var nú verið að tala um það í fréttum að Kínverjarnir sem eru að smíða glerhjúpinn hafi verið í smá basli með hann sem gæti valdið töfum, enda verkið víst óskaplega flókið og kalla þá Kínverjar ekki allt ömmu sína í þeim efnum.

Áætlað er að að þetta mikla tónlistarmusteri verði risið fyrir árslok 2009 og eins gott að vel muni takast til því þessi 14 milljarða króna framkvæmd mun verða eitt af helstu kennileitum Reykjavíkur um langa framtíð. Sjálfur er ég nokkuð vongóður um að þetta geti orðið vel heppnað framtak allavega eftir þeim myndum sem birst hafa af væntanlegu útliti, þótt þær sólarlagsbirtu-kynningarmyndir sem arkitektar bjóða upp á séu svona full súrrealískar til að vera marktækar.

Eins og mín er von og vísa þá hef ég tekið myndir af framkvæmdum um þetta leiti síðustu þrjú árin eins og þær blasa við frá Arnarhóli. Þann 22. ágúst 2006 þegar fyrsta myndin var tekin voru framkvæmdir stutt komnar en það voru hinsvegar síðustu dagar gömlu ásjónunar því nokkrum dögum síðar var farið á fullt að rífa Faxaskála sem þarna stóð í öllu sínu veldi.

En þótt byggingu tónlistarhússins verður lokið á næsta ári, á svæðið í heild samt langt í land með að verða fullklárað eins og gryfjan stóra sem þarna er búið að grafa ber vitni um. Kannski maður taki það fyrir í næsta helgarpistli.
 

20 stiga sumur í Reykjavík

Sumarið er ekki alveg búið en það má samt slá því föstu að heitustu dagarnir séu að baki og varla miklar líkur á því að hitinn fari að æða yfir 20 stigin hér í Reykjavík úr þessu þótt dæmi séu um það í september. Þótt ársmeðalhitinn í Reykjavík sé tiltölulega hár á íslenskan mælikvarða er borgin þannig í sveit sett að 20 stiga hiti telst alltaf til tíðinda. Frá árinu 1930 telst mér til að komið hafi 23 sumur þar sem hitinn hafi einhvern tíma náð 20 stigum, þannig að við getum samkvæmt því verið að tala um ca. þriðjung sumra.

Snemma í sumar skrifaði ég tvö pistla um það þegar hitinn rífur 20 stiga múrinn hér í borginni og fylgdi annarri þeirra línurit sem sýnir hvenær hitinn hefur náð því hitastigi. En þar sem sumarið stóð sig svona frábærlega að þessu sinni er ekki annað hægt en að birta myndina aftur í uppfærðri útgáfu. Súlurnar sem þarna eru á myndinni sýna hámarkshita hvers sumars frá 1930 og eru þau sumur sem hafa náð hámarkshita yfir 20 stigum aðgreind með gulum lit og eins og sjá má þá slær sumarið 2008 allt annað út.



Það er athyglisvert þegar myndin er skoðuð hversu þétt 20 stiga sumrin komu á árunum 1934 til 1960, eða annað hvert ár að jafnaði enda talsvert hlýtt á því tímabili. Síðan varð breyting á, því eftir 1960 liðu sextán ár þar til loks kom 20 stiga dagur og það gerðist með glæsibrag því 9. júlí 1976 varð heitasti dagur 20. aldarinnar (24.3°C) og það á frekar köldu tímabili. Það met hefur síðan verið tvíbætt á þessari öld. Fyrst þann 11. ágúst 2004 (24.8°) og svo núna í sumar þann 31. júlí (25,7°).

Það má kannski velta því fyrir sér þegar myndin er skoðuð hvort möguleg efri mörk hitans í Reykjavík hafi eitthvað verið að hækka með árunum því á hlýju sumrunum árin 1930-1960 náði hitinn bara einu sinni almennilega yfir 22 stig. Kannski má kenna um mismunandi staðsetningu Veðurstofunnar í gegnum tíðina en svo er líka spurning hvort aukinn gróður og skjólsæld í borginni gefi tilefni til hærri hámarkshita á heitustu dögunum. Þessar vangaveltur breyta því þó ekki að svona er þetta samkvæmt opinberum gögnum og eins og hitafarið hefur verið almennt á landinu á þessari öld er kannski ekkert óeðlilegt að hitamet séu slegin.

(Heimildir eru fengnar af vef Veðurstofunnar og tímaritinu Veðráttan)

Eldri færslur um 20 siga hita í Rekjavík:
Hinn sjaldgæfi 20 stiga hiti í Reykjavík. Birt 9. júní
20 stiga sumur í Reykjavík. Birt 12. júní
Örlítil veðurminning 2. Birt 9. júlí

Stormur aldarinnar eða stormur í vatnsglasi?

Nú er bíða og sjá hver afdrif fellibilsins Gústavs verða þegar hann skellur á ströndum Bandaríkjanna en þótt Gustav hafi þegar gert nokkurn usla á nokkrum Karíbahafseyjum þykir alltaf fréttnæmast þegar fellibyljir gera strandhögg á sjálfum Bandaríkjunum. Borgarstjórinn í New Orleans hefur beðið borgarbúa að búa sig undir „storm aldarinnar“ sem eru auðvitað stór orð eftir allt það sem á undan er gengið. New Orleans er vissulega sú borg í Bandaríkjunum sem er einna viðkvæmust ef stórir fellibyljir ganga þar á land enda liggur hún miklu leiti undir sjávarmáli þarna við óshólma Mississippifljóts og varin með flóðgörðum svo fólk geti gengið á þurru.

Fellibylurinn hefur þó ekki náð þeim styrk sem Katrín hin ógurlega gerði í lok ágúst 2005, en áður en sá fellibylur gekk á land hafði hann náð hæsta styrk þ.e. styrk 5 á fellibyljaskalanum. Það sama gerði Fellibylurinn Rita í september sama ár. Báðir þessir fellibyljir höfðu þó misst sinn mesta kraft er þeir komu að landi og voru þá metnir í stærðinni 3. Fellibylurinn Gustav hins vegar hefur fram að þessu aðeins náð styrknum 4 og því ekki hægt að flokka hann sem einhvern fellibyl aldarinnar. Það sem þó skiptir væntanlega mestu máli er styrkurinn þegar hann kemur að landi en spár sögðu á sunnudag að Gustav geti numið land sem 4. stigs fellibylur og ef þetta verður að auki „direct hit“ á New Orleans getur útkoman vissulega orðið það sem þeir kalla „worst case scenario“. 

Munurinn á Gustav og Katrínu virðist líka vera þannig að samkvæmt spám mun Gustav ekki fara hratt yfir þegar hann gengur á land þannig að úrhelli sem honum fylgir mun standa lengur yfir þótt vindstyrkur fari þverrandi inn til landsins. Svo er ekkert víst að Gústav hitti endilega New Orleans en honum er reyndar spáð aðeins vestar við borgina þannig að ekkert er víst að verstu spár gangi eftir og það á líka eftir að koma í ljós hvort hann hangi í jafnvel í 3. stigi þegar hann kemur að landi .

Nú svo þegar Gustav er genginn hjá þá bíður sá næsti átekta, Það er fellibylurinn Hanna sem hringsólar vestur af Bahamas en menn virðast ekki geta spáð fyrir um afdrif hans fyrr en Gústav hefur lokið sér af. Það er allavega líf og fjör á fellibyljaslóðum þetta árið ólíkt því sem hefur verið síðust tvö árin sem stóðu engan vegin undir væntingum ef má orða það svo.

 (Eins og sést eru allar myndirnar fengnar af fellibyljasíðu Accuweather)

Draugabærinn New Orleans

Kanínustrákurinn Simbi

Nú er komið að fyrstu gæludýrabloggfærslunni á þessari síðu og kannski kominn tími til. Við erum samt ekki að tala um neina hunda eða ketti, heldur kanínu sem hoppar um á heimili bloggarans og ber nafnið Simbi.
Simbi er liðlega eins árs kanínustrákur, frekar smávaxinn, og hefur hárvöxt og lit sem minnir dálítið á hárvöxt ljóna enda er þetta eðalkanína af svokölluðu Lionhead-kyni. Það er hún Stefanía dóttir mín sem er löggildur eigandi Simba en hún var fljót að nefna hann þessu nafni í höfuðið ljónsungann úr Lion-King teiknimyndunum.

Við á heimilinu höfðum enga reynslu af kanínuhaldi þegar við tókum Simba að okkur í fyrrahaust og Simbi var heldur ekki mjög lífsreynd kanína þá, enda bara nokkurra vikna. Hann hefur alltaf búið innandyra en líkar ekkert vel við að vera lokaður inní búri svo hann fær bara að stjórna sínum ferðum sjálfur en á samt sitt búr sem hann hoppar úr og í þegar hann vill.

Stundum fær hann þó að fara út í garð en þar er ýmislegt að róta í, skoða og smakka. Svo er líka ýmislegt innandyra sem Simba þykir gott að narta í. Bækur og blöð eru t.d. í miklu uppáhaldi en verra er með allar rafmagnssnúrurnar sem fyrir honum eru sem hinn besti lakkrís. Það hefur því þurft að gera ýmsar ráðstafanir svo við getum notið dásemda raftækninnar í friði.

Annars þarf yfirleitt lítið að hafa fyrir Simba, hann gengur hljóðlega um, felur sig gjarnan tímunum saman í innstu skúmaskotum eða situr hinn rólegasti á gólfinu með eyrun sperrt en það er sjálfsagt eðli kanína að vera varar um sig enda aldrei að vita hvar hætturnar leynast í þessum viðsjárverða heimi.

Gullinsnið - hið heilaga hlutfall

Þótt gullið hafi runnið okkur úr greipum í dag getum við samt glaðst yfir að koma heim með heilan silfursjóð frá Ólympíuleikunum. En ég ætla ég samt að fjalla um gull, reyndar meira svona huglægt gull eða hið dularfulla Gullinsnið - sem jafnvel er talið vera undirstaða allrar fagurfræði, hvorki meira né minna.

Hið umrædda gullinsnið snýst um hlutfallið 1 á móti 1,618 (+fleiri aukastafir). Ferhyrndur flötur með hliðarlengdum í þessu hlutfalli er undirstaða gullinsniðs en slíkur ferhyrningur er fenginn með því að skipta rétthyrningi fyrst í tvennt, skálína dregin milli horna annars hlutans og sú lína síðan felld niður, en þannig fæst lengdin. Ef hæð upphaflega ferningsins er t.d 1 metri, er breidd nýja ferhyrningsins í gullinsniði þá 1,618 metrar.

Það er talið að forn-Grikkir hafi fyrstir spáð í gullinsnið en þeir vildu meina að rétthyrningur í gullinsniði væri einfaldlega fallegasti ferhyrningur sem völ væri á og þetta væri einnig fallegasta hlutfall milli tveggja stærða. Þeir notuðu þetta hlutfall óspart í sinni list og arkitektúr enda gullinsnið eitt undirstöðuatriðið í klassískri fagurfræði. Rómverjar tóku þetta svo upp síðar og svo endurreisnarlistamenn eins og Leonardo Da Vincy. Margir hafa jafnvel talið að þetta hlutfall sé líka til staðar í ríkum mæli í náttúrunni, stærðarhlutföll margra beina í mannslíkamanum er til dæmis nálægt 1 á móti 1,618. Þar má nefna beinin í handleggjum og fótleggjum og í hverjum fingri mannsins er stærðarhlutfall beinanna það sama 1 á móti 1,618 eða svo til.

Hér að neðan hef ég tekið saman nokkur dæmi úr ýmsum áttum þar sem gullinsnið kemur fyrir, meðal annars af nokkrum gömlum húsum í Reykjavík en það var einmitt í umræðum um gömul hús hér á síðunni um daginn, sem ég hafði orð á gullinsniði. Eins og sjá má er gullinsnið í fullu gildi enn í dag og sjálfsagt er það engin tilviljun að greiðslukort eða sígarettupakkar eru í gullinsniði. Svo er það alveg spurning hvort kýrin eigi hlutföllum heilags gullinsniðs fegurð sína að þakka og ekki má gleyma að kýr eru heilagar í sumum löndum.

 

 

Goombay Dance Band - Sun of Jamaica

Goombay Dance Band, man einhver eftir þeim? Eða kannast kannski enginn við að muna eftir þeim, hafi þeir á annað borð aldur til? Mörgum þótti þetta nú samt alveg svakalega fínt á árunum í kringum 1980.

Þegar fólk hlustaði á tónlist Goombay Dance Band, var það umsvifalaust horfið frá sínum kalda hversdagleika til paradísareyja Karíbahafsins með sínar hvítu sandstrendur, pálmatré og kókóshnetur. En er þetta góð tónlist? Ég veit það ekki, en hugsanlega getur þetta brætt eitthvert íshjartað enn þann dag í dag. Goombay Dance Band komst hátt á vinsældalistum á sínum tíma ekki síst í Þýskalandi og merkilegt nokk, þaðan er þessi eldheita hljómsveit einmitt komin.

Þetta er myndband mánaðarins á þessari síðu: Sun of Jamaica, frá árinu 1979 með Goombay Dance Band og það má alveg tileinka það hinum fótfráu Jamaíkabúum á Ólympíuleikunum. Og jafnvel líka okkar harðsnúna handboltaliði - þeir gera sitt besta „og aðeins betur ef það er það sem þarf“. Meiri speki er ekki í boði að þessu sinni.

 

„Við verðum að losa skipulagsmálin úr þessu peningaati“

Fyrirsögnin á þessari færslu er ekki frá mér komin heldur er þetta yfirskrift mjög áhugaverðs viðtals í Fréttablaðinu núna á laugardaginnn sem ætti eiginlega að vera skyldulesning, en þar er rætt við Margréti Harðardóttur arkitekt sem rekur arkitektastofuna Studio Granda ásamt Steve Christer en óhætt er að segja að þau eru meðal okkar virtustu arkitekta í dag.

Það sem Margrét segir í viðtalinu virðist nokkuð í takt við það sem húsfriðunarsinnar hafa talað um en hún er greinilega ekki sátt við það hversu gömul hús njóta lítillar virðingar í dag og virðist m.a. hafa áhyggjur af því eins og fleiri að uppbygging miðbæjarins stjórnist af hagsmunum lóðareigenda sem vilja hámarka sína fjárfestingu, á kostnað eldri húsa sem fyrir eru á staðnum, en um eldri hús segir hún þetta:

„Flestir sem hafa einhverja tilfinningu fyrir umhverfinu skilja að þessi hús hafa sál, tengingu við arfleifð okkar og rætur og þetta skiptir okkur máli. Við sem arkitektar sjáum þessi hús sem tækifæri til að gera eitthvað skemmtilegt, þau eru formerki fyrir það sem á að gera í götunni og útgangspunktur.“

 

Því miður finnst mér vera allt of margir sem skilja ekki svona tal, eða hafa ekki þessa tilfinningu fyrir umhverfinu sem hún talar um. Modernisminn eins og hann er í dag er ekki endilega fólgin í því að rífa og byggja stærra, það er nefnilega líka modernísk hugsun að huga því sem fyrir er. Nú þegar enn ein umskiptin hafa orðið í Borgarstjórn Reykjavíkur er ég hræddur um að þessi viðhorf eigi ekki lengur eins mikið uppá pallborðið því gamla vinalega götumyndin hefur misst valdamikinn bandamann sem Ólafur F. var og það veldur mér allavega áhyggjum og sama má svo kannski líka segja um önnur mál.

Um Listaháskólabygginguna er Margrét auðvitað alveg sammála mér þegar hún segir að svona skóli eigi alls ekkert endilega að vera við Laugaveginn, hvað þá að fórna fyrir honum gömlum fallegum byggingum. Hún nefnir hins vegar staði í útjaðri miðbæjarins þar sem skólinn getur samt orðið bakland og stoð fyrir miðbæinn þótt hann sé ekki staðsettur við sjálfa verslunargötuna. Það má enda ekki gleyma því að í listnámi þurfa menn líka frið til að stunda sitt nám eins og í öðru námi, í stað þess að vera jafnvel sýningargripir sjálfir.

Svo eru hér í lokin tvær myndir. Önnur er af húsunum við Laugaveginn sem eiga að víkja fyrir Listaháskólanum en hin er frá Berlín þar sem búið er að reisa nýjan nútímalegan miðbæ á fyrrum einskinsmannslandi. Hvað skal segja um hinu nýju Berlín? Jú, kannski skárri en Hamraborgin en jafnast samt ekkert á við Laugaveginn ef ég á að segja eins og er.

 

Hin langa leit að norðvesturleiðinni

Í fyrrahaust gerðist sá atburður að norðvesturleiðin svokallaða varð íslaus en það er siglingaleiðin um Perry-sund gegnum norðurhjaran milli Atlantshafs og Kyrrahafs. Nú þykjast ýmsir sjá fram á að með sömu þróun geti siglingaleiðir þarna orðið greiðari og fjölfarnari, a.m.k. þann hluta ársins þegar hafísinn er minnstur. Það var sjálfur norski landkönnuðurinn Roald Amundsen sem fyrstur manna tókst að sigla á skipi sínu Gjøa norður fyrir meginland Ameríku á árunum 1903-1906 og þótti það mikið afrek á sínum tíma.

Leiðin sem Amundsen fór lá þó ekki í gegnum hið breiða Perry-sund sem opnaðist í fyrra, því hann fór krókaleið sem er sunnar um þröng sund sem varla eru fær stórum skipum. Leitin að siglingafærri norðvesturleið til Asíu hafði þá staðið í langan tíma en reyndist mörgum sannkallað helvíti á jörð og varð ótal manns að aldurtila enda þetta ískalda svæði hálfgert völundarhús fjölda eyja og síbreytilegra ísalaga og eitt síðasta svæðið sem tókst að kortleggja hér á jörð. Það verður þó að hafa í huga að þegar norðurhjarinn var kannaður var „litla ísöldin“ einmitt í fullum gangi og loftslag talsvert kaldara enn í dag.

Stiklur úr könnunarsögunni

Fljótlega eftir að Cólumbus fann Ameríku fóru menn að forvitnast eftir mögulegri norðvesturleið til Asíu. Einn sá fyrsti af þeim var Sebastian Cabot sem komst inn Hudsonsund árið 1509 en hann gafst upp fljótlega þegar hann sá ekkert nema gífurlegan ís. Ekki vissu menn betur framan af en að Hudsonflóinn væri lykillinn að norðvesturleiðinni, en hann heitir eftir Henry Hudson sem þangað fór í nokkrar ferðir um 1600. Hann endaði sína daga í fjórðu ferð sinni þegar vonsviknir og hraktir skipsverjar gerðu uppreisn og settu Hudson út á opinn bát og skildu hann eftir ásamt nokkrum sjúkum skipverjum og spurðist ekkert til hans eftir það. Hróbjartur Bylot hét hét einn þeirra níu skipverja sem sneru heim til Englands eftir þessa ferð en hann átti eftir að halda landkönnun áfram og komst að ísilögðu Lankastersundi en taldi að um fjörð væri að ræða og sneri við.

Ýmsir misárangursríkir leiðangrar voru gerðir áfram, meðal annars Danskur 64 manna leiðangur sem fór um þessar slóðir snemma á 17. öld en það var mikil hörmungarferð þar sem aðeins þrír lifðu af. Leiðangurinn átti að standa í þrjú ár en flestir fórust úr skyrbjúg og hungri, ekki síst vegna þess að þeir kunnu ekki að veiða í gegnum ís!

Einn stærsti áfanginn í könnun norvesturleiðarinnar voru ferðir John Franklín á árunum 1819-1846. Í síðustu ferð sinni náði hann að Kóngs Vilhjálmseyju en skip hans sat fast vestur af eynni og losnaði ekki aftur. John Franklín hafði heyrt af eldri landkönnuðum að Kóngs Vilhjálmseyja væri í raun skagi út frá meginlandinu og því hafi hann valið þann ranga kost að fara vestur fyrir þar sem ísinn er meiri. Þegar farið var að að leita hans tveimur árum síðar urðu örlög hans ljós en innfæddir sögðust hafa séð hvítu mennina hníga niður einn af öðrum en annars eru örlög leiðangursmanna óljós.

Leitin að John Franklín virðist hafa skilað miklum árangri í könnun svæðisins sem síðar leiddi til leiðangurs Roald Amundsens en hann hafði lært að lykillin að leiðinni væri sá að fara réttu megin við Kóng Vilhjálmseyju, það er austur og suður fyrir. Eftir að þar var komið í gegn var hægt að þræða sig áfram suður fyrir Viktoríueyju með því að nýta sér glufur í ísnum sem myndast meðfram ströndum þegar vindur stóð af landi. Þannig tókst að lokum í fyrsta skipti árið 1906 að koma skipi norður fyrir meginland Ameríku og þótti það auðvitað mikill merkisviðburður eftir allar þær þrautir og mannfórnir sem leitin að norðvesturleiðinni hafði kostað.

- - - - - - 

Það má taka fram að grunnurinn að kortinu sem ég nota til að sýna leiðina er fenginn af síðunni The Cryosphere Today og sýnir það hafísinn eins og hann var þann 10. ágúst. Þarna má sjá að Perry-sund er ekki orðið íslaust ennþá en gæti þó orðið það áður en haustar eins og gerðist í fyrra. Leiðin sem Amundsen fór er hins vegar opin núna samkvæmt síðustu fréttum en undanfarna daga hefur bráðnun norðurheimskautaíssins verið hraðari en á sama tíma í fyrra, sem er breyting frá því ég tók stöðuna á ísnum síðast þann 5. ágúst.

Og varðandi heimildir þá skal nefnd ágætis grein sem birtist í tímaritinu Samvinnunni árið 1966 en í þeim gömlu blöðum er margan fínan fróðleik að finna.

Myndin hér að ofan heitir Das Eismeer (Sea of Ice) eftir Caspar David Friedrich, máluð árið 1823. 

Smárinn

Ég ætla nú aðeins að snúa mér að gróðri jarðar og taka fyrir þessa sérstöku plöntu sem við þekkjum öll og nefnist hvítsmári, oftast kallaður bara smári. Hver hefur ekki lagst niður á fjóra fætur í þeirri von að finna fjögurra blaða smára til að geta óskað sér einhverrar dásemdar? Sjálfsagt hafa margir fundið fjögurra blaða smára þótt svoleiðis sé ekki algengt, jafnvel er hægt að finna fimm blaða smára sem er enn sjaldgæfara en ekki veit ég hvort eitthvað sé á honum að græða fyrir hjátrúarfulla. Fjögurra blaða smáranum hefur hins vegar lengi fylgt hjátrú, hugsanlega vegna samsvörunar við hinn heilaga kross svona fyrir utan það að vera sjaldgæft fyrirbæri.

En það er annað atriði sem gerir smáraplöntuna merkilega sem ég er ekki viss um að allir átt sig á. Smárinn er nefnilega í þeim sjaldgæfa flokki plantna, ásamt t.d. lúpínu, sem getur unnið köfnunarefni úr andrúmsloftinu og getur því dafnað vel þrátt fyrir næringarsnauðan jarðveg. Köfnunarefni (nitrogen, nítrat) er líka dálítið merkilegt efni því þótt það hafi ekki mikil áhrif á okkar daglega líf er innihald andrúmsloftsins að 78% leiti köfnunarefni. Plöntur þurfa þetta efni til að vaxa og dafna, þær soga það úr jarðveginum enda er köfnunarefni eitt af helstu efnunum í tilbúnum áburði.

Smárinn er algengur á grasflötum, og hefur vegna eigin köfnunarefnisframleiðlsu ákveðið forskot á grasið ef lítið hefur verið borið á það af áburði. Þetta má t.d. vel sjá á grasflötunum meðfram sjónum við Eiðsgranda og Seltjarnarnes. Smáraplantan myndar oft litlar hringlagar breiður sem vaxa út frá miðju, stækka með hverju ári og vaxa að lokum saman við næstu breiðu. Grasið nýtur svo góðs að smáranum því þar sem smárinn hefur farið yfir er jarðvegurinn köfnunarefnisríkari fyrir vikið og allur vöxtur eykst. Það er því engin ástæða til að líta á smárann eitthvað illgresi enda er þetta bæði kurteis og hjálpsöm planta sem er ekkert að æða um allt og kaffæra annan gróður eins lúpínan gerir, enda er hún ættuð úr allt öðru vistkerfi.

 

Smárabreiða á Seltjarnarnesi 9. ágúst 2008. (Ljósmyndir: EHV)

Ólympíuhitt og þetta

Þá eru hinir miklu kínversku Ólympíuleikar hafnir, hin glæsilega setningarathöfnin búin og athyglin loksins farin að beinast að íþróttunum sjálfum. Þessir leikar eru auðvitað mikið mál fyrir Kínverja sem voru svo vinsamlegir að skjóta skjólshúsi yfir leikana að þessu sinni, enda gefst þeim þarna tækifæri til að sanna sig og sýna hvers þeir eru megnugir. Ólympíuleikarnir eru auðvitað mikil auglýsing fyrir Kína, þótt sú auglýsing sé kannski ekki alltaf sú sem Kínverjar hafa óskað sér. Víða á vesturlöndum er litið á þetta sem Ólympíuleika loftmengunar, mannréttindabrota og yfirgangs stjórnavalda gagnvart minnihlutahópum þótt flestir Kínverjar líta á þetta sem stórkostlega sigurhátíð eigin ríkis.

Ég er ekkert sérstaklega fyrir það að sniðganga Ólympíuleika þótt gestgjafar séu svona og hinsegin. Það er samt ekkert að því að mótmæla og vekja athygli á málum sem eru ekki alveg í lagi, af þeim er víst nóg í Kína miðað við okkar fullkomnu vesturlönd, en margt af því hefði örugglega ekki verið eins áberandi í umræðunni Kína hefði ekki orðið fyrir valinu, ég nefni bara loftmengunina og Tíbetmálin sem dæmi.

Talandi um að sniðganga Ólympíuleika þá eru auðvitað eftirminnilegast þegar Sovétríkin og Bandaríkin sniðgengu Ólympíuleika hvors annars á meðan kalda stríðið var enn í gangi. Fyrst í Moskvu árið 1980 þegar Sovétmenn hertóku Afganistan, en það þótti mikill alþjóðaglæpur í þá daga. Það kom því engum á óvart fjórum árum síðar að austurblokkin svokallaða sniðgekk Ólympíuleikana í Los Angeles árið 1984. Sem varð reyndar okkur til happs því þá komst íslenska handboltalandsliðið á svona leika í fyrsta sinn og stóð liðið sig þar með prýði og íslenska handboltaævintýrið hófst fyrir alvöru.

Árangur Íslendinga á Ólympíuleikum í gegnum tíðina hefur verið mjög glæsilegur ef sú skoðun er höfð í huga að þeir síðustu verða ávallt fyrstir og þeir fyrstu síðastir. Það leiðir aftur hugann að Ólympíuleikunum í Moskvu árið 1980, en þar keppti einn okkar besti 1500 metra hlaupari sem við höfum átt, Jón Diðriksson. Í þá daga voru engar beinar útsendingar í sjónvarpi en Ríkisútvarpið sendi hinsvegar lítt kunnan fréttamann, Stefán Jón Hafstein, til að lýsa beint viðburðum í útvarpi allra landsmanna. Stefán lýsti 1500 metra hlaupi Jóns Diðrikssonar af mikilli ákefð ekki síst vegna þess að Jón tók snemma forystu í hlaupinu. Allt hlaupið jós Stefán miklu lofi á hlaup Jóns Diðrikssonar, en þess á milli mátti heyra: „hann er fyrstur“ „hann er annar“ „hann er orðinn þriðji“ „hann dregst aðeins afturúr“ „hann kemur í mark og er … sjöundi í riðlinum“.

Ég er snjór

Fæstir eru eins og fólk er flest og þar er ég ekki undanskilinn. Ég fann um daginn dálítið próf á CNN fréttavefnum þar sem hægt er að fá persónuleikaeinkenni sín skilgreind út frá veðurástandi, sem er auðvitað mjög áhugavert fyrir svona veðuráhugamann eins og mig, en annars er ég ekki mikið fyrir að taka svona próf. Eftir að hafa svarað þarna nokkrum spurningum af mikilli samviskusemi komst ég að því að veðurpersónuleiki minn er snjór. Ég get alveg fallist á þessa skilgreiningu og líkar hún bara ágætlega. Þetta þýðir samt ekki endilega að ég sé kuldalegur og vonandi ekki kaldlyndur. Kannski er ég bara dálítið svalur hið ytra, sjálfsagt svona frekar af rólegra taginu, en allavega ekki mikill æsingamaður. 

Já, ég er ís-maður, hef líka áhuga á ís, búinn að skrifa heilmikið um ís og snjó af öllu tagi, en síðast en ekki síst, þá er ég góður ís-lendingur og klár í slaginn fyrir næsta vetur.

Hér er svo prófið: http://edition.cnn.com/2008/TECH/science/07/18/nature.quiz/index.html 

 

 

Hafísinn á norðurpólnum í sæmilegu ástandi

Þá er komið að hafístíðindum, en Bandaríska hafísrannsóknarstofnunin National Snow and Ice Data Center (NSIDC) birti núna nýlega yfirlit um það hvernig hafísnum reiðir af á Norðuríshafinu þessa dagana. Núna virðast menn gera sér grein fyrir því að hafíslagmarkið frá því síðasta haust verði ekki endurtekið, en eins og frægt er þá hafði aldrei á okkar tímum verið eins lítill hafís þarna norðurfrá eins og í fyrra. Því er þó spáð að hafísinn verði samt vel undir meðallagi í haust og sennilega nálægt því sem hann var árin 2005 og 2002.

Myndin til vinstri sýnir útbreiðslu hafíssins þann 3. ágúst. 

Ef maður les yfirlitið frá þeim má ef til vill greina dálítil vonbrigði með stöðu mála en hafísinn er einn af þeim þáttum í náttúrunni sem þykja góður mælikvarði á þróun hitastigs á jörðinni. Þeir sem hafa verið að boða loftslaghlýnun hafa svona heldur átt undir högg að sækja undanfarið því lítið hefur frést af hitabylgjum og hækkandi hitastigi svona almennt í heiminum, nema kannski hér á Íslandi.

Undanfarið ár hefur yfirleitt verið frekar kalt á jörðinni og ekki síst á norðurpólnum og því ekki óeðlilegt að hafísinn eflist við það. Veður og vindar á norðurpólnum hafa líka verið allt öðruvísi en í fyrra og ólíkt því sem gerðist þá, en ein afleiðing þess sýnist mér vera sú að núna hefur lítið af hafís borist í gegnum Fram-sund á milli Austur-Grænlands og Svalbarða og því mjög lítill ís við Austur Grænland, sem gæti þýtt að lítill hafís verði hér við Ísland næsta vetur. Í fyrra hinsvegar streymdi hafísinn út sundið, sem skýrir að hluta hvers vegna svo lítið var eftir af hafís á sjálfu Norðuríshafinu í fyrrahaust.

Með þessum mikla hafís sem streymdi þarna suður eftir í fyrra hefur hugsanlega fylgt óvenju mikill fjöldi af ísbjörnum sem síðan hafa þvælst um og það er kannski skýringin á því hversvegna a.m.k. tveir þeirra hafa orðið strandglópar hér á Íslandi. (Tilgáta og pæling frá mér) 

En svo ég snúi mér aftur að hafísspánni, þá gera NSIDC menn sér þó enn dálitlar vonir um að hafíslágmarkinu verði samt náð, sérstaklega vegna þess hve ungur og þunnur ísinn er. Norðurpóllinn sjálfur gæti hugsanlega orðið íslaus eins og var verið að spá í sumar, en þá er auðvitað bara verið að tala um Norðurpólinn sjálfan en ekki ísinn eins og hann leggur sig.

Hér kemur svo spáin um framhaldið í haust. Rauða línan sýnir hafísinn árið 2007 en bláa línan útbreiðsluna árið 2008 og mismunandi horfur næstu vikur.

Yfirlitið frá NSIDC má annars sjá hér: http://nsidc.org/arcticseaicenews/

 

Esjuskafl heimsóttur

Fyrir ofan Gunnlaugsskarð má finna snjóskafl þann í Esjunni sem lífseigastur er á sumrin. Þangað var ferðinni heitið í dag, 31. júlí og var ekki annað að sjá en að skaflinn ætti þó nokkuð líf eftir, þrátt fyrir að mikil hlýindi hafi verið undanfarna daga. Í návígi er skaflinn tignarlegur þegar horft er upp eftir honum með hæstu hæðir Esjunnar í baksýn en dálítill sandur á yfirborðinu myndar á honum flekkótt mynstur.

Þótt skaflinn núna sé nokkuð stærri en á sama tíma í fyrra er þó líklegast að hann nái að bráðna áður en haustar. Geri hann það hins vegar ekki væru það dálítil tíðindi því frá árinu 2001 hefur skaflinn alltaf bráðnað og Esjan snjólaus séð frá Reykjavík. Hinsvegar eru nokkrir skaflar í norðurhlíðum fjallsins sem ekki er vitað til að hafi bráðnað, en þeir eru ekki taldir með í svona athugunum því þeir eru ekki sýnilegir frá höfuðborginni.

Gervitunglamynd af landinu á hitametsdegi

Á þessum merkisdegi er alveg ómögulegt annað en að þessi mynd af landinu okkar birtist. Þetta er MODIS gervitunglamynd og ekki annað hægt að segja en að landið hafi skartað sínu fegursta. Léttskýjað er víðast hvar á landinu nema norðvestanlands þar sem þokan hefur læðst inn flóa og firði og inn eftir dölum. Þessi dagur kemst auðvitað á spjöld Íslandssögunnar fyrir það að þá fór hitinn íReykjavík í fyrsta sinn yfir 25 gráður samkvæmt opinberum mælingum ásamt ýmsum öðrum hitametum sem slegin voru sunnan- og vestanlands. Nýja hitametið fyrir Reykjavík er sem sagt 25,7 gráður, sett síðdegis þann 30. júlí 2008 og sló út fyrra metið sem var 24,8 gráður frá því skömmu fyrir hádegi hins 11. ágúst árið 2004.

Rétt áður en þessi færsla var vistuð bárust fréttir af þrumuveðri suðaustanlands sem væntanlega kemur úr skýjaþykkninu sem þarna sést skammt undan landi. Þetta munu vera kuldaskil sem bera með sér dálítið svalara loft.