Árlegt hafíslágmark á norðurhveli og hafíshámark á suðurhveli.

Eins og venjulega í september hefur hafísinn náð sínu árlega lágmarki á Norðurhveli og fer héðan í frá vaxandi uns vetrarhámarki verður náð um það bil í mars. Á næstunni mun hið gagnstæða eiga sér stað á Suðurhveli, þar sem hafísinn stefnir í sitt árlega vetrarhámark, hafi það ekki þegar náð því. Lítil hætta er því á hafísskorti á jörðinni um langa framtíð enda ekki sumar á báðum pólum samtímis.

NORÐURHVEL
Eins og komið hefur fram þá var hafísbráðnun á norðurslóðum nokkuð frá sínu besta þetta sumarið enda voru aðstæður allt aðrar en til dæmis í fyrra þegar bráðnunin sló öll fyrri met. Nýliðið sumar á Norður-Íshafinu einkenndist af köldum lægðum með tilheyrandi skýjahulu og vindum sem dreifðu úr ísnum frekar en að pakka honum saman. Lítið af ísnum barst þó að aðalundankomuleiðinni austur af Grænlandi en í staðinn safnaðist hann fyrir í miklum mæli á hafsvæðunum norður af Kanada og Alaska þar sem hann varðveitist vel, að minnsta kosti fram á næsta sumar.

Á þeim svæðum sem snúa að Atlantshafinu var bráðnunin öllu meiri og má alveg tala um einstaklega lítinn ís á þeim hluta. Vegna lægðargangsins mynduðust einnig stór svæði innan ísbreiðunnar með mjög gisnum ís sem náðu upp undir sjálfan Norðurpólinn og munaði reyndar ekki miklu að vangaveltur mínar fyrr í sumar um íslausan Norðurpól yrðu að veruleika, en þar átti ég við að stórt íslaust svæði næði að myndast á sjálfum Norðurpólnum á 90° norður. Í yfirliti frá Bandarísku hafísstofnuninni frá 4. september var reyndar minnst á 150 ferkílómetra íslaust svæði sem opnaðist á 87° norður, en svo stórt íslaust svæði hefur ekki áður sést svo norðarlega á gervihnattaöld.

Kortin hér að ofan koma frá sjálfum Bandaríska sjóhernum og sýna áætlaða ísþykkt 19. september metárið 2012 og nú árið 2013. Eins og sjá má er talsverður munur milli ára. Sumarið 2012 pakkaðist ísinn þétt saman miðsvæðis, en nú í sumar er eins og ísinn hafi reynt að forðast sjálfan Norðurpólinn.


Ýmsar aðferðir má nota til að bera saman ástand íssins fyrr og nú. Á línuritinu hér að ofan sést hvernig árstíðasveiflan í flatarmáli hefur þróast frá því gervihnattamælingar hófust árið 1979 (af síðunni The Cryosphere Today). Ég hef teiknað inn nokkurskonar leitnilínur en þannig má sjá að vetrarhámörkin hafa dregist saman á tímabilinu um ca. 1 milljón ferkílómetra sem eru svo sem engin ósköp.

Öllu meira afgerandi er þróunin á sumarlágmörkunum sem hafa dregist saman að minnsta kosti um 2 milljónir ferkílómetra samkvæmt þessu. Sumarið 2007 var mikið tímamótaár og varð kveikjan af allskonar vangaveltum um að skammt gæti verið í íslaust Norður-Íshaf að sumarlagi. Sumarið 2012 bætti svo um betur og sást þá vel hversu viðkvæmur ísinn var orðinn og ljóst að nokkur slík sumur í röð gætu nánast gert út af við ísinn að sumarlagi. En sumarið 2013 var alls ekki þannig sumar og sýndi um leið að ísinn getur líka jafnað sig. Talað hefur verið um á fréttamiðlum að útbreiðsla ísinn hafi aukist um 60% frá því í fyrrasumar. Það getur vel verið, en hafa skal í huga að auðvelt er að auka í prósentum það sem lítið er. 60% aukning milli sumarlágmarka fyrir 30 árum hefði t.d. verið mjög erfið.

SUÐURHVEL
Stundum sést kvartað yfir því að hafísþróunin á Suðurhveli fái ekki sömu athygli og Norðurheimskautið þannig að hér kemur samskonar línurit fyrir þann hluta. Á suðurskautinu er meginland hulið jökli sem ísinn hringast umhverfis. Þarna er árstíðasveiflan meiri - ísinn hverfur að mestu á sumrin en vex upp úr öllu valdi að vetrarlagi enda fátt sem hindrar útbreiðsluna til norðurs. Þarna hefur ísinn heldur verið að aukast sem ýmsum þykir skjóta skökku við í hlýnandi heimi en þróunin er þó ekki nærri því eins afgerandi og á Norðurhveli og afleiðingarnar ekki sambærilegar.


Þótt það sjáist ekki á þessari mynd þá hafði útbreiðsla hafíssins á Suðurhveli í ágúst ekki mælst meiri en nú í ár. Vetrarhámarkið nær þó ekki met-toppnum frá í fyrra þegar kemur að flatarmáli en á þó kannski enn möguleika.
Það að ísinn á Suðurhveli fari lítillega vaxandi en ekki minnkandi virðist hafa valdið mönnum heilabrotum. Líklegasta skýringin nú til dags og það sem nýlegar rannsóknir styðja, eru öflugri vindar en áður umhverfis Suðurskautslandið, en vestanvindarnir sem þar eru ríkjandi stuðla einmitt að færslu íssins til norðurs samkvæmt lögmálum.

Ef einhver vill kenna auknum kuldum þarna suðurfrá um aukinn hafís þá er það varla aðalástæðan að þessu sinni, því Suðurskautslandið hefur undanfarna mánuði einmitt verið sá staður á jörðinni þar sem "hlýjast" hefur verið miðað við meðallag. Kaldan blett er þó að finna undan ströndinni sem liggur að Kyrrahafinu. Þetta má sjá á hitakortinu hér (frá NOAA) sem sýnir frávik frá meðallagi síðustu 90 daga.

- - - -

Þakka þeim sem lásu þennan pistil sem birtist á 6 ára afmælisdegi bloggsíðunnar. Kannski er þetta bara orðið gott í bili.

Splunkunýjar og nánari hafísfréttir frá hálærðum Bandarískum sérfræðingum er að finna á vef NSIDC National Snow & Data Center. 

 

Pása í hlýnun jarðar

Eins og venjulega þegar ég skrifa eitthvað um hlýnun jarðar þá ætla ég að beina sjónum mínum aðallega að sjónum. Tilefnið að þessu sinni er niðurstaða nýrrar rannsóknar sem birtist í tímaritinu Nature þar sem komist er að þeirri niðurstöðu að kaldari yfirborðssjór á austurhluta, miðbaugssvæðis Kyrrahafsins, sé aðallástæðan fyrir þeirri stöðnun sem orðið hefur á hlýnun jarðar það sem af þessari öld. Svæðið sem um ræðir er þar sem hinar svokölluðu ENSO sveiflur eiga sér stað en þær samanstanda af hinu hlýja El-Nino ástandi og kaldari La-Nina. Þessi kólnun yfirborðssjávar við miðbaugssvæði Kyrrahafsins einkennist af því að þá leitar kaldur djúpsjór upp til yfirborðs í auknum mæli, öfugt við það þegar El-Nino ræður ríkjum en þá snardregur úr þessu uppstreymi og yfirborð sjávar hlýnar. Þetta hefur síðan áhrif á hitastig jarðar í heild: La-Nina kælir, El-Nino vermir.

Umrædd grein nefnist Recent global-warming hiatus tied to equatorial Pacific surface cooling og segir þar meðal annars: "Our results show that the current hiatus is part of natural climate variability, tied specifically to a La-Niña-like decadal cooling. Although similar decadal hiatus events may occur in the future, the multi-decadal warming trend is very likely to continue with greenhouse gas increase." http://www.nature.com/nature/journal/vaop/ncurrent/full/nature12534.html

Það er varla umdeilt að lítið eða ekkert hefur hlýnað á jörðu síðastliðin 10-15 ár þrátt fyrir síaukið magn CO2 í andrúmslofti auk þess sem þessi stöðnun er ekki í samræmi við það sem spár gerðu ráð fyrir um síðustu aldamót. Með hverju ári sem líður án þess að hægt sé að sýna fram á að hlýnun sé í gangi, verður erfiðara að sannfæra fólk um hina margumtöluðu hlýnun jarðar af mannavöldum. Þó verður að hafa í huga að öll ár þessarar aldar hafa verið mjög hlý á jörðinni og ekkert sem bendir til kólnunar eins og er. Það er hinsvegar þessi vöntun á hlýnun frá aldamótum sem um er að ræða.

 

Kenningar um áratugafasa í Kyrrahafinu og eru ekki alveg nýjar af nálinni því ýmsir hafa haldið því fram að þetta sé ein af veigamestu ástæðum þess að hitastig jarðar sveiflast, ekki bara frá ári til árs heldur einmitt líka á áratugaskala. Til marks um það þá hafði einmitt hlýtt El-Nino ástand oftar yfirhöndina á Kyrrahafinu á árunum 1977-1998 á sama tíma og hlýnun jarðar tók mikinn kipp. Nokkra áratugi þar áður fór hiti jarðar heldur kólnandi, enda svipað Kyrrahafsástand uppi og nú er þar sem hinn kalda La-Nina hefur oftar yfirhöndina. Sjálfur skrifaði ég upphaflega um þetta atriði í maí 2008 og hef gert nokkrum sinnum síðar og ósjaldan minnst einnig á áratugafyrirbærið PDO (Pacific Degatal Oscilation) sem tengist þessu með einum eða öðrum hætti. Ég kippi mér því ekki upp við niðurstöður umræddrar rannsóknar og á jafnframt ekkert sérstaklega von á að meðalhitastig jarðar hækki fyrr en einhverntíma á næsta áratug eða jafnvel síðar þegar hlýi fasinn fer í gang á ný. Hlý ár geta þó alveg komin inn á milli og metár í hitafari jarðar er alls ekki útilokað á næstunni ef hið hlýja El Nino ástand nær sér almennilega á strik á milli á þess sem kaldi fasinn ræður annars ríkjum. Sjá t.d. hér: Er hlýnun jarðar komin í pásu? frá 6. maí 2008. http://emilhannes.blog.is/blog/emilhannes/entry/527773/

Það sem gæti hafa breyst nú, frá því sem áður var, er að í stað þess að loftslag kólni á jörðinni þau 20-30 á sem kaldi fasinn ríkir á Kyrrahafi, þá stendur hitinn í stað sem gæti þýtt að undirliggjandi hlýnun jarðar vegi kólnunina upp. Að sama skapi eykst hlýnunin þegar hlýi fasinn á Kyrrahafinu er ríkjandi eins og var á árunum 1977-1998. Sú mikla hlýnun sem þá átti sér stað hefur því allavega að hluta til verið náttúrulega uppsveifla en ekki eingöngu af mannavöldum eins og oft var haldið fram. Spádómar um framtíðarhlýnun gætu hinsvegar hafa smitast af þessari miklu hlýnun áranna 1976-1998 enda tóku menn þá Kyrrhafssveiflurnar ekki með í reikninginn. Að sama skapi töldu jafnvel einhverjir á áttunda áratugnum að ný ísöld væri yfirvofandi enda hafði þá lítillega kólnað á jörðinni frá stríðslokum á sama tíma og Kyrrahafið var í sínum kalda fasa - eins og í dag þegar ýmsir auglýsa eftir hinni meintu hlýnun jarðar.

Þrátt fyrir þessa kólnun í Kyrrahafinu er ekki svo að höfin í heild séu kaldari en venjulega um þessar mundir. Þetta sem hér um ræðir snýst eingöngu um yfirborðssjó á hluta Kyrrahafsins á svæði sem þekur einungis 8,2% af yfirborði jarðar. Með auknu uppstreymi kaldsjávar undan vesturströndum Mið-Ameríku, ætti niðurstreymi yfirborðssjávar nefnilega að aukast annarsstaðar. Mælingar hafa enda sýnt fram á að í takt við aukna lóðrétta blöndum sjávar eru undirdjúpin að hlýna í auknum mæli og þar gæti verið fundinn hin eftirlýsta hlýnun jarðar. Sbr. þetta hér: Oceans continue to warm, especially the deeps http://arstechnica.com/science/2013/04/oceans-continue-to-warm-especially-the-deeps/

Sé það í gangi, að hlýnun jarðar fari á áratugalöngum tímabilum aðallega í að verma hin köldu undirdjúp, má velta vöngum og efast um að hin margumtalaða hlýnun jarðar sé eins hröð og eins mikið bráðatilfelli og áður var talið. Hinsvegar gæti hlýnunin haldið áfram með hléum í langan tíma og að sama skapi gæti hitaflensan orðið langvinnari en ella og ganga seint til baka enda eru úthöfin íhaldssöm og lengi að bregðast við.

- - - -

Í framhaldi af þessu er alltaf klassískt að minnast á það sem gæti verið á ferðinni á okkar sjávarslóðum sem einkennast af aðstreymi selturíks hlýsjávar sem kólnar og sekkur er hann mætir eðlisléttari og seltuminni kaldsjó að norðan. Í þessu gæti einnig verið um áratugasveiflu að ræða. Mjög hlýtt hefur verið hér á landi frá aldamótum, sjávarhiti hefur einnig verið mikill og jöklar og hafís á norðurslóðum talsvert látið á sjá. Ef þarna er á ferð áratugasveifla eins og í Kyrrahafinu gæti ástandið gengið til baka að hluta til. Við höfum einmitt dæmi um það frá síðustu öld. Uppsveiflan hér í Norður-Atlantshafi fylgir ekki stóru Kyrrahafssveiflunni en ómögulegt er að segja hvenær kalda ástandið leggst hér yfir - ef það þá gerist. Gerist það má búast við kólnun upp á svona 1 gráðu svo maður nefni eitthvað, einnig kaldari yfirborðssjó og auknum hafís hér við land og á Norður-Íshafi. Kannski gerist það einmitt þegar nýbúið verður að opna umskipunarhöfnina miklu í Finnaflóa. Menn þurfa þó ekki að örvænta alveg, svo maður haldi vangaveltum áfram, því það kuldatímabil verður væntanlega ekki eins slæmt og það síðasta enda vegur hlýnun jarðar á móti. Seinni hluta þessarar aldar tæki svo nýtt hlýindatímabil við hér á norðurslóðum og þá munu ísar og jöklar bráðna sem aldrei fyrr. Aftur má vitna í eldri eigin bloggfærslu: Er hlýnun á Íslandi hluti af náttúrulegri sveiflu? http://emilhannes.blog.is/blog/emilhannes/entry/818347

 

Samanburður á sumarveðurgæðum í Reykjavík

Nú eru aðal-sumarmánuðirnir að baki og landsmenn sjálfsagt missáttir við sitt sumarveður eftir því hvar á landinu þeir eru. Sumarið 1986 fór ég að skrá niður veðrið í Reykjavík get því borið saman einstök ár veðurfarslega séð. Þar að auki hef ég komið mér upp sérstöku einkunnakerfi til að meta veðurgæði með því að gefa hverjum degi veðurfarslega einkunn sem byggist á veðurþáttunum fjórum: sólskini, úrkomu, vindi og hita. Hver hinna fjögurra veðurþátta leggja af mörkum 0-2 stig til einkunnar dagsins sem getur verið á bilinu 0-8 stig. Mánaðareinkunn reiknast svo útfrá meðaltali allra daga. Þetta hef ég útskýrt áður.

Með sömu aðferð hef ég reiknað út meðaleinkunn heilu sumranna og borið saman veðurgæðin eins og þau koma út úr mínum skráningum. Niðurstöðuna má sjá á eftirfarandi súluriti þar sem sjá má að sumarveðrið í Reykjavík 2013 fær einkunnina 4,37 sem er aldeilis ekki góð einkunn og sú lakasta síðan 1985. Síðustu sumur hafa verið mun betri. Hæstu einkunn fær sumarið 2009: 5,37 en sumarið 1989 er það lakasta með 4,10 stig. Niðurstöðum má taka með vissum fyrirvara enda miðast einkunnir við mitt skráningarkerfi. Með öðrum aðferðum fást sjálfsagt aðrar niðurstöður varðandi einstök sumur. En hér er myndin:

Hér kemur mjög stuttaraleg lýsing á öllum sumrum frá árinu 1986. Tek fram að aðallega er miðað við mitt heimapláss, Reykjavík, nema annað sé tekið fram:

1986 4,46 Júní var dimmur, kaldur og blautur suðvestanlands en júlí og ágúst öllu betri.
1987 4,73 Sólríkt og þurrt í júní og ágúst, en júlí var sólarlítill og blautur.
1988 4,30 Afar slæmur júnímánuður og einn sá sólarminnsti í Reykjavík. Júlí var ágætur en ágúst ekkert sérstakur. Óvenjumikið þrumuveður suðvestanlands þann 10. júlí.
1989 4,10 Að þessu sinni var það júlí sem brást algerlega og var sá sólarminnsti sem mælst hefur í Reykjavík auk þess að vera kaldur. Júní og ágúst voru einnig frekar svalir er skárri að öðru leyti.
1990 4,50 Lítið eftirminnilegt sumar sem var í slöku meðallagi. Reykjavíkurhitinn júlí var þó sá hæsti í 22 ár.
1991 4,93 Júní var sérstaklega sólríkur og á eftir fylgdi heitasti júlímánuður sem komið hefur í Reykjavík og voru slegin hitamet víða um land. Í mikilli hitabylgju náði hitinn 23,2 stigum í borginni þann 9. júlí en sá mánuður varð hlýjastur allra mánaða í Reykjavík 13,0 gráður.  
1992 4,37 Sumarið var ekkert sérstakt og aldrei mjög hlýtt. Eftirminnilegast er kuldakastið um Jónsmessuna í annars mjög köldum júnímánuði, þar snjóaði fyrir norðan og einnig til fjalla sv-lands.
1993 4,70 Ágætt tíðarfar en besta veðrið var í júlí. Þá var mjög bjart og þurrt í Reykjavík en kalt fyrir norðan.
1994 4,80 Sumarið var sæmilegt með köldum júnímánuði en júlí var frekar hlýr.
1995 4,33 Sumarið ekki gott nema hvað júlí var ágætur. Ágúst var mjög þungbúinn.
1996 4,63 Fátt eftirminnilegt þetta sumar. Ágúst var mjög dapur í Reykjavík en góður kafli kom um miðjan júlí.
1997 4,80 Sumarið var þurrt og bjart framan af en júlí og ágúst ollu vonbrigðum SV-lands.
1998 4,93 Sumarið var gott í heildina. Júnímánuður var bjartur og þurr og var ásamt ágúst sá hlýjasti í mörg ár.
1999 4,60 Sumarið var frekar blautt þar til í ágúst, en þá var bjart og hlýtt.
2000 4,77 Ágætt sumar með köflum en mjög sólríkt og þurrt var fyrir norðan og austan.
2001 4,70 Sumarið var ágætt í heildina þó lítið væri um hlýja daga.
2002 4,57 Af sumarmánuðunum var júní að þessu sinni sá hlýjasti, hæst komst þá hitinn í 22 stig sem er hitamet fyrir júní. Sumarið þótti ekkert sérstakt en var nokkuð milt.
2003 4,80 Júní og ágúst urðu hlýrri en nokkru sinni í Reykjavík enda var sumarið það hlýjasta sem mælst hafði í borginni sem og víða um land. Nokkuð rigndi þó með köflum.
2004 5,13 Sumarið var bæði hlýtt og sólríkt. Í ágúst gerði mikla hitabylgju SV-lands þar sem hitinn fór yfir 20 stig í borginni fjóra daga í röð, nýtt hitamet í Reykjavík var þá slegið í Reykjavík 24,8°.
2005 4,73 Sumarið var sæmilegt fyrir utan þungbúinn og svalan kafla í júlí.
2006 4,47 Sumarið var þungbúið og blautt suðvestanlands framan af en rættist heldur úr því er á leið.
2007 5,13 Sumarið var yfirleitt hlýtt og þurrt og mjög gott um mest allt land. Í Reykjavík var júlímánuður sá næst hlýjasti frá upphafi.
2008 4,90 Afar sólríkur og þurr júnímanaður en síðan köflóttara, mjög rigningarsamt í lok ágúst. Aftur var slegið hitamet í Reykjavík í hitabylgju undir lok júlí þegar hitinn komst í 25,7°.
2009 5,37 Mjög gott sumar sunnan og vestanlands, sérstaklega júlímánuður sem var sá þurrasti í Reykjavík síðan 1889 og sjálfsagt einn af bestu veðurmánuðum sem komið hafa í Reykjavík.
2010 5,13 Eitt hlýjasta sumar í Reykjavík. Júní var sá hlýjasti frá upphafi, júlí jafnaði metið frá 1991 og ágúst með þeim hlýjustu. Aldrei var þó um að ræða verulega hitabylgju.
2011 5,03 Sumarið byrjaði heldur kuldalega, sérstaklega norðaustanlands. Annars yfirleitt bjart og þurrt suðvestanlands.
2012 5,33 Mjög gott sumar víðast hvar. Sólríkt, þurrt og hlýtt. Óvenjudjúp sumarlægð kom suður að landi 22. júlí.
2013 4,37 Mikið bakslag í veðurgæðum sunnan- og vestanlands. Ágætis kafli seinni hlutann í júlí bjargaði þó miklu.

- - - -
Útfrá veðrinu í sumar er greinilegt að þau sumarveðurgæði sem verið hafa í Reykjavík undanfarin ár voru ekki alveg komin til að vera enda varla við því að búast. Kannski mun líða langur tími uns við upplifum aðra eins 6-ára syrpu gæðasumra. En hver veit? 

Tröllasteinar á heiðinni

Laugardaginn 17. ágúst fór ég í afskaplega langa og krefjandi gönguferð um heiðarnar norðan Hraundals sem liggur austur úr Ísafjarðardjúpi og var ég kominn alla leið að Ófeigsfjarðarheiði er ég snéri við og gekk heiðarnar sunnan dalsins til baka. Samkvæmt mælingu eru þetta um 36 kílómetrar og tók leiðangurinn um 18 klst með góðum og gagnlegum stoppum sem meðal annars voru nýtt til myndatöku. Um Ófeigsfjarðarheiði liggur gömul gönguleið milli Ísafjarðardjúps og Strandasýslu með listilega hlöðnum vörðum enda nægt framboð af efnivið í slík mannvirki á heiðinni. Svæðið er skammt sunnan Drangajökuls og lá leiðin meðal annars um forna jökulruðninga og mikið grjótlandslag þar ýmsar steinrunnar kynjaverur urðu á vegi manns eins og sjá má í eftirfarandi myndaseríu.

Við upphaf göngunnar er hér horft að bænum Skjaldfönn í Skjaldfannardal sem ber nafn með rentu, ekki síst nú í sumar þegar snjóskaflar eru með meira móti. Hraundalsáin rennur þarna úr Hraundalnum en hún á upptök sín á Ófeigsfjarðarheiði.

Kominn hér langleiðina inn eftir og sér í norður í átt til Drangajökuls. Skriðjöklar fyrri tíma hafa sumstaðar skilið eftir myndarlega grjóthnullunga á klöppum, nema einhver tröllin hafi verið í framkvæmdum.

 

Ein af vörðunum á Ófeigsfjarðarheiðinni. Þessi er með gægjugati og þegar horft er í austur sést til fjalla Strandamegin.

 

Einsamalt risabjarg með skepnulegt höfuðlag. Grameðla kannski?

 

Svo kom ég að þessum kjálkabrotna grjóthnullungi sem er allt annað en vingjarnlegur á svip. „Hvurn fjandann ertu að vilja hér upp á heiðinni?“ heyrðist mér hann segja.

Þegar sól fór að lækka á lofti skipti grjótið um lit og enn fleiri persónur komu í ljós. Prófíllinn á þessum er nokkuð viðkunnanlegur, kannski er þetta hetjan góða.

Þessi var öllu skuggalegri þar sem hann fylgdist með mér úr fjarska. Þegar hér var komið var best að koma sér til byggða enda farið að kvölda og löng ganga eftir.
 

 

Staðan í hafísmálum. Stefnir í íslausan Norðurpól?

Byrjum á því að skoða línurit frá Dönsku Veðurstofunni sem sýnir útbreiðslu hafíssins á norðurslóðum í ár borið saman við fyrri ár. Greinilegt er að 2013 er eftirbátur síðustu ára og mikið þarf til næstu vikur ef 2013 á að blanda sér í botnbaráttuna (eða toppbaráttuna eftir því sem menn vilja orða það).

En útbreiðsla er ekki allt. Þykktin og almennt heilbrigði íssins skiptir líka máli. Í síðasta yfirliti mínu frá því um miðjan júní hugleiddi ég þann möguleika að Norðurpóllinn gæti orðið íslaus og átti þá við Norðurpólinn sjálfan. Þá virtist ýmislegt benda til þess að gangur hafísbráðnunar gæti orðið með nokkuð öðrum hætti en undanfarin sumur vegna þrálátra lægða yfir Norðurpólnum nú í vor sem töfðu fyrir bráðnun og spóluðu ísnum út frá miðju og að jaðarsvæðum íshafsins.

Nú þegar langt er liðið á bræðsluvertíðina er ekki alveg hægt að segja til um hvernig fer með lágmarkið í ár og mögulegt ísleysi á Norðurpólnum en tæpt gæti það orðið. Lægðargangurinn hefur haldið áfram með litlum hléum í sumar og þar á meðal hefur ein ansi öflug verið að róta í ísnum núna undanfarna daga. Með lægðunum fylgir ekki bara vindur sem dreifir úr ísnum heldur líka kuldi og skýjahula sem hvorttveggja hefur að sjálfsögðu neikvæð áhrif á ísbráðnun. Norðurpólslægðir geta þó haft önnur áhrif núna síðsumars þegar ísbreiðan er orðin gisinn og þunn enda nær sjórinn þá að herja á ísflákana af meiri þunga með tilheyrandi saltaustri. Þetta kom berlega í ljós í fyrra þegar risalægð herjaði á ísbreiðuna þar sem hún var veikust fyrir og flýtti fyrir bráðnun, þó ekki sé hægt að fullyrða að sú lægð ein og sér hafi valdið metlágmarkinu í fyrra.

Kortin hér að ofan sýna áætlaða þykkt íssins 11. ágúst 2012 (vinstra megin) og 2013 (hægra megin). Árið 2012 endaði sem metár í lágmarksútbreiðslu og eins og sjá má höfðu þarna stór hafsvæði bráðnað útfrá strandlengjum Alaska og Síberíu og áttu eftir að gera enn meir. Hinsvegar var ísinn talsvert þykkur miðsvæðis og norðurpóllin þakinn +2ja metra þykkum ís samkvæmt kortinu og norður af Grænlandi og Kanadísku heimskautaeyjunum var talsvert af 4-5 metra þykkum ís. Nú um stundir árið 2013 er útbreiðslan talsvert öðruvísi og í samræmi við það sem ég hef lýst nema hvað að bæði árin er álíka íslétt Atlantshafsmegin. Útbreiðslan nú er almennt öllu meiri en á móti er ísinn að jafnaði þynnri (eða gisnari). Þetta á sérstaklega við nálægt sjálfum Norðurpólnum þar sem ástandið er mjög tæpt enda hafa lægðir sumarsins spólað hressilega yfir ísnum og gert mikinn usla. Einnig má vekja athygli á mjög litlum hafís í Austur-Grænlandsstraumnum, eða nánast engum, sem einmitt er vísbending um að lítið af ís hefur borist út úr sjálfu Norður-Íshafinu.

Hvernig þetta endar kemur svo í ljós í september. Myndin hér að neðan er tekin úr gervitungli 11. ágúst og grillir þar í hina raunverulega stöðu nálægt Norðurpólnum sem er þarna neðst í vinstra horni myndarinnar.

- - - -

Uppruni mynda:

Línurit: Danmarks Meteorologiske Institut: / http://ocean.dmi.dk/arctic/icecover.uk.php

Þykktarkort: U.S. Naval Research Laboratory / http://www7320.nrlssc.navy.mil/hycomARC/arctic.html

Ljósmynd: NASA / http://rapidfire.sci.gsfc.nasa.gov/subsets/?mosaic=Arctic

Heimildir eru héðan og þaðan, meðal annars hafísbloggsíðan mikla: Arctic Sea Ice.

Næsti stórskjálfti á Suðurlandi

Á jarðskjálftakorti Veðurstofunnar frá 6. ágúst má sjá að lítilsháttar skjálftavirkni hefur verið nálægt Rangárvöllum, eða svona 10 km austan við skjálftasprunguna sem myndaðist í 17. júní-skjálftanum árið 2000. Ekki veit ég hvort þetta boði eitthvað sérstakt og ætla ekki að setja mig í neinar spámannsstellingar. Engu að síður finnst mér skjálftavirkni á þessu svæði vera allrar athygli virði enda hefur verið talað um að í skjálftunum árið 2000 og 2008 hafi kannski ekki losnað um alla þá spennu sem fyrir hendi er á Suðurlandsbrotabeltinu. Sérstaklega á þetta við um austasta hluta brotabeltisins. þ.e. svæðið austan við 17. júní skjálftann en jarðskorpan á þeim hluta er eitthvað þykkari en vesturhlutinn og jarðskjálftar að sama skapi öflugri.

Í Suðurlandskjálftunum miklu árið 1896 átti fyrsti skjálftinn upptök sín í Landssveit þann 26. ágúst og daginn eftir varð skjálfti í Hrunamannahreppi aðeins norðar. Dagana 5.-6. september færðist skjálftavirknin vesturátt með fleiri skjálftum allt austur að Ölfusi. Skjálftahrinan gekk því hratt fyrir sig ólikt því sem gerðist í síðustu hrinu þar sem átta ár liðu frá fyrsta skjálfta til hins síðasta.

En þá er eftir að minnast á öflugasta skjálftann sem varð árið 1912 og átti upptök nálægt Bjólfelli vestur af Heklu. Hann mældist 7,0 að stærð og þar með öflugri en aðrir Suðurlandsskjálftar í síðustu tveimur stórhrinum. Hann olli vitanlega miklu tjóni á Rangárvöllum og fannst víða um land. Líta má á þennan stóra skjálfta sem síðbúinn lokahnykk í hrinunni 1896 og um leið þann öflugasta sem rímar við það að jarðskorpan er þykkari þarna austast.

Spurningin er því sú hvort stóri bresturinn á okkar tímum sé eftir og jafnvel yfirvofandi á Rangárvöllum eða þar um kring. Það þarf svosem ekkert að vera en ef þarna verður stórskjálfti á næstunni þá er ég allavega búinn að nefna þetta. Auðvitað er flottast þegar óbreyttir bloggarar og amötarar eins og ég geta sagt fyrir um hluti, þó ekki væri nema bara til að geta sagt: "Ég sagði það!" Svo er ekki úr vegi að nefna hér í lokin að Katla gæti farið að gjósa nú í haust.

Veðureinkunn júlímánaðar fyrir Reykjavík - og Akureyri

Nú er hinn skrautlegi júlímánuður liðinn og ég búinn að reikna út veðureinkunn mánaðarins sem fengin er út úr mínum prívat veðurskráningum. Eins og áður er rétt að taka fram að ég hef haldið úti veðurdagbók frá árinu 1986 og gef hverjum degi veðureinkunn sem byggð er á veðurþáttunum fjórum: sólskini, úrkomu, hita og vindi. Ef allir þættirnir eru jákvæðir fær sá dagur 8 stig en 0 stig ef allir þættirnir eru neikvæðir. Einkunn mánaðarins er síðan meðaleinkunn alla daga mánaðarins. Meðaleinkunn júlímánaða frá upphafi er 4,8 stig. Skráningarnar miðast við veðrið eins og það er yfir daginn í Reykjavík en að þessu sinni prófaði ég einnig að skrá veðrið á Akureyri með sama hætti, en þar varð ég eingöngu að reiða mig á athuganir sem birtast á vef Veðurstofunnar. Ég geri grein fyrir Akureyrareinkunninni í lok pistilsins, en fyrst er það Reykjavík.

Nýliðinn júlímánuður í Reykjavík fékk samkvæmt þessu kerfi einkunnina 4,6 sem telst vera í lakara lagi en þó ekki fjarri meðallagi.
Fyrri hluti mánaðarins var reyndar afleitur eins og frægt er enda var einkunnin ekki nema 3,9 stig fyrstu 15 daga mánaðarins og minnti ástandið á hina verstu rigningarmánuði fyrri aldar auk þess sem hlýindin létu mjög á sér standa. Þetta voru mikil viðbrigði eftir þau góðu sumur sem hafa verið ríkjandi hér síðan 2007 en einnig áminning um að tímar kaldra rigningarsumra hér í bæ þarf alls ekki að vera liðinn.
Seinni hluti mánaðarins gerði mun betur og náði 5,4 stigum í einkunn sem er mjög gott. Sólin lét þá sjá sig og hitinn náði sér vel á strik með hlýrra, Evrópuættuðu lofti (jafnvel konunglegu). Að vísu fengum við aðeins smjörþefinn af hitabylgjunni sem náði sér vel á strik inn til landsins eins og oft vill verða en þó náði hitinn 20,2 stigum þann 27. júlí og sumarið þar með komið í flokk 20 stiga sumra í Reykjavík en þau hafa verið óvenjumörg það sem af er öldinni.



Samanburður við fyrri ár sést á súluritinu hér að ofan. Þar trónir júlí 2009 hæst með einkunnina 5,8 sem er alveg frábær einkunn sem erfitt verður að toppa í framtíðinni (sérstakur pistill er til um þann mánuð). Júlí 2007 er í öðru sæti með 5,5 en það sumar var það fyrsta í röð góðviðrissumra sem þetta sumar virðist ekki ætla að verða hluti af. Júlí 2013 er þarna með sín 4,6 stig sem er heldur betra en júlí 2006 sem fékk 4,4 stig.
Margir júlímánuðir tímabilsins hafa orðið meðalmennskunni að bráð og eru lítt eftirminnilegir. Júlí 1989 var hinsvegar eftirminnilega slæmur enda sólarlausasti júlí í Reykjavík og kaldur og blautur að auki. Hann fékk einkunnina 3,9 sem er reyndar það sama og fyrri hluti nýliðins júlímánaðar fékk. En það er að vísu ekki keppt í því. Júlí 1991 með einkunnina 5,1 verður lengi í minnum hafður vegna hitabylgjunnar miklu snemma í mánuðinum og endaði meðalhitinn í 13,0 stigum sem þá var nýtt mánaðarmet  í Reykjavík. Í dag deilir mánuðurinn metinu með júlí 2010 sem einnig náði 13,0°C í meðalhita.

Akureyri 4,9
Eins og ég nefndi í upphafi þá gerði ég tilraun með að skrá einnig veðrið á Akureyri þennan mánuð sem var nokkuð lærdómsríkt. Einkunnin sem út úr því kom er 4,9 sem er í góðu meðallagi miðað við Reykjavík en spurning er hvernig samanburðurinn er við fyrri ár á Akureyri - heimamenn hafa kannski einhverja tilfinningu fyrir því. Eins og maður vissi fyrir þá eru meiri hitasveiflur fyrir norðan en hér fyrir sunnan. Kalt var framan af á Akureyri og allmargir dagar sem varla eða alls ekki náðu 10 stigum yfir daginn. Tvo daga skráði ég þar sem hitinn var yfir 20 stigum meira og minna yfir daginn en hlýjast var í sunnanáttinni þann 10. júlí og aftur varð mjög hlýtt þann 21. júlí. Hafgolan á Akureyri virðist vera meira afgerandi en í Reykjavík, bæði hvað varðar vind og hita. Í heildina voru veðurþættirnir fjórir heldur hagstæðari á Akureyri en í Reykjavík þótt ekki hafi munað miklu. Aðrir fylgjast betur með því, en ég læt þetta nægja.

 

Á Skeiðarársandi

Það er dálítið sérstakt að heill skriðjökull, sandauðn og lengsta brú landsins skuli vera kennd við jökulfljót sem ekki er lengur til en eins og flestum er kunnugt þá tóku vötnin undan Skeiðarárjökli upp á því fyrir nokkrum árum að falla einungis til vesturs frá jöklinum. Að sama skapi hefur Gígjukvísl sem er vestarlega á sandinum tvíeflst enda tekur hún við því vatni sem áður rann til sjávar sem Skeiðará. Þetta eru merkilegar breytingar á tímum hörfandi jökla sem ekki verður séð fyrir endann á. Þarna var ég mættur í vettvangsskoðun um helgina og reyndar ekki í fyrsta skipti.

Hið mikla mannvirki Skeiðarárbrú sést hér í allri sinni dýrð og þar bruna bílarnir yfir Skeiðarárlausan Skeiðarársandinn. Að sögn jöklafræðinga er breytingin varanleg þannig að jökulvatn muni jafnvel ekki renna þarna undir í stórhlaupum. Það litla vatn sem enn rennur undir brúna er upprunnið úr Morsársdal og því mætti kalla þessa brú: Morsárbrúin mikla. Myndin er tekin sunnudaginn 14. júlí og sjá má klósiga í lofti boða nýtt úrkomusvæði. Farvegur fyrrum Skeiðarár er vitanlega ekkert nema sandur og grjót vegna þess hve stutt er liðið síðan vötn runnu þarna um. Við nánari skoðun mátti þó finna á þessum slóðum hin fínlegustu smáblóm og fyrstu drög að mosagróðri. Það á þó væntanlega eftir að breytast á komandi árum eins og næsta mynd er til marks um.

Hér má sjá sjálfa Morsá nokkru nær Skaftafelli og er horft til Öræfajökuls. Eins og sést er "blessuð" lúpínan búin að stinga sér niður vestan við árbakkann en þéttari breiður eru handan árinnar. Nú þegar Skeiðaráin er horfin er ekkert sem hindrar árangursríkt landnám lúpínunnar áfram í vestur eftir sandinum. En hvort sem lúpínan komi við sögu eða ekki ætti svæðið að gróa upp með tíð og tíma enda stutt í gróskumikla birkiskóga í grenndinni.

Hér á miðjum "Skeiðarársandi" er öðruvísi um að litast. Þarna hefur væntanlega ekki flætt yfir áratugum saman og myndarlegar birkihríslur komnar vel á veg ásamt fínlegri gróðri. Lúpínan hefur hinsvegar ekki enn náð á svæðið þannig að hún er greinilega ekki forsenda fyrir uppgræðslu sandsins. Mynd er tekin í vettvangskönnun fyrir ári síðan.

Að lokum er hér horft til Svínafelljökuls af sandinum og þar blasir við önnur afleiðing minnkandi jökla í nágrenni við óstöðugar hlíðar en talsvert berghlaup eða skriða hefur fallið þarna á skriðjökulinn einhvern tíma í vetur. Svipaður atburður og heldur stærri varð einmitt á Morsárjökli vorið 2007. Hrútfjallstindar eru þarna til vinstri á myndinni og Hafrafellið þar fyrir neðan. Sjálfur Hvannadalshnjúkur var hulinn skýjum. Náttúruöflin halda greinilega áfram að móta landið ásamt því að gróðurfar breytist. Nóg er allavega um vera í Öræfasveitinni.

 

Hversu gott eða slæmt var veðrið í júní?

Eins og ég gaf í skyn í síðustu færslu þá ætla ég nú að skoða veðurfarslega einkunn nýliðins júnímánaðar sem fengin er út úr veðurskráningarkerfi mínu og bera saman við fyrri ár. Fyrir þá sem enn ekki vita þá hef ég haldið úti linnulausum veðurdagbókarskráningum frá því í júní 1986 og nota til þess mínar eigin skráningaraðferð sem á að lýsa hinu dæmigerða veðri í Reykjavík á hverjum degi. Aðferðin byggist á því að skipta veðrinu í fjóra þætti: sól, úrkomu, vind og hita og getur hver þáttur verið neikvæður, í meðallagi eða jákvæður. Út frá þessu gef ég svo hverjum degi einkunn á skalanum 0-8. Núll stig fær dagur sem hefur alla þættina neikvæða en átta stiga dagurinn hefur alla þættina jákvæða. Hvort tveggja er að vísu sjaldgæft. Þegar allir dagar mánaðarins hafa fengið sína einkunn er lítið mál að að finna meðaleinkunn mánaðarins sem verður þá auðvitað veðureinkunn mánaðarins.

Nýliðinn júnímánuður fékk samkvæmt þessu kerfi einkunnina: 4,4 sem eiginlega er ekki nógu gott því meðaleinkunn allra skráðra júnímánaða er 4,7. Þetta er samt nokkuð frá því versta því lélegasta júní-einkunnin er 3,6 frá árinu 1988. Allra besta einkunnin fékkst hins vegar árið 2012 í fyrra, 5,9 stig, sem kannski hljómar ekki mikið en á þessum kvarða er það alveg rosalega gott.

Að þessu sinni fékk aðeins einn dagur 7 í einkunn en það var síðasti dagur mánaðarins, 30 júní. Út á hann var ekkert að setja nema goluna sem þýddi að vind-þátturinn var í meðallagi en hinir þrír voru jákvæðir, eða: 1+2+2+2=7. Enginn dagur fékk þó núll eða eitt stig en tveir fengu tvö stig. Það voru 1. og 27. júní sem báðir fengu sín stig fyrir að úrkoman var ekki óþægilega mikil og vindurinn ekki bagalegur. Annað var hinsvegar neikvætt. Einungis þrír dagar fengu sex stig en til þess að sumarmánuður nái sér á strik þarf sú góða einkunn að koma upp mun oftar. Flestir dagar mánaðarins voru því að dóla sér í kringum meðallagið eða þar undir.

Aðrar og hefðbundnari veðurgreiningar læt ég aðra um en hér kemur súlurit yfir veðureinkunnir allra skráðra júnímánaða 1986-2013. Undir því er lauflétt útlistun á því helsta sem einkenndi mánuðina í Reykjavík - hafi eitthvað yfirhöfuð einkennt þá.

1986 4,0  Svalt og afar sólarlítið. Úrkomusamt framan af.
1987 5,1  Sólríkur og þurr mánuður.
1988 3,6  Sólarminnsti júní frá upphafi mælinga. Oft kaldar og hvassar sunnan- og suðvestanáttir.
1989 4,4  Kalt í byrjun þegar Páfinn kom. Síðan hvasst en sólríkt í lokin.
1990 4,5  Þungbúið framan af en sólríkt og gott eftir 17. júní.
1991 5,3  Mjög sólríkt og þurrt. Norðanáttir eða hafgola ríkjandi.
1992 4,0  Kaldur mánuður. Jónsmessuhretið skall á fyrir norðan 23.-24. júní.
1993 4,6  Nokkuð tíðindalítið.
1994 4,5  Nokkuð kalt. Lýðveldishátíðin haldin á Þingvallavegi.
1995 4,3  Frekar tíðindalítið en heldur dapurt í heildina.
1996 4,6  Nokkuð tíðindalítið.
1997 5,1  Sólríkt, þurrt og hægviðrasamt en ekki hlýtt.
1998 5,3  Sólríkt, þurrt og hægviðrasamt með hlýjum dögum seinni partinn.
1999 4,4  Nokkuð tíðindalítið en frekar dapurt í heildina.
2000 4,6  Frægastur er mánuðurinn fyrir Suðurlandsskjálftana.
2001 4,6  Svalt framan af en betra þegar á leið. Sól og þokubakkar síðustu vikuna.
2002 4,9  Óvenju hlýtt lengst af og mesti hiti sem mælst hefur í júní: 22 stig þann 11.
2003 4,6  Hæsti meðalhiti í júní fram að þessu. Annars fremur sólarlítið og blautt.
2004 4,9  Yfirleitt hlýtt og gott
2005 5,0  Aftur yfirleitt hlýtt og gott
2006 4,1  Úrkomusamt og almennt frekar dapurt
2007 5,0  Byrjaði illa en stórbætti sig með sól, þurrki og hlýindum þegar á leið.
2008 5,3  Hlýtt, mjög sólríkt og þurrt en frekar vindasamt framanaf
2009 4,9  Nokkuð breytilegt en þó hægviðrasamt
2010 5,2  Góður og mjög hlýr mánuður sem bætti meðalhitametið frá 2003.
2011 4,9  Svalt framan af en hlýnaði síðan ágætlega. Slæmt norðaustanlands.
2012 5,9  Allt við það allra besta. Hlýtt, sólríkt, þurrt og hægviðrasamt. Toppmánuður!
2013 4,4  Sólarlítið og almennt síðra en undanfarin ár. Þó ekki kalt.

 

Sviknir um 90 sólskinsstundir

Esjuskaflar

Snjóskaflar í Esjunni eru sígilt viðfangsefni á þessari síðu. Að þessu sinni ætla ég að gera dálítinn samanburð á snjóalögum Esjunnar með aðstoð tveggja mynda. Sú fyrri er tekin frá Öskjuhlíð fimmtudaginn 20. júní 2013 en sú síðari er tekin frá sama stað 19. júní 2011, eða tveimur árum og einum degi fyrr (úr séríunni 365 Reykjavík). Ástæðan fyrir þessum samanburði er sú að mig grunaði að öllu stærri og fleiri snjóskaflar væru núna í Esjunni en verið hefur á sama tíma undanfarin ár. Svo virðist líka vera ef þessar myndir eru bornar saman.

Á efri myndinni frá því núna í ár má sjá talsvert stóra skafla í giljunum neðan Gunnlaugsskarðs (til hægri á myndinni), einnig vestan Þverfellshorns (fyrir miðju) auk ýmissa smáskafla hér og þar sem ekki eru á neðri myndinni. Ástand Esjuskafla sumarið 2011 var þó ekkert óvenju bágborið miðað við önnur ár þessarar aldar og reyndar var það eina árið á þessari öld sem síðasti skaflinn í Gunnlaugsskarði rétt náði að tóra áður en vetrarsjórinn lagðist yfir. Miðað við það ættu að vera talsverðar líkur á að síðasti skaflinn, eða skaflarnir, í Gunnlaugsskarði lifi sumarið af. Það þarf þó alls ekki að vera því auðvitað skiptir veðrið máli. Sumarið 2011 var t.d. mjög þurrt sem sennilega hefur hjálpað sköflunum að lifa lengur það sumar þrátt fyrir góð hlýindi.

Út frá skaflastærð mætti halda að kaldara hafi verið það sem af er þessu ári heldur en 2011. En svo er ekki, 2013 hefur nefnilega verið hlýrra og meira að segja líka júnímánuður. Hinsvegar var vorið í öllu kaldara nú í ár, sérstaklega aprílmánuður sem reyndist vera kaldari en bæði janúar og febrúar enda bætti frekar í snjóinn heldur en hitt í apríl. Samanburðurinn milli þessara ára var enda allt öðruvísi í vorbyrjun eins kemur fram í bloggfærslunni Hvernig kemur Esjan undan vetri? frá því snemma í apríl.

Það er sem sagt alltaf eitthvað til að fylgjast með. Margir hafa orðið fyrir vonbrigðum með veðrið í Reykjavík í júní en síðustu sólardagar hafa þó eitthvað bjargað málum. Í lok mánaðarins held ég að sé tilvalið að skoða veðurfarslega einkunnagjöf júnímánaðar samkvæmt skráningarkerfinu mínu og bera saman við fyrri ár. Eitt er víst að þar á þessi mánuður engan séns í júní í fyrra.