Hinn skrýtni útsynningur

Snjórinn sem féll hér í borginni í nótt (19. mars) minnir á að veturinn er ennþá allsráðandi. Vorið mun væntanlega koma samkvæmt venju einhverntíma í apríl þegar sólin er komin það hátt á loft að snjórinn á sér ekki viðreisnar von yfir daginn. Veðrið sem olli snjókomunni í nótt telst að vísu ekki til útsynnings eins og sú eindregna snjóatíð hefur einkennst af hér suðvesturlands undanfarið. Útsynnings-éljaveður hefur lengi verið í dálitlu uppáhaldi hjá mér. Það er eitthvað skemmtilegt við þessi snjóél sem skella á úr suðvestri eins og hendi sé veifað og fyrr en varir skín sólin á ný þangað til næsta éljagusa hellist yfir. Ég veit að það eru ekki allir sem dásama þetta veðurlag, oft veit fólk ekki hvaðan á það stendur veðrið þegar svona stendur á og ekki hafa allir hugmynd um að svona suðvestanátt er kölluð útsynningur. Gjarnan er þetta einfaldlega kallað skrýtið veður, jafnvel þó þetta sé frekar algengt veðurlag hér að vetralagi. 

Éljagangurinn hefur auðvitað ekki verið samfelldur því inn á milli hafa verið blautir dagar eða heiðríkir. Útsynningurinn hefur samt alltaf náð sér á strik á ný og í meira mæli en verið hefur marga undanfarna vetur. Þetta minnir helst á köldu árin hér í kringum 1980. Ég veit ekki hversu lengi þetta veðurlag mun haldast en svo virðist sem hvíti liturinn ætli að verða áberandi eitthvað áfram.

Þann 7. mars var ég staddur með myndavélina í Öskjuhlíð og fékk þá gott sýnishorn eins og sést á þessum þremur myndum sem teknar voru með u.þ.b. tveggja mínútna millibili kringum klukkan 12 á hádegi.

Útrás kalda Ameríkuloftsins

Á vefnum NASA Earth observatory er að finna ágæta gervitunglamynd frá 25. janúar þar sem vel má sjá hvað gerist þegar ískalt vetrarloftið yfir Norður-Ameríku streymir yfir Atlantshafið. Niðri til vinstri á myndinni er New York, lengra í norðaustur má sjá Þorskhöfða og lengra í sömu átt er Nova Scotia sem tilheyrir Kanada. Þarna hafa undanfarið verið talsverðir kuldar eins og sjá má á hvítri jörðinni sem ætti svo sem ekki að vera óeðlilegt á þessum árstíma.

Þegar þetta ískalda loft blæs yfir hafið, sem auðvitað er mun hlýrra, þá myndast þessar fínu skýjarákir sem ná lengst út á haf. Án þess að ég ætli út í mikla veðurfræði þá gerist þetta þegar kalda meginlandsloftið mætir mun hlýrra yfirborði sjávar. Þá hitnar neðsta lag loftsins þannig að uppstreymi myndast, þ.e.a.s loftið verður óstöðugt. Þetta loft þróast síðan oft yfir í að verða skúra- eða éljaloft sem gjarnan nær alla leið til Íslands. Það er samt ekki víst að akkúrat þessi ský hafi náð til okkar því vel getur verið að þau hafi dagað uppi mun sunnar en kalda loftið er annars ágætis hráefni í nýja lægðarmyndum.

Þetta fyrirbæri er andstæða þokusúldarinnar sem oft ríkir hér sunnanlands að vetrarlagi enda er þar á ferð hlýtt suðlægt loft að upplagi sem hrakist hefur norður og mætt kaldari sjó. Þá þéttist rakinn við yfirborð í neðstu loftlögunum þannig að lágskýjabreiður myndast, þokuloft eða súld. En loftið er þá hinsvegar stöðugt því mildara loftinu líður betur fyrir neðan það kalda.

Myndin sem fylgir er bara hluti af stórri mynd í hárri upplausn og er að finna á þessa slóð ásamt almennilegri útskýringum: http://earthobservatory.nasa.gov/IOTD/view.php?id=49254

Hitamósaík fyrir Reykjavík árin 1971-2010

Ég hef stundum dundað mér að útbúa ýmsar litríkar myndir upp úr veðurupplýsingum og þá yfirleitt útfrá mínum eigin veðurskráningum. Að þessu sinni eru hinsvegar unnið upp úr gallhörðum gögnum af sjálfum Veðurstofuvefnum þar sem finna má ýmsa veðurtölfræði aftur í tímann.

Á myndinni sem hér fylgir hef ég sett upp alla mánuði frá 1971 til 2010 í eina mynd og í stað talna fær hver mánuður sinn lit eftir hitafari samkvæmt hitaskalanum sem fylgir.

Ýmislegt forvitnilegt kemur í ljós þegar hitinn er skoðaður á þennan hátt. Bláu frostmánuðunum fækkar og rauðu 10 stiga sumarmánuðunum fjölgar. Breytingin er þó helst sýnileg á árunum eftir aldamót.

Á fyrri hluta tímabilsins var ekki hægt að treysta á að sumarmánuðirnir júlí og ágúst næðu 10 stiga meðalhita og jafnvel ekki nokkur mánuður sumarsins, en eftir 1994 hefur það gerst undantekningalaust. Flest síðustu árin hefur svo júní náð að komast í 10 stiga flokkinn og jafnvel september. Síðasta sumar gerði það best allra, með alla fjóra sumarmánuðina í 10 stigum.

Af vetrarmánuðunum sést þarna vel hversu mikil óregla er í því hvenær kaldast er á vetrum. Þó er kannski einhver regla. Árin 1975 til 1984 voru allir janúarmánuðir og flestir desembermánuðir undir frostmarki, á meðan febrúar var oftast yfir frostmarki. Það er því dálítið sérstakt tímabilið 1996-2002 þegar allir febrúarmánuðir voru undir frostmarki, en hinir yfirleitt ekki.

Frostmánaðalaus ár hafa komið af og til allt tímabilið, en nú er orðið nokkuð síðan mánaðarmeðalhiti hefur verið undir frostmarki í Reykjavík. Gerðist síðast með herkjum janúar og febrúar 2008.

Svo má líka nefna að ef myndin hefði náð lengra aftur í tímann hefði verið hægt að finna allnokkur ár frá hlýja tímabilinu á síðustu öld sem jafnast á við þau síðustu. T.d. voru fjórir 10 stiga sumarmánuðir árin 1939, 1941 og 1958. Síðasti áratugur eru þó mjög óvenjulegur enda hafa hlýindin verið samfelld og nokkurn vegin án verulegra truflana, enda óumdeilanlega hlýjasti áratugurinn frá upphafi mælinga.

Um vaxandi veðurgæði síðustu 24 ára

Það er kannski dálítið öfugsnúið að vera að dásama veðurgæði í þessari kuldatíð en það sem ég ætla nú að bjóða upp á má teljast nokkurskonar allsherjar niðurstaða úr mínum þrotlausu veðurskráningum sem staðið hafa frá miðju ári 1986. Eins og ég hef nokkrum sinnum minnst á þá skrái ég daglegt veður í Reykjavík og hef komið mér upp einkunnakerfi á skalanum 0-8 þar sem hver dagur veðurfarslega einkunn. Sú einkunn er hærri eftir því sem sólin skín meira, úrkoman er minni, heitara í lofti og hægari vindur. Ég útskýri þetta ekki frekar en bendi á sýnishorn af tveimur skráðum mánuðum hér og hér.

Hver mánuður fær einnig einkunn sem er reiknuð út frá meðaltali alla daga mánaðarins og síðast en ekki síst fær hvert ár sína árseinkunn útfrá meðaltali allra mánaða ársins. Hrakviðrasamir mánuðir fá gjarnan einkunn á bilinu 3,5–4,0 en blíðviðrismánuðir fá oftast einkunnir á bilinu 5,0–5,5 en sá allrabesti (júlí 2009) fékk 5,8 í einkunn.

Þá er það niðurstaðan. Á súluritinu sem hér fylgir hef ég tekið saman allar árseinkunnir frá fyrsta heila skráningarárinu 1987 til hins nýliðna 2010. Þarna getur hver og einn séð, svo ekki verður um villst, að veðurgæði hafa verið að aukast hér í Reykjavík á tímabilinu og svo skemmtilega vill til að allra besta árið var árið í fyrra með einkunnina 4,9 og sló þar með út árið 2009 í veðurgæðum. Þetta batnandi veðurfar hefur varla farið fram hjá neinum enda er mun sjaldnar kvartað yfir veðri hin síðari ár miðað við það sem áður var, að minnsta kosti hér í Reykjavík sem skráningarnar miðast við. Breyting til hins betra virðist annars eiga sér stað árið 1994 en árin eftir það fá hærri einkunn en árin á undan. Bestu árin eru svo síðustu tvö ár.

Miðað við mörg undanfarin ár er góðviðrirsárið 2010 merkilegast fyrir það hvað allir veðurþættir voru jákvæðir, þótt met hafi ekki endilega verið sett í öllum greinum. Eins og kemur fram í yfirliti Veðurstofunnar hafa aðeins 5 ár mælst sólríkari, úrkoma var sennilega sú næstminnsta frá upphafi mælinga, vindur með allra minnsta móti og svo var árið í 2.-4. sæti yfir hlýjustu árin. Tvö ársmet voru sett því loftþrýstingur hefur aldrei verið hærri yfir árið og snjódagar aldrei færri. Hvorugur þessara síðastnefndu þátta er þó talinn með í einkunnagjöf minni.

Ef við skoðum verri kantinn, þá er það árið 1992 sem er með lægstu einkunnina 4,1. Þetta þarf þó ekkert að vera verra ár en ýmis önnur slök ár sem í boði voru á 8. og 9. áratugnum, þ.e. áður er skráningar hófust. Meðalhitinn 1992 var í takt við tíðarandann: 4,2 stig, sem er alveg 1,7 gráðum kaldara en var árið 2010. Það sem gerði útslagið árið 1992 voru langvarandi illviðrakaflar framan af ári og undir lokin en auk þess innihélt árið hið fræga Jónsmessuhret með þeim afleiðingum að fara þarf aftur til 19. aldar til að finna kaldari júnímánuð í Reykjavík (júní 1978 var að vísu jafnkaldur).
- - - -
Það má örugglega notast við ýmsar aðferðir við að meta veðurgæði og sjálfsagt er matsatriði hvort eitthvað ákveðið veðurlag sé betra en annað. Þetta er allavega það sem kemur út úr mínu grúski.

Árshitinn í Reykjavík síðustu 110 ár í kubbamynd

Fyrsta bloggfærsla mín á þessu ári er kubbamyndin eins og ég kalla hana en hún sýnir árshita hvers árs í Reykjavík frá árinu 1901. Í stað þess að sýna þetta á línuriti eins og venjulega er hér hvert ár sýnt með kubbum sem staðsettir eru eftir hitaskalanum til vinstri og hefur hver áratugur sinn lit til aðgreiningar. Samskonar mynd hef ég birt síðustu tvö ár og nú er árið 2010 komið inn og eins og sést er það ofarlega á blaði, með meðalhitann 5,9 gráður.

Ef myndin er skoðuð sést að árið 2010 er þarna í ágætum félagsskap með árunum 1939 og 1941 en þessi þrjú ár eru í 2.-4. sæti yfir hlýjustu árin í Reykjavík frá upphafi mælinga. Óvissa er alltaf einhver vegna mismunandi athuganastaða innan borgarinnar í gegnum tíðina en árið 2003 er án lítils vafa það allra hlýjasta í Reykjavík. Árin í kringum 1940 og síðasti áratugur marka nokkurn veginn hitatoppana tvo sem hafa komið á landinu síðustu 110 árin. Talsvert köld ár komu um og eftir árið 1979, en það ár situr afgerandi á botninum með aðeins 2,9 stig í meðalhita sem er talsvert kaldara en köldu árin í kringum frostaveturinn mikla 1918. Til að finna kaldara ár en 1979, þarf að fara aftur til ársins 1892. Athyglisvert er hvað hitasveiflur hafa verið litlar eftir árið 2000 en þau ár eru öll fyrir ofan 5 gráðurnar sem þýðir að meðalhiti þessa áratugar er hærri en hefur verið áður. Á fjórða og fimmta áratugnum komu vissulega mjög hlý ár en meðalhiti þeirra áratuga var dreginn niður af lakari árum inn á milli.

Svo er bara spurning hvað gerist á þessu ári. Halda þessi hlýindi áfram eða hvað? Það væri sjálfsagt viðbrigði að fá eitt ár sem væri bara í meðallagi.

 

Aðfangadagsveðrið síðustu 25 ár

Jólin eru að koma enn eina ferðina og að því tilefni hef ég tekið saman hátíðlegt yfirlit yfir veðrið á aðfangadag allt frá árinu 1986. Þetta er sett fram á svipaðan hátt og það birtist í minni handskrifuðu veðurdagbók. Veðurtáknin skýra sig sjálf en lituðu kúlurnar fyrir aftan hitastigið tákna kalda, miðlungs og heita daga. Snjókorn og dropar segja til um hvort hvít jörð er á miðnætti eða blautt. Einkunnin kemur svo í lokin en hún er útreiknuð útfrá veðurtáknunum samkvæmt ákveðnu kerfi. Þetta er sett fram með fyrirvara um vissa ónákvæmni, sérstaklega framan af áður en netið kom til sögunnar.

Það er auðvitað heilmikil fjölbreytni í jólaveðrum síðustu 25 ára en þó kannski engir meiriháttar veðurviðburðir. Versta jólaveðrið þarna er snjóbylurinn á árinu 1998 sem sumum þykir sjálfsagt hið skemmtilegasta jólaveður - allavega miðað við landsynningsslagviðrið árið 1996. Talsverð hlýindi voru árin 2002 og 2006 en svoleiðis vetrarveður hafa verið nokkuð algeng síðustu árin þó ekki hafi slíkir hitar náð sér almennilega á strik í vetur. Svo sést þarna að í 13 skipti hefur jörð verið hvít á miðnætti, þ.e. kl. 24 á aðfangadagskvöldi. Í fyrra var það þó alveg á mörkunum því þá rétt náði að grána á jörð eftir dálitla snjómuggu hér í borginni.

Aðfangadagsveðrið í ár er nú komið inn. Dálítil snjókoma og ekkert sólskin. Hitinn um 2 stig og þá hlýrra fyrri partinn en seinni partinn. Áttin var austlæg, hvorki hvöss né hæg. Snjór lá yfir jörðu um miðnætti, ekki mikill og farinn að bráðna hér og þar og því ekki alhvítt. Einkunn dagsins var 3 stig, sem er kannski heldur í strangara lagi en ekkert við því að gera.

Svo óska ég bara öllum lesendum gleðilegs jólaveðurs yfir hátíðirnar.

Spáð í árshitann í Reykjavík

Nú þegar októberhitinn liggur fyrir ætla ég aðeins að spá í hvert stefnir varðandi meðalhita ársins í Reykjavík. Opinber ársmeðalhiti í Reykjavík er ekki nema 4,3°C, en þá er miðað við árin 1961-1990 sem var frekar kalt tímabil. Síðustu 9 ár eða öll ár þessarar aldar hefur meðalhitinn hinsvegar alltaf verið yfir 5 gráðum – að meðaltali 5,5°C. Hlýjast var árið 2003 þegar meðalhitinn náði 6,1°C. Nokkur spenna er nú í gangi því fyrstu 10 mánuðir ársins 2010 eru nánast jafn hlýir og sömu mánuðir ársins 2003 þannig að ýmislegt getur gerst en það veltur á frammistöðu síðustu tveggja mánaðanna. Hér mun ég velta mér nánar upp úr því:

Ef nóvember og desember verða mjög kaldir, eða í stíl við það sem gerðist nokkrum sinnum á kalda tímabilinu 1965-1995 og segjum að meðalhitinn það sem eftir er árs verði -2°C, þá verður meðalhiti ársins 5,5°C. Það er samt sem áður prýðilegur ársmeðalhiti og í meðallagi miðað við síðustu 10 ár.

Raunhæfara er að segja að meðalhiti nóvember og desember verði 0,45°C, eða í meðallagi miðað við viðmiðunartímabilið 1961-1990. Reyndar eru meira en 10 ár síðan þessir mánuðir hafa verið svo svalir, en ef það verður raunin þá endar ármeðalhitinn í 5,9°C og árið samt með allra hlýjustu árum sem mælst hafa.

Raunhæfast af öllu hlýtur þó að miða við reynslu síðustu 10 ára þar sem meðalhiti nóvember og desember hefur verið 1,95°C.  Ef svo er þá mun árið 2010 enda í 6,1°C og jafna þar með árshitametið frá 2003.

Útfrá því er ljóst að til að ná nýju árshitameti þá þarf meðalhiti það sem eftir er ársins að vera yfir meðalhita síðustu 10 ára. Ævintýralegast væri svo ef hin miklu hlýindi nóvember og desembermánaða ársins 2002 skyldu endurtaka sig, en þá tvo mánuði var meðalhitinn 4,6°C. Með slíkum hlýindum endaði árið 2010 í 6,5°C sem væri meira en tveimur gráðum yfir opinberum ársmeðalhita.

- - - - -

Útfrá þessu má segja að árshitinn 2010 verði varla lægri en 5,5 stig og varla meiri en 6,5 stig. Miðað við svipaðan hita og síðustu 10 ár þá stefnir árið 2010 hraðbyri í mettöluna 6,1°C. Lítið þarf hinsvegar til að slá metið og því óhætt að segja ógnarspenna verði í loftinu næstu tvo mánuði nema nóvember taki upp á því að detta í kuldaköst.

Til frekari glöggvunar kemur hér svo línurit yfir meðalhitann í Reykjavík frá 1931. Græna línan sýnir hver meðalhitinn hefur verið á tímabilinu 1931-2009 (4,7°). Bleika sporaskjan lengst til hægri á svo að tákna hvar meðalhitinn 2010 mun líklegast enda.

Hiti yfir meðaltali í október

30 ára kuldaskeiðinu lauk með snjóflóðinu á Flateyri

Í upphafi árs 1965 kom talsverður hafís að landinu og lá í framhaldinu úti fyrir norðurlandi fram eftir vetri með tilheyrandi kuldum á norðurhelmingi landsins. Þetta var sennilega fyrsta merki um það sem í vændum var því næstu árin fór hafísinn að gerast mun nærgöngulli en tíðkast hafði lengi og við tók kalt tímabil sem stóð yfir meira og minna næstu þrjá áratugina, með smá hléum á milli þó. Á tímabilinu 1965-1995 var meðalhitinn á árunum í Reykjavík 4,2 stig, sem er 0,7 gráðum lægra en 30 árin þar á undan og rúmlega einni gráðu kaldari en meðalhiti síðustu 10 ára. Það munar um minna.

Hámark þessa kuldaskeiðs, sem ég hef áður kallað „pínulitlu ísöldina“, má segja að hafi verið á árunum 1979-1983 og uppfrá því fór veðurlag eitthvað að mildast. Síðasti virkilega harði veturinn hér á landi var veturinn 1994-95 sem einkenndist af miklum snjóalögum Norðanlands og í einu illviðrinu þann vetur féll snjóflóðið mikla í Súðavík. Veturinn þar áður féll einnig gríðarlega stórt snjóflóð niður í Tungudal skammt frá Ísafjarðarkaupstað sem kostaði eitt mannslíf.

Óhugur í Vestfirðingum haustið 1995
Það var engin furða að óhugur væri í Vestfirðingum haustið 1995 þegar stórhríðir byrjuðu af fullum krafti seint í október. Um það fjallaði athyglisverð DV-frétt sem ég klippti út á sínum tíma og birtist daginn fyrir snjóflóðið á Flateyri undir fyrirsögninni: „Komandi vetur sker úr um búsetuna“. Þar segir Súðvíkingur meðal annars: „Þessi vetur sem nú er greinilega genginn í garð, sker úr um hvort hér verður einhver búseta í framtíðinni. Það er óhugur í fólki; það er kvíðið og útlitið ekki björgulegt eins og núna blæs“. Síðan er haft eftir íbúa á Flateyri: „Menn eru orðnir verulega hvekktir á þessu. Ef til vill er þessi landshluti kominn norður fyrir mörk hins byggilega heims“

(Til að lesa fréttina má stækka hana upp með því að smella nokkrum sinnum) 

Daginn eftir að fréttin birtist eða um morguninn þann 26. október féll svo hið mannskæða snjóflóð á Flateyri með þeim afleiðingum að 20 manns fórust. Þetta hörmulega snjóflóð var nokkurskonar endurtekning á þeim atburðum sem áttu sér stað í Súðavík í upphafi sama árs. En þó ekki alveg, því ólíkt því sem gerðist eftir Súðavíkurflóðið þá gerði skaplegt veður strax eftir snjóflóðið á Flateyri sem gerði aðstæður bærilegri en annars hefðu orðið. Góð vetrartíð hélt áfram næstu misserin og skemmst er frá því að segja að sú góða veðurtíð hefur haldist meira og minna síðan – með nokkrum hléum þó. Það má því segja að 30 ára kuldaskeiðið 1965–1995 hafi byrjað með hafískomunni í upphafi árs 1965 og endað með dramatískum hætti með snjóflóðinu á Flateyri þann 26. október árið 1995. Enn er blómleg byggð við lýði á Vestfjörðum og ekki lengur talað um að sá landshluti sé kominn norður fyrir mörk hins byggilega heims. Allavega er það varla veðrinu að kenna ef fólk hefur flutt þaðan burt.

Þótt vetrarveðrátta sé hafin á landinu er ekki þar með sagt að langvarandi harðindi og vetrarhörkur séu framundan. Í því sambandi má nefna það sem Einar „okkar“ Sveinbjörnsson nefnir í lokDV greinarinnar að varasamt er að draga ályktanir af einstökumatburðum, eins og kom í ljós með óveðrið í októberlok 1995. Hinsvegar má örugglega líka hafa í huga að tíðarfar síðustu ára er ekki endilega vísbending um tíðarfar næstu ára. 

Veðurspá fyrir landið þann 25. október 1995, samkvæmt DV þann 24. október.

 

Kólnunin mikla í Norður-Atlantshafi

Það er stundum um að gera að vera nógu dramatískur í fyrirsögn. Kannski er ástæða að þessu sinni og kannski ekki. En áður en ég kem að því vil ég nefna tvær furðufréttir sem báðar snúast um meinta dramatíska kólnun sem gæti átt sér stað á næstunni í Evrópu og á hafsvæðinu hér í kring.

Á mbl.is is á þriðjudag birtist frétt sem var síðan fljótlega kippt í burtu og hefur ekki sést þar aftur. Þar kom fram að samkvæmt pólskum vísindamönnum gæti komandi vetur í Evrópu orðið sá kaldasti í heil 1.000 ár vegna þess að Golfstraumurinn væri við það lognast út af. Afleiðingin gæti orðið langvarandi kuldaskeið og allt að því ísaldarástand í Norður-Evrópu. Við nánari skoðun virðist þetta hafa verið hysteríufrétt sem fáir taka undir, ættuð úr erlendum fréttamiðlum.
Þessi meinta harðindafrétt hefur sennilega verið afbökuð túlkun á orðum ítalsks eðlisfræðings Dr. Gianluigi Zangari, um að vegna olíumengunarinnar í Mexíkóflóa hefði komið ákveðið hik á sjávarhringrásir þar sem Golfstraumurinn á uppruna sinn sem gætu þýtt verulega röskun á streymi hlýsjávar út á Norður-Atlantshaf. Frétt tengd þessu birtist á Pressunni í síðasta mánuði og varað við að algert hrun gæti orðið á fiskistofnum vegna olíumengunar ásamt því að golfstraumurinn myndi stöðvast. Nokkrum dögum síðar var svo á Pressunni haft eftir íslenskum haffræðingi að þessi frétt væri óttalegt rugl eins og aðrar dómsdagsspár og auk þess erfitt að fá út að olíumengun berist hingað á sama tíma og Golfstraumurinn væri horfinn.

Sjálfsagt er engin ástæða til að óttast að Golfstraumurinn sé að stöðvast. Reyndar hefur norðurhluti Norður-Atlantshafs verið allra hlýjasta móti um nokkurt skeið og ekkert bendir til þess að Golfstraumurinn hafi veikst enda upplifum við nú eindæma hlýindi hér á landi. Hlýindum er líka spáð áfram næstu mánuði og í Reykjavík er góður möguleiki á hlýjasta árinu frá upphafi mælinga.

En hvað?
Fyrir nokkrum vikum sá ég fyrir tilviljun sjávarhitaspá frá Japönsku JAMSTEC stofnuninni (Japan Agency for Marine-Earth-Science and Technology) sem sjá má hér að neðan. Þar kemur fram að þegar líður á veturinn muni taka að kólna verulega á hafsvæðinu suður af Grænlandi og Íslandi. Þetta má sjá á hér á myndinni sem ég setti saman úr þremur spákortum sem gilda þrjá mánuði í senn fyrir komandi vetur. Hvað boðar þetta? Er kannski Golfstraumurinn að gefa sig eftir allt?

Hvað sem er hér á ferðinni þá finnst mér þetta athyglisverð spá, því ef hún gengur eftir gæti það þýtt talsvert bakslag í hitanum hér hjá okkur jafnvel næstu árin því svona kuldafrávik hefur sennilega ekki verið á Íslandsmiðum árum eða áratugum saman. Hvað býr að baki þessari Japönsku sjávarhitaspá er svo spurning. Tengist þetta olíumenguninni í Mexíkóflóa eða er þetta náttúrulegt bakslag, eða tengist þetta jafnvel minnkandi sólvirkni á einhvern hátt?

Kannski er svo bara ekkert að marka þessa langtímaspá og kannski er ég ekki að lesa rétt úr þessu. Mér finnst þetta samt vera ágæt áminning um að hvenær sem er getur komið bakslag í það mikla hlýviðraskeið sem við höfum upplifað hér á slóðum. Sjávarhitinn og heilbrigði Golfstraumsins skiptir miklu máli fyrir okkur því þótt það sé almennt að hlýna í heiminum til langs tíma litið, geta miklar sveiflur orðið á sjávarhita og hitafari á okkar slóðum eins og átti sér í kringum 1970.

Þetta er ágætt að hafa í huga á þessum hlýju októberdögum því hugsanlega erum við að upplifa síðustu góðærisdagana til sjávar og sveita að sinni – allavega hvað veðrið varðar.

- - -

Ath. Undirstrikuð orð eru linkar á aðrar síður. 

Stóra sumarhitamyndin

Nú þegar heitasta sumar sem mælst hefur í Reykjavík er að baki er tilvalið að birta heilmikla mynd og dálitla samantekt sem ég hef undanfarið unnið upp úr mínum eigin veðurskráningum. Þarna er um að ræða grafíska mynd af hitafari allra daga í Reykjavík frá maí til september síðustu 20 ár þ.e. árin 1991-2010. Hver láréttur borði er eitt sumar, ártalið er vinstra megin og meðalhiti sömu mánaða samkvæmt gögnum Veðurstofunnar hægra megin. Að vísu telst maí ekki til sumarmánaða hjá Veðurstofunni en ég hef hann samt með hér. Hver dagur fær sinn lit samkvæmt hitakvarðanum undir myndinni en í mínum veðurskráningum fær hver dagur hitatölu sem ég tel lýsa best hitanum yfir daginn  – algengt er að sú tala sé 1-2 gráðum undir hámarkshita dagsins. Með svona mósaíkmynd er auðvelt að sjá í fljótu bragði hvernig hitastig hefur þróast hvert sumar og einnig er gott að bera saman hitafar einstakra sumra. Undir myndinni hef ég svo gert lauflétta samantekt.

Lauflétt samantekt um helstu hita- og kuldauppákomur:

Hitabylgjur og hitamet
Tímabilið sem myndin nær til er hefst á hinu eftirminnilega sumri 1991 þegar geysiöflug hitabylgja gekk yfir landið fyrri hlutann í júlí. Sá mánuður reyndist sá hlýjasti frá upphafi í Reykjavík og víðar um land og mörg hitamet slegin. Þessi júlímánuður var eiginlega alveg úr takti við sína samtíð og er í anda bestu sumarmánaða sem við höfum upplifað hin síðari ár og einnig nokkurra mánaða frá hlýviðraskeiðinu um miðja síðustu öld.
Næsti almennilegi hitaatburður varð þann 11. júní 2002 þegar júní-hitametið var slegið í Reykjavík, 22,4 stig og stendur það enn. Auk lofthitans var annars mikið hitamál þessa daga hinir viðsjárverðu Falun Gong liðar sem streymdu til landsins til að hrella Kínaforseta.
Árið 2003 varð ágústmánuður sá hlýjasti sem mælst hafði í Reykjavík, 12,8 stig. Þetta var á sama tíma og mannskæð hitabylgja gekk yfir Evrópu og smitaðist sá hiti að hluta til hingað til lands án þess þó að hægt hafi verið að tala um alvöru hitabylgju hér.
Í ágúst 2004 kom hinsvegar hitabylgja svo um munaði hér á landi og var meðal annars sett nýtt hitamet í Reykjavík, 24,8 stig þann 11. ágúst, en hlýjast varð á Egilsstöðum þar sem hitinn náði rúmum 29 stigum. Mánuðurinn sló þó ekki út meðalhitamet ágústmánaðar í Reykjavík frá fyrra ári því meðalhiti mánaðarins var 12,6 stig sem þó er afar gott.
Hitametið í Reykjavík frá árinu 2004 var svo slegið á ný síðdegis í júlí 2008 þegar hitinn fór í 25,7 stig. Það voru fleiri heitir dagar þarna og þjóðin full bjartsýni og eftirvæntingar enda stutt í Ólympíuleika þar sem handboltastrákarnir ætluðu sér stóra hluti.
Nýliðið sumar reyndist svo vera það heitasta frá upphafi mælinga eins og komið hefur fram. Við fengum heitasta júnímánuð í Reykjavík, 11,4 stig og júlí jafnaði meðalhitametið frá árinu 1991. September stóð sig líka vel en mest munaði um mjög hlýja daga framan af mánuðinum og svo núna í lokin.

Kuldaköst og hret
Eitt mesta kuldakast síðari ára að sumri til var Jónsmessuhretið árið 1992. Það hret sker sig að vísu ekki mikið úr myndinni sem hér fylgir enda náði sólin að hita loftið yfir hádaginn hér í Reykjavík. Hretið var mest afgerandi á Norðurlandi þar sem ullar- og fiðurfénaður fékk illa að kenna á snjókomunni.
Snemma í júní 1997 kom mjög snarpt norðanhret sem má kalla Smáþjóðaleikahretið þar sem glæstir fulltrúar Evrópskra smáþjóða ýmist börðust áfram eða fuku undan norðannepjunni á Laugardalsvellinum. Kaldast var þann 7. júní í Reykjavík þegar hitinn fór vart yfir 4 stig. Sjálfur var ég þá staddur fyrir norðan í orlofshúsi á Illugastöðum þar sem hnoðaður var myndarlegur snjókarl.
Litlu hlýlegra var á Laugardalsvellinum kvöldið 1. júní árið 2000 þegar hinn heimsfrægi Elton John tróð upp og endaði með norðvestan snjóélin beint í fangið. Elton John-hretið er því kannski við hæfi sem nafngift.
20.-25. maí 2006 var mjög kalt á landinu með tilheyrandi snjókomu á Norðurlandi. Þessa daga var þjóðin mjög með hugann við Eurovision og vel mætti kalla þetta Silvíu Nætur-hretið.
Mikil kuldaköst hafa ekki verið áberandi síðsumars en þó er ástæða til að nefna köldu dagana eftir miðjan júlí árið 2009 þegar kartöflugrösin hríðféllu í næturfrosti Þykkvabæ. Kartöflukuldinn má því kannski kalla þetta kuldakast sem annars var algerlega úr takti við veðurlag þessa hlýja mánaðar.

Að lokum má rifja upp sérstaka hitasveiflu sem varð snemma í júlí 1995. Þann 3. júlí komst hitinn í Reykjavík í 20,5 stig og hafði þá ekki farið yfir 20 stig síðan sumarið 1991. Aðeins þremur dögum síðar var komið norðanáhlaup og þá skrái ég dagshita upp á 7 stig í Reykjavík, sem er eini blái dagurinn júlímánuði.

- - - -
Núna þegar þessi pistill er frágengin er kominn 2. október og 13 stiga sumarhiti í borginni. Það stefnir því allt í að þetta verði gulur haustdagur nema hitinn rjúki upp enn meir.