Hugleiðingar um lífið og geimverur

Sá möguleiki að lífvænlegar plánetur séu í næsta nágrenni við jörðinni er vissulega spennandi. Ef einhverjir slíkar eru á sveimi fáeinum ljósárum í burtu getum við gert okkur ýmislegt í hugarlund og látið okkur dreyma um vinsamleg samskipti við geimverur lengst í fjarska. Kannski gætum við jafnvel eignast einhverskonar geimveru-pennavini þar sem rafrænar sendingar ganga á milli með ljóshraða á nokkurra ára fresti. Hægt væri þannig að fræðast um framandi lifnaðarhætti og miðlað gagnlegri þekkingu á milli

En væntanlega er þetta ekki svona einfalt og kannski ekki alveg það sem málið snýst um. Hagstæð staðsetning plánetu í sínu sólkerfi þarf alls ekki að þýða að líf geti þrifist þar. Hugsanlega gætu þannig plánetur þó einhverntíma hafa þróað einhverskonar líf en forsendur síðan þróast til hins verra og hið frumstæða líf lognast út af. Einnig gæti verið að lífið sé ekki enn hafið á viðkomandi plánetu eða fast á þvílíku frumstigi að varla taki því að tala um það.

Lífsform á einfrumungastigi er samt sem áður merkilegt í sjálfu sér. Á því stigi var lífið á jörðinni lengst af. Fyrstu lífsformin spruttu fram strax á fyrsta ármilljarðinum í 4,6 milljarða sögu jarðarinnar en það var svo ekki fyrr en fyrir um 540 milljörðum ára sem fjölfrumungar komu fram með öllum sínum fjölbreytileika og hafa síðan lifað í gegnum súrt og sætt. Stóráföll hafa riðið yfir með fjöldaútdauða sem hafa skapað tækifæri fyrir nýjungar sem slegið hafa í gegn. Í allri sögu lífs á jörðinni er samt ekki nema örstutt síðan sú tegund kom fram sem við tilheyrum en fram að þvi er óhætt að fullyrða að lítið hafi farið fyrir pælingum lífvera um eðli alheimsins og hinstu rök tilverunnar.
Það fer eftir skilgreiningu hversu langt er síðan nútímaútgáfa mannsins kom fram en það má miða við 150 þúsund ár. Nánast allan þann tíma var mannkynið á steinaldarstigi þar sem menn undu misglaðir við sitt og þraukuðu í gegnum síðasta jökulskeið. Hátæknistig það sem við lifum á í dag er ekki nema nokkurra áratuga gamalt og bara lítið augnablik í eilífðinni, og meira að segja bara augnablik í sögu mannsins.

Framtíð okkar hámenningar er óskrifað blað. Vel má hugsa sér þá þróun að hámenningin sé bara stundarfyrirbæri sem missi sinn grundvöll þegar við jarðarbúar höfum klárað þær auðlindir sem fleytt hafa okkur áfram. Í framhaldi af því gæti nýtt steinaldarstig tekið við og ekki víst að upp úr því verði nokkurntíma komist á ný.
Hinsvegar er mögulegt hátæknistigið sé rétt að hefjast og mannkynið muni eiga sér glæsta framtíð og jafnvel sigrast á þeim takmörkunum í rúmi og tíma sem felast í óravíddum alheimsins.

Margar mistrúverðugar sögur eru til af heimsóknum geimvera hingað til jarðar. Sjálfur trúi ég ekki á neitt svoleiðis en aldrei er þó hægt að útiloka alveg þann mögueika. Stærð alheimsins er óskaplegur og fjöldi pláneta er bókstaflega stjarnfræðilegur þannig að einhverstaðar ætti að vera hægt að finna hátæknisamfélög sem eru lengra komin en okkar. Líklegast er þó að slík samfélög séu svo víðsfjarri í tíma og rúmi að nánast engar líkur eru á að til nokkurra samskipta gæti komið nema með einhverskonar brellum með ormagöng og aðrar þvílíkar afstæðar kúnstir, ef slíkt er á annaðborð hægt.

Ef einhver vill samt endilega trúa á heimsóknir framandi vera hingað til jarðar má líka ímynda sér að þar séu bara á ferð háþróaðir jarðarbúar framtíðarinnar sem brugðið hafa sér í tímaflakk. Slíkir jarðarbúar þurfa þó ekki endilega að vera afkomendur okkar mannanna, þeir gætu eins verið af hunda- eða kattarkyni. Eins gætu þeir verið af ólífrænum toga, þ.e. ofurtölvur sem hafa náð að þróast og dafna á eigin spýtur. Hvernig sem það er þá er gjarnan nærtækara að horfa bara til jarðarinnar til að fá skýringar á illskýranlegum atburðum.

 

Nýjar reikistjörnur líkjast jörðinni

Surtseyjargos í vændum við Kanaríeyjar?

Neðansjávargosið sem nú kraumar skammt undan á landi á Kanaríeyjum hefur ekki mikið verið í fréttum undanfarið. Gosið hófst þann 10. október á um 250 metra dýpi um tvo kílómetra suður af El Hierro sem er sú eyja sem liggur lengst í suðvestur af eyjaklasanum. Eftir því sem á gosið líður styttist leiðin að yfirborði sjávar en það gengur þó hægt fyrir sig og enn munu vera eitthvað um 100 metrar að yfirborði. Upplýsingar um það eru þó frekar óljósar. Ummerki gossins eru ekki mikil ofansjávar en hafa verið að aukast síðustu daga þannig að styttast gæti verið í stærri atburði.

Umbrotin hafa verið sýnilegust úr lofti þar sem sjórinn tekur á sig hina ýmsu liti vegna uppstreymis gosefna. Rjúkandi flotsteinar hafa líka skotist upp að yfirborði af og til ásamt smástrókum og bólstrum. Lítið sjávarþorp La Restiga er á syðsta hluta eyjarinnar og íbúar fylgjast að vonum grannt með framgagni mála, ef þeir eru þar yfirleitt ennþá.

Surtseyjan-eruption
Eins og í öðrum neðansjávargosum myndast þarna bólstraberg á meðan vatnsþrýstingur er nægur fyrir ofan. Ef gosið heldur áfram í nokkrar vikur til viðbótar kemst það á stig sem margir bíða spenntir eftir og nefnist á alþjóðamáli Surtseyjan-eruption. Á því stigi þeytast háir gufu- og öskubólstrar hundruði metra í loft upp þótt einhverjir tugir metra séu niður að gosopinu sjálfu. Við hér á landi þekkjum svona lagað frá fyrstu stigum Surtseyjargossins og líka af Grímsvatnagosum hin síðari ár. Samkvæmt því sem bæjarstjóri staðarins sagði þann 9. des (gefum okkar að hann hafi vit á málum) þarf um 6-7 vikur til viðbótar, til að mynda nýja eyju. Það yrði þá syðsta eyja Kanaríeyja - rétt eins og Surtsey er hjá okkur. Framhaldið er þó allsendis óvíst því ómögulegt er að spá fyrir um goslengd og hegðun gossins.

Hamfaraflóðbylgja
Fyrir nokkrum árum vakti sá möguleiki athygli að heilu hlíðar sumra eldfjalla á Kanaríeyjum eigi það til að hrynja í sjó fram og valda hamfaraflóðbylgjum vídd og breytt um Norður-Atlantshaf. Fyrir um 50.000 árum gæti ein slík hafa riðið yfir þegar eldfjallið á El Hierro-eyju hrundi í sjó fram en ekki eru þó margir til frásagnar um afleiðingar þess. Mestu áhyggjurnar hafa á okkar dögum beinst að eyjunni La Palma og líst mörgum ekkert sérstaklega vel á ef gos kæmi upp á þeirri eyju. Kannski og vonandi eru þær áhyggjur þó að mestu ástæðulausar og hættan orðum aukin. En þótt hundruð eða þúsundir ára gætu liðið að næsta slíka atburði er ágætt að fylgjast með hvað er að gerast á Kanaríeyjum.

Nánar má fylgjast með gangi mála á Kanarý á síðunni hér: http://earthquake-report.com/2011/09/25/el-hierro-canary-islands-spain-volcanic-risk-alert-increased-to-yellow/

Skýringarmyndin efst er fengin héðan:
http://thewatchers.adorraeli.com/2011/10/11/el-hierro-on-alert-eruption-vent-5-km-from-restinga-at-600-meter-depth/

Ljósmyndin er héðan: http://www.volcanodiscovery.com/view_news/2435/El-Hierro-volcano-Canary-Islands-Spain-eruption-moves-towards-ocean-surface.html

Stórgoslegar Kötluýkjur – eða hvað?

Fréttir af Íslandi sem birtast erlendis hafa gjarnan verið vel kryddaðar. BBC fréttavefurinn er nú sakaður um stórkostlegar ýkjur af afleiðingum næsta Kötlugoss sem sagt er vera yfirvofandi. En hvar endar sannleikurinn og hvar byrja ýkjurnar? Er frétt BBC kannski ekki svo vitlaus eftir allt?

Fyrsta setningin í Frétt BBC er þannig: „Hundreds of metres under one of Iceland's largest glaciers there are signs of a looming volcanic eruption that could be one of the most powerful the country has seen in almost a century“ Ekki get ég séð neitt rangt í þessu. Næsta Kötlugos gæti nefnilega orðið eitt af þeim kröftugustu í næstum öld á Íslandi.

Eftirfarandi atriði í fréttinni hefur einnig verið nefnt sem ýkjur: „Mighty Katla, with its 10km (6.2 mile) crater, has the potential to cause catastrophic flooding as it melts the frozen surface of its caldera and sends billions of gallons of water surging through Iceland's east coast and into the Atlantic Ocean.“ Hvað er rangt þarna? Ég get ekki staðfest tölurnar hér og nú en allir ættu að þekkja þá staðreynd að mikið flóðvatn rennur til sjávar í Atlantshafið í kjölfar Kötlugoss. Réttara er hins vegar að tala um Suðurströndina en ekki Austurströndina. Hvergi kemur fram í frétt BBC, eftir því sem ég fæ séð, að flóðbylgja muni skella á ströndum meginlands Evrópu eða Bretlandseyja.

Ýmislegt er síðan nánar skrifað um hugsanlegt gos og flest að því á svipuðum nótum og fjallað hefur verið um hér á landi. "There has been a great deal of seismic activity," says Ford Cochran, the National Geographic's expert on Iceland. There were more than 500 tremors in and around the caldera of Katla just in October, which suggests the motion of magma. "And that certainly suggests an eruption may be imminent." Yfirvofandi eldgos er sennilega fullmikið sagt þótt ýmis merki séu um óróleika undir Kötlu. Um þetta er lítið vitað og tíminn einn mun leiða í ljós hvert framhaldið verður.

Áfram með fréttina. Eftir tilvitnanir í Pál Einarsson sem ekki er ástæða til að véfengja tala BBC-menn um Skaftárelda og þá æsast leikar: Katla is part of a volcanic zone that includes the Laki craters. In 1783 volcanoes in the area erupted continuously for eight months, generating so much ash, hydrogen fluoride and sulphur dioxide that it killed one in five Icelanders and half of the country's livestock."And it actually changed the Earth's climate," says Mr Cochran. "Folks talk about a nuclear winter - this eruption generated enough sulphuric acid droplets that it made the atmosphere reflective, cooled the planet for an entire year or more and caused widespread famine in many places around the globe. Gallinn við þessa samlíkingu er fyrst og fremst sá að Katla er ekki í neinum tengslum við Lakagíga eins og talað er um í fréttinni því Lakagígar tengjast Grímsvötnum og fengu þaðan sitt hráefni. Eldgjárgosið stóra á 10. öld er hins vegar talið tengjast Kötlu en litlar heimildir eru til um það nema að vitað er að þá kom upp gríðarlegt hraunmagn og sennilega meira en Skaftáreldum. Varla er hægt að búast við slíkum hörmungum hvenær sem er og varla án aðdraganda sem tekið væri eftir.

Einn gallinn við eldgos er að þau láta ekki alltaf vita af sér fyrirfram. Lengi hefur verið talað um yfirvofandi Kötlugos, sérstaklega síðustu 15 ár eða svo. Hvernig það verður og hvenær það verður vitum við ekki. Gosin í Eyjafjallajökli og Grímsvötum voru samt sem áður góð æfing og áminning um hvað getur gerst varðandi Kötlu. Kannski eru stórgoslegar hörmungar framundan en kannski mun næsta Kötlugos eftir allt, valda stórkostlegum vonbrigðum og alls ekki vera neitt stærra en þau gos sem við höfum séð hér undanfarið.

Frétt BBC http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-15995845

Myndin er af Vefmyndavél Mílu 5. des. 2011

BBC sakað um ýkjur um Kötlugos

Í hvað stefnir árshitinn í Reykjavík?

Nú þegar mánuður er eftir af árinu 2011 ætla ég velta fyrir mér hvert stefnir með árið í ár. Meðalhitatölur segja lítið ef ekkert er til samanburðar og því birti ég línuritið hér að neðan sem ég útbjó en það sýnir þróun meðalhitans frá árinu 1901 til 2010. 

Eins og sést eru miklar sveiflur frá ári til árs og líka á milli lengri tímabila. Ef við hugsum í 10 ára tímabilum þá eru árin 2001-2010 þau hlýjustu frá upphafi mælinga í Reykjavík með meðalhitann 5,51°C. Til viðmiðunnar er næst hlýjasta 10 ára tímabilið 1932-1941, með meðalhitann 5,14°C. 
Kaldasta 10 ára tímabilið eru árin 1916-1925 með meðalhitann 3,81°C en litlu mildara var árin 1979-1988: 3,99°C.
Þá má segja í þessu ljósi að ár hljóta að teljast hlý ef meðalhitinn er yfir 5 stigum og mjög hlý ef meðalhitinn er yfir 5,5°C í Reykjavík. Síðasti áratugur var óumdeilanlega mjög hlýr þar sem árið 2003 toppar með árshita upp á 6,1°C en alger skortur á meðalheitum árum - hvað þá köldum, hjálpar líka upp á góða útkomu áratugarins.

2011
Nú þegar tölur frá nóvember eru komnar í hús er ljóst að fram að þessu hefur árið 2011 ekki verið neinn eftirbátur liðins áratugar – hefur jafnvel staðið sig betur ef eitthvað er. En síðasti mánuðurinn er eftir og sá ætlar heldur betur að fara kuldalega af stað. Hvað verður þá um árshitann?
Ef við gerum fyrst ráð fyrir að desember verði í meðallagi miðað við síðustu 10 ár (1,6°C) þá endar árshitinn, samkvæmt öllum mínum útreikningum, í 5,65°C sem telst bara mjög gott. Til að ná því má komandi kuldakast ekki vera langvinnt og helst þurfa að koma talsvert hlýir dagar síðar til að bæta fyrir kuldann sem spáð er.
Raunhæfara er áætla að meðalhitinn verði nærri frostmarkinu og þá er tilvalið að miða við -0,2 stig sem er opinber meðalhiti fyrir desember og miðast við árin 1960-1990. Ef svo fer breytir það þó ekki öllu því ársmeðalhitinn verður samt 5,5°C og árið í góðum málum.
En þá má skoða hvað gerist ef desember verður svellkaldur í gegn. Kaldasti desember síðustu áratuga var árið 1973 þegar meðalhitinn var -3,7°C og gerast mánuður ekki mikið kaldari en það í borginni á vorum tímum. Verði svo kalt í desember reiknast mér til að meðalhiti ársins í borginni verði samt sem áður 5,2°C sem hefði einhverntíma þótt gott.
Til að reikna árið niður fyrir 5 stigin verðum við því greinilega að fara ansi neðarlega. Frá aldamótum hafa öll ár verið yfir 5,0°C og til að rjúfa þá hefð þarf meðalhiti komandi desembermánaðar að vera um 7 stig í mínus og erum við þá farin að tala um virkileg harðindi í stíl við þau verstu í gamla daga. Til samanburðar var meðalfrostið 7,8°C í janúar, frostaveturinn mikla 1918.

Harðindi eru svo sem ekkert útilokuð á þessum síðustu og verstu tímum en ég held samt að óhætt sé að spá því að meðalhitinn í Reykjavík nái 5°C enn eitt árið. Ekki er ólíklegt að árshitinn verði á bilinu 5,2–5,3°C en með smá bjartsýni að leiðarljósi gætum við spáð allt að 5,6 stigum. Eitt sýnist mér þó nokkuð víst: Ekkert nema alvöru vetur er framundan.  

 

Það kemur ýmislegt til greina varðandi forsetann

Eins og alltaf þegar kemur að því að túlka skoðannakannanir þá verður að passa orðalag. Samkvæmt fréttinni virðast þátttakendur í könnunnninni hafa verið spurðir um hvort það komi til greina að kjósa Ólaf áfram til forseta. Ekkert óeðlilegt við það. En það að rétt rúmur helmingur segi, að það komi til greina að kjósa hann áfram, finnst mér  ekki vera það sama og að meirihlutinn vilji Ólaf Ragnar áfram eins og slegið er upp í fyrirsögn fréttarinnar. Svo ég tali fyrir sjálfan þá kemur alveg til greina að ég kjósi Ólaf en mér finnst það samt frekar ólíklegt.

Miðað við matreiðslu fréttarinnar giska ég á að Morgunblaðið vilji Ólaf Ragnar áfram sem forseta. Sama má segja um hluta þeirra sem telja að það komi til greina að kjósa hann.

- - - -

Svo má minna á að aðeins er mánuður til jóla.

Meirihlutinn vill Ólaf Ragnar áfram

Um ógnir og háleynileg samsæri

Ef maður trúir öllu sem hægt er að trúa er tilvera okkar nútímamanna á heljarþröm og margskonar ógnir sem að okkur steðja. Ýmislegt baktjaldamakk er í gangi og tilraunir gerðar til að ná stjórn á náttúruöflunum til góðs eða ills. En þótt mannkynið sé sjálfu sér verst, er líka nægt úrval af utanaðkomandi ógnum sem almenningur gerir sér ekki mikla grein fyrir, enda ekki nema von – þeim er haldið leyndum fyrir okkur svo ekki skapist ofsahræðsla á þessum hinstu dögum.
Um þetta mætti heilmikið skrifa og heilmikið hefur reyndar verið skrifað. Ég er bara ekki nógu tortrygginn eða trúgjarn (eftir því hvernig á það er litið) til nenna að hafa fyrir því að kynna mér allt sem það er í gangi. Hér á eftir ætla ég þó að reyna að gera smá grein fyrir því helsta.

Fyrst má nefna alþjóðlegu fjármálakrísuna sem var skipulögð og ákveðin í reykfylltum bakherbergjum ákveðinna afla með það að markmiði að koma fjármagninu í réttar hendur með heimsyfirráð í huga. Hvaða öfl þetta ættu að vera veit ég ekki nákvæmlega, en oft kemur upp eitthvað sem kallast New World Order og á að hafa ítök í valdamestu stofnunum heimsins.

Árásirnar kenndar við 11. september voru eins og oft hefur komið fram, skipulagðar af Bandaríkjamönnum sjálfum og Ísraelsmönnum með það að markmiði að réttlæta allsherjaráras á lönd múslíma. Fall tvíburaturnanna var stýrt fyrirfram með því að spreyja á þá einhverju mýkingarefni og flugræningjarnir voru aldrei til. Mikill rökstuðningur er til um þetta fyrir þá sem vilja trúa.

Þoturákir í háloftum eru eðlilegar afleiðingar þotuflugs. En ekki alltaf, því af einhverjum ástæðum er líka verið að úða vafasömum efnum út í andrúmsloftið. Kannski eru þetta leynilegar tilraunir til að kæla andrúmsloftið, nema hér sé bara verið að eitra fyrir fólkinu í heiminum. Aldrei að vita nema einhver sjái sér hag í því. Á myndum sem birtast af grunsamlegum þoturákum eru að vísu oft blikur á lofti og klósigar sem benda til þess að rakinn í háloftunum er nálægt því að þéttast hvort eð er.

HAARP tilraunastöðin í Alaska þykir mörgum afar grunsamleg, en aðrar svipaðar stöðvar munu vera til í heimum, jafnvel hér á Íslandi í smærri stíl. Með þessum græjum eru sendar öflugar hátíðnibylgjur út í jónahvolfið að því að talið er til að hafa áhrif á háloftavinda og þar með loftslag vítt og breitt um heiminn. Ekki nóg með það, HAARP getur komið af stað eldgosum, jarðskjálftum og þar með flóðbylgjum og er því öflugt vopn í höndum heimsvaldasinna. Atburðirnir í Japan hafa ef til vill eitthvað með HAARP að gera.

En af utanaðkomandi ógnum sem ekki eru á valdi okkar jarðarbúa má auðvitað nefna allar geimverurnar sem fylgjast með jörðinni og heimsækja okkur reglulega svo lítið beri á. Mörg illskýranleg fyrirbæri eru útskýrð sem geimveruheimsóknir en allt slíkt er að sjálfsögðu þaggað niður af yfirvöldum, hver sem þau eru. Geimverur eru kannski ekki bein ógn en aldrei er þó að vita hvað þær hafa í hyggju. Sumir segja ekki tilviljun að píramídar risu bæði í Egyptalandi og Ameríku án nokkurra tengsla þessara menningarheima. Mannkyninu gæti í raun verið stjórnað af geimverum og hámenningin gæti hæglega verið innflutt í einhverjum tilgangi. Geimverur gætu jafnvel verið á vappi hér og þar og búnar að koma sér fyrir á áhrifastöðum.

Kannski mun eitthvað af þessu skýrast á næsta ári en auðvitað voru Inkarnir til forna búnir að reikna út að endalok okkar tímaskeiðs skellur á í desember 2012. Þá munu miklar ógnir ganga yfir jörðina sem gætu tengst hámarki í sólvirkni samhliða óvenju veiku segulsviði. Pólskipti munu þá eiga sér stað með ólýsanlegum hörmungum.

Þessu gæti líka tengst hin dularfulla Pláneta X, sem stundum er kölluð Niburu eða Elenin og á vera á stærð við stóru gasrisana í sólkerfinu okkar. Þessi stjarna hefur verið á sveimi inn og út úr sólkerfinu og verður á óþægilegum stað í árslok 2012. Ýmsar hugmyndir eru til um þetta og sem fyrr vilja flestir vísindamenn gera lítið úr málum. Risastórt geimskip hefur að sjálfsögðu verið nefnt.

- - - -
Fleira mætti nefna og hægt að fara mun dýpra í hvert atriði. Fyrir mig er þetta sem hvert annað skemmtiefni sem litlar áhyggjur þarf að hafa af. Kannski er ég bara svona takmarkaður, nema ég sé á valdi geimvera.

 

Um harmóníu og Þorláksbúð

Falleg hús gera fallega staði fallegri og að sama skapi gera fallegir staðir, falleg hús fallegri. Eitthvað í þessa veru las ég eitt sinn í bók eftir Trausta Valsson skipulagsfræðing. Tveir staðir voru nefndir sem dæmi: Þingvellir og Viðey, en á báðum stöðum standa hús sem fara vel hvort með öðru en skapa um leið gagnkvæma heild með landslaginu. Svona harmónía er ekki bara bundin við merkisstaði í sögu þjóðarinnar. Sveitabæir ásamt útihúsum geta farið afskaplega vel í blómlegum dölum og ekkert útilokar að annarskonar mannvirki svo sem virkjanir og brýr geti verið hin mesta staðarprýði ef rétt er að málum staðið.

En þá víkur sögunni að Skálholti, sem getur alveg talist einn af þeim stöðum þar sem húsin gera umhverfið fallegra og öfugt. Þar hafa ýmis mannvirki stór og smá staðið í gegnum tíðina enda lengi einn helsti höfuðstaður landsins. Skálholtskirkja nútímans er falleg bygging og öll húsin sem þar standa taka mið af henni og mynda óvenju vel heppnaða heild. Það er því ekki að ástæðulausu að sumir vilja staldra aðeins við og athuga hvað er að gerast þar núna.

Myndin sem hér fylgir er af fyrirhugaðri Þorláksbúð við hlið Skálholtskirkju. Hún hefur ekki birst víða en á henni held ég að komi fram allt sem segja þarf. Þorláksbúð sem ýmist var notuð sem skrúðhús og geymsla hefur sjálfsagt farið vel þarna á 16. öld og þar mátti líka slá upp messu þegar stóru kirkjurnar brunnu eins og þær áttu til. En að reisa Þorláksbúð í dag alveg við hlið Skálholtskirkju nútímans er ekkert nema sjónrænt og menningarlegt slys. Það verður bara að hafa það þótt vinna og fjármunir fari í súginn ef hætt verður við þetta, og það verður bara að hafa það þótt einhverjir hafi verið seinir að átta sig. Þetta gengur ekki. Það hljóta allir að sjá sem hafa minnsta vott af smekklegheitum.

 

Myndin hér að ofan er fengin af Sunnlenska fréttavefnum

Þegar loftslagsumræðan fer hamförum

Þó að ég sé almennt á því að við eigum að taka alvarlega því sem sagt er um loftslagsbreytingar, þá verður maður stundum dálítið undrandi hvað fjölmiðlar eiga það til að yfirkeyra hættuna meira en góðu hófi gegnir.

Eitt skýrasta þannig dæmi sem ég hef séð lengi er frétt í DV núna á mánudaginn 7. nóvember. Þar er vitnað í Sigga „storm“ Ragnarson og því slegið upp með stóru letri að: „Smáralind færi á kaf“. Undirfyrisögnin er: Skýrsla sameinuðu þjóðanna spáir hamförum í veðri - Yfirborð sjávar mun að öllum líkindum hækka um sex metra - Sjávarlóðir gætu orðið einskis virði. Í texta sem tekin er út sérstaklega til áherslu segir síðan: Við erum að tala um næstu tvær eða þrjár kynslóðir sem munu horfa upp á þetta. Þú gætir upplifað þessa breytingu á meðan þú lifir.

Nú er ég reyndar ekki alveg með á hreinu hvað hér er átt við með tveimur til þremur kynslóðum en ef þetta gæti gerst á meðan ég eða þú lifum þá er greinlilega verið að tala um 40-100 ár miðað við barnseignaraldur fólks. Allavega þá er það alveg öruggt að sjávarborð er ekki að fara að hækka um sex metra á næstu áratugum og ekki heldur á næstu 100 árum. Um þessar mundir er talið að sjávarborð hækki um 3 mm ári að meðaltali sem þýðir 30 cm á öld. Sú hækkun hefur verið skrikkjótt og hefur reyndar verið enn minni allra síðustu ár. Hækkunin mun þó eitthvað aukast, en spá um hækkun sjávarborðs samkvæmt hinum óskeikula vef loftslag.is er um 35 cm fyrir árið 2050 ef heldur fram sem horfir. Óvissan er þó talin mikil. En 6 metra hækkun sjávarborðs með þeim hræðilegu afleiðingum að Smáralindin færi á kaf jafngildir bráðnun alls Grænlandsjökuls. Það mun hins vegar ekki gerast fyrr en eftir margar aldir í fyrsta lagi eða jafnvel eftir einhver þúsund ár og þegar það gerist verður hvort sem er löngu búið að afskrifa Smáralindina vegna aldurs og veðrunar nema hún fari í varðveisluflokk sem merk gömul bygging.

Okkar litli Vatnajökull er ekki nálægt því að hverfa á þessari öld en hugsanlega smájöklar eins og Snæfellsjökull, en það er allt önnur saga og hefur vægari afleiðingar. Sigurður Stormur talar líka um jökulinn á Suðurskautslandinu og bendir réttilega á að ef sá jökull hyrfi í hafið yrðu afleiðingarnar mun alvarlegri, en klikkir síðan út með því að segja að sú þróun gæti tekið nokkrar aldir. Nokkrar aldir? spyr ég og svara sjálfur: Jökullinn á Suðurskautslandinu mun ekki hverfa á næstu öldum, heldur í fyrsta lagi eftir 1000 ár ef hann mun þá yfirhöfuð hverfa áður en næsta jökulskeið leggst yfir. En ekki eru allir sammála um allt. Sumir segja að jöklar séu ekkert að hverfa og ekkert að hlýna í heiminum og svo þurfum við kannski ekkert að hafa áhyggjur af bráðnun jökla því sagt er að sjálf endalokin verði í pólskiptunum ógurlegu undir lok árs 2012.

Á Rás2 sama morgun.
Ég gæti líka fjallað um dálítið loftslagstal sem ég heyrði á Rás2 í morgun. Þar voru þau Andri Freyr og Gunna Dís að undrast yfir þessu hlýja veðri og snjóleysinu hér ásamt flóðum og öðru veseni út í heimi. Andri vildi meina að aðalorsakavaldurinn þarna væru spreybrúsarnir sem hún notar á hárið sitt. Hún benti hinsvegar á að hann sjálfur ætti meiri þátt í eyðingu ózonlagsins með því aka um á bíl og flokka ekki rusl.

Já, umhverfisógnin getur verið margþætt og snúin. Fólk má auðvitað alveg tala um mengun og loftslagsvandann þótt það sé ekki sérfræðingar í fræðunum. En fólk verður að passa sig á því að fara ekki hamförum og rugla ekki vandamálum saman. Jafnvel þótt það vilji vera sniðugt. 

24 ára hafísþróun á Norður-Íshafinu á einu myndskeiði

Merkilegt hvað tæknin nú á gervihnattaöld gerir okkur kleift að fylgjast vel með. Á myndskeiði sem ættað er frá Bandarísku veðurstofnunni NOAA má sjá á afar skýran hátt hegðun hafísbreiðunnar frá árinu 1987 og þá sérstaklega hnignun fjölæra íssins sem er hvítur á myndinni. Ísinn á Norður-Íshafinu er langt frá því að vera kyrrstæður enda er hann sífellt hrakinn áfram af vindum og straumum, jafnvel árum saman uns hann bráðnar að lokum í mildari sjó eða í heimskautasólinni að sumarlagi.

Gamli ísinn að hverfa
Hin síðari ár og þá sérstaklega hin allra-síðustu hefur mikil breyting orðið á aldursamsetningu íssins því vegna aukinnar bráðnunar að sumarlagi hefur ísinn varla fengið nokkurn frið til að eldast og dafna miðað við það sem áður var. Þar skiptir mestu að á stórum hluta Íshafsins norður af Kanada gat ísinn lifað góðu lífi hvert sumarið af öðru í hringiðunni miklu sem kennd er við Beuforthafið norður af Kanada og Alaska. Á öðrum svæðum hefur leiðin hins vegar legið rakleiðis að sundinu milli Svalbarða og Grænlands þaðan sem ísinn á ekki afturkvæmt.
Smám saman hefur þetta verið að breytast og þá sérstaklega eftir árið 2007 þegar bráðnunin gerir mikla atlögu að ísnum aftanfrá, þ.e. inn af Beringssundi. Gamli þykki ísinn sem hafði komið sér vel fyrir í Beufort-hringiðunni verður þannig hvað eftir annað fyrir miklum skakkaföllum með augljósum afleiðingum fyrir aldursamsetningu íssins. Allt sést þetta ágætlega á myndskeiðinu.

Nánar er fjallað um þetta á heimasíðu NOAA:
http://www.climatewatch.noaa.gov/video/2011/old-ice-becoming-rare-in-arctic

25 fjölmennustu ríki jarðar

Mannföldi jarðar hefur nú náð 7 milljörðum og í tilefni af því hef ég sett saman dálitla grafík sem sýnir hvaða þjóðir leggja mest af mörkum til þeirrar tölu. Til samanburðar sýni ég líka árin 1998 og 2004 og þannig fæst ákveðin mynd á það hvaða þjóðum fjölgar mest og hverjar að dragast aftur úr. Til þæginda er ég með litaskiptingu eftir heimsálfum. Allra fjölmennustu þjóðirnar sitja fastar í sínum sætum enda ber þar meira á milli. Það mun þó eitthvað breytast á næstu áratugum og um miðja öldina hafa Indverjar væntanlega tekið forystuna af Kínverjum. Af fjölmennstu þjóðunum eru Rússar mikið að gefa eftir en Ameríkulöndin þrjú halda sínum sætum. Heilmiklar tilfærslur eru í neðri hluta listans á milli ára og þar eru nokkur Afríkuríki í miklum vexti á meðan Evrópuríkin síga í átt að fallsætunum.

Nýjustu tölurnar í þessari töflu eru frá miðju ári 2010 og þær nálgaðist ég á netinu. Tölur fyrir 1998 og 2004 eru hinsvegar reiknaðar frá tölum í Almanaki hins Íslenska Þjóðvinafélags. Óvissa er alltaf einhver og ekki öruggt að tölur hvers árs séu alltaf frá sama tímapunkti. Hvað sem því líður þá sést hér ágætlega hvernig þróunin er.

Um stafabil og lígatúra

Í texta, sem verður til við innslátt í tölvu er búið að huga að því að misbreiðir stafir þurfa mismikið pláss. Í lógóum, stórum fyrirsögnum, plakötum og fleiru þarf hið vökula auga þó oft að koma við sögu enda ekki sjálfgefið að öll stafabil séu sjálfkrafa eins og best verður á kosið. Sumum stöfum hentar ver en öðrum að lenda saman og á það einkum við um nokkra hástafi. Eitt slíkt dæmi er nærtækt okkur því að í nafninu ÍSLAND lenda saman stafirnir L og A þannig að á milli þeirra myndast heill flói sem nánast klýfur orðið í tvennt: ÍSL og AND. Þetta er reyndar mismikið vandamál eftir því hvaða leturgerð er valin. Ef við tökum hið algenga steinskriftarletur Helveticu þá er útkoman beint af skepnunni eins og þessi lengst til vinstri.

Við þessu má bregðast með því að minnka bilið á milli L og A en einnig má stytta lárétta strikið í ellinu eða hreinlega að steypa stöfunum saman. Önnur leið er sú að auka bilið á milli annarra stafa til mótvægis eða slá á milli eins og það er kallað og mikið stundað þegar kemur að hástafaletri.

Ártalið 2011 er líka frekar slæmt en af einhverjum ástæðum er talan 1 óþarflega plássfrek í mörgum leturgerðum, eins og sést á þessum samanburði hér að ofan sem sýnir ártalið fyrir og eftir lagfæringu.

Lígatúrar
Það er eldgömul hefð úr ritlistinni að slá saman stöfum þegar það þykir fallegra. Bókstafurinn Æ hefur þannig orðið til en svona samsteypur (eða samlímingar) eru yfirleitt kallaðar Ligatures í vestrænum málum. Í prentverki erum við Íslendingar í seinni tíð farnir að sjá meira af svona samsteypum en áður, sérstaklega þegar lágstafa f er fyrir framan bókstafina i, j, l og t. Reyndar eru bókstafirnir f og t mjög samsteypanlegir við aðra stafi og sjálfa sig einnig (ff tt ft fi fj fl). Hér að neðan má sjá fræga staðhæfingu færða í letur með og án lígatúra:Ástæða þess að við hér á landi höfum farið á mis við áðurnefndar letursamsteypur er sú að úrval tákna í hverju letri hefur lengst af ráðist af takmörkum lyklaborðsins. Íslenska stafrófið er í lengra taginu og inniheldur séríslensku stafina: ð og þ. Þegar keyptar voru íslenskar útgáfur af letrum fyrir tölvusetningu var því hreinlega ekkert pláss fyrir algengustu lígatúrana: fi og fl.

Á seinni árum hefur komið fram ný gerð af letrum sem innihalda öll sérviskuleg letur vesturlanda og eru þ og ð auðvitað þar á meðal, en í hverju slíku letri er pláss fyrir um 256 tákn. Þessi letur heita OpenType letur og í staðin fyrir að kaupa sérútgáfu fyrir hvert tungumál dugar ein útgáfa fyrir öll lönd og ekkert vesen. Þarna er síðan pláss fyrir ýmsar samsteypur og krúsidúllur að auki. Í nýlegri hönnunarforritum er hægt að ráða hvort þessir lígatúrar koma sjálfkrafa fram eða ekki. Sumum finnst þeir vera framandi og vilja helst ekkert vita af þeim en almennt er hönnuðir hæstánægðir.

- - - - -

Hafi einhver áhuga í framhaldi af þessu að fá innsýn í störf grafískra hönnuða þá er hér einfaldur leikur sem snýst um stafabil: http://type.method.ac/

Hvar verður næsta eldgos á Íslandi?

Eins og ég hef gert árlega í minni bloggtíð að hausti til ætla ég að leggja mitt mat á það hvar næsta eldgos verður á Íslandi. Sem fyrr eru þessar vangaveltur studdar hæfilega lítilli þekkingu á undirheimum landsins og settar fram meira af kappi en forsjá. Þær eru þó ekki verri en svo að fyrir ári síðan taldi ég mestar líkur á því að næsta gos yrði í Grímsvötnum eins og einmitt varð raunin. Kannski þurfti þó ekki mikla getspeki til. Prósentutölurnar í upptalningunni hér að neðan vísa í hversu miklar líkur ég tel á að næsta gos verði í viðkomandi eldstöð og eru þau líklegustu talin fyrst. Annað mál er svo hvenær næsta gos verður hér á landi. Kannski mun ekkert gjósa hér á næstu árum en kannski verða þau mörg og mikil. Greiningin kemur hér og undir öllum textanum er kort til frekari glöggvunar.

30% Katla er mest umtalaða eldstöðin um þessar mundir og vermir nú efsta sætið á þessum lista í fyrsta skipti. Aukin skjálftavirkni og smágert gos í sumar benda til þess að eitthvað stærra geti verið í undirbúningi. Þótt lítið sé hægt að stóla á hefðir þá segir sagan að Kötlugos fylgi gosi í Eyjafjallajökli. Óvenju langt er líka liðið frá síðasta gosi í Kötlu en samt er ekkert öruggt og ekki er hægt að útiloka að þetta 93ja ára goshlé fram að þessu sé bara hálfnað. Kannski mun koma í ljós í vetur hvort óróinn undanfarið fjari bara út eða endi í almennilegu Kötlugosi. Samkvæmt annálum verða sterkir jarðskjálftar nokkrum klukkutímum fyrir gos sem fara ekki framhjá neinum í grenndinni. Slíkir skjálftar ef þeir verða eru auðvitað gagnleg viðvörun fyrir þau læti og flóð sem munu fylgja fyrstu stigum gossins.

27% Hekla. Fátt virðist vitað hvað er að gerast í Heklu annað en að hún hefur verið mjög virk síðustu 40 ár, gosið nánast á 10 ára fresti og auk þess talin tilbúin í gos. Samkvæmt 10 ára hefðinni hefði Hekla átt að gjósa árið 2010 eða fyrri part 2011 en ekkert bólar þó á slíku. Hekla lætur ekkert vita af sér fyrr en gos er í þann veginn að hefjast, en það mun stafa af því að kvikuþróin er djúpt í jörðu og lítið hægt að fylgjast með. Þetta fræga eldfjall er til alls líklegt þótt 10 ára reglan virðist vera að bregðast. Kannski ætlar Hekla bara aftur í sitt gamla far og gjósa stærri gosum einu sinni til tvisvar á öld nema eitthvað annað og meira sé í undirbúningi.

16% Grímsvötn. Þessi mikilvirka eldstöð er fastur áskrifandi af þremur efstu sætunum hér, en þar sem Grímsvötn hafa nýlokið sér af eru ekki mjög miklar líkur á næsta gosi þar. Líklega mun samt gjósa þarna á ný á næstu 10 árum og því er þetta spurning um hvort aðrar eldstöðvar skjótist inn á milli. Annars var Grímsvatnagosið í vor merkilega öflugt þótt það hafi staðið stutt og gæti verið til merkis um aukna virkni undir miðju landinu miðað við seinni hluta 20. aldar.

7% Bárðarbunga er stór megineldstöð með stórri öskju sem hulin er jökli. Útfrá henni eru gossprungur sem ná út fyrir jökulinn í suðvestur og norðaustur. Hamarinn í vesturhluta Vatnajökuls tengist eldstöðinni beint eða óbeint en þar hefur verið talsvert um skjálfta undanfarin ár og jafnvel smágos í sumar. Síðustu gos tengd Bárðarbungukerfinu sem vitað er um voru norðan Tungnárjökuls seint á á 7. áratug 19. aldar. Bárðarbunga er næst miðju heita reitsins á landinu og hefur af og til verið að minna á sig á síðustu árum með jarðskjálftum sem gætu verið undanfari eldgoss.

6% Askja og nágrenni eru alltaf inní myndinni. Eins og víða annarsstaðar hefur orðið vart við jarðskjálfta síðustu ár þarna á svæðinu. Upptyppingaóróinn var til dæmis mikið í fréttum fyrir nokkrum árum, hann tengist þó kannski öðrum eldstöðvakerfum. Þá var rætt um mögulegt dyngjugos sem staði gæti staðið langtímum saman. Sennilega er einhver bið á meiriháttar Öskjugosi eins og varð á 19. öld. enda varla hægt að búast við svoleiðis nema á einhverra alda fresti. Smærri gos geta þó komið hvenær sem er samanber hraungosið 1961 sem hlýtur að teljast hin þægilegasta gerð af eldgosi og auk þess túristavænt.

5% Reykjanesskagi. Það væri mikill merkisatburður ef gos kæmi upp á Reykjanesskaga jafnvel þótt ekki yrði um stórt gos að ræða. Ef gos hæfist þarna væri það til merkis um að 700 ára goshvíld væri lokið og framundan væri umbrotaskeið sem stæði með hléum í 300 ár eða svo, með allskonar afleiðingum og veseni. Reykjanesið er mikið jarðskjálftasvæði og þar hafa vissulega komið skjálftahrynur öðru hvoru. Flestir skjálftarnir tengjast þó gliðnun landsins frekar en hugsanlegum eldsumbrotum og því engin ástæða að óttast þó eitthvað hristist þarna. Hinsvegar þykjast menn þó sjá núna einhver merki um hæðarbreytingar sem benda til kvikusöfnunar, aðallega undir Krísuvíkusvæðinu. Meiriháttar hamfarir eru samt ólíklegar og varla þarf að koma til allsherjarýmingar höfuðborgarsvæðisins. Sennilega verður mesta umferðin í áttina að gosstöðvunum frekar en frá þeim, vegna forvitinna borgarbúa með myndavélar.

4% Suðurhálendið. Hér hef ég aðallega í huga sprungugos með talsverðu hraunrennsli sem fóðrað væri frá megineldstöðvunum Kötlu, Grímsvötnum eða Bárðarbungu. Þetta geta orðið meiriháttar gos samanber Skaftárelda og Eldgjárgosið. Væntanlega kæmu slík gos ekki án undirbúnings og mikillar tilfærsla kviku neðanjarðar sem færi varla framhjá vökulum vaktmönnum. Smærri og kurteisari gos geta þó kannski laumast í gegn án mikils undirbúnings. Lítið virðist þó vera að gerast þarna sem bendir til einhvers. Ef rétt er að eldvirkni landsins sé að aukast þarf samt að íhuga þennan möguleika.

5% Aðrir staðir mæta svo afgangi svo sem Vestmannaeyjar, Hengill, Öræfajökull, Mývatnsöræfi, Langjökulssvæðið og svo allir hinir staðirnir sem margir hverjir teljast frekar ólíklegir þótt þeir teljist til eldvirkra svæða. Sumstaðar er líka margt á huldu varðandi innri hegðun svæða, samanber Snæfellsnesið, en eins og Haraldur Sigurðsson skrifar um, þá mun vera eitthvað lítið um jarðskjálftamælingar þar.  

 

- - - - - - - - - - - - - - -

Heimildir eru héðan og þaðan. Ljósmyndin sem fylgir er af Eyjafjallajökli, tekin 8. maí 2010.

Reykjavíkurhiti og heimshiti

Það getur verið forvitnilegt að bera saman línurit yfir hitaþróun jarðarinnar í heild og hitaþróun á einstökum stað. Línuritið sem hér fylgir hef ég birt áður en það sýnir annarsvegar árshita jarðarinnar í heild frá aldamótunum 1900 og hinsvegar þróun árshitans í Reykjavík, sem í þessu tilviki er hinn einstaki staður. Samskonar mynd birti ég í fyrra en nú hefur árinu 2010 verið bætt við. Þróun heimshitans virkar ef til vill lítilfjörleg í þessum samanburði miðað við það sem oftast er sýnt. Varla er þó hægt að treysta á lítilfjörleg áhrif af þessari hlýnun, haldi hún áfram.

Eins og og sést í útskýringu undir myndinni er heimshitinn sýndur sem frávik frá meðalhita eins og hann er skilgreindur hjá NASA/GISS, þaðan sem tölurnar koma. Reykjavíkurhitinn er hinsvegar beinn meðalhiti hvers árs. Hitakvarðana hef ég samræmt þannig að núllið í heimsmeðalhita er sett á 4,5 gráður í Reykjavíkurhita. Með þessu fæst ágætis samanburður á lókal og glópal hitafari og þar koma nokkur atriði koma ágætlega í ljós:

1. Hitasveiflur loftslags á jörðinni í heild eru mun minni heldur en það sem gerist ef einn staður er tekinn fyrir. Þetta á bæði við um sveiflur milli einstaka ára og lengri tímabila.
2. Báðir ferlarnir sýna langtímahlýnun á tímabilinu sem er nokkuð svipuð í heildina ef sveiflum væri jafnað út. Okkar lókal hlýnun er þó kannski aðeins meiri vegna góðrar frammistöðu síðustu ára.
3. Á okkar slóðum hafa skipst á tímabil þar sem hitinn er ýmist ofan eða neðan við heimsmeðaltalið. Reykjavíkurhitinn hafði þannig oftast betur á árunum 1925-1965 en lenti oftast undir heimsmeðaltalinu á árunum 1966-1995. Eftir síðustu aldamót hefur Reykjavíkurhitinn hinsvegar slegið heimshitanum við.

Í framhaldinu má velta fyrir sér hvernig framhaldið verður hér á landi. Miðað við hversu mikið hefur hlýnað hér undanfarið er varla hægt að gera ráð fyrir mikið meiri hlýnun alveg á næstunni. Hlýja tímabilið á síðustu öld kom líka nokkuð snögglega þarna á 3ja áratugnum og þar við sat, en þó með talsverðum sveiflum á milli ára. Miðað við lengd þess tímabils gætum við átt 20-30 ára hlýtt tímabil í vændum og kannski bakslag í framhaldi af því. Þó er engu að treysta, það segir sagan. Bakslag gæti svo sem komið hvenær sem er og jafnvel alls ekki. Sveiflur fortíðar þurfa ekki endilega að endurtaka sig í framtíðinni. Þær gætu þó hæglega gert það og jafnvel aukist. Stóra þráláta uppsveiflan sem tengist hnattrænni hlýnun mun þó væntanlega halda áfram hvort sem mönnum líkar betur eða verr.

Úr því maður fylgist með þessu þá má varpa því fram að horfur eru á að árið 2011 verði hlýtt og í góðu samræmi við hitafar síðustu ára, bæði lókal og glópal. Það verður þó ekki eins hlýtt og síðasta ár enda var það mjög hlýtt og reyndar það hlýjasta ásamt 2005 á heimsvísu samkvæmt NASA/GISS gagnaröðinni.

Hvernig var veðrið í september?

Vegna áskorunar ætla ég að birta hér veðurdagbókaryfirlit fyrir nýliðinn september í Reykjavík ásamt smá samanburði við fyrri ár. Aukaafurð þessara skráninga er sem fyrr, einkunnakerfið sem tekur mið af veðurþáttunum fjórum: sól, úrkomu, vindi og hita, þannig að alslæmir dagar fá 0 stig og algóðir dagar einkunnina 8. Allt miðast þetta við veðrið í Reykjavík yfir daginn. Þessar skráningar hafa staðið yfir frá árinu 1986 og miðast samanburðurinn við fyrri ár, við það tímabil.

Hér til hliðar er veðurskráningin fyrir nýliðinn september. Tölurnar aftast eru einkunnir. Í dálki á eftir vindörvum er hiti dagsins. Táknin þar fyrir aftan segja til um hvort hiti dagsins teljist í meðallagi, hlýr eða kaldur. Fyrri hluta september miða ég meðallagið við 8-13 stig en 6-11 stig seinni hlutann. Hitaviðmiðunin er árstíðabundin þannig að allir mánuðir ársins eiga sama möguleika á toppeinkunn. Veðurfar er þó misgott eftir árstíðum og því er örðugt fyrir mánuði utan hásumartímans að ná góðri einkunn en annars telst gott ef mánaðeinkunn er yfir 5 stigum en afleitt ef hún nær ekki 4 stigum.

September 2011 - Einkunn 4,7
Nýliðinn mánuður fékk samkvæmt þessu skráningarkerfi einkunnina 4,7 sem er frekar góð einkunn fyrir september en meðaleinkunn skráðra septembermánaða hjá mér er 4,4.

Fyrsta vika mánaðarins var mjög hlý og sunnudagurinn 4. getur talist einn af bestu veðurdögum sumarsins enda með fullt hús stiga hjá mér. Síðan skall á eindregin norðanátt með köldu veðri en sólin bjargaði málum yfir hádaginn og því er það bara einn dagur sem ég úrskurða kaldann. 6 daga sólskinskaflinn dagana 9.-14. september á stærstan þátt í því að mánuðurinn í heild var með sólríkasta móti. Seinni hlutinn var breytilegur með tveimur hvössum rigningardögum þ.e. sunnudaginn 18. og á lokadeginum þann 30. Eina stig þessara daga fékkst fyrir 10 stiga hita sem ekki er hægt að kvarta yfir. Skráður meðalhiti yfir daginn hjá mér er 11,6 stig en það ætti að vera nokkuð gott fyrir september.

Bestu septembermánuðir frá 1986
September 2006 - Einkunn 5,3. Þetta er afgerandi besti mánuðirinn sem ég hef skráð og sá eini sem nær 5 stigum. Aðalsmerki mánaðarins var meðalhiti upp á 10,5 stig, sem gerir hann að hlýjasta september frá metmánuðinum 1958 sem mældist, 11,4° (ásamt 1939). Haustkuldar sem gjarnan draga meðalhitann niður voru víðsfjarri. Sól og úrkoma voru hinsvegar nálægt meðallagi enda var þetta ekki eindregin sunnanáttarmánuður eins og svo margir hlýir mánuðir utan hásumarsins. Þau tíðindi urðu þann 30. september 2006 að Bandaríski herinn yfirgaf landið og lauk þar með því tímabili í sögu þjóðarinnar.
September 1993 - Einkunn 4,8. Það er varla ástæða til að fjalla um aðra mánuði sem teljast góðir en næstur í röðinni er sem sagt september 1993 með 4,8. Aftur eru það hlýindi sem ráða mestu en þetta var fyrsti september síðan 1968 sem náði 9 stiga meðalhita, sem að vísu telst varla til tíðinda í dag. Fjórir mánuðir hafa fengið 4,7 stig og er þá orðið stutt í meðalmennskuna. Það eru september 1994, 1998, 2002 og hinn nýliðni 2011.

Verstu septembermánuðir frá 1986.
September 2007 – Einkunn 3,5. Ekki átti þessi mánuður uppá pallborðið í einkunnakerfi mínu enda dæmir það hart sólarlausa rigningardaga með hvössum vindum eins og nóg var um í mánuðinum. Þetta var því mikil afturför frá gæðamánuðinum árið áður en þarna náðu haustrigningarnar sér það vel á strik að þetta mun vera úrkomusamasti september sem mælst hefur í Reykjavík. Meðalhitinn var ekkert sérstakur og rétt slagaði upp fyrir kalda meðaltalið frá 1960-91.
September 1989, 1990, 1995, 1997 – Einkunn 3,9. Hér liggja að baki ýmsar og misjafnar ástæður að baki lágri einkunn en þessir mánuðir eiga það þó allir sameiginlegt að vera kaldir. Kaldasti september á skráningartímabilinu kom þó árið 2005 með opinberum meðalhita uppá 6,3 stig enda gerði talsvert kuldakast seinni hluta mánaðarins. Í heildina var þó mánuðurinn þolanlegur með einkunnina 4,3 en til mótvægis við kuldann þá skein sólin nógu glatt til að gera þetta að þriðja sólarmesta september í Reykjavík frá upphafi opinbera mælinga. Þannig geta öfgarnar vera í ýmsar áttir.

Hinn dularfulli síðasti snjóskafl í Esjunni árið 2005

Nú fylgjast skaflaáhugasamir Reykvíkingar með örlögum síðasta snjóskaflsins sem sjáanlegur er í Esjunni þetta árið. Skildi hann hafa það af eða ekki? Ef svo fer að hann hverfi yrði það ellefta árið í röð sem það gerðist, en til samanburðar hvarf hann mest 5 ár í röð á 20. öld (þ.e. árin 1932-1936). Þegar fjallað hefur verið um þessi mál undanfarið hefur komið fram að á þessari öld hafi skaflinn aldrei lifað lengur en til 25. september. Reyndar mun það hafa gerst í tvígang, í fyrra skiptið árið 2001 og síðan árið 2009. En hér vil ég meina að skaflasagnfræðinni sé eitthvað ábótavant. Samkvæmt annars ágætu yfirliti á veðurstofuvefnum um Esjufannir kemur fram að árið 2005 hafi síðasti skaflinn horfið þann 18. ágúst en ég ekki 18. október eins og tel að sé réttara og ég hef sjálfur nóterað hjá mér. Þarna munar tveimur mánuðum og ef síðari dagsetningin er rétt sýnir það að skaflar geta ekki talist hólpnir þótt komið sé fram í október. Lítum á þetta nánar.

Þessi ágæta mynd hér að ofan birtist í Morgunblaðinu þann 14. ágúst 2005 og sýnir síðasta snjóskafl þess sumars í Esjunni. Ekki kemur fram hvenær myndin var tekin en af veðrinu að dæma ætti hún að vera tekin að kvöldi hins sólríka 12. ágúst, aðeins 6 dögum áður en skaflinn á að vera horfinn. Samkvæmt fréttinni mældist hann þarna 20 metrar á lengd og um 300 fermetrar að stærð. Vitnað er í Einar „okkar“ Sveinbjörnsson sem taldi að dagar snjóskaflsins yrðu taldir undir lok mánaðarins eða í byrjun september og hlýinda- og vætutíð framundan. Vissulega gerði vætutíð dagana á eftir en miðað við hversu þrálátir síðustu skaflarnir geta orðið má setja stórt spurningamerki við það að allir 300 fermetrarnir af Esjufönn hafi horfið á sex dögum.

Árið eftir, eða þann 26. ágúst 2006 var í Mogganum spjallað við Pál Bergþórsson sem oftar, um Esjuskafla. Þar kom fram að síðasti skaflinn árið 2005 hefði einmitt horfið þann 18. október eins og ég tel rétt vera. Það var hinsvegar „leiðrétt“ í blaðinu daginn eftir og fullyrt að skaflinn hefði horfið þann 18. ágúst og virðist sú dagsetning vera orðin sú opinbera. Önnur leiðrétting með greininni var sú að ekki væri allur snjór horfinn úr Esjunni því enn væru fannir norðanmegin (en það er aukaatriði).

Sjálfur grunar mig að þetta hafi verið þannig að skaflinn hafi mikil látið á sjá seinni hluta ágústmánaðar 2005 en ekki náð hverfa og hafi ennþá verið sýnilegur frá borginni lengi fram eftir september. Sá september var sæmilegur framan af en eftir þann 20. gerði mikið kuldakast og snjóaði þá í Esjuna og þar með ofaná leifarnar af umræddum skafli. Nýfallinn snjór er ekki alltaf lífseigur og þrátt fyrir misjafnt tíðarfar fyrri hluta október náði allur snjór að lokum að hverfa úr Esjunni þann 18. október. Þess má geta að í minni veðurbók skrái ég 12-13 stiga dagshita dagana 15. til 17. október. Ef minnið svíkur mig ekki þá rámar mig síðan í að hafa rætt það á afmælisdegi mínum þann 30. september árið 2005 hvort Esjan næði að hreinsa af sér snjóinn á ný og þar með síðasta skaflinn. Sjálfur hef ég skráð lokadagsetningu skaflsins hin síðustu ár og í því yfirliti stendur 18. október fyrir árið 2005.

Ég vil þó ekkert útiloka að dagsetningin 18. ágúst sé réttari en 18. október*. Mögulegt er að í mínum skráningum hafi ég haft til hliðsjónar fréttina í Morgunblaðinu þann 26. ágúst 2006 sem síðar var leiðrétt. Í mínum huga er þetta hið dularfyllsta mál og úr því að verið er að taka svona upplýsingar saman er betra að hafa þær réttar. Tveir mánuðir til eða frá er ekki lítið atriði þegur kemur að skaflasagnfræði Esjuhlíða.

- - - -

*Viðbót og niðurstaða um miðnætti. Nú er ég búinn að komast að því sennilega hafi síðast snjóskaflinn eftir allt saman horfið í ágúst þarna árið 2005. Þökk sé þessari athyglisverðu myndaséríu af Esjunni sem ég var að finna á gúgglinu. http://eirikur.is/esjan.htm Ljósmyndarinn er Eríkur Þ. Einarsson.

Samkvæmt þeim bráðnaði septembersnjórinn talsvert í október en þó ekki svo að Esjan yrði snjólaus. Þannig að þá er ég með það á hreinu.