Nýtt Evrópukort frá Dagens Næringsliv

Þar sem Evrópumál eru í deiglunni núna er tilvalið að birta hér Evrópukort eins og það birtist í auglýsingu Dagens Næringsliv hinu norska. Hvernig skyldi söngfugli okkar frá ØKONOMISK KRISE ganga í keppninni á laugardaginn? Munum við gera betur en LEGOLAND eða SAUNA.

Mun ØSTBLOKK kannski rústa þessu eins og venjulega? Ég er ekki viss. Ætli það verði ekki bara, Heia NORGE! í ár.

 

(Kortið birtist stærra ef smellt er nógu andskoti oft á það)

Tollhúsið og Geirsgatan

Það hafa verið gerðir margir skipulagsuppdrættir fyrir Reykjavík í gegnum tíðina. Engum þeirra hefur þó verið fylgt eftir til hlýtar, enda þróaðist borgin á tímum mikilla breytinga þar sem fólksfjöldinn jókst miklu hraðar en nokkurn gat órað fyrir og tilkoma einkabílsins gerði eldri skipulagshugmyndir fljótt úreltar.

Einn af þessum skipulagsuppdráttum var kynntur árið 1965 en að honum stóðu danskir skipulagsfræðingar sem fengnir voru til verksins. Í anda þess tíma áttu að rísa stórhýsi í öllum elsta hluta borgarinnar á kostnað gamalla og smærri húsa sem átti að rífa eða að flytja upp í Árbæjarsafn. Hraðbrautarkerfi heilmikið var skipulagt og þarna voru lagðar línurnar að úthverfabyggðinni sem teygði sig upp í holt og hæðir. 

Meðal þeirra húsa sem byggð voru samkvæmt þessu skipulagi var hin metnaðarfulla bygging Tollhúsið sem hafist var handa við árið 1966. Á suðurhlið hússins er hin risastóra mósaíkmynd eftir Gerði Helgadóttur þar sem sjá má lífið við höfnina á fyrri tíð. Á Norðurhlið hússins er minna falleg útbygging sem lögð var undir vörugeymslur en þar er Kolaportsmarkaðurinn í dag. Útbygging þessi var byggð í þeirri framsýni að ofaná henni skyldi liggja fjögurra akreina hraðbraut, Geirsgata, sem var hluti að hraðbrautarskipulaginu danska. Þessi ofanjarðarhraðbraut varð aldrei lengri en þessi stubbur sem þarna er ennþá, en gegndi þó lengi hlutverki bílastæðis á meðan heilmikil trébrú lá þangað upp. Árið 1986 var endanlega hætt við þessi loftbrautaráform og Geirsgatan var síðan lögð meðfram höfninni eins og hún er í dag. Fleiri hraðbrautir átti að leggja um miðbæinn, en þar á meðal var framlenging Suðurgötunnar í gegnum Grjótaþorpið sem átti allt að rífa. Framlengda Suðurgatan átti síðan að tengjast Geirsgötunni þarna aðeins vestar.

Í dag er þetta svæði í kringum Geirsgötuna allt stórlega skaddað að gjaldþrota uppbyggingarhugmyndum síðustu ára en miðbær Reykjavíkur ber þess reyndar merki að sífellt er verið að fara af stað með nýtt skipulag sem á að gefa Reykjavík yfirbragð erlendrar stórborgar. Kannski verður Geirsgatan lögð í neðanjarðarstokk eins og upp eru hugmyndir um, en þannig losnum við vissulega við umferðina sem þarf að fara þarna í gegn. Ég hef hinsvegar ekki mikinn áhuga á að aka neðanjarðar um bæinn. Kannski eru þeir sem fara með skipulagsmálin ennþá fastir í þeirri hugmynd að bílaumferð í miðbæjum þurfi alltaf að ganga óhindruð fyrir sig á fullri ferð, ef ekki ofanjarðar, þá neðanjarðar. Mín vegna mætti leysa Geirsgötuhnútinn með því að fækka bara akreinum úr fjórum í tvær. Umferðin, sem er reyndar ekkert svo mikil þarna, gengi sjálfsagt eitthvað hægar fyrir sig, en ég er ekki viss um að öllum liggi svo mikið á.

- - - - -

Hér kemur svo mynd sem ég bætti við eftir á. Hún er frá Seattle USA, þar sem má sjá hvernig hraðbrautarbrú liggur meðfram hafnarsvæðinu þar. Það var Björn frændi minn Emilsson sem sendi mér myndina, en eins og hann segir í athugasemdum hér að neðan, stendur til að rífa þennan „óskapnað“.

Það er þetta með sólina

Það er orðin föst venja hjá mér að fara á síðuna SpaceWeather.com til að fylgjast með ástandi sólarinnar en eins og komið hefur fram í fréttum hefur virkni sólarinnar ekki verið minni áratugum saman eða jafnvel í heila öld. „The sun is blank-no sunspots“ eru algengustu fréttirnar af sólinni þessa dagana.

Það sem helst endurspeglar virkni sólarinnar eru sólblettirnir sem eru fleiri eftir því sem sólin er virkari, en reglan er annars sú að virkni sólarinnar sveiflast þannig að sólblettir nánast hverfa á um 11 ára fresti og ná hámarki þess á milli. Það sem er óvenjulegt nú er að sólarlágmarkið með tilheyrandi sólblettafátækt hefur staðið í heil þrjú ár en ekki í rúmlega eitt ár eins og telst eðlilegra. Hver sólarsveifla hefur númer, sú síðasta var númer 23 og var í hámarki um árið 2000 og því er það sveifla númer 24 sem beðið er eftir og ætlar ekki að koma.

(Síðustu fréttir þegar þetta er skrifað eru þó þær að eitthvað sé farið að lifna yfir sólinni og að búast megi við sólbletti eða blettum næstu daga. Sólblettalágmark þarf ekki að þýða algert sólblettaleysi, en sjáum til hvað gerist.)

Þróunin þvert á spádóma
Eftir því sem þetta sólblettalágmark dregst á langinn aukast líkurnar á mjög veikri sólarsveiflu nr 24 en samkvæmt því sem fróðustu menn höfðu komist að átti sú sveifla einmitt að með öflugra móti og ná hámarki 2010-2012 (sbr. línurit að ofan). Það ætlar greinilega ekki að ganga eftir en af þeim fáu sólblettum sem komið hafa fram nú árið 2009 eru enn einhverjir sem tilheyra liðinni sólarsveiflu nr. 23. Samkvæmt sömu spám var hinsvegar gert ráð fyrir veikri sólarsveiflu nr 25 með lítilfjörlegu hámarki um árið 2024. Hvað ætli verði um þær spár?

Langur svefn framundan?
Spurningin er sú hvort þetta sé fyrirboði um langvarandi deyfð í sólinni sem gæti jafnvel staðið í áratugi? Síðustu 60 árin hefur sólin verið mjög virk, en vitað er frá fyrri tíð að sólblettaleysi getur staðið yfir áratugum saman eins og var á hinu svokallaða Maunder minium tímabilinu á 17. öld. Á svipuðum tíma var kuldatímabilið mikla sem nefnt hefur verið Litla ísöldin og því eðlilegt að þeir atburðir séu tengdir saman. Þeir sem fylgjast með sólinni þessa dagana gera lítið annað en að bíða og sjá til hvað gerist en greinilegt er að vísindamenn vita ekki mikið við hverju má búast á næstunni.

Sólin eða gróðurhúsaáhrifin?
Það er vissulega óþægilegt að meta áhrif aukinna gróðurhúsáhrifa á sama tíma og virkni sólarinnar á síðustu öld var meiri en hún hefur verið í yfir 1000 ár eins og haldið er fram. Hinsvegar hefur oft verið bent á að virkni sólarinnar náði hámarki um miðja 20. öld, á meðan hiti jarðarinnar hækkaði mest á seinasta fjórðungi aldarinnar.

Það hefur hinsvegar ekki mikið hlýnað á jörðinni það sem af er þessari öld og árið 2008 var það kaldasta á öldinni. Það ár er þó talið mjög hlýtt í lengra samhengi og það sem af er þessu ári hefur hitinn verið hærri en á sama tíma og í fyrra, þannig að við erum ekki enn komin í neitt kuldaskeið þrátt fyrir ládeyðu í sólinni. Hvað sem síðar verður.

Sjálfur hef ég trú á að áhrif sólvirkni og aukinna gróðurhúsaáhrifa séu hvortveggja mjög mikil og að eitt útiloki ekki annað í þessu. Ef sólvirknin fer í langvarandi lægð þá gætu næstu ár hugsanlega verið erfið fyrir hlýnunarspámenn. Kannski verða menn búnir að gleyma vandanum af auknum gróðurhúsaáhrifum þegar ládeyðunni svo lýkur í sólinni og hitinn rýkur upp úr öllu valdi, af áður óþekktum krafti.

Ég hef annars fulla samúð með þeim vísindamönnum sem reyna að spá í loftslag framtíðarinnar og auðvitað á maður að trúa því sem flestir vísindamenn eru sammála um, a.m.k. þangað til annað kemur í ljós. Ef þeir hinsvegar reynast hafa rangt fyrir sér þá vona ég líka að þeir láti það í ljós. Traust manns á vísindunum byggist nefnilega ekki síður á því.

- - - - -

Heimildir: 

Long Range Solar Forecast. (NASA 10.maí 2006)

Sunspots reaching 1,000-year high  (BBC-news 6.júlí 2004)

The missing sunspots: Is this the big chill?  (The Independent 27.apríl 2009)

Snjódagar í Reykjavík

Svona til að kveðja veturinn endanlega nú á þessum vordögum þá kemur hér mynd sem ég hef útbúið og sýnir hvenær snjór þakti jörð höfuðborgarinnar síðastliðinn vetur og til samanburðar liðna 22 vetur. Samskonar mynd birti ég fyrir ári nema nú er síðasti vetur kominn inn. Þetta er allt byggt á eigin athugunum en ég hef skráð snjóhulu ásamt öðrum veðurþáttum frá árinu 1986. Hver lárétt lína táknar einn vetur og hvítur litur sýnir hvenær jörð hefur verið hvít og fjöldi daga er sýndur til hægri. 

Eins og sést á tölunum þá vill svo til að fjöldi hvítra daga er sá sami og í fyrravetur eða 74, sem er aðeins undir meðaltali þessara ára samkvæmt þessu. Þrátt fyrir þennan fjölda hvítra daga er varla hægt að segja að það hafi verið snjóþungt í vetur enda var snjórinn ýmist að koma eða fara og var yfirleitt lítið til vandræða. Ekkert snjóaði í apríl að þessu sinni sem er svo sem ekkert einsdæmi.

Þarna má líka sjá ýmis merkistímabil: Snjóþungu mánuðina janúar-apríl árin 1989 og 1990, en árið 1989 var sérstaklaga snjóþungt í borginni. Svo voru langir og snjóþungir vetur 1994-'95 og 1999-2000. Sá allra snjóléttasti síðastliðin ár er veturinn 2002-2003 með aðeins 32 snjódaga en sá vetur var líka einstaklega hlýr á öllu landinu.

 

Ísland á 10. bestu myndinni frá NASA Earth Observatory

Ein af mínum uppáhalds síðum á netinu er á vegum NASA þar sem sjá má daglega nýjar gervitunglamyndir af ýmsum fyrirbærum á jörðinni. Vefsíðan, sem nefnist Earth Observatory, fagnaði 10 á afmæli sínu núna þann 29. apríl  og í tilefni af því hafa þeir birt 10 bestu myndirnar sem þar hafa birst að mati heimsækjenda, allt mjög flottar myndir að sjálfsögðu.

Það sem er svo ánægjulegast er að Ísland kemur við sögu í þeirri mynd sem lenti í 10. sæti (sjá hér að neðan) og því er komið ærið tilefni til bloggfærslu hér á síðunni sem aðallega reynir að fjalla um himinn og jörð.

Fyrst er þó sjálfsagt að nefna myndina sem lenti í 1. sæti en það er myndin af Satúrnusi hér að ofan, tekin af Cassini geimfari þann 15. september 2006. Á myndinni sjást hringir reikistjörnunnar fallega uppljómaðir vegna þess að sólin er á bakvið Satúrnus frá þessu sjónarhorni og lýsir því hringina aftanfrá. Myndin hefur fengið að vera með í keppninni vegna þess að jörðin er þarna, pínulítil rétt fyrir utan hringina og sést bara þegar myndin er stækkuð upp.

Þær myndir sem lentu í 2.-10. sæti má svo sjá hér að neðan. Meðal mynda þar er t.d. athyglisverð mynd af suðurljósum séð úr geimnum og næturljósamyndin fræga af jörðinni sem hefur birst víða. Ég birti þær bara litlar hér en þær eru allar betur tíundaðar á Earth Observatory síðunni. (sjá hér)

 

Í 8. sæti vekur athygli mína myndaröð frá maí 2006 sem heitirAgricultural Patterns, en ég gerði einmitt sjálfur mjög svipaðamyndaseríu á dögunum sem heitir Landbúnaðarmynstur, en hafði þó ekkiséð þessa.

Svo að lokum skal nefna Íslandsmyndina sem lenti í 10. sæti en það er mynd af tveimur fallegum lægðarsveipum nálægt Íslandi en sú mynd var tekin þann 20. nóvember 2006. Daginn áður en þessi mynd var tekinn gerði mikið hríðarveður í Reykjavík með mikilli ófærð og vandræðagangi sem er frekar óvenjulegt í nóvembermánuði, allavega á nú á seinni árum. Fannfergið var mjög staðbundið hér í borginni og ekkert snjóaði á Suðurlandsundirlendinu og í Borgarfirði. (Nánar um myndina hér).

 

 

Carl Sagan útskýrir fjórðu víddina

Það muna örugglega margir eftir þáttunum Cosmos sem sýndir voru í Sjónvarpinu árið 1981. Þar var á ferðinni stjörnufræðingurinn Carl Sagan sem leiddi áhorfendur í allan sannleikann um undur alheimsins bæði nær og fjær, eða að minnsta kosti svo langt sem þekkingin náði. Þetta voru alls þrettán þættir og nutu þeir talsverðra vinsælda víða um heim. Mikið var lagt upp úr myndrænum útskýringum þar sem Carl Sagan ferðaðist í kringum plánetur og heilu stjörnuþokurnar  á milli þess sem hann gekk um grösugar lendur jarðar.
Í myndbúti sem hér fylgir hefur Carl Sagan komið sér þægilega fyrir við skrifborð þar sem hann hefur búið til tvívíðan heim - FLATLAND - og gerir með því tilraun til að útskýra takmarkanir okkar til að skynja fjórðu víddina, ef hún er þá til.



Það mætti skrifa hér heilmikið um Carl Sagan og framlag hans til stjörnufræðinnar, en þó má nefna að hann kom mikið við sögu í undirbúningi ómannaðra könnunarferða á vegum NASA til reikastjarnanna auk þess sem hann var mjög áhugasamur um hugsanlegt vitmunalífi utan sólkerfisins. Carl Sagan er ekki lengur á meðal vor en hann lést árið 1996, 62 ára að aldri og er því kannski staddur á öðru sólkerfi þessa stundina. Til nánari fróðleiks um Carl Sagan má benda á ágætis grein á Vísindavefnum frá því í fyrra: http://www.stjornuskodun.is/venus/116-carl-sagan.

Þetta var sem sagt Sjónvarpsnostalgía mánaðarins.

 

Göngum til kosninga

Þá er komið að því - þjóðin fær að kjósa í dag. Ég vil hvetja alla til að ganga til kosninga núna í góðviðrinu svo fremi sem þeir eru í göngufæri við kjörstað og sæmilega gangfærir. Það skerpir hugsunina að ganga en einnig gefst með því tími til hugleiðinga um pólitíkina eða bara um hvað sem er, eins og um stöðu okkar í heildarsamhengi eilífðarinnar. Það verður líka að gefa sér sér góðan tíma til að kjósa því þetta á að sjálfsögðu að vera aðalverkefni dagsins. Kjósendur ættu einnig að huga að því að vera snyrtilegir til fara enda má enginn verða sér til skammar á kjörstað.
Þótt ekki verði á allt kosið ætti fólk ekki að vera í vandræðum með að finna eitthvað við sitt hæfi miðað við framboð flokka að þessu sinni. Sumir eru þó sjálfsagt með hugann við allskonar mistök sem stjórnmálamönnum hefur orðið á og þar er sjálfsagt af nógu að taka. Sjálfur er ég fyrir löngu búinn að gera upp hug minn. Ég kýs bara sama flokk og síðast en sá flokkur er alsaklaus af því að hafa staðið fyrir hruninu mikla. Fortíðin er annars ekki aðalatriðið, því þessar kosningar eins og aðrar snúast um næsta kjörtímabil en ekki það síðasta.
Jæja. Að kjördegi loknum er alveg kjörið að neyta kosningaréttar af betra taginu. Það þarf að vera næringarrík máltíð enda löng kosningaandvökunótt framundan og þá skemmir ekki fyrir góð sósa og brúnaðar kartöflur.

Gleðilegt rigningasumar

             Dagur: Sumardagurinn fyrsti, fimmtudaginn 23. apríl 2009.
             Staður og tími: Vesturbærinn í Reykjavík, kl. 13:45
             Veður: Hægviðri og rigning. Hiti 4,5°C.

Sumar og vetur frusu saman

Báxít og álvinnsla

Ég bý svo vel að eiga dálítinn báxítklump sem mér áskotnaðist eitt sinn. Eins og sjá má er þetta rauðleitur steinn og mjög götóttur, en fyrir þá sem ekki vita er báxít eins og þetta, frumhráefnið fyrir álvinnslu. Báxít er málmgrýti með ál sem uppistöðuefni auk súrefnis og vetnis (Al(OH)3) en ál er reyndar algengasti málmur jarðskorpunnar svo undarlega sem það hljómar. Báxítnámur er að finna víða í hitabeltinu, t.d á Jamaíka og Indlandi og til að slík námuvinnsla geta hafist þarf gjarnan að ryðja skógi vaxin svæði, regnskóga meðal annars. Súrálsverksmiðjur taka við báxítinu þar sem flókið orkufrekt efnaferli fer fram en út úr því kemur annars vegar súrál og hins vegar rauður leðjuúrgangur, mengaður vítissóda sem notaður er til vinnslunnar. Engin not eru fyrir rauðu leðjuna enda skaðlegt efni og því er henni komið fyrir aftur í náttúrunni.

Súrálið (Al2O3) er hvítt púðurkennt duft og er það gjarnan flutt langa vegu til álverksmiðja þar sem seinni hluti álvinnslunnar á sér stað. Framleiðslan eða álbræðslan fer fram í kerjum við 960°C hita en hvert ker er fóðrað með kolefnislagi sem um leið er rafskaut. Álvinnslan á sér nefnilega stað við svokallaða rafgreiningu, sem er ein aðalástæða þess hve orkufrekur iðnaður þetta er. Við rafgreininguna verður til hreint ál en súrefnið  sem losnar binst við kolefnið í rafskautunum svo úr verður koltvísýringur (CO2) í miklu magni, en það er einmitt gróðurhúsalofttegundin alræmda sem þróaðri þjóðir heimsins eru að reyna að takmarka losun sína á. Fleiri úrgangsefni verða til við álvinnslu eins og t.d. flúor (F) og brennisteinsdíoxíð (SO2) auk ryks, mismikil áhersla er á að hreinsa þessi efni úr útblæstrinum enda ekki einfalt mál.

Þar sem áliðnaður er eins orkufrekur og raunin er, þá er álverum gjarnan valinn staður þar sem auðvelt er að framleiða mikla orku eins og á íslandi. Talað er þá gjarnan um hreina orkugjafa sem ganga ekki út á brennslu jarðefnaeldsneytis en í staðin eru heilu stórfljótin stífluð, farvegi þeirra breitt og vatninu safnað í uppistöðulón sem gjörbreyta ásýnd landsins. Einnig er farið að nýta orku úr iðrum jarðar með borholum á háhitasvæðum en því fylgir einnig mikil röskun á því sérstaka landslagi sem þar er oftast að finna. Fegurð landslags er vissulega alltaf smekksatriði en mörgum finnst, að því er virðist, að landslag sé þeim mun ljótara eftir því sem það nýtist betur til orkuvinnslu.

Ál er til margra hluta nytsamlegt. Það er t.d. mikið notað í samgöngutækjum enda bæði létt og sterkt. Þessa stundina er að vísu ekki mikil eftirspurn eftir samgöngutækjum og því hefur verð á áli lækkað í heiminum. Þessi málmur sem útheimtir svona mikla fyrirhöfn og orku til að framleiða, kemur almenningi helst fyrir sjónir í formi áldósa undir gosdrykki og bjór. Í Bandaríkjunum þykir málmurinn þó ekki merkilegri en svo að flestum áldósum er hent í ruslið eftir notkun og í meira magni en það ál sem við Íslendingar framleiðum í dag, en eins og gjarnan er þá vilja menn frekar halda uppi vinnslunni á öllum stigum ferlisins frá grunni í stað þess að endurnýta. Sem er kannski eins gott, segja sjálfsagt sumir, því þá gæti okkar göfuga framlag til „hreinnar“ álvinnslu í heiminum verið í hættu. 

- - - - - - 

Nokkrar heimildir:

Vefur Alcoa á Íslandi: http://www.alcoa.com/iceland/ic/info_page/env_terminology.asp

Vísindavefurinn: http://visindavefur.hi.is/svar.php?id=4415

Að ógleymdri bókinni, Draumalandið, eftir Andra Snæ.

 

 

Örfá orð um Titanicslysið

Þegar þessi færsla er vistuð að kvöldi 14. apríl eru nákvæmlega 97 ár liðin frá því þegar Titanic sigldi á borgarísjakann illræmda og sökk í hafið tveimur og hálfum tíma eftir miðnætti aðfaranótt 15. apríl árið 1912. Það er gjarnan vitnað í þennan dramatíska atburð við ýmis tækifæri, ekki síst núna á hinum síðustu og verstu tímum, enda slysið fyrir löngu orðið að einskonar tákni sem harmleikur allra tíma – harmleik sem hefði mátt koma í veg fyrir með örlítið meiri varkárni og fyrirhyggju. Þarna á líka vel við eins og oft er sagt að stórslys verða ekki nema eftir röð mistaka. Þessi atriði ásamt öðrum staðreyndum ætla ég að taka hér saman þótt ég nefni ekki öll smáatriði, sumt af þessu eru umdeild atriði og ekki alltaf víst hvar ábyrgðin liggur. Auk þess hafa ýmsar langlífar missagnir hafa verið í gangi allavega samkvæmt einni síðu sem ég fann á netinu (Titanics myths).

Titanic var númer tvö í röð þriggja systurskipa sem White Star Line skipafélagið lét smíða. Hið fyrsta, Olympic, hóf farþegasiglingar tveimur árum fyrr en það var eitthvað örlítið minna en Titanic og átti farsælan feril. Þriðja skipið Britannic var sjósett árið 1914 og var aðallega nýtt sem sjúkraskip í stríðinu en það sökk á Miðjarðarhafinu árið 1916 eftir að hafa siglt á tundurdufl. Skipin voru stærri og búin öflugri vélum en gerðist á þeim tíma og gátu því flutt fleiri farþega og á skemmri tíma en keppinautarnir gátu boðið upp á.

Oft hefur verið sagt að Titanic hafi átt að vera ósökkvandi en slíkar yfirlýsingar komu reyndar aldrei frá skipafélaginu sjálfu, hins vegar átti það að vera næstum ósökkvanlegt, enda útbúið sínum frægu skilrúmum sem áttu að koma í veg fyrir að sjór gæti flætt um allt skipið ef gat kæmi að því. Skipið gat haldið sjó þótt tvö samhliða hólf fylltust nema fremst þar sem fjögur hólf máttu fyllast.

Titanic átti ekki að setja hraðamet eins og oft er haldið fram enda þótti ekki ráðlegt að keyra vélarnar á fullu afli í þessari Jómfrúarferð auk þess sem ákveðið var að sigla dálítið lengri leið sunnar en venjulega til að forðast hafís. Til stóð hins vegar að prufukeyra vélarnar á fullu afli undir lok siglingarinnar en til þess kom aldrei. Metnaðurinn og markmiðið var hinsvegar fyrst og fremst að halda áætlun í þessari fyrstu ferð.

„Dularfulla skipið“ Californian
Fjórum dögum eftir að Titanic lét úr höfn frá Sauthampton á Englandi var skipið komið langleiðina yfir hafið og að varasamasta hluta leiðarinnar því óvenju mikið var af hafís og borgarísjökum suðvestur af Nýfundnalandi enda hafði veturinn verið kaldur á þessum slóðum. Tilkynningar um ísjaka fóru að berast frá nágrannaskipum, en það skip sem var nálægast Titanic var flutningaskipið Californian, það hafði stöðvað ferð sína og barst loftskeytamanni Titanics frá því sú tilkynning að þeir væru umkringdir hafís. Þeirri viðvörun var svarað með þessum orðum „Shut up, shut up. I am busy. I am working Cape Race“ sem þýddi að vakthafandi loftskeytamaður á Titanic kærði sig ekki um truflanir enda var hann upptekinn við að reyna að ná sambandi við loftskeytastöðina Cape Race á Nýfundnalandi. Þetta afgerandi svar varð hinsvegar til þess að slökt var á fjarskiptatækjum um borð í Californian og loftskeytamaðurinn þar lagðist til svefns. Frekari samskipti urðu ekki milli skipana sem þó eru talin hafa verið í sjónmáli hvort við annað nóttina örlagaríku. Californian hefur stundum verið nefnt dularfulla skipið en kom t.d. hvergi fram í síðustu stórmyndinni sem gerð var um Titanicslysið.

Siglt áfram þrátt fyrir viðvarnanir
Þrátt fyrir hafíssviðvaranir hélt Titanic siglingu sinni áfram. Því er haldið fram að Bruce Ismay framkvæmdastjóri skipafélagsins sem var um borð hafi gefið skipstjóranum Edward J. Smith þá fyrirskipun, en tvennum sögum fer að því. Ismay þessi hefur annars verið afgreiddur með réttu eða röngu skúrkurinn um borð sem hugsaði mest um að bjarga eigin skinni þegar á reyndi, ólíkt Smith skipstjóra sem stóð sína vakt allt til enda en skipstjórinn er annars annars sá maður sem ber ábyrgð á sínu skipi og þar með sjóferðinni sjálfri.

Um kl 23:40 þann 14. apríl sáu vaktmennirnir tveir uppí varðturni skipsins stóran borgarísjaka óþægilega nálægt framundan. Því miður höfðu þeir ekki sjónauka meðferðis því hann hafði óvart gleymst í Sauthampton. Smith skipsstjóri var ekki lengur á vakt en sjötti stýrimaður skipsins Murdoch brást við með þvi að gefa fyrirskipun um að stöðva skrúfur skipsins og setja á fulla ferð afturábak og að stýra skildi skipinu til vinstri eins og mögulegt var (orðað sjálfsagt öðruvísi á sjómannamáli). Í fyrstu leit út fyrir að þetta hafi verið vel sloppið en því miður varð útkoman versta mögulega gerð af árekstri sem hugsast gat við þessar aðstæður. 

Rétt viðbrögð við yfirvofandi árekstri?
Það er auðvitað enginn hægðarleikur að stöðva eða taka krappar beygjur þegar risaskip eins og Titanic er annarsvegar. Einhverntíma heyrði ég í útvarpinu vangaveltur um það hvort rétt hefði verið að setja skrúfur skipsins í bakkgír á sama tíma og taka þurfti krappa beygju. Skrúfa skipsins er einmitt staðsett þannig að hún vinni með stýrinu og það að snúa skrúfunni afturábak hefur því hugsanlega unnið gegn virkni stýririsins. Einnig má líka segja eftirá, úr því að svona fór, að best hefði hreinlega verið að sigla skipinu beint á ísjakann en þannig hefði stefnið auðvitað stórlega laskast og áreksturinn orðið harður en vegna skilrúmanna hefði sjórinn ekki flætt inn í fleiri en fjögur hólf og skipið því haldist á floti. Tíminn sem var til taks var auðvitað allt of lítill til að taka yfirvegaðar ákvarðanir, en ekki treysti ég mér til að dæma um hvort ákvörðun stýrimanns hafi verið samkvæmt handbókinni eða tekin í einhverskonar panikástandi.

Áreksturinn
Við áreksturinn kom 95 metra löng rifa framarlega á hægri síðu skipsins sem varð þess valdandi að sjór flæddi inn um 5 fremstu hólf skipsins og því ljóst að skipið myndi ekki haldast á floti. Þessi langa rifa opnaðist þegar samskeytin milli stálplatnanna hrukku í sundur hvert af öðru en ekki vegna þess að gat hafi komið á plöturnar sjálfar enda skipið smíðað úr úrvalsstáli. Hinsvegar er ljóst að sami styrkur hefur ekki verið í festingunum sem hélt þeim saman

Skipið sekkur
Eftirleikurinn þegar skipið var að sökkva er flestum kunnur en slæm nýting á þeim takmarkaða fjölda björgunarbáta sem voru í boði, var þó kannski alvarlegastur. Björgunarbátar skipsins voru 20 talsins og gátu samanlagt borið 1,178 manns en sjálfsagt hafði mönnum ekki dottið í hug að til þeirra þyrfti að grípa á svona illsökkvanlegu skipi. Sjósetning bátanna gekk hægt fyrir sig í fyrstu en í fyrsta bátnum sem var sjósettur voru t.d. aðeins 12 manneskjur, aðallega konur og börn af fyrsta farrými. Lægri klassa farþegar voru hins vegar læstir í neðri hluta skipsins framanaf, og þar voru þeir auðvitað mun meðvitaðri um að skipið væri að sökkva.

S.O.S.
Neiðarsendingar frá Titanic fóru að berast til nærliggjandi skipa fljótlega upp úr miðnætti en því miður var ekkert þeirra svo nærri að vænta mætti björgunar í tæka tíð. RMS Carpathia var þeirra næst en átti þó fjögurra tíma siglingu að Titanic. Því miður voru skipverjar á Californian glórulausir um að nokkur hætta væri á ferðum og þótt þeir hafi séð neyðarflugelda þá sem skotið var upp frá Titanic. Skýringin gæti verið sú að flugeldunum var ekki skotið á loft á þann hátt sem reglur segja til um þegar um neyðartilfelli er að ræða, en samkvæmt þeim átti að skjóta flugeldum upp með einnar mínútu millibili en ekki 6-7 eins og gert var í þessu tilfelli. Californian var aðeins í 16 kílómetra fjarlægð frá Titanic og hefði getað verið komið á staðinn á klukkutíma.

Björgunin
Farþegaskipið Carpathia kom loks á slysstað um klukkan fjögur um nóttina, einum og hálfum tíma efir að Titanic hvarf í hafið. Tölur eru dálítið á reiki um hversu margir fórust en alls voru það 705 manneskjur sem var bjargað og náðu þar með að komast á leiðarenda til New York. Talið er að 2223 manneskjur hafi verið um borð þegar það lagði úr höfn sem þýðir að 1518 hafi ýmist horfið í hafið eða króknað úr kulda í ísköldum sjónum.

Titanicslysið vakti að vonum heimsathygli og allskonar áleitnum spurningum var varpað fram til að fá skilning á því hvernig þetta gæti gerst. Ýmsar reglur voru hertar í kjölfarið til að auka öryggi eins og að fjöldi björgunarbáta ætti alltaf að vera í samræmi við fjölda fólks um borð og loftskeyti þurftu að vera vöktuð allan sólarhringinn. Ýmislegt mætti segja hér í lokin um það hvernig ófyrirséðar hættur koma upp í síbreytilegum heimi framfara. Ég læt mér þó nægja að minna fólk á að fara varlega í umferðinni.

- - - - - 

Nokkrar heimildir:
http://www.webtitanic.net/frameimage.html
http://www.titanichistoricalsociety.org/articles/titanicmyths.asp

Hér er nokkuð ýtarleg bloggfærsla á íslensku:
http://www.hugi.is/saga/articles.php?page=view&contentId=4050523

 

Hitafar síðustu 20 vetra

Nú er þegar aðal vetramánuðirnir eru að baki er kominn tími á að skoða hvernig hitafarið hefur verið samanborið við liðin ár. Samanburðurinn er settur fram á myndrænan hátt og sýnir hitafar yfir vetrarmánuðina nóvember-mars í Reykjavík síðustu 20 ár eða allt aftur til haustsins 1989. Samskonar mynd birti ég einnig í fyrra en nú hefur liðinn vetur bæst við. Þessa vetrar verður sjálfsagt minnst í framtíðinni fyrir allt annað en veður. Þetta var reyndar harðindavetur, en þó ekki í veðurfarslegum skilningi. Þrotaveturinn mikli gæti hann kallast eins og ég stakk upp á í haust kvöldið áður stóru atburðirnir brustu á. En hvað um það, þannig lítur hitafar síðustu 20 vetra út. (Nánari skýringar eru fyrir neðan mynd)

Hver láréttur borði táknar einn vetur og litirnir tákna hitafar. Þannig stendur dökkblár litur fyrir kuldakast með 5-10 stiga frosti að meðaltali, en appelsínugulur táknar hlýindi uppá 5-10 stiga hita. Myndin er einfölduð þannig að það sjást ekki stakir dagar heldur er meðalhitinn sýndur nokkurra daga í senn eftir því sem við á, en þannig sjást vel einstök hita- og kuldatímabil hvers vetrar. Þetta er byggt á eigin skráningu á meðalhita yfir daginn en til hægri sést meðalhiti sömu mánaða skv. tölum Veðurstofunnar.

Eins og sjá má var meðalhitinn í Reykjavík þessa 5 mánuði 1,2 gráður sem er ekki fjarri því sem hefur verið allra síðustu ár. Það voru ekki miklar hitaöfgar þennan vetur, mildast var í kringum áramótin en kaldasta tímabilið var í lok janúar og fyrri hluta febrúar. Á myndinni sést einnig að veturinn 2002-'03 sker sig nokkuð úr og má segja að hann sé aðaluppistaðan í vetrarhlýindunum hin síðari ár og kannski líka tímamót því síðan þá hefur meðalhitinn alltaf náð einni gráðu.

Hvernig kemur Esjan undan vetri?

Síðustu fjögur ár hef ég tekið ljósmynd af Esjunni frá sama sjónarhorni í fyrstu vikunni í apríl. Með þessu fær maður þennan fína samanburð á því hvernig Esjan kemur undan vetri með tilliti til snjóalaga en um þetta leyti ársins má gera ráð fyrir því að snjóskaflarnir fari að hörfa með hækkandi sól þótt eitthvað eigi eftir að snjóa þarna af og til. Snjóskaflarnir í Esju eru líka ágætur veðurfarsmælir. Á tímabilum þegar meðalhitinn í Reykjavík er um og yfir 5 gráðum bráðna snjóskaflarnir, en það hefur einmitt gerst öll ár þessarar aldar.

Ef myndirnar eru bornar saman er snjórinn greinlega minnstur árið 2006 en mestur í fyrra, 2008. Núna virðist snjórinn vera svipaður og hann var árið 2007 og heldur minni en í fyrra enda sá vetur frekar kaldur. Svo maður rifji upp sumarbráðnun síðustu ára þá varð Esjan snjólaus síðustu vikuna í ágúst árin 2006 og 2007. Í fyrra entist snjórinn hinsvegar fram yfir miðjan september og óvíst hvort hann hefði náð að bráðna alveg ef ekki hefði komið til hlýjasti maímánuður frá árinu 1960 og methitabylgja í júlí, sællar minningar. Líklegast verður að telja miðað við síðustu ár að allir snjóskaflarnir bráðni í sumar eins og gerst hefur öll árin frá 2001.

Snjóflóð í Esjunni

 
Ég tók eftir því í dag þegar ég mundaði sjónauka í átt að Esjunni að talsvert snjóflóð virðist hafa fallið vestur undan Þverfellshorni. Þetta er ekkert aprílgabb eins og ég var með síðast, enda má sjá þetta á myndunum sem fylgja en þær tók ég í dag 3. apríl. Ætli þetta kallist ekki flekaflóð og hefur sjálfsagt fallið einhvertíma í vikunni eftir þó nokkra snjókomu þarna um síðustu helgi, en í hlýindum undanfarið hefur sá snjór horfið að miklu leiti. Breiddin á þessu gæti kannski verið um 300 metrar en annars er erfitt að áætla það.

Það hefði sjálfsagt ekki verið skemmtilegt að lenda í svona snjóflóði þarna en þetta er rétt vestan megin við algengustu gönguleiðina á Esjuna sem liggur einmitt upp Þverfellshornið, þarna við hægri endann á rammanum á myndinni hér að neðan. Þessi staður í Esjunni er þekktur snjóflóðastaður enda hlíðin brött þarna og snjósöfnun oft töluverð. Á þessum stað árið 1979 fórust einmitt tveir ungir göngumenn í snjóflóði sem hugsanlega hefur verið sambærilegt þessu, þannig að það er vissara að fara að öllu með gát þegar Esjugöngur að vetrarlagi eru annarsvegar og um að gera að forðast brattar snjóþungar hlíðar. 

Esjan, föstudaginn 3. apríl 2009. Rauði ramminn sýnir sama svæði og efri myndin.

- - - - - 

Í næstu færslu er svo ætlunin að gera dálítinn samanburð á snjónum í Esjunni miðað við síðustu ár. Samskonar samanburð gerði ég líka á sama tíma í fyrra, en Esjan er annars í sérstöku öndvegi á þessari síðu.

Hafís kominn inn á Faxaflóa

Ég hef fylgst nokkuð vel með hafískortum undanfarið enda þróunin síðustu daga verið nokkuð óvenjuleg og kannski engin furða miðað við þá veðráttu sem við höfum búið við undanfarið. Eins og sést á meðfylgjandi korti frá Bandarísku hafísrannsóknarmiðstöðinni sést hvernig stór hafísbreiða hefur safnast fyrir vestur af landinu og virðist vera kominn langleiðina inn að Faxaflóa. Þegar ísinn er komin svona nálægt landi má búast við að hann lendi í strandstraumum sem ber hann enn nær landi þrátt fyrir að vindurinn blási í gagnstæða átt.

Það er auðvitað mjög merkilegt að hafísinn komi að landinu svona sunnarlega því venjulega kemur hann fyrst að landi á norðanverðum vestfjörðum, en þetta er þó ekkert einsdæmi enda hegðar náttúran sér ekki alltaf eins og hún er vön. Það hefur annars mikið verið talað um að hafísinn sé að minnka svona almennt sem afleiðing af hlýnandi loftslagi, en þessi staða núna er greinilega ekki í samræmi við það sem skýrir kannski hvers vegna lítið hefur verið um þetta fjallað. Kannski þykir þetta of óþægileg frétt.

Hvað sem því líður þá er ástæða til að fylgjast vel með hafísnum að þessu sinni og hver veit nema við förum brátt að sjá hafísbreiður héðan úr Reykjavík og kannski sést hann nú þegar frá efstu byggðum. Mér fannst ég jafnvel sjá áðan þegar ég leit út á flóann að himinninn væri bjartari en venjulega í vestri sem gæti skýrst af endurkasti íssins. Óneitanlega fer maður líka að hugsa um ísbirni, en þó að það sé viss hætta á svoleiðis heimsóknum þá er það nú alltaf undantekning að slíkt gerist enda kunna ísbirnir best við sig á ísnum sjálfum.

Nánar um stöðu hafíssins má sjá hér: http://nsidc.org/cryosphere/glance/ 

Skonrokk, Meatlow og Skólaljóð

Seint á áttunda áratugnum hóf Sjónvarpið að sýna tónlistarmyndbönd í sérstökum dagskrárlið sem kallaðist Skonrokk eins og þeir muna sem þá voru uppi. Þetta voru auðvitað ómissandi þættir fyrir þá sem vildu fylgjast með því nýjasta í poppinu, diskóinu og rokkinu, allt undir öruggri handleiðslu skífuþeytarans og landfræðingsins Þorgeirs Ástvaldssonar. Þegar Skonrokk var á dagskrá var að sjálfsögðu allur skólalærdómur og svoleiðis lagður til hliðar því annars gæti maður misst af einhverju stórkostlegu og jafnvel ekki verið viðræðuhæfur daginn eftir. Eitt sinn fyrir um 30 árum hafði ég fengið það heimaverkefni að læra ljóð upp úr Skólaljóðum, en þar sem Skonrokk  var á dagskrá þetta kvöldið ætlaði ég að láta ljóðalærdóminn bíða þar til eftir þáttinn sem ég horfði á ásamt systrum mínum. Þegar síðasta myndband þáttarins birtist hvöttu systur mig bara til að drífa mig í ljóðalærdóminn enda virtist lokalagið ætla að verða leiðinlegt, flutt af ófrýnilegum þéttvöxnum söngvara sem enginn hafði heyrt um áður. Ég lokaði mig þá af og tók til við að læra ljóðið sem mig minnir að hafi verið Frjálst er í fjallasal eftir Steingrím Thorsteinsson. Þegar ég kom svo aftur fram í stofu, fullnuma í ljóðinu, fékk ég að heyra að lokalagið í Skonrokki hafi eftir allt saman verið „æðislega flott“ og að ég „hefði átt að horfa á það“. Við því var hinsvegar ekkert að gera úr því sem komið var.

Lagið sem var svona æðislega flott og sló í gegn eftir þennan Skonrokksþátt var hið mikla lag, Paradise by the dashboard light og er það í dag eitt af sígildum lögum rokksögunnar flutt af hinum fjallmyndarlega Meatloaf. Með honum á myndbandinu er söngkonan Karla DeVito en það mun það hinsvegar vera söngkonan Ellen Fooley sem á röddina.

Sjónvarpsnostalgía mánaðarins hjá mér að þessu sinni er Skonrokk.