William Blake og myndin af Isaac Newton

Listasagan hefur að geyma ýmsa kynlega kvisti sem hafa farið sínar eigin leiðir og verið dálítið á skjön við tíðarandann hverju sinni. Þetta eru gjarnan listamenn sem njóta lítillar hylli í lifandi lífi en fá uppreisn æru löngu eftir sinn dag þegar þeirra tími er kominn. Einn af þeim sem þetta gæti átt við er enski myndlistamaðurinn og skáldið William Blake sem upp var á árunum 1757-1827 en hann gaf út við lítinn orðstýr miklar ljóðabækur sem hann prentaði og myndskreytti sjálfur í takmörkuðu upplagi.

Það sem gerði William Blake utanveltu meðal gáfumannasamfélagsins var eindregin andstaða hans við skynsemis- og vísindahyggjuna sem var allsráðandi á hans tímum. Einnig hafði hann sérstakar skoðanir í trúmálum þótt hann væri sjálfur sanntrúaður en framar öðru túlkaði hann veruleikann út frá sínu eigin hyggjuviti og hughrifum. Ein af hans frægari myndum sýnir mann í hálfgerðu guðalíki sem er niðursokkinn í mælingar, þetta mun vera Isaac Newton sem William Blake var ekki par hrifinn af, ekki frekar en af öðrum hálærðum vísindamönnum sem að hans áliti voru svo blindir í sinni vísindahyggju að þeir sáu ekki hinn raunverulega heim sem í kringum þá var, rétt eins og Newton þarna á þessari mynd.

Þessi togstreyta milli vísindalegrar skynsemishyggju og andlegrar skynjunar hefur oft komið upp í menningarsögunni og misjafnt hvort viðhorfið hefur betur hverju sinni. Hippahreyfingin og nýaldarhyggja eru dæmi um það síðarnefnda ásamt líka rómantísku stefnunni og spíritisma. Þótt vísindahyggja hafi leitt til almennra framfara held ég að það sé mikilvægt að viðurkenna að skynsemi og hæfileikum mannsins séu takmörk sett, eins og oft hefur komið í ljós enda getur ofurtrú á hæfileikum okkar stundum leitt til tómrar vitleysu.

Svo ég tali um mig sjálfan þá er ég yfrleitt talinn vera frekar jarðbundinn og hef litla trú allskonar handanheimum og því sem ekki er mælanlegt. Einnig get ég líka verið skipulagður, allavega á sumum sviðum, t.d. er ég búinn að ákveða hvað ég mun skrifa hérna á blogginu í næstu þremur færslum. Það verður þó ekkert gefið upp en ég get þó sagt að næst verður boðið upp á léttmeti í yfirþungavigt en með ljóðrænu ívafi. Þar á eftir mun ég svo halda áfram að mæla heiminn, jafn staurblindur og venjulega á samfélagið í kringum okkur.

 

Af hverju er Ísland til?

Við einföldum spuringum eru ekki alltaf til einföld svör. Það mætti líka halda, miðað við alla okkar vísindaþekkingu, að það sé nokkurn vegin á hreinu hvernig landið okkar myndaðist og af hverju það sé yfirleitt til staðar hér á jarðkringlunni. Vissulega er myndunarsaga landsins nokkuð vel þekkt og það eru allir sammála um að Ísland á að hluta til tilveru sína að þakka eldvirkni þeirri sem fylgir plötuskilunum sem liggja eftir endilöngu Atlantshafinu.

Það sem veldur því hinsvegar að landið er meira en bara neðansjávareldhryggur er heilmikil eldvirkni af allt öðrum toga sem kennd hefur verið við heitan reit, en um það fyrirbæri virðast vísindamenn ekki vera eins sammála. Aðallega virðast tvær meginhugmyndir vera uppi um tilurð heita reitsins við Ísland, en hér ætla ég að gera mitt besta til að gera dálitla grein fyrr þeim.

Heitir reitir jarðar
Kenningin um heita reiti kom fram á svipuðum tíma og landrekskenningin og útskýrir hvers vegna meiri eldvirkni er á sumum stöðum á jörðinni og ekki endilega bundin við plötuskil. Undir þessum heitu reitum er staðbundið uppstreymi kviku sem á sér dýpri rætur en sú kvika sem kemur upp við eldgos á plötuskilum. Þar sem svona kvikuuppstreymi er öflugast er talið að um svokallaða möttulstróka sé að ræða sem eiga upptök sín alla leið niður þar sem innri möttull jarðar mætir ytri kjarna. Þessir möttulstrókar geta verið tugmilljóna ára gamlir og vegna dýptar sinnar eru þeir fastir á sínum stað og fylgja ekki þeim plötuhreyfingum sem eiga sér stað fyrir ofan þá. Meðal þeirra frægari af þessari gerð er Hawaii reiturinn sem er inná miðri Kyrrahafsplötunni en hún er á hraðri hreyfingu yfir reitnum svo úr verður slóð eldfjallaeyja með tímanum eftir því sem eldvirknin hreyfist til.
Sumir aðrir heitir reitir virðast hinsvegar eiga upptök sín mun ofar í möttlinum en eru þá að sama skapi afkastaminni í gosefnaframleiðslu og geta jafnvel verið tengdir plötuhreyfingum með ýmsum hætti.

Kenningin um Grænlandsættaðan Íslandsreit
Það er nokkuð ljóst að heiti reiturinn á Íslandi er meðal þeirra öflugustu í heiminum og því hefur almennt verið talið að hér sé um að ræða djúpættaðan möttulstrók og ævafornan að auki - eldri en sjálfur Atlantshafshryggurinn sem liggur í gegnum landið. Ef svo er þá kemur upp sú staða að heiti reiturinn getur ekki alltaf hafa verið nálægt Atlantshafshryggnum vegna þess að hryggurinn hefur í heild sinni verið að færast hægt og rólega til norðvesturs í gegnum ármilljónirnar á meðan heiti reiturinn ætti að hafa verið fastur á sínum stað.

Í samræmi við þetta er talið að heiti reiturinn við Ísland hafi áður fyrr verið staðsettur undir Grænlandi og því ekki átt neinn þátt í opnun Norðaustur Atlantshafsins fyrir um 60 milljón árum (nema um hafi verið að ræða það sem kallað hefur verið tímabundinn frum-Íslandsreitur). Með plötuhreyfingum færðust meginlöndin þannig að heiti reiturinn „kom undan“ Grænlandi uns hann náði að tengjast rekhryggnum svo úr varð sú sameiginlega gosvirkni, sem Ísland á tilveru sína að þakka. Í dag er svo samkvæmt þessu heiti reiturinn„komin austur fyrir“ rekhrygginn og er talinn vera undir Vatnajökli án þess þó að tengslin hafi rofnað, því rekhryggurinn eltir heita reitinn með þróun eystra-gosbeltisins. Ef þetta er rétt er spurning hvort heiti reiturinn muni eftir milljónir ára ná að slíta sig frá rekhryggnum á ný og öðlast sjálfstæði inná Evrasíuplötunni eða hvort nýir rekhryggir muni myndast áfram til austurs. Talað er um að eldvikni á Íslandi sé það öflug að hingað megi rekja þriðjung allrar basaltframleiðslu jarðar á sögulegum tíma en þessi mikla framleiðsla virðist einmitt vera helsta ástæðan fyrir kenningumum djúpan möttulstrók undir landinu. (Á myndinni hér að ofan sést hvernig heiti reiturinn hefur nálgast Ísland í undanfarin 60 miljón ár. Gráu svæðin eru basalthraunlög sem tengjast heita reitnum og opnun Atlantshafsins. Mynd fengin af síðunni: Reykjanes Ridge Expedition en ég er þó búinn að gera skýrari gula punkta með tölum)

 

Eða er þetta kannski ekki djúpættaður möttulstrókur?
Þá er komið að hinni hugmyndinni varðandi heita reitinn við Ísland en þar er gert ráð fyrir að heiti reiturinn sé frekar grunnur og alls ekki eins heitur og hann ætti að vera miðað við öflugan djúpættaðan möttulstrók. Þessar hugmyndir virðast koma ágætlega heim og saman við nýlegar segulrannsóknir á heita reitnum sem benda einmitt til þess að hann sé hvorki mjög heitur eða djúpur. Ef svo er þá gæti heiti reiturinn hæglega hafa verið tengdur rekhryggnum frá upphafi og sé hvorki aðkomin frá Grænlandi né að fara neitt. Þverhryggurinn sem liggur frá Skotlandi í gegnum Færeyjar til Íslands og áfram til Grænlands gæti síðan verið eins konar far eftir þá miklu eldvikni sem fylgt hefur reitnum allt frá opnun Atlantshafsins. 

Hvaðan kemur þá þessi mikla eldvirkni?
Til að finna skýringu á því hvernig grunnur heitur reitur getur staðið undir þeirri miklu gosefnaframleiðslu sem hér er, hafa menn horft langt aftur í tímann eða allt aftur um 400 milljón ár þegar allt þurrlendi jarðar rann saman í eitt risastórt meginland - Pangaea. Sú sameining var meðal annars til þess að á okkar svæði hvarf mikið magn af úthafsskorpu niður um stórar rennur og ofan í jörðina og til varð kaledóníufellingin sem sést í dag meðal annars í fjöllum Noregs og Grænlands.

Á mynd (b) hér að ofan sést hvernig gliðnunarhryggur Atlantshafsins (rauða brotalínan) sker fornar brotalínur frá þeim tíma er meginlönd sameinuðust á þessum slóðum. Skurðpunkturinn er þar sem Ísland átti eftir að myndast.

Hluti þessarar úthafsskorpu sem jörðin gleypti á þessum tíma er, samkvæmt þessum kenningum, talin vera meginhráefnið í þeim Basalthraunlögum sem mynda Ísland í dag en heiti reiturinn okkar er einmitt staðsettur þar sem Atlantshafshryggurinn sker ein af hinum fornu samskeytum Kaledónuíufellingarinnar. Úthafsskorpa sem hverfur ofaní jörðina er einmitt talin gefa mjög auðbræðanlegt og kjörið hráefni í nýja kvikuframleiðslu. Því má segja ef þessi kenning er rétt, að þá sé Ísland gert úr endurunninni ævagamalli úthafsskorpu, ásamt þeirri eldvirkni sem eðlilega fylgir rekhrygg.

 

Hér er sýnt hvernig úthafsskorpa sem hverfur ofan í jörðina skilur eftir sig efnivið í nýja basaltkviku sem kemur upp þegar nýr gliðnunarhryggur myndast löngu síðar.

- - - - -
Ég treysti mér ekki sjálfur til að meta það hvort hinn íslenski heiti reitur sé djúpættaður möttulstrókur kominn frá Grænlandi eða grunnættur strókur skapaður af plötuhreyfingum, kannski liggur lausnin í blöndu af þessu báðu eða einhverju allt öðru. Misjafnar hugmyndir um tilurð heita reitsins við Ísland hafa reyndar ekki verið mikið í umræðunni sem snýr að almenningi. Það er kannski eðlilegt því hér eru ekkert á ferðinni sem felur í sér stórkostlegar hættur fyrir mannkyn umfram það sem má búast við þegar jörðin rumskar og brestur á með eldgosum. Jarðskorpuhreyfingar með tilheyrandi umbrotum munu þó allavega halda áfram við Ísland öllu lengur en saga okkar mun ná.

Heimildir sem ég hef stuðst við eru ýmsar ég bendi þó á þessar:

http://www.mantleplumes.org/Iceland1.html / Iceland & the North Atlantic Igneous Province

http://www.mantleplumes.org/Iceland2.html / The Iceland "Anomaly" – An outcome of Plate Textonics  

http://www.mantleplumes.org/Iceland3.html / Origin of the Icelandic hotspot and the North Atlantic Igneous Province

Svo má líka benda á eldri færslu frá mér tengt þessu: Drekasvæðið og opnunarsaga Norður-Atlantshafsins.

 

Landbúnaðarmynstur

Hvað er betra en að svífa um loftin blá og virða fyrir sér jörðina frá því himneska sjónahorni? Eftir dálitla heimsreisu í boði Google Maps eins og ég fór um daginn ætla ég að bjóða upp á nokkrar myndir frá sveitum jarðar, en óhætt er að segja að maðurinn setji sinn svip á jörðina á frjósömustu svæðunum og oft með mjög myndríkum hætti.

1. Á Jótlandi í Danmörku þar sem til forna hafa sjálfsagt verið miklir laufskógar eru í dag ekkert nema akrar og engi sem raðast nokkuð óskipulega útfrá ótal smáþorpum og sveitabæjum. Þetta er gamla frjálslega skipulagið sem lagar sig að misflötu landslaginu eins og algengt er í Evrópu. 

 

2. Í Minnesota eins og víða annarstaðar Bandaríkjunum eru miklar víðáttur og landið gjarnan marflatt. Hér eru það beinar línur og reglufestan sem einkenna landið rétt eins og í borgunum þar vestra.

 

3. Í Víetnam rækta menn hrísgrjón af miklum móð á eins og annarstaðar í Asíu þar sem votlendi er að finna. Í þeirri ræktun þarf að vera hægt að loka vatnið inni í reitum ýmist með stallaræktun til fjalla eða í hólfum við árósa eins og hér er gert.
 

4. Í Egyptalandi má finna þessa fínu hringakra sem eru vökvaðir með hjálp hringáveitukerfis með vatni úr ánni Níl. Risastórir vökvunararmar snúast þá kringum miðjuna og vökva eftir þörfum.
 

5. Í gegnum þennan regnskóg í Brasilíu liðast ein af þverám Amazónfljóts og veit greinilega ekki alltaf hvert skal stefna frekar en aðrar ár sem renna um sléttlendi. Þarna er ekki að sjá mikinn landbúnað þótt grilla megi í opin svæði en regnskógurinn er annars lífinu á jörðinni afar mikilvægur enda á sér þarna stað afkastamikil framleiðsla á súrefni sem er nauðsynlegt líkama okkar til brenna þeim landbúnaðarafurðum sem við látum í okkur.

 

Hlýjasta árið á Íslandi

Þegar spáð er í veður er yfirleitt átt við það veður sem er framundan. En það er líka hægt að spá í veður fortíðarinnar eins og ég ætla að gera núna þótt ekki sé um fjarlæga fortíð að ræða.

Með hverju ári sem líður fáum við betri mynd af því liðna og sjáum betur hvað stendur upp úr. Þetta á t.d. við þau miklu hlýindi sem voru hér á landi á árunum í kringum 2003 sem var nokkuð örugglega hlýjasta árið sem komið hefur á landinu eftir að mælingar hófust og stendur nokkuð vel upp úr miðað við næstu árin í kring, jafnvel þótt þau hafi einnig verið með hlýjasta móti. Sjálfsagt hafa margir hugsað í rigningarsudda og átta stiga hitanum snemma í janúar 2003 að svona ætti þetta kannski eftir að verða um ókomna tíð - aldrei aftur almennilegar vetur á íslandi og aldrei aftur skíðasnjór í fjöllum. En við vitum betur í dag.

Meðalhiti þessa hlýja árs 2003 var 6,1°C í Reykjavík sem er eina skiptið sem meðalhiti ársins hefur náð 6 stigum. Skammt þar á eftir koma árin 1939 og 1941 þar sem meðalhitinn náði 5,9 stigum (munurinn þó kannski innan óvissumarka). Ef við hinsvegar hliðrum aðeins til og tökum tímabilið frá september 2002 til ágúst 2003 fáum við 12 mánaða tímabil þar sem meðalhitinn er hvorki meira né minna en 6.6° gráður, sem 2,3 gráðum yfir opinberum ársmeðalhita.

Þetta eru í raun gríðarleg hlýindi og örugglega heitasta 12 mánaða tímabilið frá því mælingar hófust í Reykjavík um 1830. Allir mánuðir tímabilsins voru yfir meðallagi nema maí-mánuðurinn en þá kom eitt af þessum síðbúnu vorhretum með tilheyrandi kuldum. Svo er dálítið sérstakt að þrátt fyrir mjög hlýtt sumar 2003 kom engin stórkostleg hitabylgja á landinu en þó má segja að við höfum notið leifanna af hitabylgjunni miklu sem hrellti Evrópubúa það sumar. Það var hinsvegar árið 2004 sem ágúst-hitabylgjan kom hingað en sá mánuður náði þó ekki að slá út ágúst 2003 í meðalhita.

Annars komu umræddir 12 mánuðir í Reykjavík svona út: (ath. samanburðurinn fyrir aftan hitatölurnar eiga bara við tíman fram til 2003) 

Þótt tölurnar hér séu bara frá Reykjavík eiga hlýindi tímabilsins einnig við um landið í heild. Það hefur yfirleitt verið nokkuð hlýtt í framhaldi af þessu 12 mánaða tímabili og við höfum upplifað marga góða mánuði á landinu undanfarin ár. Myndin hér að neðan er t.d. tekin af vefmyndavél í Reykjavík þann 14. mars árið 2004, nákvæmlega fimm árum áður en þessi færsla er birt. Um hádegi þann dag var hér 8 stiga hiti og eins og sjá má er ekki mikill vetrarbragur yfir borginni og snjóalög í Esjunni eins og á sumardegi.

 

- - - - - 

Í lokin má taka fram að þessi grein er eingöngu hugsuð sem veðursagnfræði og er ekki innlegg í eitt eða neitt að öðru leiti. Ég ætla heldur ekkert að spá fyrir um það núna hvernig hitafar á Íslandi muni þróast á næstu árum nema hvað að í næstu viku má búast við talsverðum hlýindum.

 

 

Vangaveltur í tilefni árlegs hafíshámarks á norðurhveli

Eins og venjulega um þetta leiti árs má gera ráð fyrir að því að hafísútbreiðsla vetrarins á Norður-Íshafinu hafi náð sínu hámarki. Af því tilefni koma hér nokkrar vangaveltur frá mér um stöðuna, settar fram hóflegri þekkingu en umfram allt óhóflegum áhuga.

Á myndunum hér að neðan má sjá hafísútbreiðsluna eins eins og hún var núna þann 6. mars 2009 (til vinstri) og til samanburðar er hafísútbreiðslan eins og hún var á sama árstíma árið 1979 (til hægri) en það ár hófust einmitt gervihnattamælingar á útbreiðslu hafíssins. Það er athyglisvert hversu mikill munur er á hafísmagni norðan Íslands en árið 1979 var reyndar kaldasta ár síðustu aldar á Íslandi og hafísinn þá væntanlega verið með meira móti. Það breytir því þó ekki að sennilega hefur hafísinn ekki verið í krítískara ástandi öldum saman heldur en síðustu ár.

Eins og áður er í dag allt gaddfreðið stranda á milli þarna á Norður-Íshafinu og þannig mun það verða áfram yfir háveturinn í nánustu framtíð hvað sem líður ástandi hafíssins á sumrin. Annars er það ekki bara útbreiðslan sem horft á þegar ástand ísbreiðunnar er metin því þykkt og aldur íssins skiptir talsverðu máli en þar hafa nefnilega orðið miklar breytingar til hins verra fyrir ísinn og gerir hann mun viðkvæmari fyrir sumarbráðnun en áður var.

Þegar kortin eru skoðuð má vel greina áhrif þess hlýja sjávar sem berst norður eftir með Golfstraumnum alla leið upp að Svalbarða og inn á Barentshaf og heldur stórum svæðum íslausum þrátt fyrir talsverða nálægð við norðurpólinn. Síðustu leifar hlýsjávarins berast undir sjálfan heimskautaísinn og hefur þar hamlandi áhrif á þykknun íssins neðanfrá. Eins og ég skrifaði um í síðasta pistli virðast vera áratugalangar sveiflur í styrk hlýrra hafstrauma sem berast þarna norður eftir en þær sveiflur gætu skýrt a.m.k. að hluta hvers vegna norðurheimskautsísinn hefur minnkað á síðustu árum. Annar mikilvægur þáttur í afkomu íssins er það hversu mikið af ís sleppur út um sundið milli Svalbarða og Grænlands en það er í rauninni eina almennilega flóttaleiðin sem ísinn hefur út úr Norður-Íshafinu, en misjafnt er eftir ríkjandi vindum hversu mikið ísinn streymir þar í gegn. Miklu meira slapp t.d. þarna í gegn í metlágmarkinu 2007 heldur en í fyrrasumar.

Annars er það sumarafkoman sem helst er horft á í sambandi við ísinn á norðurslóðum og þar liggur mesta spennan þegar spáð er í stöðuna. Í síðustu stóru loftslagsspám var gert ráð fyrir að ísinn gæti horfið að sumarlagi seinni part þessarar aldar en miðað við hvað lítill ís lifði af síðustu tvö sumur eru margir farnir að gera ráð fyrir þetta geti gerst miklu fyrr jafnvel á næstu árum. Kannski gæti farið svo, en þó getur verið að bráðnunin hafi farið dálítið fram úr sjálfri sér og eigi eftir að leiðrétta sig eitthvað aftur. Best er sjálfsagt að búast ekki við of miklu á næstunni en ekki þarf þó að halda því fram að hlýnunarspámenn hafi rangt fyrir sér þótt ísbreiðan minnki ekki með hverju ári.

Hér að neðan má sjá hvernig hafísútbeiðslan á norðurslóðum hefur þróast frá árinu 1953. Línuritið sýnir frávik frá meðaltali skv. áðurnefndum gervihnattamælingum frá 1979 og ýmsum samanburðarmælingum fyrir þann tíma.

Myndir og ýmsar heimildir fengnar af vefnum af The National Snow and Ice Data Center: http://nsidc.org/cryosphere/glance/ og http://nsidc.org/arcticseaicenews/faq.html#summer_ice

Er hlýnun á Íslandi hluti af náttúrulegri sveiflu?

Það hefur væntanlega ekki farið framhjá neinum að það hefur verið hlýtt á Íslandi undanfarin ár sem og  annarstaðar í heiminum. Núverandi hlýindi á Íslandi hófust í kringum árið 1995 eftir um það bil 30 ára kuldaskeið sem náði hámarki ca. 1980, en um og fyrir miðja síðustu öld var hinsvegar margrómað hlýindaskeið sem stóð í um 35 ár. Þessar nokkurra áratugalöngu sveiflur í hita hljóta að vekja upp vissar grunsemdir um að núverandi hlýindaskeið sé ekki endilega komið til að vera, heldur sé hluti af einhverju gangverki náttúrunnar sem við fáum engu stjórnað hvað sem líður þeirri hnattrænu hlýnun sem annars er í gangi.

Það eru vissulega ýmsar misþekktar sveiflur í náttúrunni sem ná yfir lengri og skemmri tíma en þar á meðal eru góðar vísbendingar um hafstraumakerfi Norður-Atlantshafsins sem nefnist Atlantic Multidecadal Oscillation (AMO). Þessi sveifla virðist tengjast því að mismikill kraftur er í hringstraumakerfi sjávar og er þá talað um jákvæðan og neikvæðar fasa sem skiptir um ham á nokkurra áratuga fresti séu hugmyndir varðandi þetta kerfi réttar. Þegar fasinn er jákvæður er ein afleiðingin sú að hlýrri sjór á greiðari leið með Golfstraumnum á okkar slóðir og alla leið upp í Norður-Íshaf og getur því einnig haft sín áhrif á þróun hafíssins þar. Ýmsir aðrir veðurþættir eru einnig tengdir þessari Atlantshafssveiflu eins og tíðni stórra fellibylja og sveiflur í úrkomu hér og þar í löndunum kringum Norður-Atlantshaf, fer þó ekki nánar út í það.

Á myndinni hér að neðan kemur fram það sem þessi færsla snýst annars um, en það er samband þessarar Atlantshafsveiflu við hitafar á Íslandi. Myndin sem í bakgrunni sýnir styrk AMO eins og hann hefur verið mældur eða áætlaður aftur til ársins 1856 og sjást þar vel hinir hlýju og köldu fasar sem koma fram á nokkurra áratuga fresti (mynd:Wikipedia). Rauða línan sýnir hinsvegar á einfaldaðan hátt hitaþróun á Íslandi og er þá miðað við hitann í Stykkishólmi þar sem búið er að jafna út öllum smærri hitasveiflum (teiknað eftir línuriti frá Veðurstofunni).

Þegar þessi línurit eru skoðuð svona saman er varla hægt að segja annað en að hitafar á Íslandi sé nokkuð tengt þeim sveiflum sem eiga sér stað í hafinu og þarf kannski ekkert að koma neinum á óvart. Þótt það komi ekki vel fram á hitalínuritinu þá urðu talsvert umskipti í veðri á Íslandi til hins betra á árunum eftir 1995 á sama tíma og AMO hrökk nokkuð ákveðið í hlýjan jákvæðan fasa. Hversu lengi þessi jákvæði fasi mun svo standa er tæplega vitað enda erfitt treysta á svona gangverk þegar svo margt annað spilar inn í. En þegar og ef kerfið fer í bakkgírinn hlýtur að mega álykta sem svo að því muni fylgja kólnandi veðurfar á landinu á ný, með öllu sem því fylgir, kannski eftir svona 10-20 ár. Það er hinsvegar spurning hvort það hugsanlega bakslag verði eins svalt og tímabilið 1965-1995 var hér á landi, því ef við trúum á að við lifum í hlýnandi heimi ættu áhrifin að verða þau að kuldatímabilin verða sífellt vægari og hlýju tímabilin að sama skapi hlýrri. 

Allavega hlýtur að vera varasamt að líta á það hlýja tímabil sem við upplifum þessi árin sem eitthvað sem sé komið til að vera og það er kannski ennþá varasamara að álíta að hlýnun síðustu ára muni bara halda áfram eins og ekkert sé. Með þessu er ég þó ekkert endilega að geri lítið úr hlýnun vegna aukinna gróðurhúsaáhrifa, enda er það allt annað dæmi og stærri atburður bæði í tíma og rúmi.

- - - - - - 

Til að gera grein fyrir því að Atlantic Multidecadal Oscillation er ekki bara minn eigin skáldskapur má lesa nánar um fyrirbærið hér: http://en.wikipedia.org/wiki/Atlantic_Multidecadal_Oscillation og hér: http://www.intellicast.com/Community/Content.aspx?a=127 

Einnig er sjálfsagt að vísa í grein á vef Veðurstofunnar um hitafar á Íslandi eftir 1800. Þar er að vísu ekkert talað um þessar AMO-sveiflur: http://www.vedur.is/loftslag/breytingar/fra1800/hitafar/

 

 

Ljúft er að láta sig dreyma

Óhætt er að segja að margt stórmennið hafi einkennt sjónvarpsdagskrána sunnudagskvöldið 10. október árið 1993 en þá voru mættir á skjáinn þeir Burt Reynolds, Leonard Bernstein að ógleymdum Árna Johnsen.

Ekki get ég þó sagt að ég muni sérstaklega eftir þessum þáttum en hinsvegar man ég vel eftir framhaldsþættinum sem var á dagskránni þetta sama kvöld sem hét á íslensku Ljúft er að láta sig dreyma eða Lipstick on Your Collar á frummálinu og voru skrifaðir af Dennis sáluga Potter, en hann gerði einnig handrit af öðrum góðum seríum á borð við Pennies from heaven og The Singing Detective. Ég veit reyndar ekki um marga sem sáu þessa þætti hvernig sem stendur á því, en þarna árið 1993 voru auðvitað þeir dagar liðnir að landsmenn settust fyrir framan sömu sjónvarpsdagsskrána eins og áður var.

Í þáttunum Lipstick on Your Collar segir af ungum manni sem gegnir herskildu sinni með störfum í bresku leyniþjónustunni sem rússneskuþýðandi og gerist sagan á þeim tíma þegar Súez-deilan stendur sem hæst árið 1956-57. Það er ýmislegt sem truflar huga unga mannsins, ekki síst örlaga- og draumadís þáttarins sem svo illa vill til að er einmitt trúlofuð liðsforingjanum illræmda. Rokkið og rólið er einnig ofarlega í huga piltsins og í einhæfri þýðingarvinnunni er ljúft að láta sig dreyma en þá lifna hinir alvarlegustu menn við og bresta í söng, í þykjustunni að vísu. Tónlistaratriðin er einmitt eitt aðaleinkenni þeirra þátta sem Dennis Potter skrifaði. Ýmsar tilraunir hafa verið gerðar með að fella söngatriði inn í kvikmyndir og sjónvarpsþætti en það hefur sjaldan verið gert betur en í þessum þáttum.

Hér á eftir kemur lítið atriði úr fyrsta þætti en þar má ásamt fleirum sjá aðalsöguhetjuna sem leikin er af Ivan McGregor, en lagið Little Bitty Pretty One sem þarna hljómar er flutt af Frankie Lymon. Þættirnir Ljúft er að láta sig dreyma eru annars sjónvarpsnostalgía mánaðarins á þessari síðu.

 

Árlegt hafísslágmark á Suðurhveli

Á þessari síðu er hafísinn á heimskautunum eitt af umfjöllunarefnum. Ég hef þó fram að þessu ekki mikið skrifað um Suðurskautsísinn enda hefur þróunin þar ekki verið eins dramatísk eins og hér í norðri en ef eitthvað er hefur hafísinn frekar aukist án þess þó að hægt sé að tala um einhverja róttæka þróun í þá átt. Eins og venjulega á þessum árstíma er hafísinn í lágmarki þarna suðurfrá og á næstu vikum mun hafísinn fara að aukast á ný eftir því sem sólin lækkar þarna á lofti. Á suðurhvelinu er annars gríðarlega mikill munur á hafís eftir árstíðum, miklu meiri munur en á norðurhveli. Þegar vetur gengur í garð á suðurhveli vex ísinn hratt og örugglega án þess að nokkur meginlönd nái að hefta útbreiðsluna en sá mikli ís bráðnar svo að mestu leiti um sumarið. Helst er það austan megin við Antartíkuskagann sem ísinn heldur velli enda er hann þar í góðu skjóli fyrir ríkjandi vestanáttum.
Á myndunum hér að neðan sést vel munur á útbreiðslu hafíssins á suðurhveli milli árstíða, önnur sýnir útbreiðsluna síðastliðinn september en hin er frá 16. febrúar. Heldur minni hafís er að þessu sinni en á sama tíma í fyrra en virðist þó vera í meðallagi miðað við lágmörkin frá 1979. (Myndin er frá National Snow and Ice Data Center)

Á myndinni hér að neðan má sjá hinar miklu árstíðabundnu sveiflur í hafísnum á Suðurhveli frá árinu 1979. (Cryosphere Today)

Eftir því sem spekingar og tölvulíkön segja er fullkomlega eðlilegt að hafísinn á Suðurhvelinu hafi ekki minnkað á sama hátt og á norðurslóðum. Suðurskautslandið er meginland umlukið úthöfum allan hringinn en vegna þessara miklu úthafa er þessi syðsti hluti væntanlega seinna til að bregðast við hlýnun jarðar. Mun minna af hlýju lofti berst líka til Suðurskautslandsins en til Norður-Íshafsins þar sem kaldir sjávarstraumar og vindar hringsóla um Suðuskautslandið allt árið og verja það fyrir mildara lofti. Því má líkja Suðurskautslandinu við risastórt hringtorg á botni jarðarinnar nema hvað umferðin gengur öfugt miðað við það sem við eigum að venjast.

- - - - - 

Eftir nokkrar vikur má svo búast við hinu árlega hafísshámarki á Norðurhvelinu og um það mun ég einnig fjalla þegar þar að kemur, vonandi af einhverju viti, eða svo langt sem það nær.

Stjarnfræðileg þrívíddarsýn

Nú gæti einhver haldið að ég sé endanlega orðinn stjörnuvitlaus og kannski með réttu en það sem ég ætla að taka fyrir núna er þrívíddarskynjun í æðra veldi og hefur að gera með takmarkanir okkar til að skynja órafjarlægðir himingeimsins þrívídd. Ég hef áður komið inn á það hvernig við notum okkar tvö augu til að skynja rými og fjarlægðir þegar um ræða okkar nánasta umhverfi en það byggist á því að augun okkar tvö sjá ekki umhverfið frá alveg sjónarhorni (sjá hér og hér). Sú misvísun hjálpar okkur einmitt til að sjá heiminn í þrívídd. En vegna þess að augun eru ekki fjær hvort öðru en raunin er þá dugar þessi þrívíddarskynjun skammt þegar fjarlægðir mælast í hundruðum metra hvað þá kílómetrum svo ekki sé talað um óravíddir geimsins.
Að vísu höfum við önnur ráð til að skynja mismunandi fjarlægðir eins og bara það að fjarlægir hlutir smækka fyrir augum okkar eftir því sem þeir eru fjarlægari eins og reglur um fjarvídd (perspective) segja til um og fjöll hverfa í blámóðu fjarskans í opnu landslagi (atmosphere perspective). En þegar við horfum til stjörnubjarts himins þá bregðast öll ráð til fjarlægðarskynjunar og við getum með engu móti skynjað hvaða stjörnur eru næstar okkur og hverjar fjarlægastar - þær sýnast ósköp einfaldlega vera jafn farlægar og gætu þess vegna allt eins verið göt á himnafestingunni eins og menn héldu í gamla daga.

Hvað þarf til að skynja fjarlægðina til tunglsins?
Tunglið er í um 400.000 kílómetra fjarlægð frá jörðu og þótt það sé miklu nær okkur en stjörnurnar eigum við ekki gott með að greina þann mun en til þess þyrfti bilið á milli augnanna okkar að vera miklu meira. 1% af fjarlægðinni til tunglsins ætti þó að duga eða um 4.000 kílómetrar sem er álíka og vegalengdin til Spánar. Ef svo óskaplegt bil væri á milli augnanna væri komin nægur mismunur á sjónarhorni augnanna til tunglsins og stjarnanna í baksýn að við gætum skynjað að tunglið er miklu nær okkur en stjörnurnar, sem sæjust þó áfram í einum fleti. 

Þessu hef ég hér reynt að líkja eftir með myndunum tveimur hér að ofan, en til að skynja fjarvíddina þarf maður að beita þeirri brellu að sjá myndirnar tvöfalt með því að gera sig rangeygan og láta myndirnar falla saman þannig að þrjár myndir sjást í stað fjögurra en þrívíddaráhrifin birtast þá í miðmyndinni A+B. Þetta eiga allir að geta gert með smá þolinmæði nema þeir sem eru verulega sjónskertir eða blindir á öðru auga. (Ef einhver skynjar þetta samt ekki verður bara að hafa það)

Hvað með stjörnurnar?
Ef við ætlum að skynja stjörnuhimininn í þrívídd þurfum við miklu meira bil á milli augnanna en sem nemur þvermáli jarðar. Ef við hugsum bara um reikistjörnurnar til að byrja með þá mælast fjarlægðir til þeirra í tugum og hundruð milljónum kílómetra og til að skynja reikistjörnurnar í þrívídd má mæla með augnamillibili sem er á við sporbaug tunglsins um jörðina að stærð fyrir nálægustu reikistjörnurnar en talsvert meira fyrir þær fjarlægari. 

Ef hugsum svo enn lengra, eða til þess aragrúa af fastastjörnum sem er á himninum þá er nálægasta fastastjarnan dvergstirnið Proxima Century í 4,2ljósára fjarlægð en annars eru fáar fastastjörnur í innan við 10ljósára fjarlægð. Við förum því ekki að skynja fastastjörnurnar í þrívídd fyrr en við bilið á milli augnanna er komið í vegalengdir sem mælast sem hlutar ljósárs. 1/10 af ljósári ætti t.d. að duga ágætlega fyrir nálægustu stjörnurnar eða um 946.052.840.488 kílómetrar á milli augna.

Eins og með tunglmyndina er hægt að sjá þessa stjörnumynd í þrívídd ef sömu sjónhverfingum er beitt. Ég tek þó fram að þetta eru engar ákveðnar stjörnur heldur teiknaði ég þetta upp til að gefa dálitla hugmynd um það sem við förum á mis í þrívíddarskynjun okkar á stjörnunum.

Hvað finnst mér um Eurovisionlögin?

Enginn sem tekur sjálfan sig alvarlega getur tekið Eurovision-söngvakeppnina alvarlega, það er nokkurn veginn vitað. Þess vegna ætla ég hér af fullri alvöru að fjalla um lögin sem koma til greina sem framlag Íslands í keppnina í ár. Fyrir það fyrsta þá finnst mér lögin sem koma til greina nú nokkuð jöfn að gæðum og ómögulegt að segja hvað verður fyrir valinu. Gæði lagana eru þó yfirleitt ekki meiri en svo að ástæða sé til að óttast að við förum að vinna keppnina með öllum þeim skuldbindingum sem því fylgir en þó er aldrei að vita. Hinsvegar sýnist mér ekkert lag vera þarna sem gæti orðið okkur til meiri ævarandi skammar á alþjóðavettvangi en orðið er. Eiginlega má bara segja að innanlandskeppnin nú í ár sé frekar litlaus í heildina - engir furðufuglar með gula hanska eða steraboltar sem lífga keppnina við eins og í fyrra, hvernig sem á því stendur.
Að þessu sögðu koma hér mínir óskeikulu sleggjudómar um lögin sem í boði eru. Röð lagana eru í stafrófsröð eftir heiti þeirra. Einnig er hægt að hlusta á þau með því að smella á titilinn.

1. Easy to fool
Höfundur: Torfi Ólafsson, Flytjendur: Arnar, Edgar, Sverrir og Ólafur
„It´s hot under the west-coast sun, But cold up here in Maine“ segir í texta lagsins. Þó að veðurfregnir höfði yfirleitt til mín þá er helsta vandamálið hér að þetta er bara púra Amerískt kántrýlag og ágætt sem slíkt en satt að segja finnst mér svona þjóðlagatónlist frá öðrum heimsálfum varla eiga heima sem framlag Íslands í Eurovision. Mætti kannski senda þetta í Grand Ole Opry keppnina sem haldin er oft og reglulega í Nashville Tennessee.

2. Got no love
Höfundur: Örlygur Smári, Flytjendur Elektra.
Hér er búið að setja saman stelpuhljómsveit með hinum svokölluðu Hara-systrum sem eru víst raunverulegar systur en þær urðu í öðru sæti í X-faktor þáttunum sem ég annars þekki lítið til. Hér er sami lagahöfundur á ferð og samdi sigurlagið í fyrra „This is my live“ sem mér fannst reyndar afar leiðinlegt lag. Þetta framlag er hins vegar mun betra fyrir minn smekk þótt þetta sé nokkuð hefðbundið pop-rokk, þó dálítið glyskennt með tilgerðarlegum smartheitum. Minnir dálítið á rússnesku platlesbíurnar í T.a.t.u. sem er svo sem allt í lagi. Örlygur Smári gæti hæglega átt sigurlagið annað árið í röð.

3. I think the world of you
Höfundur: Hallgrímur Óskarsson, Flytjandi: Jógvan Hansen.
Hér er annar þaulreyndur Eurovision höfundur sem átti t.d. lagið sem Birgitta söng um árið. Söngvarinn er sjálfur sigurveginn í áðurnefndri X-faktor keppni og nýtur sjálfsagt vinsælda út á það auk þess sem hann er dálítið þekktur meðal fiskveiðiþjóða norður-Atlantshafsins. Svo má ekki gleyma að hann er Færeyingur sem þykja vera sérlegir vinir okkar Íslendinga. Allt gerir þetta að verkum að lagið á ágæta möguleika á að sigra, nema hvað lagið er frekar óspennandi vakningarballaða með viðeigandi upphækkun í lokin: „All around the world, it's gone crazy...“, Virkar þó kannski vel í svona keppni.

4. Is it true
Höfundur: Óskar Páll Sveinsson, Flytjandi: Jóhanna Guðrún Jónsdóttir.
Enn einn gamalkunnur Eurovision höfundurinn mættur til leiks og nýtur hér fulltyngis barnastjörnunnar fyrrverandi Jóhönnu Guðrúnar, sem er greinilega ekki lítil lengur. Þótt svona músik sé ekkert mitt uppáhald er hér á ferðinni afskaplega fín og pottþétt ballaða sem gæti hæglega brætt hjörtu margra Evrópubúa. Jóhanna er líka hin glæsilegasta á sviðinu og syngur þetta vel og af miklu öryggi. Hugsanlega besta lagið í keppninni en ég er þó ekki viss um að það eigi mikla möguleika enda gæti barnastjörnustimpillinn háð söngkonunni.

5. Lygin ein
Höfundur: Albert G. Jónsson, Flytjandi: Kaja Halldórsdóttir
Hér byrjar ballið fyrir alvöru því hér stígur á svið aldeilis skutla sem syngur þéttan ljóðabálk á íslensku um glataðan gæja sem „trítar“ svo sannarlega ekki vel. Lagið er ískalt teknó-diskó með stálhörðum takti en dálítið flatt, textinn gæti verið eftir Leoncie en atriðið er nokkuð vel skreytt með svartklæddum dansmeyjum. Það er einhver stafrænn 2000-stíll í þessu sem er ekki alveg í takt við tímann í dag lagið en gæti þó virkað í austur-Evrópu. Samt má alveg hafa gaman að þessu.

6. The kiss we never kissed
Höfundur: Heimir Sindrason, Flytjandi: Edgar Smári
Heimir Sindrason kemur hér með hugljúft lag af rólegra taginu. Dálítið í Johnny Logan stíl með væmnum „teardrop in your eye“ texta sungið af ungum dægurlagasöngvara sem hefur sést áður í Eurovision undankeppni og er að auki einn af „kúrekunum“ í laginu hans Torfa Ólafs. Sumum þykir þetta ef til vill voða huggulegt og vel heppnað en mér finnst hér ýmislegt ekki virka, sérstaklega söngurinn eða raddbeitingin sem fer í full mikla falsettu í erfiðustu köflunum. Ég held að við ættum ekkert að vera að hugsa um þetta lag.

7. Undir regnbogann
Höfundur: Hallgrímur Óskarsson, Flytjandi: Ingó
Annað lag eftir áðurnefndan Hallgrím en gjörólíkt. Ingó „Veðurguð“ sem flutti Bahama-lagið í sumar er ekki meira en ágætur raulari, dugir þó til að koma þessu léttmeti frá sér. „Trallalalalla“ eru skilaboð sem komast allstaðar til skila en annars er bara jákvætt að textinn sé á íslensku - saminn af sjálfum Eiríki Hauks. Stelpurnar í lúðrasveitarbúningunum með bumbutrommuna og túbuna eru náttúrulega ágætis skraut, lífga þetta við og undirstrika taktinn í laginu. Þær taka að vísu til sín mestu athyglina, einkum túbustelpan sem hefur sjálfsagt aldrei séð svona skrítið hljóðfæri áður og örugglega aldrei blásið í það.

8. Vornótt
Höfundur: Erla Gígja Þorvaldsdóttir, Flytjandi: Hreindís Ylva Garðarsdóttir Holm
Hér gerast undur og stórmerki. Ung stúlka syngur undurhugljúft lag ömmu sinnar um ástarfund í Skagfirskri vornótt þar sem „fuglinn morgunferðar bíður“. Hér má heyra hörpuslátt og englaraddir í bakgrunni sem hjálpa til við gera þetta að eftirlætislaginu mínu í keppninni. Þótt þetta muni sjálfsagt ekki gera stóra hluti í sjálfri Moskvu er þetta langeinlægasta lagið og það sannasta. Spurning hvort X-faktor kynslóðin skynji það. Kannski er ég bara farinn að eldast en þegar maður hefur hlustað á þetta lag finnst manni allt hitt vera hálfinnantómt og tilgerðarlegt. Eins og þessi dásamlega keppni annars er.

 

 

Furðuborgin Dubai

Sem einskonar framhald af síðustu færslu ætla ég að líta aðeins við í Dubai sem er eitt af Arabísku furstadæmunum og orðin fræg fyrir mikil undarlegheit og draumóraframkvæmdir sem eiga hvergi sinn líkan. Gervitunglamyndin hér að ofan er tekin í október 2006 og má sjá hinar frægu og gríðarstóru landfyllingar sem mynda einskonar pálmatré útfrá ströndinni en á þeim eiga að rísa glæsihýsi ýmiskonar. Skammt útfrá ströndinni má svo sjá eyjaklasann (The World) sem samanstendur af 300 smáeyjum sem mynda einskonar heimskort séð úr lofti. Þarna getur vel efnað fólk keypt sér íbúðarhús eða bara haft það gott í sumarleyfum. 

Uppbyggingin í þessari borg hefur verið það mikil að fyrir þrjátíu árum hefði varla verið hægt að sjá nokkurt mannvirki svona úr lofti. Metnaður olíufurstana í Dubai virðist varla eiga sér nokkur takmörk og bjartsýni á framtíðina jafnvel meiri en við höfum kynnst hér á landi. Auðvitað eru þeir að reisa skýjakljúf sem er fyrir nokkru orðinn sá langhæsti í heiminum og nefnist Burj Dubai. Hæð turnsins var lengi vel mikið leyndarmál en nú þegar hann er nánast fullgerður kemur í ljós að hann er um 818 metrar og nær því hærra til himins en algengasta gönguleiðin á Esjuna og er þar að auki um 300 metrum hærri en aðrir hæstu skýjakljúfar heimsins. Uppbygging Dubai-borgar er þó bara rétt að byrja og nú þegar eru komnar áætlanir um byggingu enn hærri turns Al Burj og verður sá um 1200 metrar á hæð ef draumar rætast. Stærsti skemmtigarður heims er einnig að rísa í Dubai og nefnist Dubailand og verður „bara“ helmingi stærri en DisneyWorld í Flórída, þarna á líka að verða stærsta verslunarmiðstöð í heimi og margir þekkja innanhúss-skíðabrekkuna sem opnuð var fyrir nokkrum árum.

Já það hefur greinilega ekki verið gert ráð fyrir neinni kreppu í Dubai. Að vísu er það ekki olíugróði framtíðarinnar sem rekur menn áfram þarna en  olíutekjur hafa orðið sífellt minni hluti af heildartekjum furstadæmisins því öll áherslan hefur verið á uppbyggingu Dubai sem miðstöðvar viðskipta og ferðamennsku. Ef horft er útfrá reynslu okkar íslendinga má kannski vel ímynda sér hvað menn hugsa þarna í dag á þessum síðustu og verstu tímum.

 

Myndin hér að ofan er fengin af síðunni http://www.dubai-architecture.info/DUB-GAL1.htm þar sem kynnast má betur furðuverkum borgarinnar.

Efsta myndin er frá NASA - Earth Observatory. Turnmyndin er af vefnum www.GlassSteelandStone.com

Stórborgamynstur

Ég skrapp í dálitla heimsreisu nú á dögunum og var tilgangur ferðarinnar aðallega sá að skoða skipulag í hinum ýmsu borgum heimsins. Svona heimshornaflakk er mun auðveldara í dag en áður fyrr, þökk sé hinu stórskemmtilega google-maps en með hjálp þess getur maður setið á sama stað en verið samt að ferðast. Hér koma nokkur sýnishorn úr ferðinni þar sem sjá má hvernig mismunandi borgarlandslag nýtur sín úr lofti.

(Myndirnar birtast stærri ef smellt er á þær tvisvar)
 

París. Þarna má meðal annars sjá Sigurbogann og hvernig göturnar geisla út frá honum og öðrum torgum í allar áttir. Göturnar liggja sjaldnast hornrétt á hver aðra en samt er greinilega allt þaulskipulagt.

Barcelona. Stór hluti borgarinnar utan um elsta kjarnann er byggður með þessu reglulega reitaskipulagi.

Róm hin forna. Þarna í elsta hluta borgarinnar er byggt afar þétt. Aðalgötur er beinar en þær þrengri liðast einhvern veginn eins og þær hafa sjálfsagt gert frá fyrstu tíð. Hringlaga byggingin er Pantheon-hofið frá tímum Rómaveldis.

Hér er ég kominn til hinnar stríðshrjáðu Bagdad. Þetta er íbúðahverfið Sadr City, nefnt eftir shítaleiðtoganum Mohammad Sadeq al-Sadr en hét áður Saddam City. Hér ríkir greinilega mikil röð og regla úr lofti séð en kannski ekki eins mikil á jörðu niðri.

 

Ho Chi Minh. Hver þumlungur er gjörnýttur í þessari stærstu borg Víetnam en sjálfsagt er þetta ekki akkúrat staðurinn þar sem betri borgararnir búa. Í gegnum borgina rennur Saigon-fljót til sjávar en lengi vel var borgin nefnd eftir því fljóti.

Mexíkóborg. Hér er gott dæmi um risastórt fjöldaframleitt íbúðahverfi byggt fyrir sívaxandi fjölda aðkomufólks úr sveitum landsins. Þarna renna húsin saman í eitt en hver smáreitur inniheldur fjölda smáhýsa. Borgin er meðal þeirra allra stærstu í heimi með um 19 milljónir íbúa ef úthverfi eru talin með.

Brasilíuborg er afar sérstök borg en hún var reist frá grunni lengst inni í landi í anda módernískrar hugsunar og gerð að höfuðborg landsins árið 1960. Þótt þetta hafi verið draumaverkefni arkitekta og skipulagsfræðinga á sínum tíma er ekki víst að útkoman sé sú fullkomna nútímaborg sem stefnt var að.

 

Miami á Flórída er byggð á afar láglendu svæði og er meðalhæðin yfir sjávarmáli ekki nema um tveir metrar. Þarna má sjá eitt af einbýlishúsahverfum borgarinnar og er óhætt að segja að þéttri byggðinni sé mjög haganlega fyrir komið á þessum votlenda stað.

 

Að lokum er það svo bara Vesturbærinn í Reykjavík á sólríkum sumardegi. Þarna einhverstaðar neðarlega til vinstri á ég sjálfur heima sem aðfluttur vesturbæingur.

 

Veðurskráning fyrir janúar

Þeir sem þekkja mig eða mín skrif ættu að vita að ég er veðuráhugamaður umfram meðallag – já, kannski bara nokkuð vel yfir meðallagi. Upphaf og endir þessa veðuráhuga er veðurdagbókin góða sem ég hef haldið síðan í júní 1986 og segir af veðri hvers dags í Reykjavík. Upphaflega var meiningin að skrá niður veðrið í eitt sumar en þar sem þetta reyndist skemmtilegra en ég átti von á er ég enn að, og nú að loknum janúarmánuði hef ég alls skráð 278 mánuði og með því að beita ýmsum ráðum í gegnum tíðina vantar ekki inn einn einasta dag.

Hver mánuður er skráður á eina blaðsíðu og allt handskrifað. Þetta er gert á nokkuð staðlaðan hátt en skráningarformið hefur haldist óbreytt frá upphafi. Í skráningunum reyni ég að lýsa nokkurskonar meðalveðri hvers dags en ekki veðrinu á ákveðnum tímapunkti. Nokkrum sinnum hef ég vitnað í þessar skráningar mínar en nú er stóra stundin runnin upp því hér sýni ég í fyrsta skipti hvernig ég skrái heilan mánuð.

 

Svo ég lýsi þessu aðeins þá er dagsetningin í fyrsta dálki en svo kemur veðurlýsing sem sýnir sólskin, skýjafar og úrkomu. Næst er það vindstyrkur og vindátt. Síðan kemur hitinn yfir daginn og tákn um það hvort dagurinn sé kaldur (kassi), hlýr (hringur) eða nálægt meðallagi (þríhyrningur). Næst kemur loftvog á miðnætti svo jörð á miðnætti: auð jörð, hvít eða blaut. Í aftasta dálki er veðursfarsleg einkunn sem gefin er eftir ákveðnu kerfi á skalanum 0-8 stig útfrá veðurþáttunum fjórum: sól, úrkoma vindur og hiti. Neðst á síðunni eru svo nokkrar samantektir.
Þótt ýmislegt hafi gengið á í þjóðfélaginu núna í janúar var veðrið yfirleitt með rólegasta móti eins og þarna sést. Þetta var hlýr mánuður í Reykjavík, meðalhitinn yfir daginn samkvæmt þessum skráningum er 2,2°C en samkvæmt opinberum tölum var hitinn 1,8°C, en þar er um sólarhringsmeðalhita að ræða. Fyrri hluti mánaðarins var sérstaklega hlýr og nokkuð úrkomusamur síðan tók við tímabil með óvenjusamfelldum lágum loftþrýstingi og svo frekar köldu veðri undir lokin. Meðaleinkunnin 4,5 er nokkuð góð útkoma fyrir janúar en meðaleinkunn fyrir janúar frá 1986 hjá mér er annars um 4,2 stig.

Onedin skipafélagið

Í eldgamladaga þegar ekki var búið að finna upp litasjónvarp eða vídeótæki hér á landi, safnaðist fólk fyrir framan sjónvarpstækin sín eftir kvöldmat ef ekki var fimmtudagur og horfði á dagskrána sem þar var í boði. Nokkurn veginn mátti fullyrða að fólkið í næsta húsi eða í næstu íbúð væri einnig að horfa á sjónvarpið og á sömu myndina enda bara ein sjónvarpsstöð í loftinu og þótti alveg feikinóg. Þetta átti ekki síst við þegar fínir breskir framhaldsþættir voru á dagskrá eins og Onedin skipafélagið sem voru sýndir í mörg ár á áttunda áratugnum og sögðu frá skipstjóranum James Onedin sem gerði út skipafélag sitt frá hafnarborginni Liverpool. Sjálfur horfði ég oft á þessa þætti og þá aðallega vegna stóru seglskipana sem léku stórt hlutverk í þáttunum og voru sjálfsagt fyrirmyndin af öllum þeim seglskipamyndum sem ég teiknaði um 10-12 ára aldurinn. Einnig höfðu þættirnir úrslitaáhrif á það hvaða enska fótboltalið varð fyrir valinu til að halda með um ókomin ár.

Þættirnir um Onedin skipafélagið er kannski ekki aðalmálið í dag, en þetta er hinsvegar sjónvarpsnostalgía mánaðarins – nýr dagskrárliður á þessari síðu og í fullum litum að þessu sinni. Hér má sjá upphaf allra fyrsta þáttarins. Upphafstónlistin sem setti svo sterkan svip á þættina er eftir hinn rússneska Aram Khachaturian og er úr balletverkinu Spartacus.

 

 

Austurvallarmyndir

Ég lagði leið mína niður á Austurvöll um helgina eins og fjölmargir hafa gert undanfarið. Þrátt fyrir að þarna væru áköf ræðuhöld í gangi beindist athyglin mín ýmsar áttir eins og oft vill gerast, ekki síst þegar myndavélin er með í för.

 

Jón Sigurðsson, mótmælandi nr.1 og sjálftæðishetja þjóðarinnar stendur ávallt stoltur á stalli sínum. Styttan er gerð af Einari Jónssyni árið 1911 og var upphaflega afhjúpuð við Stjórnarráðið þar sem hún stóð til ársins 1931 en þá var hún flutt á Austurvöll. Þar hafði áður staðið stytta af Bertel Thorvaldsen myndhöggvara.

 

 

Dómkirkjan er meðal allra elstu bygginga í Reykjavík en hún var vígð árið 1796. Byggingin hefur verið stækkuð nokkrum sinnum en upphaflega var hún einni hæð lægri en í dag. Turnspíran sem fylgdi teikningunum hefur þó aldrei verið reist. Athyglisvert er að Dómkirkjan stendur ekki alveg hornrétt á Alþingishúsið og Austurvöll.

Alþingishúsið er hlaðið úr grágrýti sem er sú bergtegund sem höfuðborgin stendur á. Grágrýti er annars einkennandi fyrir það berg er rann sem hraun á hlýskeiðum á milli ísalda og er því allt að 3ja milljóna ára gamalt. Alþingishúsið sjálft er þó ekki svo gamalt en það var reist árið 1881.

 

Nasa-húsið er þetta virðulega hús kallað í dag. Þarna hefur mörg skemmtunin farið fram í gegnum tíðina. Einu sinni var húsið kennt við Sigtún og var þar áður kallað Sjálfstæðishúsið – nefnt eftir flokknum sem hýsti þar starfsemi sína. Á Sigtúnsárunum var í húsinu sýndur nektardans í fyrsta sinn á Íslandi, spurning er hvernig fínu frúnum sem ráku Kvennaskólann þarna upphaflega, hefði litist á það.
 
Pósthússtræti 9 hefur lengi verið talið stílbrot í húsaröðinni en það var byggt á 6. áratugnum þegar modernisminn var allsráðandi í byggingarstíl. Á seinni árum er það þó farið að njóta meiri virðingar á hjá sumum enda er þetta sígilt dæmi um ákveðið tímabil í byggingarsögunni.

 

 

Mótmælendur. Austurvöllur hefur löngum verið vettvangur mannfagnaða og mótmæla af ýmsu tagi. Ég veit ekki til þess að mótmælendum hafi áður tekist að hrópa niður ríkisstjórn en vissulega var stjórnin orðin ákaflega veik. Hvað tekur nú við er spurning. Fólk vill helst breyta öllu og margir vilja jafnvel stofna nýtt lýðveldi. Kannski gæti landið bara skipt um kennitölu í leiðinni.