Örlítil veðurminning

Vetrarnótt eina fyrir 17 árum lagði ég af stað fótgangandi heim á leið eftir samkvæmi í Vesturbænum. Það er þó nokkur ganga þaðan og upp á Háaleitisbraut þar sem ég bjó en ég ætlaði ekkert að láta smá vegalengd aftra mér. En það var hins vegar verra að veðrið þarna um nóttina var ekkert til að hrópa húrra fyrir því þarna var komin heilmikil slydda eða kalsarigning af verstu gerð með suðaustan strekkingsvindi. Snjórinn sem hafði fallið daginn áður var orðinn að gráu slappi sem blandaðist við vatnsleginn á götunum og smaug bleytan léttilega í gegnum þunnt skótauið. Kaldur og hrakinn játaði ég mig loks sigraðan á miðri leið og kláraði ferðina rennblautur í hlýjum leigubíl. Ég vaknaði svo heima um kl. 10 morguninn eftir, leit út um gluggann og sá að veðrið sem ég hafði hrakist í um nóttina hafði þróast yfir í sannkallaðan veðurofsa. Í 10 fréttum útvarps sem þá voru að hefjast voru miklar fréttir af ýmsu sem tengdist þessu óveðri þannig að greinilega gekk mikið á. Ég hlustaði síðan spenntur á formlega útvarpsveðurspá frá Veðurstofunni en rétt áður en kom að veðurlýsingu fyrir einstaka staði fór rafmagnið af gjörvallri borginni og kom ekki á aftur fyrr en nokkrum klukkustundum og mörgum vindhviðum síðar. Dagurinn sem þannig hófst var 3. febrúar 1991 en þá geisaði eitt versta óveður sem komið hefur í Reykjavík á síðari árum.

Nýey – eyjan sem hvarf

Núna í upphafi vikunnar var sagt frá jarðaskjálfta á Reykjaneshrygg upp á 3,5 á Righter. Það þykja að vísu ekki nein stórkostleg tíðindi að jarðskjálftar verði á þeim slóðum en þetta leiddi huga minn að atburðum sem þarna hófust hinn 1. maí árið 1783 og sagt er frá í bókinni Öldinni átjándu. Snemma þann morgunn urðu skipverjar á húkkortunni Boesand þess varir að eldgos var hafið í sjónum sem fyllti þá undrun og skelfingu enda höfðu menn ekki séð annað eins. Síðar í mánuðinum var orðið ljóst að hlaðist hafði upp allmikil eyja úr eldsumbrotunum hálfa níundu mílu suðvestur af Geirfuglaskeri.

Í júlímánuði þegar Kristján VII Danakonungur frétti af eyju þessari gaf hann henni heitið Nýey og skipaði svo fyrir að þangað yrði gerður út leiðangur hið fyrsta og eyjan helguð konungsveldinu með dönskum fána. Síðar ætlaði svo Konungur að senda hingað áletraðan stein sem koma átti fyrir á eynni sem varanlegan vott um yfirráð hans. En nú bar svo við að landsmenn höfðu annað og stærra að hugsa um en að hætta sér út í hina nýtilkomna eyju fyrir kónginn. Því þarna um sumarið hófust nefnilega hinir miklu Skaftáreldar með öllum þeim hörmungum sem þeim fylgdu og svo í kjölfarið einn allra erfiðasti harðindavetur sem þjóðin hafði upplifað. En kóngurinn hafði ekki gleymt eyjunni nýju og Dönsk yfirvöld ítrekuðu því beiðnir um helgun eyjarinnar svo hún félli ekki öðrum þjóðum í skaut. Það varð svo um sumarið 1784 að úr varð að skip á leið til Kaupmannahafnar með þá Magnús Stephensen og Levetshof kammerherra átti í leiðinni út að koma við á Nýey til að helga hana konungi ásamt því að gera á eyjunni viðhlítandi athuganir eftir því sem kostur væri. En þegar mætt var á svæðið brá mönnum í brún og vonbrigði hafa sjálfsagt orðið mikil því þegar til kom var enga eyju að sjá þar sem hún hafði látið undan síga gegn ágangi sjávar veturinn áður. Það fór sem sagt fyrir Nýey eins og sjálfsagt mörgum smáeyjum á Reykjaneshrygg, sem myndast hafa í gegnum tíðina, að hverfa í hafið aftur án þess að nokkur maður næði að stíga þar fæti.

Teikningin sem fylgir greininni er eftir Jörgen Mindelberg skipstjóra sem kom fyrstur ásamt áhöfn sinni að hinni logandi eyju.

Er alvöru kuldakast framundan?

Þær eru bara nokkuð athyglisverðar veðurspárnar sem gilda fyrir næstu helgi því þá lýtur út fyrir að allir heimsins kuldar ætli að hellast yfir okkur landsmenn. Á fimmtudaginn er gert ráð fyrir því að heilmikið lægðarsvæði muni myndast suðaustur af landinu og væntanlega valda óveðri við Skotland og Skandinavíu. Hér hjá okkur mun lægðin hins vegar valda því að hingað streymir loft án nokkurrar fyrirstöðu frá mjög norðlægum og köldum slóðum. Á vef Veðurstofunnar má sjá þegar þetta er skrifað að veðurspáin hljóðar upp á 9 stiga frost á fimmtudaginn sem er bara byrjunin því frostið verður 12 stig á föstudaginn og heil 15 stig laugardaginn 2. febrúar, þegar norðanvindurinn hefur gengið niður og útgeislun í hámarki.

Það á nú alveg eftir að koma í ljós hvernig þetta muni ganga eftir en það er samt nokkuð víst að það stefnir í mikið frost víða um land en ekki síst hér suðvestanlands. Frostið í Reykjavík á reyndar að öllu jöfnu mjög erfitt með að komast undir 15 stig og gerist yfirleitt ekki nema á þó nokkurra ára fresti. Síðast þann 19. nóvember 2004 þegar það mældist -15,1° en þar áður þarf að fara allt aftur til 1981 þegar það varð -15,7° þann 15. janúar. Árið 1971, þann 30. janúar, komst frostið niður í -19,7°, sem er reyndar það langmesta síðustu áratugi og ef ekki bara það mesta síðan 1918.  Sem sagt, nú er bara að fylgjast með veðurspám. Kannski er ísöldin að koma og ekkert Global Warming í bili að minnsta kosti.

Þar lágu Danir ekki í því

Þá er Evrópumóti í hinni virtu íþrótt handbolta lokið í Noregi. Öll liðin töpuðu að lokum nema það danska sem sýndi einstakan baráttukraft allt til enda. Þegar Dönum gengur vel eru þeir að sjálfsögðu frændur okkar þannig að þetta er að hluta til okkar sigur líka. Strákarnir okkar náðu sér hins vegar ekki á strik að þessu sinni, enda kom í ljós að þeir eru ekkert nema strákar í hinum harða heimi fullorðinshandbolta. En við ætlum ekki gefast upp, næsta Evrópumót verður í Serbíu í vor þar sem keppt verður í dægurlögum og að venju ætlum við okkur stóra hluti þar.

Danir Evrópumeistarar

Næturblogg um veðurblogg

Ég óska Öldu til hamingju með tilnefninguna. Þekki hana að vísu ekki neitt og aldrei áður farið inn á vefsíðu hennar, en ef bloggsíða heitir The Icelandic Weather Report finnst mér það áhugavert, jafnvel þótt hún skrifi á útlensku og um ýmislegt sem kemur veðri ekkert við. Annars blása ansi kaldir vindar núna og svei mér ef hann ætlar bara ekki að kólna enn meir á næstu dögum.

Íslensk bloggsíða tilnefnd til verðlauna

Bestu veðurmánuðirnir sl. 21 ár

Um daginn fjallaði ég um verstu veðurmánuðina í Reykjavík sem komið hafa sl. 21 ár samkvæmt mínum veðurskráningarbókum. Að þessu sinni verður öllu bjartara yfir því nú verða teknir fyrir þeir mánuðir sem ég tel vera veðurfarslega þá bestu hér í borginni. Eins og ég hef áður skrifað um er þetta allt byggt á mínum eigin veðurskráningum og einkunnakerfi sem ég nota til að meta veðurgæði á skalanum 0-8, en til þess að mánuður geti talist verulega góður þarf hann að fá meðaleinkunnina 5. Hér koma þá þeir mánuðir sem hæstu veðurgæðum hafa náð frá því ég fór að skrá veðrið sumarið 1986.

Einkunn 5,5 - júlí 2007. Þessi mánuður sem flestum ætti að vera í fersku minni frá sumrinu í fyrra fær þann heiður að vera útnefndur besti mánuðurinn hér, enda hefur hann allt til að bera sem prýða má almennilegan góðviðrismánuð: sólríkur, þurr, hlýr og hægviðrasamur. Meðalhitinn var 12,8°C sem gerir hann að næsthlýjasta júlímánuði frá upphafi, en mest komst hitinn í borginni í 21°C þann 13. júlí. Sólin skein af miklum móð fyrstu 17 dagana en eftir það varð aðeins köflóttara veður með nokkrum kærkomnum úrkomudögum en óvenjumiklir þurrkar höfðu staðið yfir frá því fyrri hlutann í júní.

Einkunn 5,4 - júní 1991. Þessi mánuður var einnig mjög eftirminnilegur góðviðrismánuður og einn af sólríkustu og þurrustu júnímánuðum sem komið hafa. Það gerist t.d. ekki oft hér í borginni að við fáum 9 léttskýjaða eða heiðskýra sumardaga í röð eins og varð dagana 13-21. júní. Hitinn í mánuðinum var hinsvegar bara í góðu meðallagi og því vermir hann 2. sætið hér.

Einkunn 5,3  Þessa einkunn hafa allnokkrir mánuðir fengið en hér eru þeir í tímaröð:

Maí 1995. Þetta er mánuður sem kemst kannski frekar óvænt í þennan hóp en þetta var alveg prýðisgóður vormánuður en þó aðallega hér suðvestanlands því víða annarstaðar voraði seint eftir mjög snjóþungan og kaldan vetur. Önnur skýring á góðri einkunn er sú að algerlega skorti slæma veðurdaga í mánuðinum.

Apríl 1998. Annar góður vormánuður hér. Mjög sólríkt var fyrri hlutann og svo mjög hlýtt seinni hlutann miðað við árstíma.

Júní 1998. Hlýr mánuður þar sem meðalhitinn náði að skríða yfir 10°C, en það hafði ekki gerst í júní í Reykjavík síðan 1966. Þar að auki voru þarna margir fínir sólardagar. Um kvöldið þann 4. júní hristist allt og skalf í borginni eftir jarðskjálfta upp á 5,3 stig á Hellisheiði.

Ágúst 2004. Fyrir utan almennt góðviðri er þessi mánuður frægastur fyrir hitabylgjuna miklu sem gerði daganna 8.-12. ágúst. Hitamet var sett í Reykjavík, 24,8°C þann 11. ágúst sem örugglega er einn af bestu góðviðrisdögum sem komið hafa í borginni. Þrátt fyrir óvenjumikil hlýindi er þetta þó ekki hlýjasti ágústmánuðurinn því enn hlýrra var að jafnaði í ágústmánuðinum árið áður eða 12,8°C en sá mánuður var heldur síðri að öðru leiti og kemst því ekki hér á blað.

September 2006. Enn einn mjög hlýr mánuður þar sem hitinn var 3,1 gráðum yfir meðallagi og því hlýjasti september síðan 1958. Aðrir veðurþættir voru þó í meðallagi. Sögulegur atburður átti sér stað þann 30. september á afmælisdegi mínum þegar Bandaríkjaher yfirgaf landið í góðu veðri og 11°C hita.

Einkunn 5,2 - júní 1997, mars 1999, október 2001, júlí 2004 og febrúar 2007.  Þarna má  sjá að vetrarmánuðir eru komnir á blað en þeir eiga sömu möguleika og aðrir því ég met hitafarið eftir árstíma. Svo farið sé fljótt yfir sögu þá var júní 1997 þurr, sólríkur en fremur kaldur og sömu sögu má segja um mars 1999. Október 2001 var sá næst hlýjasti sem komið hefur og góður að öðru leiti, júlí 2004 var sömuleiðis hlýr og góðviðrasamur. Svo að lokum febrúar 2007 sem var óvenju sólríkur.

Einkunn 5,1 - Nokkrir mánuðir hafa fengið þessa einkunn en ég ætla að láta nægja að nefna tvo þeirra.  Ágúst 1987 var mjög bjartur og góðviðrasamur mánuður og var á góðri leið með að slá alla aðra góðviðrismánuði út, þar til í lokin þegar haustvindar fóru að blása. Júlí 1991 er heitasti mánuður sem komið hefur í Reykjavík (13,0°C), en ýmis hitamet voru sett víða um land þegar gerði mikla hitabylgju dagana 6.-9. júlí.

Bestu sumrin (júní-ágúst) á þessu tímabili eru tvö og fá sömu meðaleinkunnina: 5,13. Meðalhiti þeirra beggja er sá sami 11.5°C og þau voru álíka sólrík. Sumarið 2004 var gott meira og minna allt sumarið nema um mánaðarmótin júlí og ágúst en svo kom hitabylgjan mikla sem minnst var á hér fyrr. Sumarið 2007 var hinsvegar mjög gott í heildina nema í upphafi og svo í lokin. Þótt sumarið hafi verið hlýtt, kom þó aldrei nein almennileg hitabylgja, en athyglisverðastir voru þó sennilega þurrkarnir fyrri hluta sumarsins bæði hér í Reykjavík og víðar um land.

Besti veturinn (nóv.-mars) er Veturinn 2000-2001 með einkunnina 4,62. Það sem einkenndi hann öðru fremur var óvenjulítil úrkoma, lítill snjór, bjart veður en frekar kalt. Eftir þennan þurra vetur voru snjóalög til fjalla svo lítilfjörleg að víða hurfu afar lífseigir snjóskaflar sumarið eftir, þar á meðal í Esjunni þar sem snjólaus Esja blasti við Reykvíkingum í fyrsta skipti síðan á hlýindaskeiðinu fyrir 1965.

Segjum þetta þá gott af blíðskaparveðrum enda nóg komið af upptalningum. Svo er bara að vona að sem flestir mánuðir bætist í þennan úrvalshóp á komandi árum.

Þegar Suður-Kórea tók okkur í bakaríið

Ég get alveg viðurkennt það að eins og margir aðrir þá fylgist ég spenntur með í hvert sinn sem tökum þátt í alþjóðlegum handboltamótum. Handboltaævintýri okkar byrjaði fyrir alvöru þegar við komumst óvænt á Ólympíuleikana í Los Angeles 1984 og unnum þar glæsta sigra eftir að Sovétríkin og fleiri austur-Evrópuþjóðir drógu lið sín til baka til að hefna fyrir fjarveru Bandaríkjamanna á Ólympíuleikunum í Moskvu árið 1980. Þarna var komið til sögunnar okkar harðsnúna lið sem átti síðar eftir að gjörsigra B-keppnina undir öflugri stjórn Bogdans hins Pólska. 

Þau eru orðin mörg mótin sem maður hefur fylgst með í gegnum tíðina. En það mót sem maður man alltaf best eftir er Heimsmeistarakeppnin í Sviss árið 1986 sem var fyrsta keppnin sem var sjónvarpað í beinni. Á þeim árum voru heimsmeistaramót aðeins á fjögurra ára fresti og þarna höfðum við unnið okkur sæti vegna góðs árangurs á Ólympíuleikunum. Fyrsti leikur okkar á mótinu var gegn Suður-Kóreu sem þótti vera í hópi vanþróaðra handboltaþjóða og því kærkomin upphitun áður en lagt yrði í alvöruna. Ég man vel eftir leiknum í beinni útsendingu sjónvarpsins og áður en leikurinn hófst var ekki laust við að maður vorkenndi þessum litlu gulu mönnum að þurfa að kljást við íslensku harðjaxlana á borð við Kristján Arason - þetta yrði burst. Og þetta varð burst, en því miður ekki á þann veg sem búist var við. Það sem þarna fór í hönd átti nefnilega eftir að vera einhver undarlegasta handboltaupplifun sem ég hef orðið vitni að. Þessir Suður-Kóreumenn spiluðu sem sagt handbolta af áður óþekktri færni og hraða. Í vörninni beittu þeir hinni svokölluðu 3-2-1 vörn sem ekki hafði sést áður á stórmótum, þeir hlupu út um allan völl þannig að hinn þaulæfði íslenski sóknarleikur féll algerlega saman. Markvörður þeirra nánast lokaði markinu, hvað eftir annað var okkur refsað með leiftursnöggum hraðaupphlaupum og skyttur þeirra hoppuðu hæð sína í lofti þannig að skot þeirra enduðu nánast undantekningarlaust í markvinklinum. Bjarni Felixson sem lýsti leiknum hafði auðvitað aldrei séð annað eins og hrópaði eitt sinn upp yfir sig: „þeir eru eins og Indíánar!“ Ef ég man rétt þá var leikurinn tapaður strax í hálfleik, okkur tókst stundum eitthvað að klóra í bakkann en töpuðum að lokum með átta marka mun 21-29. 

Það sem gerðist í þessum leik var eins og oft áður, árangur í öfugu hlutfalli við væntingar. En eftir þetta tókum við okkur saman í andlitinu unnum frækna sigra á Tékkum, Rúmenum og Dönum og enduðum ef ég man rétt í 6. sæti. Af framgangi Suður-Kóreumanna í keppninni er það að segja að smám misstu þeir móðinn eða önnur lið lærðu á þá þannig að árangur þeirra varð að lokum lakari en okkar. En þarna í leik þeirra sást hins vegar ný tegund af handbolta, hin hraði handbolti og framliggjandi vörn sem Frakkar áttu eftir að taka upp síðar með frábærum árangri.

2007 var 2.-3. hlýjasta ár á heimsvísu segir NASA

Það hafa talsverðar umræður farið fram undanfarið að hnattræn hlýnun hafi stöðvast hin síðustu ár og er þá vísað í gögn sem segja að árið 1998 hafi verið það hlýjasta frá upphafi. Svona til mótvægis við þá umræðu ætla ég að benda á gögn frá NASA eða hina svokallöðu GISTEMP-gagnaröð (GISS Surface Temperature Analysis) en þar kemur fram önnur röðun á hlýjustu árunum, eða sú að hlýjasta árið hafi verið 2005, en 1998 og 2007 komi svo jöfn í öðru til þriðja sæti. Þetta kemur fram í stuttu ársyfirliti frá NASA en samkvæmt því er ekkert lát á hnættrænni hlýnun eins og sést vel þegar 5 ára keðjumeðaltal er teiknað upp í línuriti.

Þegar skoðað er hvar mestu hitafrávik ársins 2007 frá meðaltali áranna 1951-80 hafa átt sér stað sjást vel hlýindin á norðurheimskautssvæðinu enda hafa þau svæði lagt hlutfallslega mest til þeirrar hnattrænu hlýnunar sem orðið hefur. Heitu litirnir eru annars yfirleitt allsráðandi nema þá kannski helst á hluta Suðurskautslandsins og einnig á Kyrrahafinu vestur af Suður-Ameríku þar sem hinn kælandi La Ninja straumur hefur ríkt síðasta hálfa árið eða svo, en án hans hefði árið væntanlega orðið hlýrra og nær þeim spám sem gerðar voru í upphafi árs. Þeir koma svo líka inn á þátt sólarinnar og segja að árið hafi verið þó þetta hlýtt þrátt fyrir að sólvirknin hafi verið í lágmarki í sinni ellefu ára sveiflu.

Þeir hjá NASA eru ekkert mikið fyrir yfirlýsingar um það hvernig komandi ár verður nema að þeir segja að líklegast verði það nálægt hita síðustu ára, en það ræðst þá helst af þróuninni í Kyrrahafsstraumunum eða hversu La Ninja áhrifanna muni gæta lengi. Síðan segja þeir að næstu hnattrænu hitametin gætu verið slegin um það leyti þegar og ef hinn hlýji El Ninjo straumur tekur sig upp aftur á Kyrrahafi sennilega árin 2009-10.

Eins og þeir vita sem fylgst hafa með umræðunni um þessi mál, þá eru skiptar skoðanir á þætti mannsins á  þeirri hnattrænni hlýnun sem orðið hefur undanfarið. Er hugsanlega bara náttúran að verki og mun hlýnunin ganga til baka eða erum við á leið til glötunnar vegna aukinna gróðurhúsaáhrifa að völdum mannsins? Mér hefur fundist það vera heldur meira í tísku undanfarið, allavega hér á blogginu, að veðja á fyrri kostinn – náttúrusveflurnar. Ég hef hinsvegar frekar verið á bandi hlýnunarsinna þegar ég skrifa um þetta en tek þó fram fram að ég er ekki sannfærður um eitt eða neitt. Þó lít ég almennt svo á að hlýnun vegna aukinna gróðurhúsaáhrifa leggist ofaná þær náttúrulegar sveiflur sem stöðugt eru í gangi þannig að köldu tímabilin verða sífellt vægari en þau annars hefði orðið og heitu tímabilin að sama skapi heitari.

Nánar um þetta má lesa hér: http://www.nasa.gov/topics/earth/features/earth_temp.html

Verstu veðurmánuðir sl. 21 ár

Eftir þrotlausar rannsóknir á veðurfarinu hef ég nú tekið saman smá yfirlit yfir hvaða mánuðir hafa verið þeir verstu í veðurfræðilegu tilliti hér í Reykjavík síðustu 21 ár. Úr mörgum er að velja gætu sumir sagt enda ríkir sjaldan neinn lognmolla eða ládeyða yfir veðrinu hér. Ég lýsti því í færslu þann 7. janúar hvernig ég hef skráð veðrið frá árinu 1986 og gefið hverjum degi og mánuði veðurfarslega einkunn samkvæmt kerfi sem byggist á veðurþáttunum fjórum: sólskini, úrkomu, vindi og hita. Hver dagur getur fengið einkunn á bilinu 0-8 og einkunn mánaðarins er svo meðaltalseinkunn allra daga mánaðarins. Það er ekki mikil breidd í mánaðareinkunnunum þegar tekið er meðaltal svona margra daga en flestir mánuðir fá einkunn sem er á bilinu 4 til 5 en allt fyrir neðan 4 er slæmt. Það getur vel verið að fólk sé ekki alltaf sammála hvað sé vont veður og sakni kannski einhverra mánaða þarna en þetta eru allavega niðurstöðurnar samkvæmt mínu mati.

Einkunn 3,3 - janúar 1989. Þessi mánuður fær þann vafasama heiður að fá lökustu einkunn allra mánaða sem ég hef skráð. Þessi mánuður markaði upphafið á mjög snjóþungum vetrarkafla sem stóð fram í apríl. Þarna var afar umhleypingasamt og mikill lægðargangur með hríðarveðrum þar sem allt fór á kaf í snjó með tilheyrandi umferðarteppum í borginni og þótt úrhellisrigningar með asahlákum hafi gert dagana 23. og 31. kom snjórinn jafnharðan aftur. Meðalhiti mánaðarins var við frostmark, sem er í meðallagi, úrkoma var nálægt því að vera tvöföld meðalúrkoma en þetta var hinsvegar sólaminnsti janúar í Reykjavík frá upphafi því sólin skein aðeins í tvær klukkustundir samanlagt.

Einkunn 3,4 - febrúar 1992, desember 1992, nóvember 1993 og desember 2004. Eins og aðrir slæmir mánuðir þá voru þessir mánuðir yfirleitt mjög umhleypingasamir með miklum lægðargangi hvassviðrum, úrkomu og sveiflum í hitastigi. Nóvembermánuðurinn '93 var þó kannski eftirminnilegastur því auk þess að vera mjög hvassviðrasamur þá er þetta úrkomusamasti mánuður allra mánaða frá upphafi mælinga í Reykjavík með 260 mm úrkomu, en það jákvæða var þó að hitinn var vel yfir meðallagi.

Einkunn 3,5 - janúar og febrúar 1993. Þarna eru tveir mánuðir í röð sem fá sömu lágu einkunnina. Janúarmánuðurinn var mjög kaldur ásamt því að vera illviðrasamur og mjög snjóþungur. Mánuðurinn státar líka af dýpstu lægð aldarinnar hér við land, 915 millibör, dagana 10-11 jan. Febrúarmánuðurinn var hinsvegar öllu hlýrri en var hinsvegar sólarminnsti febrúar sem mælst hefur. Síðdegis þann 12. febrúar gerði eftirminnilegt þrumuveður sem olli almennu rafmagnsleysi í Reykjavík. September 2007. Þessi septembermánuður síðasta haust kemst í þennan hóp enda var hann náttúrulega alræmdur, sólarlítill hvassviðrismánuður og úrkomusamasti september sem mælst hefur.

Einkunn 3,6 - apríl 1987, júní 1988, febrúar 1989, desember 1990, janúar 1992, mars 2000 og febrúar 2003. Hér eru alls sjö vondir mánuðir en ég ætla að láta mér nægja að minnast á júnímánuðinn því hann er versti sumarmánuðurinn sem ég hef skráð. Þetta var kaldur og rigningasamur mánuður og sólarminnsti júní í Reykjavík. Ekki bætti úr skák að verstu veður mánaðarins komu einmitt á sjómannadaginn og þjóðhátíðardaginn 17. júní.

Það er ekki ástæða til að telja upp fleira slæma mánuði á tímabilinu, þeim fer núna heldur fækkandi mánuðum sem fá slæma einkunn hjá mér, aðallega vegna aukinni hlýinda síðustu ára. Þess má svo geta að versti vetur í heildina er veturinn 1992-93 sem fékk aðeins 3,6 í einkunn en veturinn þar á undan 1991-92 fékk örlítið skárri einkunn eða 3,7. Versta sumarið var svo árið 1989 með einkunnina 4,2. En talandi um slæm sumur þá prófaði ég að meta út frá gögnum Veðurstofunnar hvernig hið algerlega ómögulega sumar, árið 1983, kom út í einkunnarkerfi mínu og fékk út einkunnina 3,5. Þar fékk júlímánuðurinn aðeins 3,2 í einkunn, sem er lægri einkunn en ég hef gefið nokkrum mánuði. Ágúst var litlu skárri með 3,3 en júní fékk 4,1 sem þó er falleinkunn miðað við sumarmánuð.

Læt þetta nægja af veðurleiðindum en í framhaldi af þessu er sjálfsagt að skoða góðviðrismánuði. Það yfirlit kemur von bráðar en ég get þó sagt það strax að síðastliðið ár kemur þar eitthvað við sögu.

Íslandsvinir við Gullfoss

Að þessu sinni skrifa ég hvorki um veður né náttúruhamfarir heldur tónlist, en samt þannig að íslensk náttúra kemur nokkuð við sögu. Árið 1983 kom út platan Porcupine sem var þriðja plata bresku hljómsveitarinnar, Echo & the Bunnymen, sem spilaði frekar þungt, kuldalegt en þó dálítið seiðmagnað nýbylgjurokk. Til að undirstrika anda tónlistarinnar hefur sjálfsagt enginn staður þótt heppilegri en Íslandið okkar til að myndskreyta plötumslagið og þarna eru þeir því mættir, búnir að stilla sér upp við sjálfan Gullfoss í klakaböndum og plötumslagið sennilega eitt það kuldalegasta í breskri tónlistarsögu.

Ég komst að þessu öllu saman þegar upphafslag plötunnar, The Cutter, var spilað í Skonrokki sællar minningar þarna um vorið. Fyrir utan þetta upphafslag er tónlistin á plötunni frekar óaðgengileg en smám saman náði maður þó að átta sig á hvílíkur gæðagripur þetta er og enn í dag er þetta með mínum uppáhaldsplötum. Hér er myndbandið góða með laginu The Cutter. Þetta er einfalt og tilgerðarlaust nýbylgjurokk ef bestu gerð með góðum stíganda og gæsahúð í lokin. Ekki skemmir fyrir að þarna má sjá svipmyndum úr Íslandsferðinni köldu bregða fyrir, snjór, klaki, Gullfoss og Vífilsfell. Ég hafði ekki séð þetta myndband nema í þetta eina sinn árið 1983 þar til ég fann það nýlega á YouTube, en það sem kom mér kannski helst á óvart er hvað menn eru ungir að sjá og þá sérstaklega Ian McCulloch, söngvari sveitarinnar.

Úr umsögn af YouTube: „This was one of the first videos I ever saw when MTV first came on and it's still one of my favorites. ... Ian's voice never fails to give me chills on this song. Beautiful scenery too." (DeadlyDanish)

Básendaflóðið 1799 og Seltjörn

Í tilefni dagsins ætla ég að skrifa aðeins um Básendaflóðið svokallaða (stundum skrifað Bátsendaflóðið) sem herjaði á Suðvesturströndina aðfaranótt 9. janúar árið 1799 og tengdist einu mesta hamfarveðri sem sögur fara af í þeim landsfjórðungi. Það var mjög djúp og kröpp lægð sem þá kom upp að landinu með suðvestan fárviðri sem skall á um sama leiti og stórstreymt var, en það eru einmitt skilyrðin fyrir náttúrhamfarir eins og þessar. Afleiðingar voru þær að þá bólgnaði hafið upp og æddi inn á land og olli stórkostlegum skaða allt frá Þjórsárósum og vestur á Breiðafjörð. Ýmsir útgerðar og verslunarstaðir við ströndina urðu mjög illa úti, bátar og skip brotnuðu í spón og fjöldi búfénaðar fórst. Ein öldruð kona drukknaði en annars var mesta furða að ekki varð meira manntjón því víða sluppu menn skrekkin nær dauða en lífi. Fárviðri þetta og þá sérstaklega sjávarflóðið er kennt við verslunarstaðinn við Básenda vestast á Reykjanesskaga, en sá staður lagðist í auðn eftir hamfarirnar enda eyðilögðust þarna nánast öll hús staðarins vegna foks og sjávargangs.

Við sjávarflóðin urðu miklar breytingar á strandlengjunni. Dæmi um það má sjá yst á Seltjarnarnesi en þar rauf sjórinn land það sem aðskildi Seltjörn frá sjónum að vestanverðu. Síðan þá hefur Seltjörn með sinni fjöru tilheyrt hafinu með hálfeyjuna Gróttu sér að norðanverðu og Suðurnesið að sunnanverðu. Seltjarnarneskaupstaður og jafnvel höfuðborgin sjálf stendur svo á því nesi sem dregur nafn sitt af tjörninni sem hvarf sjónum í Básendaflóðinu hinn 9. janúar árið 1799. 

Seltjörn 9. janúar 2008. Mynd E.H.V.

Nánari fróðleik má nálgast hér þar sem meðal annars er ýtarleg samantekt eftir Lýð Björnsson.

Ég og veðurskráningarnar

Það ætti ekki að fara framhjá þeim sem heimsækja síðuna mína að ég skrifa mikið um veðrið frá hinum ýmsum hliðum enda hefur það lengi verið mér hugleikið. Það má segja að áhuginn hafi vaknað árið 1986 þegar ég hóf sumarvinnu að tilraunastöðinni Korpu, sem tilheyrir Rannsóknarstofnun landbúnaðarins. Þetta var útivinna að mestu leiti þar sem veðrið bar oft á góma en auk ýmissa uppskerumælinga sem þarna fóru fram var veðurathugunarstöð á staðnum þar sem allir þættir veðurs voru skráðir tvisvar á sólarhring. Um þetta leyti voru rigningarsumrin miklu 1983 og '84 mönnum í fersku minni og þar sem sumarið 1986 hófst með eindregnum rigningum veltu menn því fyrir sér hvernig komandi sumar yrði. Þá fékk ég þá hugmynd að skrá niður veðrið í Reykjavík sjálfur svona til að skilja betur veðurfarið, t.d. hversu oft rignir í raun ef þetta yrði rigningarsumar eða hversu oft sólin léti sjá sig. Þetta gerði ég og um haustið lágu niðurstöður fyrir: eftir þungbúinn júnímánuð fór sólin að skína í stórum stíl og allir undu glaðir við sitt. En ég komst þarna að því að hafi maður einu sinni byrjað að skrá veður er engin ástæða til að hætta og nú tuttugu og einu og hálfu ári síðar er ég enn að og dálítið farinn að fatta um hvað veðrið snýst.

Þessar skráningar hafa alltaf verið hugsaðar mér sjálfum til gagns og gamans og áttu ekkert endilega að vera vísindalega nákvæmar en áherslan var sett á einfalt, myndrænt kerfi sem auðvelt væri að fletta upp í. Skráningarnar hafa alltaf farið þannig fram að ég einfaldlega teikna sól, ský, regn eða snjó eftir því hvað lýsir veðri dagsins best svipað og gert er á veðurkortum. Maður er nú einu sinni teiknari og vill sjá hlutina myndrænt. Vindstyrkur og vindátt er táknuð með vindörvum og hitinn á sín tákn eftir því hvort það er kalt, miðlungs eða hlýtt. Ekki má svo gleyma loftvæginu og svo snjóhulunni sem ég skrái á veturna.

En það sem bætti svo í spennuna er að fljótlega sá ég að einfalt var að gefa hverjum degi veðurfarslega einkunn á kerfisbundinn hátt á skalanum 0-8. Kerfið sem ég kom mér upp er þannig að meginþættirnir fjórir: sól, úrkoma, vindur og hiti geta lagt til 0, 1 eða 2 stig til heildareinkunnar dagsins eftir því hvort hann er hagstæður, miðlungs eða óhagstæður. Svo þegar hver dagur hefur fengið sína einkunn er auðvelt að reikna út meðaleinkunn hvers mánaðar, sem ég hef gert og get því borið saman veðurgæði allra mánaða frá júní 1986. (Þar gæti verið komið efni í nýja færslu).

Og hér kemur svo veðurskráning mánudagsins 7. janúar 2008: Bjart með köflum (1 stig), engin úrkoma (2 stig), hægur vindur úr austri (2 stig) og tveggja stiga frost sem telst nálægt meðallagi, táknað með þríhyrningi (1 stig), svo kemur loftvægið á skráningartíma, auður reitur sem þýðir að það er snjólaust þurrt og að lokum einkunnin: 1+2+2+1 = 6 stig.

Það hlýnar líka náttúrulega

Það mátti alveg búast við því að hlýnunin á norðurslóðum hafi fengið hjálp af náttúrulegum orsökum, enda hefur hlýnun og hafíssbráðnun verið mjög hröð og umfram það sem spáð var, en væntanlega er um ræða að aðstreymi hlýsjávar hafi aukist. Margir er hinsvegar mjög fljótir að afskrifa hlýnun vegna gróðurhúsaáhrifa þegar upp kemur að einhver hlýnun á sér náttúrulegar orsakir eða ef hlýnun lætur á sér standa einhverstaðar í heiminum. En auðvitað er það þannig þótt aukin gróðurhúsaáhrif eiga sér stað þá stöðvast ekki á sama tíma þeir þættir sem valda náttúrulegum sveiflum í hitafari (sólin, hafsstraumar o.fl). Aukning á gróðurhúsalofttegundum er mjög hæg en hins vegar mjög örugg og án sveiflna og veldur hlýnun sem leggst smám saman ofaná náttúrulegar sveiflur í hitafari, á þann hátt að köldu tímabilin verða ekki eins köld og heitu tímabilin smám saman hlýrri. Það má kannski hugsanlega deila um í hvað hlutföllum þetta allt gerist, en það er engin ástæða til að afskrifa eitt eða neitt.

Náttúruleg hlýnun í norðri

Veðuruppgjör 2007

Nýtt ár er gengið í garð og þá gera menn upp síðasta ár á ýmsum sviðum. Fréttamenn gera upp fréttir, fjármálaspekúlantar gera upp fjármálin og veðurfræðingar gera upp veðurfarið. Það má segja að veðurfarslega hafi árið ekki verið ólíkt gengi hlutabréfanna því veðurgæðin okkur hliðholl fram eftir ári og náðu hæstu hæðum um mitt sumar en þá fór að síga á ógæfuhliðina og segja má að árið hafi fokið og rignt niður þar til botninum var náð rétt eins og úrvalsvísitalan.

Sem veðuráhugamanni læt ég ekki mitt eftir liggja og sýni hér mynd sem sýnir hitafar, sólskin og úrkomu liðins árs í Reykjavík. Hitalínuritið sýnir meðalhita hverrar viku og þá er miðað við hitann eins og hann er dæmigerður yfir daginn og er unnið upp úr mínum eigin skráningum. Sólskinssúlurnar sýna sólskinsdaga eða hversu marga daga bjart var yfir í mánuðinum skv. mínu mati. Þetta er því ekki sólskinsstundir enda þær ekki marktækar til að bera saman vetrar- og sumarmánuði. Úrkomusúlurnar sýna svo heildarúrkomu hvers mánaðar samkvæmt opinberum tölum.

Svo maður fari aðeins yfir þetta þá var hitafar ársins ekkert sérstaklega óvenjulegt miðað við síðustu ár. Þetta var hlýtt ár, eina almennilega kuldakastið var í janúar en aðrir vetrarmánuðir voru hlýir. Í maí kom bakslag í hitann sem virðist vera árvisst um þetta leiti. Sumarið var líka hlýtt en júlímánuður var sá næst hlýjasti frá upphafi. Það var þó engin hitabylgja sem stóð undir nafni í Reykjavík á árinu en hitinn náði þó upp í 21°C þann 13. júlí sem var heitasti dagur ársins í Reykjavík. Á sólarsúlunum sést vel hvað febrúar var bjartur enda ekki mælst meira sólskin frá árinu 1947. Maí var einnig mjög sólríkur eins og svo oft áður og sumarið kom líka vel út. Það er óhætt að segja að úrkoman hafi stolið senunni á seinni hluta ársins því eftir þurrt ár framan af varð þetta ár það úrkomusamasta í Reykjavík frá 1921. September og desembermánuðir settu báðir úrkomumet og stutt var í úrkomumet fyrir október. Margt meira má skrifa um veðrið á árinu en veðurstofan o.fl. gera þessu auðvitað ágætis skil en ég læt myndina tala.

Bloggannáll 2007

Ég ætla að nota þessa síðustu færslu ársins til þess að taka saman það sem ég sjálfur hef skrifað á þessum vettvangi. Eins og sést er hér mikið bloggað um veðrið og loftslagsmálin og ýmislegt tengt náttúrufarinu, en hinsvegar hef ég lítið blandað mér í ýmislegt dægurþras sem einkennt hefur umræðuna oft á tíðum. Ég byrjaði reyndar að blogga frekar seint á árinu þannig að þetta er ekkert óskaplega langt yfirlit en þegar ég skoða þetta sjálfur finnst mér samt mesta furða hvað ég hef komist yfir að skrifa. En svona lítur þetta annars út:

21. sept. Bloggarar misskilja frétt. Fyrsta bloggfærslan. Hér sá ég mig knúinn til að byrja að blogga þegar ég sá hvernig þessi frétt um að vetrarhafísinn væri farinn að myndast á ný olli misskilningi bloggara og þá sérstaklega þeirra sem finna Al Gore allt til foráttu.

23. sept. Meira af hafísslóðum. Hér spekúleraði ég aðeins meira í stöðu hafíssins á norðurslóðum og hafísslágmarkið í haust og birti mynd af hafísbreiðunni.

26. sept. Hvað ætli íslendingum finnist um loftslagsbreytingar? Fjallað um könnun sem BBC World Service lét gera um hvað fólki víðs vegar um heim finnist um loftslagsbreytingar. Þar voru Íslendingar því miður ekki með.

27. sept. Bush vildi umfram allt fara í gott stríð. Stutt skrif út frá frétt Mbl um Saddam Hussein og spáð í einlægan stríðsvilja George Bush.

2. okt. Álftanesflugvöllur. Mitt innlegg í umræðuna um staðsetningu Reykjavíkurflugvallar, en á Álftanesi er stórt óbyggt svæði þar sem vel má koma fyrir flugvelli. Mynd fylgir.

6. okt. Snjókomulægð á gervitunglamynd. Hér sýni ég og fjalla um Modis-gervitunglamynd sem sýnir lægðarmiðju fyrir norðaustan land og hvernig hún veldur fyrsta alvöru vetrarveðrinu norðanlands.

7. okt. Klofajökull og loftslagsmálin. Vangaveltur um hinn dularfulla Klofajökul sem nú heitir Vatnajökull og einnig ýmsar vangaveltur um loftslag og jökla á Íslandi. Síðan kem ég að minni sýn á loftslagsmálin almennt.

10. okt. Um ljós og óljós. Skrifað í tilefni þess að kveikt var á friðarsúlunni og fer svo út í ljós, ljósleysi og síðan hugmynd um manngert rafmagnsleysi, borgarbúum til skemmtunar.

15. okt. Stærsta eyjan í vatni á eyju í vatni á eyju er fundin. Já hvar skildi hún nú vera?

16. okt. Mont Blanc hækkar. Stutt skrif vegna fréttar mbl um hvernig Mont Blanc hækkar vegna aukinna hlýinda.

24. okt. Hvar verður næsta eldgos á Íslandi? Er gos á næsta leiti við Upptyppinga eða verður næsta gos annarstaðar og þá hvar helst? Mitt mat á stöðunni.

24. okt. Má kenna hlýnandi loftslagi um skógareldana? Varpaði þessari spurningu fram vegna skógareldana í Kaliforníu. Vissi þó að margir vilja ekki heyra á svona lagað minnst.

28. okt. Hitafar á vetrum. Hér birti ég mynd sem sýnir hitafar síðustu 20 vetra samkvæmt mínum eigin athugunum og upplýsi þar með alþjóð um veðurskráningar mínar.

29. okt. Ekki bara elstu kerlingarnar ...  Örstutt innlegg vegna fréttar Mbl að fundist hafi 400 ára kúskel við Ísland.

29. okt. Fellur úrkomumetið? Þarna leit út fyrir að úrkomumet októbermánaðar í Reykjavík gæti fallið.

31. okt. Spár um bráðnun hafíssins sífellt dramatískari. Vegna fréttar Mbl um bráðnun hafíssins.

5. nóv. Vandræðaþjóðin Kúrdar. Nú gerast Kúrdar ágengir við Tyrki sem vilja stuðning USA í baráttunni gegn þeim. Á George Bush nú að snúa við þeim baki sem hann vildi áður verja?

7. nóv. Bjartari framtíð og hlýnandi loftslag? Enn fjalla ég um loftslagsmál. Hér er skrifað út frá grein á vefnum NASA Earth Observatory um hnattrænar hitamælingar og áhrif agnarmengunar á hitafar jarðar.

8. nóv. Umtalsverð vitleysa. Mitt mat á mati umhverfisstofnunar um að heildaráhrif Bitruvirkjunnar séu ekki umtalsverð.

10. nóv. Spáð í norðurljósin. Um það hvers vegna lítið hafi sést til norðurljósa og bent á vef sem birtir spár um norðurljós.

12. nóv. Hvað með vindorkuna? Hér er velt vöngum yfir vindorku og fjallað um nýja gerð túrbínuvindmylla.

16. nóv. Allt er í heiminum hverfullt. Til heiðurs Jónasi Hallgrímssyni á degi íslenskrar tungu.

17. nóv. Staðreyndir um staðreyndir. Vegna fréttar Mbl um nýja samantekt vísindanefndar sameinuðu þjóðanna. Skrifaði þetta eins og oft áður til að vega upp á móti skrifum efasemdarmanna um hlýnun af mannavöldum.

18. nóv. Horft til Esjunnar. Til heiðurs Esjunni sem endar á gönguferð á Esjuna. Myndaalbúm úr þeirri ferð fylgir.

19. nóv. Snjór síðustu 20 árin. Mikið bloggað þessa daga. En hver vill ekki sjá á einni mynd hvenær snjór hefur þakið jörð höfuðborgarinnar síðustu 20 ár? Hér hef ég útbúið þannig mynd útfrá eigin athugunum. (Föst síða)

22. nóv. Ísinn mættur á svæðið. Þarna var hafísinn orðinn nærgöngull við ísland og því kemur hér enn einn hafíspistillinn.

25. nóv. Þannig gæti Lækjargata 2 litið út. Um það hvernig ég vil sjá húsið að Lækjargötu 2 endurbyggt eftir brunann í vor. Sjón er sögu ríkari á hér vel við.

28. nóv. Landsynningi og útsynningi gerð skil. Hér er mikil lexía um veðurfræði þar sem þessi orð eru útskýrð fyrir landslýð. Einnig er fjallað um skil og fárast yfir að skilum séu gerð lítil skil í veðurfréttum.

1. des. Veðurfréttir. Stutt yfirlit yfir veðrið í nóvember, einkunnagjöf mánaðarins og aðeins um horfurnar til ársloka.

6. des. Um eldvirkni á Reykjanesskaga. Þarna er fjallað um helstu eldstöðvarnar á Reykjanesskaga og fjallað um hvað gerðist þarna á fyrstu öldum eftir landnám. Einnig velti ég vöngum yfir afleiðingum þess ef eldvirkni tekur sig upp á ný, sem gæti alveg gerst á næstunni.

9. des. Göngustígur við Eiðsgranda. Pistill í tilefni af því að eina ferðina enn hefur þurft að gera við göngustíginn þarna vegna sjávargangs.

11. des. Um Hverfisgötuna. Er Hverfisgatan falleg gata eða ekki? Hér er heilmikil ljósmyndasería sem gæti fengið marga til að sjá götuna í nýju ljósi.

13. des. Af desemberóveðrum. Mikið gekk á í veðrinu um þetta leyti en hér er þó aðallega verið að rifja upp hvað gerðist í desember 2006 sem var ekki síður merkilegt.

14. des. Þrumu-útsynningur. Skrifað í tilefni þess að sást til eldinga SV-lands.

18. des. Valdabarátta heita og kalda loftsins. Enn ein veðurfærslan og nú um harða baráttu heitra og kaldra loftmassa hér við land.

22. des. Vetrarsólstöður, sólin og jólin. Er það tilviljun að sólin sest bakvið Keili við vetrarsólstöður séð frá Reykjavík? Í goðadýrkun ásatrúarinnar gegndi sólin miklu hlutverki, og ýmsir viðmiðunarpunktar í landslagi voru notaðir sem sólaralmanak. Á kristin trú sér sömu fornu rætur og önnur trúarbrögð þar sem vetrarsólstöður tákna fæðingu nýs frelsara?

24. des. Jólatunglið yfir Esjunni. Skrifað um jólatunglið sem skartaði sínu fegursta yfir Esjunni og miðbænum á Þorláksmessu.

25. des. Appelsínugul jól á vefmyndavél. Í hríðarveðri á jóladag urðu jólin appelsínugul á vefmyndavél Veðurstofunnar.

28. des. Hlýjasti áratugurinn. Fyrsti áratugur þessarar aldar stefnir í að verða sá hlýjasti í Reykjavík frá upphafi mælinga. Hér er dálítið fjallað um þessi hlýindi og súlurit sýnir samanburðinn við fyrri áratugi.

Þannig lítur þetta út lesendur góðir, síðasta bloggfærslan er svo náttúrulega þessi sjálf. Ég þakka öll innlit og ábendingar. Þótt traffíkinn á síðunni hafi aldrei verið gríðarleg og verður það sjálfsagt ekki þá mun ég halda þessu áfram um sinn, allavega meðan hægt er að gera eitthvað veður útaf hlutunum.